Şubat February 2021 Makalenin Geliş Tarihi Received Date: 27/09/2020 Makalenin Kabul Tarihi Accepted Date: 19/02/2021
Lise Öğrencilerinin Mesleki Kararsızlıklarını Açıklamada Kariyer Denetim Odağı İle Meslek Seçimine İlişkin Akılcı Olmayan İnançların Rolü
1DOI: 10.26466/opus.800873
*
Niğmet Yılmaz* – Ahmet Bedel **
* Uzman Psikolojik Danışman, Milli Eğitim Bakanlığı, Sakarya/Türkiye E-Posta: nigmet.ylmaz@gmail.com ORCID: 0000-0002-7113-5127
**Doç. Dr., Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi İstanbul/Türkiye E-Posta: ahmetbedel@maltepe.edu.tr ORCID: 0000-0003-4215-9290
Öz
Bu araştırmanın amacı, lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıklarının, kariyer denetim odaklarının ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlarının cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek ayrıca mesleki kararsızlıklarını açıklamada kariyer denetim odağı ile meslek seçimine ilişkin akılcı olma- yan inançların rolünü belirlemektir. Bu amaçla 672 lise öğrencisinden Mesleki Karar Envanteri (MKE), Kariyer Denetim Odağı Ölçeği (KDOÖ), Meslek Seçimine İlişkin Akılcı Olmayan İnançlar Ölçeği (MSİAOİÖ) aracılığıyla veri toplanmıştır. Araştırmada Bağımsız Ortalamalar T-Testi, Pearson Ko- relasyon Analizi, Çoklu Hiyerarşik Regresyon Analizi kullanılmıştır. Araştırmada, öğrencilerin mesleki kararsızlık puanlarının cinsiyete göre farklılaşmadığı, kariyer denetim odağı ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar puanlarının cinsiyetlere göre anlamlı şekilde farklılaştığı görülmüştür. Öğren- cilerin, mesleki kararsızlıkları ile kariyer denetim odağı alt boyutları ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar alt boyutları arasında anlamlı ilişkilerin olduğu görülmüştür. Araştırmada, yordayan değişkenlerin mesleki kararsızlığın toplam varyansının %30’unu açıkladığı saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Lise öğrencileri, mesleki kararsızlık, kariyer denetim odağı, meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar.
1Bu çalışma, 2019 yılında Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Niğmet Yılmaz tarafından yapılan Doç. Dr. Ahmet BEDEL danışmanlığında yürütülen yüksek lisans tezinden üretilmiştir.
Şubat February 2021 Makalenin Geliş Tarihi Received Date: 27/09/2020 Makalenin Kabul Tarihi Accepted Date: 19/02/2021
The Role of Career Locus of Control and Irrational Beliefs About Career Choice in Explaining the Career
Indecision of High School Students
Abstract *
The aim of this research is to determine possible difference between genders of career indecision of high school students, career locus of control and irrational beliefs about career choice, furthermore to deter- mine the role of career locus of control and irrational beliefs about career choice in explaining career indecision. For this reason, data were collected from 672 high school students with Career Decision Inventory, Career Locus of Control Scale (CLCS), and Irrational Beliefs in Career Choices of High School Students (SIBCC-HS). Independent Samples T-test, Pearson Product-Moment Correlation, Hi- erarchical Linear Regression Analysis were used in this research. In the study, it was observed that the career indecision scores of the students did not differ according to gender, and the scores of career locus of control and irrational beliefs about career choice differ significantly according to gender. It was ob- served that there were significant relationships between students' professional indecision and career locus of control sub-dimensions and irrational beliefs about career choice sub-dimensions. In the study, it was determined that the predictive variables explain 30% of the total variance of career indecision.
Keywords: High school students, career indecision, the career locus of control, irrational beliefs re- lating to the career choice
Giriş
İnsan hayatında önemli bir yere sahip olan ergenlik döneminin önemli geli- şim görevlerinden biri meslek seçimidir. Ergenlik dönemi, bireyin bir taraftan kendi kişisel kimliğini kazanmaya çalıştığı bir taraftan da meslek seçme fali- yetlerine devam ettiği bir dönem olarak görülmektedir (Santrock, 2012). Bire- yin yaşamında 14-18 yaş aralığına denk gelen bu dönem; mesleklere ilişkin daha net fikirler kazandığı ve kariyer alternatifleri arasında seçim yaptığı bir dönemdir (Siyez, 2019). Bu dönemde bireyler kendi ilgi, yetenek ve değerle- rini keşfederken aynı zamanda da belirsizlikleri, kararsızlıkları, duygusal çal- kantıları ve çatışmaları yoğun olarak yaşamaktadır (Siyez, 2019). Bu çalkantılı döneminde bireyden kendisi için en uygun mesleği seçmesi beklenmektedir.
Eğer bu dönemde birey, mesleğini seçmesi gerekirken kendisi için uygun bir mesleği seçemezse, sık sık karar değiştirirse ve kararını veremezse mesleki kararsızlık yaşıyor demektir (Kuzgun, 2017). Mesleki kararsızlık; bireyin bir mesleğe karar verme derecesini ifade eder (Xu ve Bhang, 2019).
Kuzgun ve Bacanlı (2011)’ ya göre; bireyler mesleki gelişim görevini ye- rine getirmediğinde gelişimsel mesleki kararsızlık yaşamaktadır. Bazı araştır- macılara göre; gelişimsel kararsızlık, gelişimin doğal bir parçasıdır (Hartman, Fuqua ve Hartman, 1983). Araştırmacılar bireyin gelişimsel kararsızlığının;
meslekler ve kendileri hakkında bilgi eksikliğinden kaynaklandığını (Ayde- mir, 2017; Çakır, 2003; Çapçı, 2017; Çınar, 2011; Kelly ve Lee, 2000; Kırdök, 2010; Kuzgun ve Bacanlı, 2011; Ladany, Melıncoff, Constantine ve Love, 1997) ve bireylere mesleki kararsızlıklarını azaltıcı programların uygulanması ile kararsızlıklarının azaltıldığını belirtmektedir (Çakır, 2003; Çınar, 2011; Kır- dök, 2010; Şeker ve Kaya, 2019). Ayrıca araştırmacılar mesleki kararsızlığın;
bireylerin yetenek ve ilgilerinin ayrışmaması (Kuzgun, 2017), zayıf kimlik ge- lişimi, ana-baba tutumu, denetim odağının dıştan algılanması, kişilik bozuk- luğu, kaygı (Çapçı, 2017; Hamamcı ve Hamurlu, 2005; Hartman, Fuqua ve Hartman, 1983; McAuliffe,1991; Yazıcıoğlu, 2008), nevrotik kişilik (Kırdök ve Kayadibi, 2018), mesleki karar verme öz yetkinliği (Öztemel, 2012; Xu ve Tra- cey, 2014), aile etkisi ve kariyer kaygısı (Çınar, 2011; Yılmaz ve Gündüz, 2018), bireylerin yaşam amaçları ve pozitiflik düzeyleri (Alkal, Korkmaz ve Akça, 2018), e-sporla ilgilenip ilgilenmeme durumu (Kocadağ, 2019), stratejik başa- çıkma yöntemleri (Liphits-Braziler, Tatar ve Gati, 2017) gibi nedenlerden de yaşanabileceğini belirtmektedir.
Bireyler, yaptığı eylemlerin sonuçlarının hangisinin kendinden, hangisi- nin dışarıdan kaynaklandığını anlamak ister (Şeker, 2013). Eğer birey meslek seçim eyleminin sonuçlarının kendi kontrolünde olduğunu düşünüyorsa iç kariyer denetim odağına, birey kendi meslek seçimi ile ilgili eylemlerinin so- nuçlarının kendinin dışındaki faktörlerde (çaresizlik, şans, güçlü diğerleri) ol- duğunu düşünüyorsa dış kariyer denetim odağına sahiptir (Millar ve Shev- lin, 2007). Birey, gelecekteki kariyeri ile ilgili başarılarının kendinden kaynak- landığını düşünürse mesleki karar verme sürecini daha sağlıklı şekilde geçi- rir (Millar ve Shevlin, 2007). Literatürde bireylerin meslek seçim kararlarında kariyer denetim odağının etkisinin olup olmadığının incelendiği araştırmalar az olmasına rağmen; Hirschi (2010) yaptığı çalışmada öğrencilerin lise seçimi ve meslek seçiminde şans faktörüne inandıklarını tespit etmiştir. Şeker (2013) araştırmasında mesleki karar verme yetkinliği arttıkça bireylerin iç denetimi- nin de arttığını tespit etmiştir. Guan, Wang, Dong, Liu, Zhang, Zhou ve Liu (2012) Çinli çalışan bireyler üzerinde geliştirdikleri kariyer denetim odağı öl- çeğinin nesnel ve öznel kariyer başarısını olumlu şekilde açıkladığını tespit etmişlerdir. Aynı zamanda Kim ve Kim (2017) bir kariyer hazırlama progra- mını üniversiteli öğrenciler üzerinde uygulamış ve öğrencilerin iç kontrol odaklarında artış gözlemlemiştir. Bununla birlikte diğer araştırmacılar farklı değişkenlerle de kariyer denetim odağının birey üzerindeki etkisini incele- mişlerdir. Araştırmacılar kariyer denetim odağını; cinsiyet, sınıf düzeyi, okul türü, toplumsal cinsiyet algısı, bireyin kendini başarılı görüp görmemesi, far- kındalık, ırk, ergen bireyin engelli olma durumu (Kantaş, Güldü ve Kart, 2018; Perry, Liu ve Griffein, 2011; Pham ve Murray, 2019; Seymenler ve Siyez, 2016; Şeker, 2013) gibi değişkenlerle de ilişkisini incelemişlerdir.
Bireylerin mesleki karar verme becerisini anlamak için, aynı zamanda; on- ların algılarının nasıl oluştuğunu, meslek kararını nasıl aldığını ve nasıl uy- guladığını bilmek gerekir (Amudson, 1995). Birey doğduğu andan itibaren dış dünya ile girdiği etkileşim sonucunda kendine, dünyaya, çevreye dair ge- nellemelerde bulunur, bu genellemeleri inanç sistemini oluşturur ve bu inanç sistemine göre de karar alır (Özyürek, 2012). Bu bağlamda bireylerin akılcı olan ve akılcı olmayan inançları vardır ve akılcı olmayan inançlar bireylerin problem yaşamasına sebep olur (Akın, 2014). Bireylerin inanç sistemi, haya- tını etkilediği gibi meslek seçimlerini de etkilemektedir. Elliott (1995)’a göre;
insanın bulunduğu çevre, aile, medya “-meli, -malı” dediğimiz içsel eleştirici
olan düşünce tarzının gelişmesine sebep olur, bu sebeple birey meslek seçi- mini yaparken iç sesi onu eleştirebilir ve bireyin doğru karar vermesini en- gelleyebilir. Dolayısıyla, akılcı olmayan mesleki inançlar; insanların meslek seçimi ile ilgili amaçlarının gerçekleşmesine engel olan duygu ve düşüncele- ridir (Corbishley ve Yost, 1989). Elliott (1995) akılcı olmayan meslek inançla- rının bireyde güvensizlik, özgüven eksikliği, akademik yetersizlik ve erte- leme gibi durumlara yol açacağını belirtir. Walsh ve Tampson (1995) ise, akılcı olmayan kariyer inançlarının, bireylerin öğrenimini engelleyerek ken- diyle ilgili kariyerlerini ihmal ettiğini belirtir. Yapılan araştırmalar mesleki kararsızlık üzerinde kariyer inançlarının etkili olduğunu göstermektedir (Ak- koç, 2012b; Bacanlı, 2012; Enright,1996; Hamamcı ve Çoban, 2007; Kırdök, 2010; Peng ve Herr, 2000; Yaman, 2014). Literatürde, kariyer kararında mes- lek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların etkili olduğu, mesleki karar verme ile ilgili uygulanan programların bireylerin akılcı olmayan meslek inançlarını azalttığı belirtilmektedir (Hechtlinger, Levin ve Gati, 2017; Kır- dök, 2010; Peng ve Herr, 2000). Aynı zamanda bazı araştırmacılar meslek se- çimine ilişkin akılcı olmayan inançların cinsiyet, sınıf düzeyi, okul türü (Alver ve Kutluca, 2019; Akkoç, 2012a; Aydemir, 2017; Çapan ve Owen, 2018; Dima- kakou, Argyropoulou, Drosos ve Terzaki, 2012; Kaur ve Raji, 2017; Kepir, 2011; Owen Çapan, 2017; Özkamalı, Cesuroğlu, Hamamcı, Buğa ve Çekiç, 2014; Savoly ve Owen, 2015; Ulu, 2007) gibi değişkenlerle de ilişkisi olduğunu belirtir. Literatürde meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların; akade- mik başarı, yaş, mesleki olgunluk, umut, eğitim durumu, üniversitede seç- meyi düşündükleri alan, fiziksel engel durumu, kültürel uyum düzeyi, sos- yoekonomik durum, ebeveynlerin eğitim durumu, göçmen statüsü, ergenle- rin odak noktası, ergenlerin aile çevresine uyumu (Alver ve Kutluca, 2019;
Akkoç, 2012b; Arulmani, Laar ve Easton, 2003; Bacanlı, 2012; Dimakakou ve diğerleri, 2012; Enright, 1996; Kaur ve Raji, 2017; Kepir, 2011; Mahadevan, 2002, Owen ve Çapan, 2017; Özkamalı ve diğerleri, 2014; Savoly ve Owen, 2015; Schnorr ve Ware, 2001) gibi değişkenlerle de ilişkisi incelenmiştir.
Birey sosyal bir varlık olduğu için; tüm öğrenimlerini, seçimlerini, duygu ve düşüncelerini bu sosyal ortamdan etkilenerek şekillendirmektedir. Bireyin mesleğini seçmek zorunda olduğu ergenlik döneminde; bireyin kendini ye- terince tanımaması, dış çevrenin etkisi, eğitim fırsatları, eğitim koşulları ve bireyin kendi kariyer seçimine dair olumsuz inançları sebebiyle meslek seçi-
minde kararsızlık yaşayabileceği düşünülmektedir. Literatürde yapılan çalış- malar incelendiğinde, insan hayatında büyük öneme sahip olan meslek seçi- minde yaşanan mesleki kararsızlık düzeylerinin kariyer denetim odakların- dan etkilenip etkilenmediği ile igilli çalışmaların sınırlı olduğu görülmüştür.
Bununla birlikte ergenlik dönemindeki bireylerin meslek seçiminde yaşadık- ları kararsızlığın, kariyer inançları ile ilişkisine bakıldığı çalışmalarında sınırlı olduğu görülmektedir. Bu sınırlı araştırmalardan birini yapan Herring (1990), mesleki bilgi eksiklerinin ve olumsuz kariyer gelişiminin meslek seçi- mine ilişkin akılcı olmayan inançlar sebebiyle olduğunu belirtir. Aynı za- manda diğer yapılan araştırmaların sonucunda; kariyer gelişim süreci içinde bireylerin meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlarının mesleki mitle- rinin gelişmesine sebep olduğu ve buna göre meslek seçimini gerçekleştirdi- ğini tespit etmişlerdir (Herring, 1990; Lewis ve Gilhausen, 1981). Lise dönemi mesleki kararların alındığı bir dönem olduğundan; yapılan araştırma ile öğ- rencilerin meslek seçim kararsızlığına etki edebileceği düşünülen faktörlerin tespitinin yapılmasının, öğrencilere sunulacak kariyer danışmanlığı hizmet- lerine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu sebeple bu çalışmanın amacı;
lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıklarının, kariyer denetim odaklarının (iç ve dış denetim odağı) ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlarının cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek, bu değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemek, kariyer denetim odağının ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların mesleki kararsızlığı ne düzeyde yordadığını tespit etmektir.
Yöntem Çalışma Grubu
Araştırma genel tarama modeli olan ilişkisel tarama modeline uygun olarak gerçekleştirilmiştir (Karasar, 2016). Araştırmanın çalışma grubunu, 2018-2019 eğitim öğretim yılında Sakarya’nın Akyazı ilçesindeki 672 ortaöğretim öğren- cisi oluşturmaktadır. Akyazı’daki öğrencilerin; 137’si (%20.4) 9. sınıfa, 199’u (%29.6) 10. sınıfa, 170’i (%25.3) 11. sınıfa, 166’sı (%24.7) 12. sınıfa devam et- mektedir. Öğrencilerin 395’i (%58.8) kız ve 277’si (%41.2) erkektir. Öğrencile- rin 137’si (%20.4) Fen Lisesi’ne, 199’u (%29.6) Anadolu Lisesi’ne, 170’i (%25.3) İmam Hatip Lisesi’ne, 166’sı (%24.7) Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne de- vam etmektedir. Araştırmada seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden
biri olan amaçsal örnekleme yöntemi kullanılarak araştırma grubu oluşturul- muştur (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2019).
Veri Toplama Araçları
Mesleki Karar Envanteri (MKE) (Çakır, 2003): Çakır (2003) tarafından lise 9.
sınıfta okuyan 527 öğrenci üzerinden elde edilen verilerle geliştirilen bir öl- çektir. Ölçek beşli likert tipi ölçektir ve alınan yüksek puan kararsızlığı ifade ederken, alınan düşük puan ise kararlılığı ifade eder. Ölçeğin yapı geçerliliği için faktör analizi uygulanmıştır. Buna göre; ölçeğin tek boyutlu olup olma- dığını anlamak için temel bileşen analizi yapılmış ve ölçek 30 madde olarak belirlenmiş, ölçeğin ilişkisiz alt boyutlarına ayrışıp ayrışmadığını anlamak için varimax dik döndürme tekniği uygulanmış ve ölçek beş boyuta ayrılmış- tır. Ölçekteki beş alt boyut, varyansın 40.53’ünü açıklamaktadır. Madde top- lam korelasyonu .23 ile .57 arasında değiştiği görülmüştür. Ölçeğin alt boyut- ları; içsel çatışmalar, kendini yeterince tanımama, meslek ve alan bilgi eksik- liği, meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar, dışsal çatışmalardır. Öl- çeğin ölçüt geçerliliği; Bacanlı ve Kuzgun tarafından geliştirilen “Mesleki Ol- gunluk Ölçeği” ile gerçekleştirilmiş ve mesleki kararsızlık yaşayan öğrencile- rin mesleki olgunluklarının düşük olduğu gözlenmiştir. Ölçeğin güvenirliliği için; Cronbach Alfa Katsayısı .85 ve ölçeğin test tekrar test uygulaması sonu- cunda iki ölçüm arasındaki korelasyon katsayısı .83 bulunmuştur (Çakır, 2013).
Kariyer Denetim Odağı Ölçeği (KDOÖ) (Aysan ve Siyez, 2011): Ölçek, kari- yer gelişim sürecindeki ergenlerin denetim odaklarını belirlemek için Kuzey İrlanda’da öğrenim gören 743 ergen üzerinde Millar ve Shevlin tarafından 2007’de geliştirilmiştir. Ölçek Aysan ve Siyez (2011) tarafından İzmir ilindeki üç farklı lisede okuyan 490 öğrenci üzerinde Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçeğin faktör analizi için Kaiser Meyer Olkin (KMO) değeri .89 olduğu ve ölçeğin toplam varyansın % 55’ini açıklayan dört faktörlü bir yapısı olduğu görül- müştür. Ölçek içsel denetim, çaresizlik, şans, güçlü diğerleri alt ölçeklerinden oluşmaktadır. Bu alt ölçeklerin yapı geçerliliği için; DFA değerleri sırasıyla GFI=.92, AGFI=.90, CFI=.92, RMSEA=.05, SRMR=.05’ dir. Bu değerler ölçeğin dört faktörlü yapısını doğrular bir düzeyde olduğunu göstermektedir. Ölçek, benzer ölçek geçerliliği için; Nowicki-Strickland Denetim Odağı Ölçeği ile uy- gulanmış ve Kariyer Denetim Odağı Ölçeğinin içsel denetim, şans, çaresizlik,
güçlü diğerleri alt ölçeği ile Nowicki-Strickland Denetim Odağı Ölçeği ara- sındaki korelasyon katsayıları sırayla .51, .53, .47, .44 olarak tespit edilmiştir.
Ölçeğin güvenirliliği; Sperman Brown Testi Yarılama katsayısı ile bakılmış ve katsayı .82 bulunmuştur. Ölçeğin Cronbach alpa güvenirlilik katsayısı .86 bu- lunmuştur. Ölçeğin dış denetim boyutu Cronbach alpa katsayısı .89, iç dene- tim alt boyutunun Cronbach alpa katsayısı .66’dır (Aysan ve Siyez, 2011).
Meslek Seçimine İlişkin Akılcı Olmayan İnançlar Ölçeği (MSİAOİÖ) (Er- dem, 2006): Ölçek,“akılcı duygusal davranışçı yaklaşım” temeline dayanır.
Ölçek 1955 ortaöğretim öğrencisi üzerinde geliştirilmiştir. Ölçek 33 madde ve 5 alt ölçekten oluşan bir formdur. Alt ölçekler; Mükemmeliyetçilik, Dışsal kontrol, Yanlış çıkarımlar, Genellemeler, Özsaygı’dır. Faktör analizi sonucu ölçek 33 maddeye düşmüş ve yeniden doğrulayıcı faktör analizine bakılmış- tır. Buna göre; GFI (.95), CFI (.92), AGFI (.94), RMSEA (.05), RMR (.05) indeks- lerinin göreceli yüksekliği ölçeğin yapı geçerliliğine bir kanıttır. Ölçeğin, ölçüt geçerliliğini incelek için Nowicki- Strickland Denetim Odağı Ölçeği, Rosen- berg Benlik Saygısı Ölçeği ve Akılcı Olmayan İnançlar Ergen Formu ile kar- şılaştırılmıştır. Ölçeğin bileşen geçerliliği için; ölçek Akılcı Olmayan İnançlar Ergen Formu ile karşılaştırılmış ve anlamlı çıkmıştır (.36, p<.01). Ölçek ayırt ediciliği için; Nowicki-Strickland Denetim Odağı Ölçeği kullanılmış ve sonuç anlamlı çıkmıştır(.28, p<.01). Ölçek Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ile ara- sındaki korelasyon .12 (p<.01) anlamlı olduğu bulunmuştur. Ölçeğin genel toplam Cronbach Alfa değeri .79’dur. Ölçeğe uygulanan test tekrar test güve- nirliliği ise .78’dir (Erdem, 2006).
Veri Analizi
Araştırmada kullanılan veriler Sakarya’nın Akyazı ilçesindeki dört liseden (Fen Lisesi, Anadolu Lisesi, Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ve İmam Hatip Lisesi) toplanmıştır. Araştırmada 115 veri eksik ve hatalı görüldüğü için ana- lize alınmamış ve değerlendirme 672 veri üzerinden yapılmıştır. Uygulama- nın yapılacağı sınıflara araştırmacı tarafından, araştırmanın gerekçeleri belir- tilmiş ve ölçekler tanıtılıp nasıl doldurmaları gerektiği anlatılmıştır. Araş- tırma değişkenleri olan Mesleki Kararsızlık, Kariyer Denetim Odağı, Meslek Seçimine İlişkin Akılcı Olmayan İnançların; cinsiyet değişkenine göre ortala- malar arasında bir fark olup olmadığını belirlemek için Bağımsız Ortalamalar T-Testi, araştırma değişkenleri olan mesleki kararsızlık, kariyer denetim
odağı alt boyutları, meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar alt boyut- ları arasındaki ilişkiyi anlamak için Pearson Korelasyon Analizine bakılmış- tır. Daha sonra ise; bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni yordama düze- yini belirlemek için Çoklu Hiyerarşik Regresyon Analizi yapılmıştır.
Bulgular
Çalışmada verilerin istatistiksel analizleri gerçekleştirilmeden önce, verilerin dağılımında çarpıklık ve basıklık değerlerinin +1 ile -1 aralığında ve sonu- cunda parametrik analizlere uygun olduğu gözlenmiştir (Seçer, 2017).
Cinsiyete Göre Ölçek Puan Ortalamalarına İlişkin Bulgular
Tablo 1. Cinsiyete Göre Değişkenlerin Puan Ortalamalarına İlişkin Bağımsız Ortalama- lar İçin T-Testi Analizi Sonuçları
Kız Erkek
N: 395 N: 227
Değişken x̄ S x̄ S T Df P
MKE 76.18 22.97 79.02 22.76 -1.58 670 .11
KDOÖ-İD 23.86 4.15 23.07 4.81 2.28 670 .02*
KDOÖ-DD 31.16 10.24 36.30 12.90 -5.74 670 .00**
MSİAOİÖ 83.59 12.85 91.11 13.72 -7.26 670 .00**
*p<.05 **p<.01
Tablo 1’e göre, kız öğrencilerin mesleki karar envanteri puan ortalamaları ile erkek öğrencilerin puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür (t(670)=-1.58, p>.05, p=.11). Kız öğrencilerin iç kariyer denetim odağı toplam puan ortalamaları, erkek öğrencilerin toplam puan ortalamala- rından anlamlı düzeyde daha yüksektir (t(670)=2.27, p<.05, p=.023). Aynı za- manda kız öğrencilerin dış kariyer denetim odağı toplam puan ortalamaları, erkek öğrencilerin toplam puan ortalamalarından anlamlı düzeyde daha dü- şüktür (t(670)=-5.74, p<.01, p=.00). Ayrıca kız öğrencilerin meslek seçimine iliş- kin akılcı olmayan inançlar puan ortalamaları erkek öğrencilerden daha dü- şüktür (t(670)=-7.26, p<.01, p=.00).
Değişkenler Arası Korelasyonlar
Tablo 2. Değişkenlere Ait Pearson Korelasyon Analizi Sonuçları
Değişken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. MKE -
2. KDOÖ-İ -.12** - 3. KDOÖ-Ç .33** -.32** - 4. KDOÖ-Ş .22** -.26** .54** - 5. KDOÖ-GD .32** -.29** .64** .50** - 6. MSİAOİÖ-M .10* .34** -.02 -.06 -.05 - 7. MSİAOİÖ-DK .44** -.26** .43** .51** .50** -.09* - 8. MSİAOİÖ-YÇ .32** -.05 .28** .30** .37** .13** .51** - 9. MSİAOİÖ-G .33** -.14** .35** .34** .44** .11** .58** .62** - 10. MSİAOİÖ-Ö .44** -.12** .33** .25** .36** .00 .55** .42** .47** -
*p<.05 **p<.01
Yordanan değişken mesleki karar verme puanı ile yordayan değişkenler kariyer denetim odağı ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Buna göre; mesleki karar en- vanteri puanı ile kariyer denetim odağı ölçeği alt boyutları olan içsellikle zayıf düzeyde negatif ilişki (r=-.12, p<.01, p=.00), çaresizlikle orta düzeyde pozitif ilişki (r=.33, p<.01, p=.00), şansla zayıf düzeyde pozitif ilişki (r=.22, p<.01, p=.00), güçlü diğerleriyle orta düzeyde pozitif ilişki olduğu (r=.32, p<.01, p=.00) görülmektedir. Mesleki karar envanteri puanı ile meslek seçimine iliş- kin akılcı olmayan inançlar ölçeği alt boyutları olan mükemmeliyetçilikle za- yıf düzeyde pozitif ilişki (r=.10, p<.05, p=.01), dışsal kontrolle orta düzeyde pozitif ilişki (r=.44, p<.01, p=.00); yanlış çıkarımlarla orta düzeyde pozitif ilişki (r=.32, p<.01, p=.00); genellemelerle orta düzeyde pozitif ilişki (r=.33, p<.01, p=.00); özsaygıyla orta düzeyde pozitif ilişki (r=.44, p<.01, p=.00) olduğu gö- rülmektedir.
Mesleki Karar Envanterinin Hiyerarşik Regrasyon Analizine İlişkin Bulgular
Tablo 3. Mesleki Karar Envanteri Puanının Yordanmasına Dair Çoklu Hiyerarşik Regresyon Analizi Sonuçları
Yordayıcı Değişkenler R R2 R2 Değişikliği (∆ R2) F Değişikliği p B Standart Hata (SHB) ꞵ t p
Standart 76.57 3.41 22.42 .00
Adım 1 .09 .01 .01 .09
Cinsiyet 2.81 1.79 .06 1.57 .12
Adım 2 .36 .13 .12 .00
KDOÖ-İ .01 .20 .00 .04 .97
KDOÖ-Ç 1.05 .27 .20 3.94 .00
KDOÖ-Ş .13 .21 .03 .63 .53
KDOÖ-GD .95 .25 .19 3.73 .00
Adım 3 .54 .30 .16 .00
MSİAOİÖ-M .64 .19 .12 3.39 .00
MSİAOİÖ-DK 1.36 .26 .26 5.27 .00
MSİAOİÖ-YÇ .28 .25 .05 1.11 .25
MSİAOİÖ-G -.03 .23 -.01 -.15 .90
MSİAOİÖ-Ö 2.54 .43 .24 5.94 .00
R = .54 R2 = .30 F = 25.13 p = .00
Adım 1’de cinsiyet değişkeninin (ꞵ=2.81, p>.05, p=.12) modele anlamlı bir katkısının olmadığı görülmüştür. Adım 2’de kariyer denetim odağının çare- sizlik (ꞵ=.20, p<.01, p=.00) ve güçlü diğerleri (ꞵ=.19, p<.01, p=.00) alt boyutları- nın mesleki karar verme durumunu anlamlı şekilde yordamaktayken; kari- yer denetim odağı içsellik (ꞵ=.00, p>.05, p=.97) ve şans (ꞵ=.03, p>.05, p=.53) alt boyutlarının modele anlamlı katkısının olmadığı görülmektedir. Adım 3’te sırayla meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların mükemmeliyetçilik (ꞵ=.12, p<.01, p=.00), dışsal kontrol (ꞵ=.26, p<.01, p=.00) ve özsaygı (ꞵ=.24, p<.01, p=.00) alt boyutları mesleki karar envanterini anlamlı şekilde yordamaktadır.
Fakat Adım 3’te meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların yanlış çı- karımlar (ꞵ=.05, p>.05, p=.27) ve genellemeler (ꞵ=-.01, p>.05, p=.90) alt boyutu- nun modele anlamlı bir katkısının olmadığı görülmektedir. Bulgular, bağım- sız (yordayan) değişkenlerin mesleki karar envanteri puanının toplam var- yansın yaklaşık %30’unu açıklamaktadır.
Tartışma ve Sonuç
Araştırmanın sonucunda; öğrencilerin mesleki kararsızlıkları cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermemiştir. Araştırma sonucuna benzer çalış- maların olmasının yanı sıra (Akkoç, 2012b; Çınar, 2011; Watson ve Stead,
1994) kız öğrencilerin mesleki kararsızlığının erkeklerden az olduğunu (Öz- temel, 2012), kız öğrencilerin mesleki kararsızlığının erkeklerden fazla oldu- ğunu (Aydemir, 2017; Bacanlı, 2012; Yaman, 2014), ilköğretimde okuyan er- kek öğrencilerinin bir yıl içindeki mesleki kararsızlıklarının kızlara göre daha fazla arttığını gösteren (Yazıcıoğlu, 2008) çalışmalar mevcuttur. Yapılan çalış- malardaki bu farklılık; çalışma yapılan grubun yapısından, çalışmanın yapıl- dığı zaman aralığından, yerleşim yerindeki bireylerin sosyo-kültürel özellik ve sosyo-ekonomik koşullarının farklılığından kaynaklanabileceği düşünül- mektedir. Bu nedenle; mesleki kararsızlık üzerinde cinsiyetin etki derecesini anlayabilmek için farklı grup, yer ve zamanda daha fazla çalışma yapılması gerektiği düşünülmektedir.
Kariyer denetim odağında ise, kızların iç kariyer denetim odağının erkek- lerden yüksek ve dış kariyer denetim odağının erkeklerden düşük olduğu görülmüştür. Araştırma bulgularına benzer olarak; kız öğrencilerin erkeklere göre daha iç denetimli olduğunu ve ayrıca erkeklerde dış kariyer denetim odağı boyutu olan güçlü diğerleri faktörünün kızlardan daha yüksek oldu- ğunu gösteren çalışmalar mevcuttur (Perry ve diğerleri, 2011; Seymenler ve Siyez, 2016). Araştırma sonucundan farklı olarak, kız öğrencilerin kariyer dış denetiminin erkek öğrencilerden fazla olduğunu (Şeker, 2013); ergen engelli kızların dış kariyer denetim odağının, ergen engelli erkeklere ve engeli olma- yan kız ve erkeklere göre daha yüksek olduğunu gösteren çalışmalar mev- cuttur (Pham ve Murray, 2019). Ayrıca Hirschi (2010) yaptığı çalışmasında dış denetimli öğrencilerin şansa inandıklarını tespit etmiştir. Araştırma so- nuçlarındaki bu farklılığın, araştırma grubunun bireysel ve kültürel özellik- lerinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Günümüzde toplumsal yapı- nın değişmesi, kadının sosyal statüsünü ve rolünü de değiştirmiştir. Bu deği- şim kadının kendine dair bakış açısını da değiştirmiş olabilir. Bu sebeple ka- dınlar toplumsal yaşamda kendileri ile ilgili oluşan algıları değiştirmeyi, er- keklerden bağımsız olmayı ve para kazanarak güç elde etmeyi istemektedir- ler (Akkoç, 2012a). Bu yolun kendi ekonomik gücünü elde etmekten geçtiğini bilen kadınlar; iyi bir kazancın, iyi bir eğitimden geçtiğini bildikleri için kendi önlerine sunulan fırsatları daha sağlıklı değerlendiriyor olabilirler. Bu se- beple kadınların kariyer iç denetimleri erkeklerden daha yüksek çıkmış ola- bilir. Türk toplumunda erkek çocuğu soyun devamını sağlayan birey olarak görüldüğünden kız çocuklarından daha değerli olarak algılanabilmektedir.
Fakat aynı toplum erkek çocuğunu evi geçindirecek kişi olarak gördüğü için
ondan iyi bir iş sahibi olmasını beklemektedir. Bu çelişki içinde yetişen erkek çocuğunun üzerindeki toplumsal baskı nedeniyle, meslek kararında dış kari- yer denetim odaklı olmasına sebep olmuş olabilir.
Kız öğrencilerin meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançları, erkek öğrencilere göre anlamlı düzeyde daha düşüktür. Araştırma sonucuna ben- zer sonuçlar vardır (Akkoç, 2012a; Alver ve Kutluca, 2019; Çapan ve Owen, 2018; Gati ve Noa, 2001; Owen ve Çapan, 2017). Araştırma sonucundan farklı olarak Mahadevan (2002) cinsiyet ve kariyer inançları arasında bir ilişki ol- madığını belirtirken, Savoly ve Owen (2015) kızların meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlarının erkeklerden daha yüksek olduğunu belirtilmek- tedirler. Ayrıca bazı araştırmacılar, cinsiyetin kariyer inançlarının en önemli yordayıcısı olduğunu belirtirler (Dimakakou ve diğerleri, 2012; Kaur ve Raji, 2017; Özkamalı ve diğerleri, 2014). Türk toplumu toplumsal cinsiyetçi bir ya- pıya sahip olmakla birlikte günümüzde kadın ve erkeğin eşit görüldüğü bir bakış açısına doğru değişmeye başlamıştır. Günümüz toplumunda kadın, kendi ayaklarının üstünde durabilmek ve kimseye muhtaç olmadan yaşaya- bilmek için iyi bir kariyer sahibi olmayı istiyor olabilir. Bu bakış açısı da kız öğrencilerinin kendi yeteneklerine ve yeterliliğine olan inancını artırmış ve mesleğini seçme konusunda daha akılcı davranmasına sebep olmuş olabilir.
Toplumumuzda erkekler, toplumsal cinsiyetin bir sonucu olarak; kadından daha değerli olduğuna dair bir algıyla yetişmesi, toplumun kendisinden bek- lentisinin yüksek olması sebebi ile kendilerine dair olumsuz meslek inançları geliştirmiş olabilir.
Değişkenler arasındaki ilişkiye bakıldığı zaman, mesleki kararsızlık ve ka- riyer denetim odağının içsellik alt boyutu ile zayıf düzeyde negatif ilişki var- ken çaresizlik, şans, güçlü diğerleri alt boyutları ile zayıf ve orta düzeyde po- zitif ilişki olduğu görülmüştür. Araştırma sonucuna benzer bir çalışma ola- rak; Hirschi ve Valero (2017) şans faktörü ve kariyer kararı arasında pozitif yönde bir ilişki bulmuştur. Literatürde araştırma sonucundan farklı olarak;
Şahin ve diğerleri (2015), mesleki kararsızlık ile kontrol odağının alt boyutu olan “şans”arasında zayıf düzeyde negatif ilişki olduğunu ve “çabanın an- lamsızlığı” alt boyutu ile arasında düşük düzeyde pozitif ilişki olduğunu bul- muşlardır. Bazı bireyler, kendini bir mesleğe götürecek yolda ilerlerken ailesi, öğretmenleri ve eğitime yön veren otoriteler tarafından gerekli şekilde destek görememektedir. Bu durum bireyin kendini yeterince tanıyamamasına ve
kendi yeterliliklerinin farkına varamamasına sebep olmaktadır. Bu neden- lerle birey bir meslek kararı verme zorunluluğu ile karşı karşıya kaldığında meslek seçimi konusunda kendini çaresiz, şansız ve desteksiz hissediyor ola- bilir. Mesleki kararsızlık değişkeni ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar değişkeninin alt boyutları olan mükemmeliyetçilik, dışsal kontrol, yanlış çıkarımlar, genellemeler, özsaygı arasında zayıf ve orta düzeyde pozi- tif bir ilişki olduğu görülmüştür. Literatürde bu araştırmayı destekleyecek bir çalışmaya rastlanmamıştır. Öğrenciler meslek seçim zorunluluğu doğdu- ğunda ve bu konuda kararsız kaldığında sorununu akılcı bir biçimde çözme yöntemini bilmiyor olabilirler.
Araştırma sonuçları, bağımsız (yordayan) değişkenlerin mesleki karar verme puanına ilişkin toplam varyansın yaklaşık %30’unu açıkladığını gös- termektedir. Araştırmada cinsiyet değişkeninin mesleki kararsızlıkla anlamlı bir ilişkisinin olmadığı ve modele anlamlı bir katkısı olmadığı bulunmuştur.
Araştırma sonucu ile benzer bir çalışma bulunmamıştır. Kariyer denetim odağının alt boyutları olan; çaresizlik ve güçlü diğerleri değişkenleri mesleki karar envanteri puanının anlamlı yordayıcılarıdır. Literatürde benzer bir ça- lışmaya ratlanmamıştır. Eğitimde fırsat eşitliği, bireylerin seçtikleri mesleğin onlara iş güvencesi sunup sunmayacağı ile ilgili belirsizlik, ebeveynlerin ço- cuklarına karşı tutumları, eğitim sisteminin akademik başarı odaklı olması gibi sebepler bireylerin kariyer seçiminde kararsızlık yaşamasına sebep ol- muş olabilir. Ayrıca kariyer denetim odağı ölçeğinin içsellik ve şans alt boyu- tunun modele anlamlı bir katkısının olmadığı bulunmuştur. Literatürde dış denetimli bireylerin şansa inandıklarını, ayrıca bireylerin lise ve mesleğe ge- çişte şansa inandıklarını gösteren (Hirschi, 2010), mesleki kararsızlık ile kont- rol odağının alt boyutu olan “şans” ile zayıf düzeyde negatif anlamlı ilişki olduğunu gösteren (Şahin ve diğerleri, 2015), şans ile kariyer kararı arasında doğrusal ilişki olduğunu gösteren (Hirschi ve Valero, 2017) bulgular mevcut- tur.
Meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların alt boyutları olan mü- kemmeliyetçilik, dışsal kontrol ve özsaygı mesleki kararsızlığın anlamlı yor- dayıcılarıdır. Literatürde araştırma ile benzerlik gösteren çalışmalara rastlan- mıştır. Elliott (1995) akılcı olmayan kariyer inançlarının kişide kendine gü- vensizlik, düşük özsaygı, kararsızlık, istenilmeyen meslek seçimi ile sonuç- landığını; Bacanlı (2012) meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların alt
boyutlarından biri olan dışsal kontrolün mesleki karar verme güçlüklerini an- lamlı şekilde yordadığını belirtir. Eliott (1995) meslek seçimi etkileyen en önemli faktörün bireyin çevresi tarafından şekillendirilen, içsel eleştiriler (- meli/ -malı) dediğimiz kişide zorunluluk anlatan ifadeler olduğunu belirtir.
Bu zorunluluk ifadeleri bireyde mükemmel bir meslek seçimi yapması gerek- tiği ile ilgili akılcı olmayan inanç geliştirmesine ve bireyin mesleki kararsızlık yaşamasına sebep olabilir. Ayrıca –meli/-malı düşünce tarzı bireyin kendi ye- terliliğini sorgulamasına sebep olacağından meslek seçiminde kararsızlık ya- şayabilir.
Araştırma bulguları genel olarak değerlendirildiğinde, mesleki kararsızlık üzerinde, kariyer denetim odağı ile meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların önemi ortaya çıkmaktadır. Ergenlik döneminde mesleki gelişim önemli bir yeterlik alanıdır. Öğrencilerin mesleki gelişimlerine katkı sağlaya- cak, bireysel ve gurupla rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin sağ- lanması alan çalışanlarından beklenmektedir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2020).
Bu doğrultuda öğrencilerin mesleki gelişimlerine katkı sağlayacak etkinlikler öğrencilere, öğretmenlere ve ebeveynlere yönelik düzenlenebilir. Yapılan ça- lışma sınırlı ve belli kültüre sahip olan bir çevrede yapılmıştır. Bu sebeple in- san hayatında büyük öneme sahip meslek seçim kararını etkilediği düşünü- len kariyer denetim odağı ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar değişkenleri farklı çevre koşullarında yeniden araştırılarak bu değişkenlerin mesleki kararsızlığa etkisinin olup olmadığı incelenmelidir. Kariyer denetim odağı ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların mesleki kararsızlık üzerindeki etkisi göz önüne alındığında öğrencilerin kararsızlıklarını gider- mek için deneysel çalışmalar yapılarak grup rehberliği programı geliştirilebi- lir.
EXTENDED ABSTRACT
The Role of Career Locus of Control and Irrational Beliefs About Career Choice in Explaining the
Career Indecision of High School Students
*
Niğmet Yılmaz – Ahmet Bedel
Ministry of National Education- Maltepe University
One of the important developmental tasks of the adolescence period, which has an important place in human life, is the choice of career. Adolescence period; is a period when individuals have a clearer idea about professions and make choices among career alternatives (Siyez, 2019). In this period, if individuals cannot choose a suitable profession for themselves while they should choose their profession, if they change their decisions frequently and cannot make a decision, in this situation this can be concluded as that indi- vidual is experiencing professional indecision (Kuzgun, 2017). Individuals want to understand which of the consequences of their behavior comes from themselves and which from outside (Şeker, 2013). If individuals think that the results of career choice action are under their own control, they have an internal career locus of control, and if the individual thinks that the con- sequences of their actions related to their career choice are factors other than themselves (helplessness, luck, powerful others), they have an external ca- reer control (Millar and Shevlin, 2007). If individuals think that their future career success comes from themselves, they pass the professional decision- making process in a healthier way (Millar and Shevlin, 2007). At the same time to understand the professional decision-making skills of individuals;
it is necessary to know how their perceptions are formed, how they make their career decisions and how they apply them (Amudson, 1995). The belief system of individuals affects their career choices as well as their life. Irra- tional beliefs on profession are the thoughts that prevent people from actu- alizing their career goals (Corbishley and Yost, 1989). These thoughts can prevent the individual from making the right decision. Since the high school period is a period when professional decisions are made; it is thought that
determining the factors that are thought to have an effect on the ambiva- lence of the students' career choice with the conducted research, will con- tribute to the career counseling services to be offered to the students. In line with these explanations, the purpose of the study is to determine whether the professional indecision of high school students, career control centers (internal and external locus of control) and irrational beliefs about career choice differ according to their gender, to examine the relationship between these variables, to determine to what extent career control centers and irra- tional beliefs about career choice predict vocational indecision.
Relational scanning model, which is a subgroup of general survey model, was used in the study. The study group consists of 672 secondary education students studying in Akyazı district of Sakarya in the 2018-2019 academic year. The research group was formed by using purposeful sam- pling method. Career Decision Inventory, Career Locus of Control Scale (CLCS), and Irrational Beliefs in Career Choices of High School Students (SIBCC-HS) were used in the study. Descriptive statistics, Independent Samples T-test, Pearson Product-Moment Correlation, Hierarchical Linear Regression Analysis were used in the study.
According to the results of the research; the occupational indecision of the students did not differ by gender. It was observed that girls had higher internal career locus of control than boys and lower external career locus of control than boys. Irrational beliefs of female students about career choice are lower than male students. It was seen that the gender variable did not have a significant relationship with vocational indecision and did not make a significant contribution to the research model. The sub-dimensions of ca- reer locus of control; helplessness and powerful others are significant pre- dictors of vocational indecision. Sub-dimensions of irrational beliefs about career choice; which are perfectionism, external control, and self-esteem, were found to be significant predictors of professional indecision. The re- search results show that the predictive variables explain about 30% of the total variance regarding the professional decision making score.
According to the results of the study, there was no difference in the levels of professional indecision between males and females. This situation may have resulted from the structure of the study group, the working time pe- riod, and the socio-cultural and socio-economic conditions of the settle-
ment. In career locus of control, it was observed that girls had higher inter- nal career locus of control than boys and lower than boys. Changes in the social structure may indicate that female students are affected by more in- ternal factors in their choice of profession, while males are affected by more external factors. Irrational beliefs about the career choice of female students are significantly lower than male students. Nowadays, women are strug- gling to stand on their own feet and to be independent. It is thought that this attitude of the woman is to cause her to know herself and to be aware of her competencies and therefore to adopt more rational beliefs in her ca- reer choice. According to the results of the research, independent (predictor) variables explain approximately 30% of the total variance regarding the pro- fessional decision making score. Equal opportunities in education, uncer- tainty about whether the profession that individuals choose will provide them with job security or not, attitudes of parents towards their children, and the academic success-oriented education system may have caused in- dividuals to be indecisive in their career choice. In addition, the expressions of necessity within irrational beliefs may cause the individual to develop an irrational belief about the need to make a perfect career choice and to expe- rience professional indecision. When the findings of the study are evaluated in general, the importance of career locus of control and irrational beliefs about career choice emerges on professional indecision. Professional devel- opment during adolescence is an important area of competence. Providing individual and group guidance and psychological counseling services that will contribute to the professional development of students is expected from field professionals (Ministry of National Education, 2020). Accordingly, ac- tivities that will contribute to the professional development of students can be organized for students, teachers and parents. The study was conducted in a limited and culturally spesific environment. For this reason, variables of career locus of control and irrational beliefs about career choice which are thought to have a great importance on vocational decision, which has great importance in human life, should be re-investigated in different environ- mental conditions and whether these variables affect occupational indeci- sion should be investigated. Considering the effect of irrational beliefs on career locus of control and career choice on professional indecision, a group guidance program can be developed by conducting experimental studies to eliminate students' indecision.
Kaynakça / References
Akın, Ü. (2014). Akılcı duygusal davranışçı terapi. A. Akın., ve R. Şahin (Ed.). Psiko- lojik danışma kuramları içinde (s.257). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
Akkoç, F. F. (2012a). Lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıklarının sosyo-demografik faktörlere göre incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 215-233.
Akkoç, F. F. (2012b). Lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıkları kariyer inançları ara- sındaki ilişki. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 49-70.
Alkal, A., Korkmaz, O. ve Akça, M. Ş. (2018, Nisan). Lise öğrencilerinde mesleki ka- rarsızlık: Lise türüne göre karşılaştırılması ve yaşam amaçları ve pozitiflik düzeyleri ile ilişkisinin incelenmesi (Öz). III. INES International Education and Social Science Congress sunulan bildiri (s. 227), Antalya, Türkiye. Erişim Adresi:
https://books.incescongress.com/dl/ESS-2018-Abstracts-book.pdf
Alver, B. ve Kutluca, V. (2019, Haziran). Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçimin- deki akılcı olmayan inançlarının incelenmesi: Kırıkkale il örneği. VI. Interna- tional Eurasian Educational Research Congress sunulan bildiri içinde (s. 38-48), Ankara, Türkiye. https://ejer2019.ejercongress.org adresinden erişilmiştir.
Amundson, N. E. (1995). An interactive model of career decisionmaking. Journal of Employment Counseling, 32(1), 11-21.
Arulmani, G., Laar, D. V., ve Easton, S. ( 2003). The influence of career beliefs and socio-economic status on the career decision-making of high school students in India, International Journal for Educational and Vocational Guidance, 3(3), 193- 204.
Aydemir, L. (2017). Lise öğrencilerinin meslek seçimlerindeki kararsızlıklarına etki eden faktörler: Trabzon örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 641-654.
Aysan, F., ve Siyez, D. M. (2011). Kariyer denetim odağı ölçeği’nin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. XI. Ulusal Psikolojik Danışma Rehberlik Kongresi, İzmir.
Bacanlı, F. (2012). Kariyer kararı verme güçlükleri ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların ilişkisi. Türk Psikolojik Rehberlik ve Danışma Dergisi, 4(37), 86-95.
Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye’de kadınlık. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(1),108-114.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2019).
Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (25. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Corbıshley, M. A., ve Yost, E. B. (1989). Assessment and tretment dysfunctional cog- nitions in career counseling. Career Planning and Adult Development Journal, 5, 20-26.
Çakır, M. A. (2003). Bir mesleki grup rehberliği programının lise öğrencilerinin mesleki ka- rarsızlık düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Çapan, B. E., ve Owen, F. K. (2018). Ortaöğretim öğrencilerinin meslek seçimine iliş- kin akılcı olmayan düşünceleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakül- tesi Dergisi, 47, 360-386.
Çapçı, G. (2017). Kontrol odağı düzeyinin mesleki kararlılığa etkisi: Lise öğrencileri üzerinde bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İs- tanbul.
Çınar, Ç. (2011). Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçimi kararlarında benlik algısının önem. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Dimakakou, D. S., Argyropoulou, K., Drosos, N., ve Terzaki, M. (2012). Career beliefs of Greek and Non-Greek vocational education students. Creative Education, 3(7), 1241-1250.
Elliott, K. J. (1995). Anthetic dialogue: A new method for working with dysfunctional beliefs in career counseling. Journal of Career Development, 22(2), 141-148.
Enright, M. S. (1996). The relationship between disability status, career beliefs and ca- reer indecision. Rehabilitation Counseling Bullettin, 40(2), 134-152.
Erdem, A. Y. (2006). Lise öğrencileri için meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar öl- çeğinin geliştirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniver- sitesi, Ankara.
Gati, I., ve Noa, S. (2001). High school students career related decisionmaking diffi- culties. Journal of Counseling and Development, 79(3), 331- 341.
Guan, Y., Wang, Z., Dong, Z., Liu, Y., Yeu, Y., Liu, H., Zhang, Y., Zhou, W., ve Liu, H.
(2012). Career locus of control and career success among Chinese Employess:
A multidimensional approach. Journal of Career Assessment, 21(2), 295-310.
Hamamcı, Z., ve Çoban, A.E. (2007). Mesleki olgunluk ve mesleki kararsızlığın akılcı olmayan inançlarla ilişkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 27(3), 32-40.
Hamamcı, Z., ve Hamurlu, M. K. (2005). Anne babaların meslek gelişimine yardımcı olmaya yönelik tutumları ve bilgi düzeylerinin çocuklarının mesleki karar- sızlıkları ile ilişkisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 55-69.
Hartman, B.W. Fuqua, D.R., ve Hartman, P.T. (1983). The predictive potential of the career decision scala in identifying cronic career indecision. The Vocational Guidance Quraterly, 32(2), 103-108.
Hechtlinger, S., Levin, N. ve Gati, I. (2017). Dysfunctional career decision-making be- liefs: A multidimensional model and measure. Journal of Career Assessment, 27(2).
Herring, T. L. (1990). Attacking career myths among native Americans: İmplications for counseling. School Counselor, 38(1), 13-19.
Hirschi, A. (2010), The role of chance events in th school-to-work transition: The inf- luence of demographic, personality and career development variables. Jour- nal of Vocational Behavior, 77(1), 39-49.
Hirschi, A., ve Valero, D. (2017). Chance events and career decidedness: Latent profi- les in relation to work motivation. The Career Development Quarterly, 65(1), 2- 15.
Kantaş, Ö., Güldü, Ö., ve Kart, M. E. (2018), Career locus and career adaptabilities: A self-determination perspective for Turkish University Students case. Sosyal Güvenlik Dergisi, 8(1), 215-234.
Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Kaur, S., ve Raji, N. S. (2017). Career beliefs of adolescents in relation to their family environment. International Research Journal of Commerce Arts and Science, 8(5), 220-233.
Kelly, K. R., ve Lee, W.C. (2000). Mapping the domain of career decision problems.
Journal of Vocational Behaviour, 61(2), 302-326.
Kepir, D. D. (2011). Üniversite adaylarında meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar, mesleki olgunluk ve umut düzeyleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ha- cettepe Üniversitesi, Ankara.
Kırdök, O. (2010). Bilişsel bilgiyi işleme yaklaşımına göre geliştirilen mesleki karar verme programının sınanması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversi- tesi, Adana.
Kırdök, O., ve Kayadibi, S. (2018). Personality traits as a predictor of career indecision of high school students. Journal of Strategic Research in Social Science, 4(1), 80- 90.
Kim, M., ve Kim, S. (2017). The effect of career preparation program on self-leadership and career locus of control among university students in Korea. Journal of The Korea Academia-Industrial, 18(11), 399-408.
Kocadağ, M. (2019). Elektronik sporla ilgilenen ergenlerin mesleki karar düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Kuzgun Y., ve Bacanli F. (2011). Rehberlik ve psikolojik danışmada kullanılan ölçekler. An- kara: Nobel Yayıncılık.
Kuzgun, Y. (2017). Meslek gelişimi ve danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Ladany, N., Melıncoff, D. S., Constantine, M G., ve Love, R. (1997). At-risk urban high school students commitment to career choices. Journal of Counseling Develop- ment, 76(1), 45-52.
Lewis, R. A., ve Gilhausen, M. N. (1981). Myths of career development: A cognitive approach of career counseling. Personnel and Guidance Journal, 59, 296-299.
Liphits-Braziler, Y., Tatar, M., & Gati, I. (2017). Strategies for coping with career inde- cision: Concurrent and predictive validity. Journal of Vocational Behavior, 91, 170-179.
Mahadevan, L. (2002). Acculturation and career beliefs is there a relationship for in- ternational university students. College Student Journal, 44(3), 633-658.
McAuliffe, G. J. (1991). Assessing and treating barriers to decision making in career classes. The Career Development Quarterly, 40, 82-92.
Millar, R., ve Shevlin, M. (2007). The development and factor structure of a career lo- cus of control scale for use with school pupils. Journal of Career Development, 33, 224-249.
Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yönetmeliği. (Ağustos 14, 2020). Resmi Ga- zete. Sayı: 31213. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/08/20200814- 2.htm adresinden erişilmiştir.
Owen, F. K., ve Çapan, B. E. (2017). Fen, teknoloji, matematik ve mühendislik alanla- rını seçmeyi planlama: Meslek seçimine ilişkin inançlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(4), 915-933.
Özkamalı, E., Cesuroğlu, Ş. G., Hamamcı, Z., Buğa, A., ve Çekiç, A. (2014). The inves- tigation of relationships between vocational maturity and irrational career beliefs. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 3072-3074.
Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. GEFAD/ GUJGEF, 32(2), 459-477.
Özyürek, R. (2012). Sosyal-bilişsel yaklaşımlar. B.Yeşilyaprak (Ed.). Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı içinde (s. 221-261). Ankara: PEGEM Yayıncılık.
Peng, H., ve Herr, E.L. (2000). Evaluation of a distance education course in students’
decision-making and beliefs about careers. Psychological Reports, 87(3), 1218- 1228.
Perry, J. C., Liu, X., ve Griffin, G. C. (2011). The career locus of control scale for adoles- cents: Further evidence of validity in the United States. Journal of Career De- velopment, 38(2), 167-185.
Pham, Y. K., ve Murray, C. (2019). Career locus of control and school-and career-rela- ted adjustment among high-need youth with and without disabilities. Jour- nal of Career Development, 46(5), 502-515.
Santrock, J. W. (2012). Ergenlik (Çev.ed. D. M. Siyez). Ankara: Nobel yayın.
Savoly, D. K., ve Owen, F. K. (2015). Üniversite adaylarında meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar. International Journal of Human Sciences, 12(2), 821-836.
Seçer, İ. (2017). SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi ve raporlaştırma. Ankara: Anı Ya- yıncılık.
Seymenler, S., ve Siyez, D. M. (2016). Lise öğrencilerinde kariyer denetim odağını yor- dayıcı değişkenler olarak toplumsal cinsiyet ve ebeveyne bağlanma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(4), 286-300.
Schnorr, D., e Ware, H. W. (2001). Moving beyond a deficit model to describe and promote the career development of at-risk youth. Journal of Career Develop- ment, 27(4), 247- 263.
Siyez, D. M. (2019). Gelişimsel yaklaşımlar. B.Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki rehberlik ve ka- riyer danışmanlığı içinde (s. 191). Ankara: PEGEM Yayıncılık.
Şahin, M., Sarı, S. V., Duman, S., Kerimoğlu, U., ve Kocaman, T. (2015). Mesleki ka- rarsızlığın yordanmasında kontrol odağı ve mantık dışı inançların rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(43), 11-20.
Şeker, G. (2013). Lise öğrencilerinde meslek kararı verme yetkinliği ve kariyer denetim odağı- nın incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Şeker, G., ve Kaya, A. (2019). Mesleki karar verme programının onuncu sınıf öğren- cilerinin mesleki kararsızlık düzeyleri üzerinde etkiliğinin sınanması. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(1), 457-476.
Ulu, E. (2007) Lise öğrencilerinin kariyer inançlarının bazı değişkenlere göre yordanması Ya- yınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
Walsh, B. D., ve Thompson, B. (1995). The construct validity of scores on the career beliefa inventory. Paper Presented at the Anual Meeting of the Mid-South Educa- tional Research Association, Biloxi.
Watson, M. B., ve Stead, G. B.(1994). Longitual study of career decidedness among white South African High School Students. Journal of Vocational Behaviour, 45(3), 261-269.
Xu, H., ve Bhang, C. H. (2019). The structure and measurement of career indecision:
A critical review. The Career Development Quarterly, 67(1), 2-20.
Xu, H., ve Tracey, T. J. G. (2014). Ambiguity tolerance with career indecision: An examination of the mediation effect of career decision-making self-efficacy.
Journal of Career Assessment, 23(4), 519-532.
Yaman, D. Y. (2014). A study on career indecision of 11th and 12th grade students: Testing gender, career beliefs, academic self-efficacy and problem solving skills through path analysis. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ortadoğu Üniversitesi, Ankara.
Yazıcıoğlu, A. (2008). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin mesleki karar düzeylerinin in- celenmesi: Uzunlamasına bir çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Af- yon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
Yılmaz, N. F., ve Gündüz, Ç. H. (2018). Career indecision and career anxiety in high school students: An investigation through structual equation modelling. Eu- rasian Journal of Educational Research, 78, 23-42.
Kaynakça Bilgisi / Citation Information
Yılmaz, N. ve Bedel, A. (2021). Lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıkla- rını açıklamada kariyer denetim odağı ile meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların rolü. OPUS–Uluslararası Toplum Araştır- maları Dergisi, 17(34), 1023-1046. DOI: 10.26466/opus.800873
