otu nocu

19SS

YAKIN

nocu

UNiVERSiTESi

FEN - EDEBiY AT F

AKUL TESi TURK

otu

VE

EDEBiYATI BOLO-MO

MAHURBESTE

AY~EERKUT

TEZ DANIS~1ANI

DO<;.

DR. BULENT YORULlVIAZ

HAZiR.AN 1999

LEFKOSE KKTC

•

19SS

Y

AKIN DOGU fJNiVERSiTESi

FEN - EDEBiY AT F

AKUL TESi TURK DiLi VE

EDEBiYATI BOLUMD

MAHURBESTE

J\tlEZUNiYET TEZi

Ogretmenin Adi - Soyadi:

DO<;.

DR. BULENT YORUL~1AZ

Ogrencinin Adi - Soyadi: A

YSE ERKUT

Snnf - Sube:

4-A

N.o•

-

AHj\,IET HAMDi T ANPINAR

Mahur Beste Romanmdaki Maddi Unsurlar

1- K1hk Kiyafet Unsurlan __ Kozmik Zaman Unsurlan 3- Renk Uzmanlan

ONSOZ

Bu mezuniyet 9ah~mas1 Y akm Dogu Universitesi, Fen- Edebiyat Turk Dili

1e Edebiyatl Bolumu, Yeni Turk Edebiyati dersinin kapsammda yap1lm1~tir.

Mezuniyet cahsmastnda Ahmet Hamdi Tanpmar'm Mahur Beste adh romanmda olan kihk kiyafet unsurlan, kozmik zaman unsurlanm, renk unsurlan

e vasita unsurlanna ait kelimeleri bulup, bilinmeyen kelimelerin anlamlan yazilnustir.

Bu 9ah~mada beni yonlendiren, hocam Do9. Dr. Bulent Y orulmaz' a te~ekkur ederim.

i<;iNDEKiLER

soz .

, indekiler

.

Giri~···

-~

Y.

azann ayat1.

H

.

lki

Uyku Arasmdaki Dii~iinceler

.

Baba

ile Ogul. .

lki Dunur, Behc;et Bey'in Evlilik Y11lan

.

Garip 1?1r Thtilalci

.

H1s1m Akraba Arasmda

.

Eski bir konak

.

}Aahur Beste Hakkmda

Behcet

Bey' e Mektup

.

1ndeks

.

Kaynakca

·. · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

II

I II l 2 3

5

6 7

8

9

10 11

14

-

GiRi~

Ahmet Hamdi Tanpmar'm Huzur ve Sahnenin D1~mdakiler adh

-omanlannda onemli bir motif olan "Mahur Beste" temasi onemli yer tutar.

Mahur

Beste, Ac1 bir ask hikayesinin klasik musiki kahplanyla soyutlanmas1d1r. I anpmar, Klasik Turk Musikisini medeniyetimizin ozhi bir yansimasi olarak kabul eder. Mahur Beste'de Tanpmar'm diger eserlerinde de gorulen medeniyet meselesi buyuk bir agirhkla ele ahntr, Mahur Beste, Tanzimat sonrasmda

toplum hayatumzm her yonune yansiyan degisi ve ba~kala~1mm yansmldigi ve

YAZ~HAYA.Tl

AH1"1ET HA1"1Di TANPINAR (1901-1962)

Sembolizm havasi icinde soyuta kacan siir tarzmm ve yepyeni, 90k kudretli man, hikaye, deneme tarzlanmn oncu ustasi A. Hamdi Tanpmar, istanbul'da .iogar.

A .Hamdi Tanpmar nesirler ve siirler yazmi§tlf. Siirleri kadar romanlan ve enemeleri unutulmayacak eserlerdir. Nesirleri; Roman, Hikaye, Deneme, \1akale,Edebiyat Tarihi ve Biyograf ya turlerinde yazilrmsttr.

Romanian: Huzur, Sahnenin Dismdakiler, Saatleri Ayarlama Enstitusu, · unlardan baska Mahur Beste ve taslak halinde Karst Karsiya romanlan vardrr.

Hikayeleri: Abdullah Efendinin Ruyalan, Yaz Yagmuru.

Ahmet Hamdi Tanpmar, Dogu ve Ban kulturleri iyice sindirmis ve bunlar ile yepyeni senteze ula§illl§ bir sanat ve fikir adamidir.

Hummah bir eser verme doneminde iken 24 Ocak

1962'

de vefat eder Rumeli Hisan mezarhgmda, 90k sevdigi Y ahya Kemal' in yanma gomuldu.

iKi U'YKU A.RA.SINDA.Ki DUSl)NCELER

• Kihk Ktyafet

U

nsurlarr

Ba9 nivaleti: Kadmlann gece toplantilarmda giydikleri agir giysi.

c;1f 91t

Ferace: Onden acik bedenli, kollan bol, etegi yere kadar uzun, boyuna oturmus yuvarlak veya hafifce "V" seklinde oyulmus yakah, yanlanndan dikey yirtmach, cepli bir tur cepkendir.

Gecelik

Hotozun: Eskiden kadmlann baslanna giydikleri bashklardan birinin adi,

Korse: Karm iceriye cekmek, beli inceltmek gibi estetik yahut sihhi bir maksatla kullamlan balinali veya lastikli, enli kemer, sikrna.

Panduf: Aha terlik Sapka

Takye: ( Takke - Takiye ) Kafanm sekline gore bicilip dikilmis bas libasi. Yasmak: Kadmlann Ferace giydikleri zamanlarda baslanm ve yuzlerini

sardiklan beyaz ortu.

Zunnar: Eski Hiristiyan kesislerin bellerine

bagladiklan

kusak. Zunnar bicimli kemer.

•

Kozmik Zaman

Unsurlari

Aksam

Ay

Au _Gece ~ ~J Bahar

Gun

Gece

_Ak~am

Gtm

Yli

Hafta Hafta

Serre

Bahar

Yaz

Yaz

Yil

Serre

• Renk Unsurlarr Altm sansi Giil pembe Kmruzi

Lacivert

l\

Iavi

lV.1. v r

• Vasita Unsurlari

Kayik Sandallar Kayik 4 ~

BABA iLE OGUL

• Kihk Kiyafet

Unsurlarr

Carsafa girmek: Gene Kizlann Carsaf Adi V erilen ortu ile ortunmeye basladiklanm belirten tabirdir.

Kurdele

• Kozmik Zaman

Unsurlari

Aksam ustu Giinduz Ikindi

Y

az geceleri

• Renk Unsurlan

Ebruli: Uzerinde damar damar ayn renkler bulunan.

San

Pembe

• Vasrta Unsurlarr

Arab a

Ingiliz ath araba Kira arabasi

iKi

DUNUR

• Kihk Kiyafet Unsurlarr

Sank: Bazi bashklara takilan sal veya tulbentten yapilan sargi. Sanklar Fes, kulah, Kavuk vs. uzerine sanlabilir ve

sanhs

sekline gore cesitli isimler ahr.

Sivil giymek

• Kozmik Zaman Unsurlarr

Diln Gunlerce

• Vasrta Unsurlarr

At

BEH(:ET BEY'iN EVLiLiK YILLARI

• Kiyafet U

nsurlarr

Maslah: Alti ustu bir ve kol yerine yanklan olan bir cesit ustluk, Ceket

• Kozmik Zaman U

nsurlan

• Renk Unsurlar

Beyaz

GARiP BiR iHTiLALCi

• Kihk Kryaf

et U

nsurlarr

Burumcuk: Ham ipekten dokunmus ince bez.

Cepken: Gomlek ustune giyilen, belden kivnk, kollan uzun eski bir elbisenin adi Cubbe: Eskiden din adamlannm elbise uzerine giydikleri uzun, yenleri genis

dugmesiz bir tur giysi. Dik yaka

Eibise

Entari: Eskiden uste giyilen, iki tarafi yirtrnacli, genis kollu, ic etekligi uzun gomlek gibi elbisenin adi.

Gomlek

V dif lbi

1-'l..a 11-e e ruse

Kefen: ( Kefin) Oluyu sanp gomdukleri beyaz bez.

Kurk: Eskiden resmi uniforma makammda giyilen ustlugun adi.

Mest: Uzerine pabuc gecirilen, kisa konclu, hafif ve yumusak ayakkabi. Mintan: Kollu gornlek

Pabuc: Mestle giyilen okcesiz ayakkabi nevilerinden biridir.

Salvar: Erkek ve kadmlarm giydikleri bele uckurla baglanan, paca agizlan dar dis donudur.

• Kozmik Zaman

Unsurlari

Siyah Turuncu Kumsal

HISIM AKRABA ARASINDA

• Kihk Kiyafet Unsurlarr

Fes: Kmmzi cuhadan yapilmis, tepeye dogru daralan silindir seklinde Olup, ustten sarkan bir puskulu bulunur.

Pardosu

• Kozmik Zaman Unsurlarr

Guz

Ogleden sonra

ES.Ki BiR KONAK

• Kihk Kiyafet Unsurlari

Bohca: lcine camasir, elbise gibi seyleri koyup sarmaya yarayan dort ko~e kumas.

Cuz kesesi: Eskiden mektep cocuklannm Kuran ve kitaplanm koyduklan muhafaza idi. Simdiki cantalann hizmetini gorur.

Corap Etek Gelinlik

Peskir: Y emek yerken kullamlan veya el kurulanan buyuk mendil seklinde pamuk veya keten bez.

Plastron: Me9 oynarken kullamlan mesin gogusluk.

Sirmali elbise: Altm yaldizh veya yaldizsiz ince gumus telie islenmis veya Suslenmis elbise.

Sal: Cogu Hindistan' da dokunan, ozel motifli, boyun veya omuz atkisi, lurka Ortu, kusak gibi seylerin yapildigi degerli bir yun kumasnr.

Uniforma: Silahh kuvvetlerin resmi giysisi. Yen: Elbise kolunun el uzerine gelen kisrm.

• Kozmik Zaman U

nsurlarr

Sa bah

• Renk Unsuru

Bembeyaz: Cok beyaz. Her tarafi beyaz. Sol gun

Tirse: Yesille mavi arasmda renge verilen ad.

MAHUR BESTE HAKKINDA BEH(:ET BEY'E MEKTUP

• Kihk Kiyafet Unsurlari

Ayakkabi Kravat

iNDEKS

--A-- Aksam: 15 - 16 - 26 - 28 - 39 - 41 - 45 - 48 - 52 - 59 - 61- 76 ~ 85 - 114 115 - 120 - 126 - 127 - 128 - 130 - 135 - 147 Aksamustu: 45 Altm sansi: 34 Araba: 50 - 59 - l 09 At: 52 - 58 - 93 Ay: 17 - 45 - 90 - 134 - 140 - 157 Ayakkabi: 169 -- B -- Bahar: 18 - 72 - 95 Ba~ tuvaleti: 29 Baygm aksam: 26 Bembeyaz: 164 Beyaz: 67 - 106 - 111 - 124 - 130 - 155

Bogaz

gecesi:

28 -

30 -

41

Boh~a: 150

Bu

zun: _{0"'1..1 •} 1 _{.l 7 -..JJ}

·:n

_{- 11 .t 2} Burumcuk: 111 - 154 ••

--

'--- --

Ceket: 69 Cepken: 88 -.150 Cubbe: 85 - 97 Cuz kesesi: 131 10

-- <= --

Carsaf 29 <;1t 91t: 31 Corap: 165 Carsafa ginnek: 49 -- D -- Dakika: 51 - 60 - 63 - 64 Dik yaka: 115 - 122 Dun: 57 Donuk: 77 r,, -- J'., -- Ebruli: 39 Elbise: 50 - 85 - 92 - 115 - 139 Entari: 112 - 150 Esmer: 92 - 151 Etek: 15 0 - 151 -- F -- Ferace: 29 - 109 Fes: 122 -- G-- Gece: 15 - 16- 24 - 27 - 28 - 30- 31 - 41 - 43 -44 - 58 - 59- 60- 61 - 67 - 68 - 70 - 71 - 72 - 87 - 95 - 100 - 106 - 115 - 116 - 117 - 118 120 - 121 - 132 - 133 - 134 - 139 - 141 - 147 - 148 - 149 -152 - 153

Gun: 17 - 33 - 46 - 57 - 58 - 62 - 65 - 73 - 90 - 95 - 100 - 143 - 146 - 154 - 157 - 167 -169-171 Gunduz: 44 - 121 - 153 Guz: 123

-- H--

Hafta: 23 - 26 - 63 - 93 - 115 - 167 Hotoz: 16 - 133 i -- 1 -- tkindi: 46 - 120 Ince yasmak: 31 Ingiliz ath arabasi: 48

-- K--

Kayik: 27 - 31 Kefen: 111 Kipkirrmzi: 73 - 127 Kravat: 169 Kirrmzi: 26 - 27 - 28 - 105 - 131 - 163 Kif 75 - 116 Kira arabasi: 46 - 48 Kolah gomlek: 169 Korse: 31 - 150

Koyu cimen yesili: 70 Kumral: 115

Kurdele: 26 - 50 Kurk: 111 - 122 - 150

-- L --

Lacivert: 27 -- 1\1 -- Maslan: 67 - 69 Mavi: 26 - 95 - 159 - 160 - 161 Mehtapsiz Gece: 27 Mest: 105 Mintan: 97

-- 6--

Ogle:

87 - 120

Ogleden sonra:

120

n -- r -- Pabu9:

112

Panduf:

16

Pardosu:

121 - 126

Pcmbe: 50 - 69 - 115 Peskir: 1 'J'-1'-1.-1. -'-' ".l. ".l. Plastron: 164

-- R--

Redingot: 169

-- s --

Sabah:

43 - 45 - 46 -49- 54 - 61- 72 - 102 - 133 - 139 - 143 - 146 - 152

155 - 165

Q '>1'Y\Hf 1(t'1' -rlr' 1 1 1 UU.l.l.1.Ll .lJ.'\.., 1- .l l.

Sirmah cepken: 150 Sirmah elbise: 139 Sivil: 62 Siyah: 71 - 92 - 124 - 133 Solgun: 161

Sal:

144 Salvar: 91 - 94 - 150 Sapka: 16

-- T -=

Takye: 30 - 102 - 131 - 136 - 150 - 164 Terslik: 102 Tir~e: 130 Turuncu: 105 Tulbent: 111

-- u --

Uniforma: 140 - 141 -- V -- Vapur: 25 - 70 - 95

-=

y -- Yaz: 27 - 39 Yesil: 70 - 115 Yen: 150 Yd: 26 - 27 - 28 - 33 - 36 - 40 -59 - 61 - 71 - 85 - 87 - 94 - 104 - 105 - 108 109 - 119 - 139 - 140 - 146 - 147 - 148 - 169

Y1lba~1:

26 Yuzyil: 99 14

-- z --

Zunnar: 16

KAYNAKCA

AG-AKAN, Mehmet Ali : Turkce Sozluk, TDK, II. Bas1111 Yeni Matbaa, Ankara 1995

Islam Ansiklopedisi, 12.cilt, Turkiye Diyanet Vakfi, istanbul, 1995

ARSEVEN, Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi, 4. Cilt, Milli Egitim Basnnevi, Istanbul, 1952

Buyuk Lugat ve Ansiklopedisi, Meydan Larousse, 12. Cilt, Meydan Yaymevi Istanbul, 1989

Turk Dil Kurumu Tarama Sozlugu VI. Turk Tarih Kurumu Basnnevi, Ankara 1972

P AKALIN, Mehmet Zeki Osmanli Tarih Deyimler ve Terimler Sozlugu III Ikinci Basihs, Devlet Kitaplan, Istanbul, 1946

Turk Ansiklopedisi, XXVIII. Cilt, Milli Egitim Basimevi, Ankara, 1980 Tanpmar, Alnnet Hamdi, Mahur Beste, IV. Baski, Dergah Yaymlan, Mayis 1998