1. ÜNİTE
ÖZEL EĞİTİM SÜRECİ
Anahtar Kavramlar
Özel eğitim süreci İlk Belirleme Tarama Süreci Gönderme Süreci Akademik değerlendirme
Dil değerlendirmesi Psikolojik değerlendirme
Tanılama Sınıflama Yerleştirme
AMAÇLAR
• Özel eğitim ve özel gereksinimli birey kavramlarını,
• Genel olarak özel eğitim sürecini
• Şüphelenilen yetersizliklerin belirlenmesi aşamasında yapılması gerekenleri,
• Tarama ve gönderme sürecinde yer alan temel adımları,
• Tanılama, sınıflama ve yerleştirme süreçleri ve yetersizliklerle ilgili yapılması gerekenleri,
• Akademik, psikolojik değerlendirme ve dilin
değerlendirilmesi süreçlerini açıklayabileceksiniz.
ÖZEL EĞİTİM
• 573 sayılı KHK (1997)
– Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
– Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki
özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitim
Özel Gereksinimli Bireyler
• Çeşitli nedenlerle bireysel özellikleri ve eğitim yeterlikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey
Özel Gereksinimli Bireylerin Sınıflandırılması
• Zihin yetersizliği olan birey
• Birden fazla yetersizliği olan birey
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan birey
• Dil ve konuşma güçlüğü olan birey
• Duygusal ve davranış bozukluğu olan birey
• Görme yetersizliği olan birey
• İşitme yetersizliği olan birey
• Ortopedik yetersizliği olan birey
• Otizm spektrum bozukluğu olan birey
• Özel öğrenme güçlüğü olan birey
• Serebral palsili birey
• Süreğen hastalığı olan birey
• Üstün yetenekli birey
Özel Eğitim Sürecine Genel Bakış
• Özel eğitim süreci: Bir öğrencinin kendisine sağlanacak özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmesi için izlenen adımlar
Belirleme
• «Çocuğun herhangi bir yetersizliği olabilir mi?»
– Doğum öncesi ve sonrası yapılan testler, – Okulöncesi okullaşmanın artması,
– Ailelerin bilinçli hale gelmesi yetersizlik durumlarının çok geç olmadan fark edilmesinde önemli rol oynamaktadır.
Tarama
• İnformal değerlendirme araçları
– Kontrol Listeleri:
• Uygun gelişim alanı ve becerinin seçimi
• Kontrol listesinden yer alacak maddelerin belirlenmesi
• Kayıt formunun hazırlanması
• uygulanması
– Çalışma Örneği Analizi:
• Sınıf içi çalışmalara ilişkin öğrenci performansının değerlendirilmesi
• Sınırlılıkların belirlenmesi
• Amaç belirleme ve öğretim planı hazırlama
– Hata Analizi:
• Hata örüntülerinin belirlenmesi belirlenmesi (okuma-yazma ve matematik)
• Güçlüklerin ortadan kaldırılması amacıyla program hazırlama
Gönderme Öncesi ve Gönderme Süreci
• Tarama çalışmaları sonrasında yetersizliği ya da risk grubunda olduğu düşünülen öğrencilerin ayrıntılı
değerlendirmeye gönderilerek tanı alma riskini ortadan kaldırmak için öğretmenin sınıf içerisinde yaptığı ek
çalışmalar ve düzenlemeler gönderme öncesi süreç olarak tanımlanmaktadır.
• Doğru hedefler alınarak
• Planlı ve sistematik öğretim yapılmalı
• Ne gereğinden fazla uzun ne de kısa olmalı
Tanılama
• RAM
• Formal Değerlendirme Araçları
• Uzmanlar
Özel Eğitime Uygunluğuna Karar verme
• Öğrenci yetersizliği olan birey olarak tanılanmalıdır
• Yetersizlik çocuğun eğitsel performansı üzerinde olumsuz etkiye yol açmalıdır.
• Öğrenci bu gereksinimleri karşılamak için özel olarak düzenlenmiş programlara, hizmetlere gereksinim duymalıdır.
Yerleştirme
• Üç farklı karar:
– Hiçbir özel eğitim desteğine gerek kalmadan tekrar aynı sınıfta eğitim görmesi
– Bireyselleştirilmiş eğitim programı
(BEP)hazırlanarak kaynaştırma öğrencisi olarak genel eğitim sınıfında eğitim alması – Özel eğitim okulunda ya da sınıfında BEP
hazırlanarak eğitim almasıdır.
Değerlendirme Türleri
• Akademik Değerlendirme
– Gönderme öncesi tarama çalışmalarının yapılmasında
– Değerlendirme, tanılama ve yerleştirme çalışmaları sonrasında öğrenci için bireyselleştirilmiş eğitim
programının oluşturulmasında
– Uygulanan programın etkililiğinin değerlendirilmesinde – Öğrencinin özel eğitim hizmeti almaya devam edip
etmeyeceği konusundaki kararların verilmesinde
– Kullanılan değerlendirme araçları:
• Başarı testleri:
– Grup başarı testleri – Bireysel başarı testleri
• İnformal değerlendirme araçları:
– Programa dayalı değerlendirme
» Okuma, yazma, matematik vb. beceriler
» Ön koşul becerileri ( not alma, keliem bilgisi, özet çıkarma, ders kitabı okuma vb.)
» Ölçüt bağımlı değ., öğrenci ürün dosyaları, beceri analizi, kontrol listesi, gözlemler vb.
• Dil Değerlendirmesi
– Norm bağımlı yaklaşım
• Standart testler:
– Türkçe Sesletim ve Sesbilgisi Testi – Ankara Artikülasyon Testi (AAT)
– Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) – Denver II Gelişim Tarama Testi
– Peabody Resim-KelimeTesti
– Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi (TEDİL)
– Dil Konuşma ve Güçlüğü Olan Bireyler İçin Performans Belirleme Formu (MEB)
• Normal gelişim gösteren çocuk performansları ile karşılaştırma
– Betimleyici yaklaşım:
• Dil Örneği Analizi
• Ölçüt bağımlı işlemler
– Gözlemler vb.
– Dil değerlendirmesinde 3 temel işlemden söz edilir;
• Taklit içeren işlemler
• İstenen dil yapılarının sağlamak amacıyla düzenlenen işlemler
• Dil örneği analizi
• Psikolojik Değerlendirme
– Standart testler:
• Dezavantajları
– Farklı zeka testleri farklı sonuçlar verebilmektedir.
– Standart ölçüm hatası olasılığı bulunmaktadır.
– Bireyi kendi performansına göre değerlendirmenin önemini kaçırma
– Gelişim hızı, toplumsal ve ekonomik koşullar ile sağlık durumu göz ardı edilmesi riski
• Avantajları:
– Ölçme işleminin objektif yolla kısa sürede yapılabilmesi – Özel eğitim sürecinden ve verilen hizmetlerden
yararlanırken ölçüt belirlemeye izin vermesi – Hukuki kararların (ceza ehliyetin, evlat edinme
vb.)verilmesi sürecinde sınırların belirlenmesi
– Gözlemler – Görüşmeler
– Kendi-kendini değerlendirme
Türkiye’de Psikolojik Değerlendirme
• En sık öğrencilerin zihinsel ya da öğrenme yetersizliklerini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır.
• Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
– RAM’larda kullanılan ölçme araçlarının norm ve sertifikasyon çalışmalarını yapmak
– Kullanılan ölçme araçlarının geçerlik güvenirliklerini yenilemek
– Uygulayıcı yetiştirmek , uygulayıcılar arasındaki tutarlıkları sağlamak
• Türkiye’de kullanılan zeka testleri
– WISC-R (6 yaş üzeri)
– Standford-Binet (6 yaş altı)
– Leiter Uluslararası Ölçeği (LIPS-R) – Vineland Uyum Davranış Ölçeği
• Sınırlılıklar
– Her ne kadar geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılsa da kültürel farklılıklar ve dil özellikleri sınırlayıcı olabilir
– Ölçekleri kullanan uzmanların yeterlikleri – Karar verme sürecinde tek başlarına
kullanmaya meyilli olunması
• Bu sınırlılıkların giderilmesi için;
– Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Psikolojik Ölçme Araçları Şubesi)
• Gereksinim duyulan ölçme araçlarını belirlemek ve bunların incelemelerini yapmak
• Ölçme araçlarının araştırma ve geliştirilmelerini sağlamak
• Bunların çoğaltma ve dağıtımlarını düzenlemek
• Ölçme araçlarının kullanımı ve uygulamaları ile ilgili bilimsel standartları korumak ve izlemek
• Hizmet içi eğitimlerin taslaklarını hazırlamak, ilgili şubeye bildirmek
