Kayısı Yetiştiriciliği Yapan Đşletmelerde Ekonomik Etkinlik: Darende Đlçesi Örneği

(1)

135

Kayısı Yetiştiriciliği Yapan Đşletmelerde Ekonomik Etkinlik: Darende Đlçesi Örneği

Orhan GÜNDÜZ¹ Vedat CEYHAN¹Kemal ESENGÜN² Miraç DAĞDEVĐREN¹

ÖZET

Dünyanın en büyük kayısı üreticisi ve ihracatçısı olan Türkiye’de kayısı üreten işletmelerde halen teknik ve ekonomik etkinlik istenen düzeyde değildir. Bu nedenle bu araştırmanın amacı Malatya ili Darende ilçesinde kayısı yetiştiriciliği yapan işletmelerin etkinlik ölçümlerinin tahmin edilmesidir. Đşletme düzeyinde etkinlik ölçümlerinin tahmin edilmesinde Veri Zarflama Yöntemi (VZY) kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan veriler basit tesadüfî örnekleme metoduyla 102 işletmeden anket yoluyla toplanmıştır. Araştırma sonuçları inceleme alanında yer alan işletmelerin girdi kullanım miktarlarını, kayısı üretim miktarını azaltmaksızın %10 oranında azaltabileceklerini göstermiştir. Etkinlik analizi sonuçları, ekonomik yetersizliğin temel kaynağının üretim faktörlerinin, fiyatları ile orantılı olarak dağıtılmadığını ortaya koymuştur. Đşletmelerde,özellikle yakıt gibi girdilerin optimum kullanımının sağlanması ve teknoloji seviyesinin düzeltilmesi, işletmelerin etkinlik düzeyini iyileştirebilecektir.

Anahtar Kelimeler: Etkinlik, Kayısı, Veri zarflama analizi, Darende.

Economic Efficiency In Apricot Farms: The Case Of Darende District Of Malatya

ABSTRACT

Technical and economic efficiencies of the apricot farms are not satisfactory level in Turkey, which is the biggest producer and exporter in the world apricot market. The purpose of the study was, therefore, to estimate the farm level efficiency measures in Darende district of Malatya, Turkey. Data Envelopment Analysis (DEA) was used to estimate farm level technical, allocative and economic efficiency. The bulk of the research data were gathered from randomly selected 102 apricot farms by using well structured questionnaire. Research results showed that the apricot farms could reduce their input use by 10% without any reduction of apricot production in the research area. Based on the results of efficiency analysis, it was clear that the main source of economic inefficiency was allocative efficiency. Using optimum level of input, especially fuel and improving technology level may improve the efficiency of apricot farms.

Key words: Efficiency, Apricot, Data envelopment analysis, Darende.

1. GĐRĐŞ

Tarım ürünleri üretiminde maliyetleri düşürmek optimum girdi kullanımı ile mümkündür. Đşletme faaliyetlerinin sürdürülebilirliliği üretimde kullanılan kaynakların etkin kullanımına bağlıdır. Đşletmelerin daha verimli bir şekilde çalışması ancak işletme düzeyinde etkinlik analizi yapılıp, yetersizliğin belirlenmesi ve giderilmesi ile mümkündür.

Đşletmelerde teknik ve ekonomik yetersizliğin kaynağının belirlenmesi bir takım önlemler alınmasına, maliyetlerin azaltılmasına ve karın en yükseğe çıkarılmasına yardımcı olmaktadır (Kaçıra, 2007).

Dünyanın en önemli kayısı üreticisi olan Türkiye’de işletme düzeyinde etkinlik analizinin yapılması gereken faaliyetlerden birisi de kayısı yetiştiriciliğidir. Dünyanın taze kayısının yaklaşık %20’sini ve kuru kayısının ise %80’ini Türkiye üretmektedir (FAOSTAT, 2010; TKB, 2009). Kayısı, yılda yaklaşık 200 milyon dolarlık bir ihracat getirisiyle Türkiye ekonomisinin en önemli ihraç kalemlerinden birisidir. Türkiye’de kayısı üretiminin en yoğun olarak yapıldığı bölge Malatya ilidir. Malatya ili Türkiye taze kayısısının yaklaşık %50’sini, kuru kayısısının ise %95’inin tek başına karşılamaktadır (TKB, 2009). Malatya ilinin çoğu ilçesinde kayısı yetiştirilebilmektedir. Ancak bunların

1 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 55139, Samsun

2 Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, ĐĐBF, Đşletme Bölümü, Karaman.

(2)

136

en önemlilerinden birisi Darende’dir. 2008 yılı verilerine göre Darende, Malatya ili kayısı ağacı sayısının yaklaşık %19’una sahiptir. Ayrıca yaş kayısı üretiminin yaklaşık %25’ini, kuru kayısı üretiminin ise yaklaşık %26’sını karşılamaktadır (TKB, 2009). Darende bu yönüyle Türkiye kayısı üretiminin de lokomotif bölgelerinden birisidir.

Kayısı yetiştiriciliği, iklimin baskısı altında yoğun girdi kullanılarak yapılan bir faaliyettir. Üreticiler, daha fazla girdi kullanımı ile verimliliğin arttırılacağı düşüncesiyle, herhangi bir uzman tavsiyesi veya teknik bilgiye ihtiyaç duymadan girdi kullanmaktadırlar. Bu durumun, önemli kaynak israfına ve çevresel etkiler ortaya çıkaracağı muhakkaktır.

Son yirmi yılda dünyada tarımsal işletmelerde işletme düzeyinde veya üretim faaliyeti düzeyinde etkinlik ölçümü çok sayıda araştırmacı tarafından yapılmıştır (Ali ve Chaudhry, 1990; Papadas ve Dahl, 1991; Battese ve ark., 1996; Fraser ve Cordina, 1999;

Mathijs ve Swinnen, 2001; Johansson, 2005; Kamruzzaman ve ark., 2006; Esmaeili ve Ormani, 2007; Ekunwe ve Emokaro, 2009). Türkiye’de ise tarımsal faaliyetlerde etkinlik ölçümleri yoğun olarak son on yılda yapılmıştır. Bu çalışmalar, çoğunlukla bitkisel üretim faaliyetlerine yöneliktirr (Aktürk ve Kıral, 2002; Alemdar ve Ören, 2006; Kaçıra, 2007;

Bozoğlu ve Ceyhan, 2007; Bayramoğlu ve Gündoğmuş, 2008; Kılıç ve ark., 2009;

Uzmay ve Adanacıoğlu, 2009). Hayvancılık işletmelerine yönelik etkinlik analizi çalışmaları daha azdır (Cinemre ve ark., 2006, Ceyhan ve Hazneci, 2010).

Türkiye ekonomisi için önemli bir ürün olan kayısıda, ekonomik ve teknik anlamda işletme düzeyinde etkinlik konu alan bir çalışmaya literatürde rastlanılmamıştır.

Bu nedenle bu araştırmada, Malatya ili Darende ilçesinde kayısı yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinde teknik, kaynak dağıtım ve ekonomik etkinlik düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Etkinlik sonuçlarına dayanarak kayısı üretiminde etkinliği iyileştirici stratejiler geliştirilmiş ve öneriler yapılmıştır.

2. MATERYAL VE METOT

2.1. Kayısı Üretimi Đçin Veri Zarflama Modeli

Etkinlik ölçümü kavramı ilk olarak Farrell’ın (1957) çalışması ile ortaya atılmıştır. Farrell (1957), işletmenin etkinliğinin teknik ve ekonomik etkinlik olarak iki grupta incelenmesini önermiştir. Teknik etkinlik, eldeki girdi bileşiminin en uygun şekilde kullanılarak mümkün olan maksimum çıktının üretilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kaynak dağıtım etkinliği ise, bir işletmenin, girdi fiyatlarını göz önüne alarak üretim maliyetini en küçük yapacak en uygun girdi bileşimini seçmedeki başarısı olarak tarif edilebilir. Ekonomik etkinlik ise işletmelerin kaynaklarını, hem maliyetleri minimize edecek hem de optimum girdi kombinasyonunu sağlayacak şekilde kullanmalarıdır. Yani işletmelerin teknik olarak ve kaynak dağıtımı açısından etkin olarak faaliyet göstermeleridir (Coelli ve ark., 1998).

Đşletme düzeyinde etkinlik ölçümleri, girdiye yönelik ve çıktıya yönelik olmak üzere iki farklı şekilde ölçülebilmektedir (Coelli ve ark., 1998). Đşletmeler çıktılarını kontrol etme eğiliminden daha çok girdilerini kontrol etme eğiliminde olduklarından bu araştırmada girdiye yönelik etkinlik analizi yöntemi kullanılmıştır. Girdiye yönelik ölçüm sayesinde, girdi miktarlarının, üretilen çıktı miktarında değişiklik yapmadan oransal olarak ne kadar azaltılabileceği tespit edilmektedir.

Etkinlik ve verimlilik analizleri Farrell (1957) tarafından geliştirilen metot çerçevesinde parametrik ve parametrik olmayan iki kategoride yapılabilmektedir.

Parametrik olmayan metotların kullanıldığı çalışmaların çoğu Charnes ve ark., (1978) tarafından geliştirilmiş olan Veri Zarflama Analizi (VZA)’yı kullanmaktadırlar.

Parametrik yöntemlerin en önemlisi ise Stokastik Etkinlik Sınırı (SES) yaklaşımıdır. Her iki yaklaşım da bazı işletmelerin kaynaklarını etkin olarak kullanmadıkları varsayımından yola çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bir kısım işletmeler “en iyi kullanım” teknolojisi tarafından tanımlanan üretim sınırının altında veya etkin olmayan bir üretim yapmaktadırlar. Bu durumu analiz etmede SES yaklaşımı parametrik ekonometrik

(3)

137

metotları kullanırken, VZA parametrik olmayan matematiksel (doğrusal) programlama metotlarını kullanmaktadır (Candemir ve Deliktaş, 2006).

Araştırmada, kayısı işletmelerinde etkinliği ölçmek için VZA kullanılmıştır.

VZA, işletmelerin etkinliğini matematiksel (doğrusal) programlama ile tahmin etmektedir. Charnes ve ark. (1978), Farrell’in (1957) geliştirdiği modeli tamamlayıcı nitelikte girdiye yönelik ve ölçeğe sabit getiri (ÖSG) yaklaşımını öneren yeni bir model ortaya koymuşlardır. Eşitlik 1’de girdiye yönelik ÖSG yaklaşımının doğrusal programlama modeli verilmiştir (Coelli ve ark., 1998).

λ θ,

Minimimum

θ

klar

Sıınırlılı − ^yi +^Y

λ

≥0

−

λ θ

^xi ^X

≥ 0

λ

Buarada,

θ

, 0 ile 1 aralığında değişen teknik etkinlik (TE) skorlarını vermektedir.

λ

ise Nx1 vektörünün sabitlerini göstermektedir.

θ

=1 durumu tam etkinliği ifade etmektedir (Farrell, 1957).

ÖSG koşullarında elde edilen etkinlik skorları bütün işletmelerin optimal ölçekte çalıştığı varsayımı ile elde edilmektedir. Ancak, bütün işletmelerin gerçekte en uygun ölçekte çalışmaları mümkün değildir. Banker ve ark., (1984) bunu dikkate alarak Ölçeğe Değişken Getiri (ÖDG) yaklaşımını geliştirmişlerdir. Kayısı yetiştiren işletmeler eksik rekabet koşullarından dolayı ölçeğe sabit getiri ile çalışmadıkları için araştırmada ölçeğe değişken getiri yaklaşımı kullanılmıştır.

ÖSG modeline dışbükeyliği sağlayan bir sınırlayıcı ( N1

λ

= 1 ) ilave edilerek, model ölçeğe değişken getiri (ÖDG) modeline dönüştürülmüştür (Banker ve ark., 1984).

Modele bu sınırlayıcının ilave edilmesi ölçek etkinliğini hesaplanmasına engel olduğundan, ölçek etkinliği hesaplanırken ÖSG koşullarındaki minimum maliyet, ÖDG koşularındaki minimum maliyete oranlanmıştır (Banker ve ark., 1984).

VZA’da bir işletme için girdiye yönelik ekonomik etkinlik Eşitlik 2 ‘de verilen doğrusal programlama modelinin çözümü ile elde edilmiştir.

λ

*, xi

Minimum w

_i^T

x

_i^*

klar

Sıınırlılı −^yi +^Y

λ

≥0

* 0

≥

−^Xλ x_i

≥ 0

λ

Eşitlikte wi, her bir kayısı işletmesi için girdi fiyatlarını; T, fonksiyonun devriğini; xi*

, verilen girdi fiyatları (wi) ile çıktı düzeyinde (Yi) her bir işletme için doğrusal programlama yöntemiyle hesaplanan en düşük maliyetli girdi miktarlarını gösteren vektörü ifade etmektedir. Bu eşitlik ÖSG koşullarında en düşük maliyeti göstermektedir.

Böylece i inci işletme için ekonomik etkinlik (EE) ve kaynak dağıtım etkinliği (KDE) aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanmıştır (Coelli ve ark., 1998).

i T i

x w

x EE w

*

= KDE =EE /TE

Etkinlik ölçümlerinin tahmininde Coelli (1996) tarafından geliştirilen DEAP 2.1 paket programı kullanılmıştır.

1)

2)

(4)

138

2.2. VZY Modelinde Kullanılan Veriler

Bu çalışmanın ana materyalini Malatya ili Darende ilçesinde gayeli olarak seçilen 5 köyde (Ağılbaşı, Aşağı Ulupınar, Ilıca, Irmaklı, Yeşiltaş) kayısı yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinden anket yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. Đşletme sayıları ve arazi büyüklüklerine ilişkin verilere, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS)’den faydalanılarak ulaşılmıştır. Anketler Eylül-Kasım 2008 tarihleri arasında yapılmış olup, 2008 üretim dönemine ait verileri içermektedir. Anket yapılacak işletme sayısı basit tesadüfî örnekleme yöntemi ile aşağıdaki eşitlik kullanılarak tespit edilmiştir (Çiçek ve Erkan, 1996).

2 2 2

2 2

*

* ) 1 (

*

t S d N

t S n N

+

= −

Eşitlik 1’de; n: örnek hacmini, N: anakitlede yer alan toplam işletme sayısını, S:

standart sapmayı, t: güven aralığını (%95 güven aralığına karşılık gelen t değeri (1,96)), d: araştırmada izin verilen hatayı (%10) ifade etmektedir.

Araştırmada, kayısı yetiştiren işletmelerde etkinliklerin ölçülebilmesi için işletmelerce üretilen kuru kayısı miktarları (kg/hektar) (Yi) çıktı olarak kullanılmıştır.

Etkinlik analizinde kullanılan girdiler (xi

*), kayısı yetiştirilen arazinin büyüklüğü (hektar), kayısı üretiminde kullanılan toplam işgücü (saat/hektar), kayısı üretimi için harcanan yakıt miktarı (lt/hektar) ve kayısı üretiminde kullanılan diğer girdilerin (gübre, ilaç, pazarlama gibi) parasal olarak toplam değeridir (TL/hektar) (Çizelge 1). Araştırmada, arazi fiyatı 35000 TL/ha, işgücü fiyatı 2 TL/saat, yakıt 2,81 TL/lt olarak alınmıştır.

Çizelge 1. Araştırma verilerine ilişkin tanımlayıcı istatistikler En

küçük

En büyük Ortalama Std. Sapma

Çıktı

Üretim miktarı (kg/ha) 722.89 6000.00 2260.08 1042.06 Girdiler

Kayısılık arazi (ha) 0.50 10.50 3.28 2.74

Đşgücü (saat/ha) 450.00 1300.00 791.97 206.32

Yakıt (lt/ha) 21.67 100.00 60.40 24.28

Sermaye (TL/ha)* 199.77 1952.00 826.15 525.45

* Sermaye değişkeni gübre, ilaç ve pazarlama masraflarını kapsamaktadır.

Araştırma alanında hektara ortalama 2260 kg kuru kayısı üretilirken, bu üretimi gerçekleştirmek için yaklaşık 3 hektar arazi, 792 saat işgücü ve 60 litre mazot kullanılmaktadır. Đşletmeler ayrıca 826 TL’lik gübre, ilaç ve pazarlama masrafı yapmaktadır (Çizelge 1).

3. ARAŞTIRMA BULGULARI

Araştırma alanında, kayısı yetiştiriciliği yapan işletmelerde nüfusun yaklaşık

%49’unu erkek, %51’ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Aktif nüfusun, toplam nüfusa oranı yaklaşık %52’dir. Đşletme sahibi ortalama 50 yaşında ve yaklaşık 6 yıllık bir eğitime sahiptir. Đşletmelerin önemli bir bölümünde tarım dışı gelir söz konusu olup, bu oran aylık ortalama 350 TL’dir. Đşletmelerin tamamına yakını traktör sahibidir. Bu işletmelerin yıllık net gelirleri ise dekara yaklaşık 350 TL’dir (Çizelge 2).

3)

(5)

139

Çizelge 2: Đncelenen işletmelerin sosyo-ekonomik özellikleri Değer

Aile Büyüklüğü (kişi) 6.36

Erkek 3.12

Kadın 3.24

Đşletme sahibinin yaşı (yıl) 50.32

Đşletme sahibinin eğitim süresi (yıl) 6.22

Tarım dışı gelire sahip işletmelerin oranı (%) 64

Tarım dışı gelir (TL/ay) 350.60

Kayısı ağacı sayısı (adet/da) 10.82

Traktör sahibi işletmelerin oranı (%) 84

Net çiftlik geliri (TL/da) 345.19

Đncelenen işletmelerin ortalama arazi varlığı 6.38 hektardır. Bu arazinin yaklaşık

%93’ü mülk arazi, geri kalanı ise kiraya veya ortağa tutulan arazidir. Kiralanan veya ortağa tutulan arazinin tamamında buğday, arpa, fiğ, yonca ve şeker pancarı gibi tarla ürünleri yetiştirilmektedir. Đşletme arazisinin yarıdan fazlası kayısı arazisidir. Kayısı arazisinden sonra en büyük arazi tarla ürünleri için kullanmaktadır (Çizelge 3).

Çizelge 3: Arazi varlığı ve tasarruf şekli (Da ve %)

ha %

Mülk arazi 5.91 92.66

Kiraya ve ortağa tutulan arazi 0.47 7.34

Đşletme Arazisi 6.38 100.00

Kayısı arazisi 3.28 51.43

Diğer meyve 0.09 1.46

Sebzelik arazi 0.07 1.06

Tarla arazisi 2.94 46.05

Darende ilçesinde kayısı yetiştiriciliği yapan işletmelerde Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılarak tahmin edilen etkinlik değerleri Çizelge 4’de verilmiştir.

Çizelge 4: Đncelenen işletmelerde etkinlik skorları En küçük

En

büyük Ortalama Std.

Sapma.

Etkin işletme

sayısı

Ekonomik Etkinlik (EE) 0.139 1.000 0.524 0.269 8

Kaynak Dağıtım Etkinliği (KDE)

0.173 1.000 0.575 0.273 8

Teknik Etkinlik (TE) 0.703 1.000 0.906 0.107 45

Saf Teknik Etkinlik (STE)* 0.270 1.000 0.765 0.231 37

Ölçek Etkinliği (ÖE) 0.357 1.000 0.834 0.200 37

* ÖE’nin TE ile çarpımından hesaplanan etkinlik

Đşletmelerin teknik etkinlik seviyeleri kaynak dağıtım etkinlik seviyelerinden yüksek bulunmuştur. Teknik etkinlik düzeyi %90 iken kaynak dağıtım etkinliği %58’dir.

Đşletmeler, girdi kullanımını yaklaşık %10 oranında azaltarak teknik olarak etkin bir üretim gerçekleştirebileceklerdir. Bu işletmelerin %56’sı teknik olarak, %92’si de kaynak dağıtım etkinliği açısından yanlış girdi kullanımı gerçekleştirmektedirler. Đnceleme alanındaki işletmeler ekonomik olarak %52 oranında etkinlik göstermektedirler. Bu sonuç, işletmelerin girdi maliyetlerini %48 oranında azaltarak tam etkinliğe ulaşabileceklerini göstermektedir. Đnceleme alanında faaliyet gösteren işletmelerin yaklaşık %8’i ekonomik olarak tam etkinliğe sahiptir.

(6)

140

Araştırma sonuçları işletmelerde ekonomik etkinliğe ulaşamamanın temel sebebinin kaynak dağıtımında yaşanan sorunlar olduğunu göstermektedir (Çizelge 4).

Bir anlamda işletmecinin de başarısını ortaya koyan bir gösterge olan saf teknik etkinlik %77’dir. Đşletmelerde ölçek etkinliği ise %83 olarak hesaplanmıştır (Çizelge 4).

Đşletme düzeyinde etkinlik skorları frekans olarak düzenlenmiş ve Çizelge 5’te verilmiştir. Teknik etkinlik skorları itibariyle örneğe alınan işletmelerin yarıya yakını tam olarak etkin durumdadır. Bunu etkinliği 0.70 ile 0.80 arasında olan işletmeler takip etmektedir. Đşletmelerin çoğunluğunun kaynak dağıtım ve ekonomik etkinlik skorları 0.5’den daha düşük bulunmuştur. tespit edilmiştir. Saf teknik etkin ve ölçek etkinliği tam olan işletmelerin oranı %36’dır.

Çizelge 5. Đncelenen işletmelerin etkinlik skorlarının frekans dağılımı

Skor aralığı TE AE EE STE ÖE

5 .

<0 ⁰ ⁴¹ ⁴⁹ ¹² ¹¹

6 . 0 5

.

0 ≤ x< ⁰ ⁸ ⁸ ¹⁶ ⁰

7 . 0 6

.

0 ≤x< ⁰ ²⁴ ²⁵ ⁸ ¹³

8 . 0 7

.

0 ≤x< ²⁹ ⁵ ⁴ ²⁰ ¹²

9 . 0 8

.

0 ≤x< ¹² ⁴ ⁰ ⁹ ¹⁶

1 9

.

0 ≤x< ¹⁶ ¹² ⁸ ⁰ ¹³

=1 45 8 8 37 37

Toplam 102 102 102 102 102

Ölçek etkinliklerin işletmelere göre dağılımı dikkate alındığında işletmelerin

%8’i ölçeğe azalan getiriye, %36’sı ölçeğe sabit getiriye, %56’sı ise ölçeğe artan getiriye sahiptir (Çizelge 6). Ölçeğe Artan Getiriye sahip işletmeler diğer işletmelere göre daha az arazi ve işgücü kullanmaktadırlar. Bunun sonucunda daha düşük üretim yapmaktadırlar.

Çizelge 6. Ölçeğe getirilere göre işletmelerin özellikleri

ÖAZG¹ ÖSG² ÖAG³ Genel

Đşletme sayısı 8 37 57 102

Kayısı üretimi

(kg/ha) 2142.86 2662.44 2015.35 2260.08

Kayısı arazisi (ha) 8.75 3.14 2.60 3.28

Đşgücü (saat/ha) 904.74 706.96 831.34 791.97

Yakıt (lt/ha) 42.08 48.65 70.60 60.40

Sermaye (TL/ha) 535.95 772.38 901.78 826.15

1 ÖAG: Ölçeğe artan getiri, ² ÖSG:Ölçeğe sabit getiri, ³ÖAZG: Ölçeğe azalan getiri.

Girdilerin yanlış kullanımı neticesinde işletmelerde etkin üretim yapılamadığı VZA ile de tespit edilmiştir. Đşletmelerin kullandıkları girdi miktarları ile kullanılması gereken girdi miktarları tahmin edilmiş ve Çizelge 7’de verilmiştir. Đşletmelerde gereğinden fazla kullanılan en önemli girdiler yakıt ve arazidir. Oysa bu işletmeler araziyi

%9, yakıtı %3, işgücünü %6 ve sermayeyi de %0,50 oranında azaltabilirlerse kaynak kullanımında tam etkinlik düzeyine ulaşmış olacaklardır.

Çizelge 7. Đncelenen işletmelerde aşırı kaynak kullanımı Girdiler Kullanılan Aşırı

kullanım

Kullanılması

gereken % Değişim

Kayısı arazisi (ha) 3.28 0.31 2.97 9.45

Đşgücü (saat/ha) 791.97 47.27 744.70 5.97

Yakıt (lt/ha) 60.40 2.04 58.36 3.38

Sermaye (TL/ha) 826.15 3.93 822.22 0.48

(7)

141

4. SONUÇ

Malatya ili Darende ilçesinde gayeli olarak seçilen 5 adet köyde tesadüfi örnekleme ile belirlenen 102 adet kayısı yetiştiriciliği yapan tarım işletmesinden 2008 yılı üretim dönemine ait verilerin kullanıldığı bu araştırmada, üretimde etkinliğin sağlanıp sağlanmadığı işletmeler düzeyinde analiz edilmiştir. Đşletme düzeyinde etkinlikler Veri Zarflama Analizi kullanılarak tahmin edilmiştir.

Araştırma sonuçları işletmelerin ortalama 6,38 hektar araziye sahip olduklarını ve bunun 3,28 hektarını kayısılık arazinin oluşturduğunu göstermektedir. Đşletmeler hektara yaklaşık 3450 TL tarımsal gelir sağlamaktadır.

Đncelenen işletmelerde teknik etkinlik yüksek düzeyde olsa da, etkin olmayan işletmelerin, üretimde hiçbir azalma olmaksızın girdilerini %8 oranında azaltmaları halinde tam etkinliğe ulaşabilecekleri belirlenmiştir. Teknik olarak etkin üretim yapamamanın en önemli nedeni optimum ölçekte çalışamamaktan kaynaklanmaktadır.

Đşletmelerin büyük çoğunluğu, ölçeğe artan getiri altında çalışmaktadırlar.

Đncelenen işlemelerin ekonomik olarak etkinlik düzeyleri oldukça düşük denilebilecek düzeydedir. Bunun en temel nedeni de kaynak dağıtımında yapılan yanlış veya aşırı uygulamalardır. Đşletmelerin aşırı kullandıkları girdiler arazi ve yakıt’tır.

Araştırma sonuçları, kayısı üretiminde maliyetleri azaltmanın veya geliri arttırmanın en önemli kaynağının teknoloji ve bilgiyi kullanmaktan geçtiğini göstermektedir. Yöre üreticilerinin bir kısmının hala konvansiyonel yöntemlerle üretim yaptığı, teknoloji kullanma yeteneklerinin düşük olduğu bilinmektedir. Bu sorunun aşılmasında en önemli pay politika yapıcılara ve yayım elemanlarına düşmektedir.

Sertifikalı fidan kullanımını teşvik etmek, modern sulama sistemlerinin kullanılmasının yararlarını anlatmak, hastalıklarla mücadele, gübreleme, pazarlama ve kayısı kurutmada kükürtleme konusunda uygulamalı ve kullanılabilir yöntemlerin üreticilere benimsetilmesi çalışmaları yapılmalıdır. Yörede, Tarım Đl Müdürlüğü ve Meyvecilik Araştırma Enstitüsü çiftçilerin teknik bilgi ve teknoloji kullanımındaki eksiklikleri gidermek amacıyla düzenli olarak yayım faaliyetleri düzenlemektedirler. Son dönemlerde uygulamaya konulan “kükürtleme eğitimleri” faaliyetleri üreticilerin kurutma işleminde etkinlik sağlayabilmelerini amaçlamaktadır. Bu faaliyetlerde üreticilerin kükürtleme uygulamasını nasıl yapmaları gerektiği uygulamalı olarak gösterilmektedir. Yine hastalık ve zararlılarla mücadele ve ilkbahar son donlarının olumsuz etkilerini en aza indirecek bilgi ve teknolojiler konusunda yayım elemanları ”eğitim ziyareti” metodunu kullanarak üreticilere yardımcı olmaktadırlar. Ancak, sadece yayım elemanlarının gösterdiği çabalar etkin üretim için yeterli değildir. En az yayım elemanları kadar üreticilerinde teknoloji ve bilgiye ulaşmak ve kullanmak konusunda istekli ve arzulu olmaları gerekmektedir.

KAYNAKLAR

Aktürk, D., Kıral, T., 2002. Veri Zarflama Yöntemi Đle Tarım Đşletmelerinde Pamuk Üretim Faaliyetinin Etkinliğinin Ölçülmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimi Dergisi, 8 (3):197-203.

Alemdar, T., Ören, M.N., 2006. Determinants of Technical Efficiency of Wheat Farming in Southeastern Anatolia, Turkey: A Nonparametric Technical Efficiency Analysis. Journal of Applied Sciences, 6 (4):827-830.

Ali, M., Chaudry, M.A., 1990. Inter-Regional Farm Efficiency in Pakistan’s Punjab: a Frontier Production Function Study. J. Agricultural Economics, 4 (1):62–74.

Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W., 1984. some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis. Management Science, 30:1078-1092.

Battese, G.E., Malik, S.J., Gill, M.A., 1996. An investigation of technical inefficiencies of production of wheat farmers in four districts of Pakistan. Journal of Agricultural Economics 47 (1-4), 37–49.

(8)

142

Bayramoğlu, Z., Gündoğmuş, E., 2008. “Cost efficiency on organic farming: a comparison between organic and conventional raisin-producing households in Turkey”. Spanish Journal of Agricultural Research, 6(1): 3-11

Bozoğlu, M., Ceyhan, V., 2007. “Measuring the technical efficiency and exploring the inefficiency determinants of vegetable farms in Samsun province, Turkey”.

Agricultural Systems, 94, 649–656.

Ceyhan, V., Hazneci, K., 2010. Economic efficiency of Cattle-Fattening farms in Amasya province, Turkey. Journal of Animal and Veterinary Advances, 9 (1):60-69.

Charnes, A., Cooper, W.W., Rhodes, E., 1978. Measuring the Efficiency of Decision Making Units. European Journal of Operational Research, 2 :429–444.

Cinemre, H.A., Ceyhan, V., Bozoğlu, M., Demiryürek, K., Kılıç, O., 2006. “The cost efficiency of trout farms in the Black Sea region, Turkey”. Aquaculture, 251, 324–332.

Coelli, T.J., 1996. A Guide to DEAP Version 2.1: A Data Envelopment Analysis (Computer) Program. CEPA Working Paper 96/8, Department of Econometrics, University of New England, Armidale NSW Australia.Coelli ve ark., 1998 Coelli, T., Rao, D.S.P and Battese, G.E., 1998. An Introduction To Efficiency And

Productivity Analysis, Kluwer Academic Publishers, Boston, USA.

Çiçek, A, Erkan, O., 1996. Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri.

Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No 12, Ders Notları Serisi 6.

Ekunwe, P.A and Emokaro, C.O., 2009. “Technical Efficiency of Catfish Farmers in Kaduna, Nigeria”, Journal of Applied Sciences Research, 5 (7): 802-805.

Esmaeili, A., Omrani, M., 2007. “Efficiency Analysis of Fishery in Hamoon Lake: Using DEA Approach”, Journal of Applied Sciencess, 7 (19), 2856-2860.

FAOSTAT, 2010; “www.faostat.fao.org”, Statistical Databases of Food and Agriculture Organization of The United Nations, Rome.

Farrell, M.J., 1957. The Measurement of Productive Efficiency. Journal of Royal Statistical Society, Series A, CXX, Part 3, 253-290.

Fraser, I., Cordina, D., 1999. An application of data envelopment analysis to irrigated dairy farms in Northern Victoria, Australia. Agricultural Systems 59 (3), 267–

282.

Johansson, H., 2005. Technical, Allocative and Economic Efficiency in Swedish Dairy Farms: The Data Envelopment Analysis Versus the Stochastic Frontier Approach. XI th International Congress of the European Association of Agricultural Economists (EAAE), Copenhagen, Denmark, August 24-27, 2005.

Kaçıra, Ö. Ö.,2007. “Mısır Üretiminde Etkinlik Analizi: Şanlıurfa Đli Örneği” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.

Kamruzzaman, M., Manos, B., Begum, A.A., 2006. ”Evaluation of Economic Efficiency of Wheat Farms in a Region of Bangladesh under the Input Orientation Model” Journal of the Asia Pacific Economy 11( 1), 123–142.

Kılıç, O., Ceyhan, V., Alkan, I., 2009.” Determinants of economic efficiency: a case study of hazelnut (Corylus avellana) farms in Samsun Province, Turkey”, New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 37 (3), 263-270.

Mathijs, E., Swinnen, J., 2001. Production organization and efficiency during transition: an empirical analysis of East German agriculture. The Review of Economics and Statistics, 83: 100–107.

Papadas, C.T., Dahl, C.D., 1991. Technical efficiency and farm size. A non-parametric frontier analysis. Staff paper, University of Minnesota, Department of Agricultural and Applied Economics, St. Paul, Minnesota.

TKB, 2009. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Malatya Đl Müdürlüğü Đstatistikî Verileri, Malatya.

Uzmay, A., Adanacıoğlu, H., 2009. “A study on whether maize for silage is an alternative to cotton farming in Izmir, Turkey: Gross margin and data envelopment analysis” Journal of Food, Agriculture & Environment, 7 (3&4): 603-608.