302
ÜST DÜZEY VOLEYBOLDA SERVİS KARŞILAMADA KISA BOYLU LİBERO GERÇEKTEN AVANTAJ MIDIR?
IS THE SHORT LIBERO REALLY ADVANTAGE TO RECEIVE THE SERVICE AT THE TOP LEVEL VOLLEYBALL?
Gönderilen Tarih: 09/05/2020 Kabul Edilen Tarih:02/10/2020
Aydın KARADAĞ
Beta Spor Kulübü, İzmir, Türkiye Orcid: 0000-0003-4875-5974 Gülbin RUDARLI NALÇAKAN
Ege Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, İzmir, Türkiye Orcid: 0000-0001-8914-7479
* Sorumlu Yazar: Gülbin RUDARLI NALÇAKAN, Ege Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, gulbinrn@gmail.com
**Bu çalışma, Türkiye Voleybol Federasyonu 4. Kademe Antrenör Kursu bitirme projesi olarak sunulmuştur.
303
Üst Düzey Voleybolda Servis Karşılamada Kısa Boylu Libero Gerçekten Avantaj Mıdır?
ÖZ
Bu araştırma üst düzey voleybol liglerinde oynayan liberoların ortalama boy uzunluğu değerlerine göre maçlardaki servis karşılama istatistiklerinin karşılaştırılması amacıyla yapılmıştır. Araştırmada 2017/2018 Türkiye Voleybol sezonunda Sultanlar Ligi ve Efeler Ligi ile 2019 CEV Avrupa Erkekler ve Kadınlar Şampiyonası’nda oynayan 28 erkek ile 36 kadın liberonun maç istatistiklerinde servis karşılama performansları incelenmiştir. Öncelikle erkek ve kadın liberoların boy ortalamaları alınmıştır.
Erkeklerde 187 cm ve kadınlarda 170 cm olan ortalama değerin altındaki boy uzunluğuna sahip liberolar “ortalamanın altı”, bu ortalamaların üzerinde boy uzunluğuna sahip olan liberolar ise “ortalamanın üstü” olarak değerlendirilmiştir. Sultanlar Ligi ve Efeler Ligi’nde oynayan liberoların 22 haftalık normal lig ile playoff veya playout maçlarının tümü, CEV Avrupa Şampiyonası’nda oynayan liberoların ise grup, çeyrek final, yarı final ve final maçlarındaki istatistikleri incelenmiş ve total değerler karşılaştırılmıştır. Gerek cinsiyetler arası gerekse aynı cinsiyette belirlenen gruplar arasındaki karşılaştırmalarda Bağımsız gruplar T testi kullanılmıştır. Tüm liberoların servis karşılamadaki pozitif (%) ve verimlilik (%) değerleri ile boy uzunlukları arasındaki ilişki düzeyi ise Pearson Korelasyon Katsayısı testi ile değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizler sonucunda boy uzunluğuna göre belirlenen iki grup karşılaştırıldığında anlamlı bir fark olmasa da, erkeklerde servis karşılama verimliliği
“ortalamanın üstü” grupta %8 daha fazladır. Ayrıca tüm veriler tüm liberolarda cinsiyetler arasında karşılaştırıldığında, sadece verimlilik % parametresinde erkekler lehine bir fark bulunmuştur (p=0,01). Bu sonuçlar, servis karşılama verimliliğinde etkili faktörün “boy uzunluğu” olmadığını fakat sahada kaplanan alan avantajı açısından olumlu etkisi olabileceğini düşündürmektedir.
Bundan sonraki çalışmalarda servis karşılama performansında yaş, konsantrasyon, deneyim, çabukluk, kas kuvveti, esneklik vs.
farklı faktörlerin etkilerinin de değerlendirilmesi önerilebilir.
Anahtar Kelimeler: Boy, libero, servis karşılama, verimlilik oranı, voleybol
Is The Short Libero Really Advantage to Receive the Service at The Top Level Volleyball?
ABSTRACT
This research aims to compare the receiving service statistics in the matches according to the average height of the libero players playing in the top volleyball leagues. Receiving service performance statistics in the matches of the 28 men and 36 women libero players playing in Sultanlar League and Efeler League in the 2017/2018 Turkish Volleyball season, and in the 2019 CEV Men's and Women's Championship were examined in the study. Firstly, the average height of male and female libero players were calculated. Athletes with a height of below average value of 187 cm in males and 170 cm in females were named as "below average group", and athletes with a height above the average values were named as “above average group”. The 22- week regular league and playoff or play out matches of the liberoes playing in the League of Sultans and Efeler, and in the group, quarter-final, semi-final and final matches statistics of the libero players in the CEV European Championship were analyzed, and their total performance parameters were compared. Independent two-sample T-tests were used in comparisons between the genders and between the groups in genders. The relationship between the positive (%) and efficiency (%) values of all liberoes in receiving service and their height was evaluated with the Pearson Correlation Coefficient test. As a result of the statistical analysis, although there is no significant difference when the two groups determined according to their height are compared, the receiving service efficiency in males is 8% higher in the "above average" group. In addition, when all data were compared between genders, a difference in favor of men was found only in the efficiency% parameter (p = 0.01). With these results, it can be said that the effective factor in the receiving service efficiency is not “height” of the libero but can have a positive effect in terms of area coverage. In future studies, it may also be suggested to evaluate the effects of different factors age, concentration, experience, quickness, muscle strength, flexibility, etc. in the receiving service performance.
Key Words: Height, libero, receiving service, efficiency rate, volleyball
304
GİRİŞ
Tüm bilim dallarında olduğu gibi spor bilimi de her geçen gün bir gelişme ve değişme sürecindedir. Sporun bilim dalları ile olan yakın ilişkisi sayesinde, antrenman metot ve yöntemlerindeki geliştirmeler sporcuların performanslarının daha yukarılara taşınmasını ve yarışma veya maç taktiklerinde sürekli bir ilerlemeyi sağlamıştır.
Hızla değişen ve gelişen spor dalları arasında yer alan voleybolda da oyunun taktik yapısında farklılıklar, teknik hareketlerde yenilikler, becerilerde mükemmelleşme ve oyun kurallarında değişiklikler şeklinde bu ilerlemeye paralel reaksiyonlar görülmüştür. Sporcuların performans düzeylerinin eskiye nazaran çok daha ileriye gitmesi “Acaba gelişmede sınıra ulaşıldı mı?” sorusunu da beraberinde getirmiştir.
Tüm bu gelişmelere ek olarak voleybolda sporcu seçiminde de farklılaşmaya gidilmiş;
daha uzun, daha güçlü, daha esnek, daha hızlı ve daha çok sıçrayan sporcular tercih edilmeye başlanmıştır. Sonuçta gün geçtikçe elit seviye voleybolda takımların boy ortalamaları, fiziksel özellikleri ve teknik performansları arasındaki farkın giderek azalmaya başladığı görülmektedir1,2,3,4,5.
Sayı kazandıracak smaç ve blok gibi hücum ve defans hareketlerinin erkeklerde 2,43 cm ve kadınlarda 2,24 cm olan file yüksekliğinin üzerinde oynanması, artık üst düzey voleybolda kısa boylu oyuncuların belirli pozisyonlarda, smaçör ve hatta pasör pozisyonlarında, görev almalarını imkansız hale getirmiştir6. Bu oyuncular için tek alternatif “libero” pozisyonu olarak görülmektedir ve antrenörler uzmanlaşma aşamasında genellikle kısa boylu ve yetenekli sporcularına bu şekilde bir yönlendirmede bulunmaktadır. Libero oyuncusu sahada farklı renk forma ile oynayan, sadece defans yapmak için arka alandaki oyuncuların yerine oyuna giren özel bir oyuncu tipidir. Bu oyuncu voleybol oyun kuralları gereği servis atamaz, hücum ve blok yapamaz7. Bir liberonun, ancak diğerlerine göre daha mükemmel teknikli, daha süratli, reaksiyon zamanı daha kısa ve öncelleme yeteneği daha iyi olması durumunda bu pozisyonda daha başarılı olacağı düşünülmektedir8,9.
Günümüz modern voleybolunda sporcuların maç performanslarının değerlendirilmesinde maç analiz sonuçlarının kullanılması oldukça yaygın hatta birçok ülke için zorunlu bir uygulamadır. Maç içerisinde iki takımın genelde zincirleme bir sıra ile gerçekleştirdiği gözlenen servis atma, servis karşılama, pas atma, hücum yapma, blok yapma, dublaj ve savunma hareketlerinin etkinlikleri maç analizlerinde ayrı ayrı değerlendirilse de birbirleri ile etkileşim halindedirler. Örneğin yapılan üst düzey bir turnuvaya ait performans analizlerinde maç sonucunu etkileyen en önemli etkenin hücum etkililiği olduğu bildirilmiştir. Hücum etkinliğinin artırılabilmesi için hücum pasının, hücum pasının etkinliğini artırabilmek için ise servis karşılama başarısının artırılması gerektiği bilinmektedir10. Bu nedenle servis karşılama başarısı, hızlı ve etkili hücum organizasyonları yapabilme başarısıyla doğru orantılıdır11,12. Daha hızlı ve güçlü oynanan voleybol oyununda, sadece servis karşılama ve yer savunması hareketlerinden sorumlu olan libero oyuncusunun, özellikle servis karşılamada başarılı olmasında özgüven, dikkat, konsantrasyon, reaksiyon, teknik beceri, çabukluk, kuvvet ve deneyim gibi birçok etkenin önemli olduğu bilinmektedir.
Bu özelliklerden boy haricindekiler antrenman ile belirli ölçülerde geliştirilebilir. Fakat takımda diğer pozisyonlardaki oyunculardan daha kısa olmanın, hedeflenen başarıya ulaşmada libero oyuncusundan beklenen diğer özellikleri destekleyerek avantaj haline getirebilir mi sorusu merak edilmektedir.
305 Bu çalışmada amaç, üst düzey voleybolda liberoların maç sırasındaki servis karşılama istatistikleri incelenerek servis karşılama verimlilikleri ile boyları arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığını araştırmaktır.
MATERYAL VE METOT
Katılımcılar
Çalışmanın araştırma örneklemi, 2017/2018 Türkiye Voleybol Sezonu Efeler Ligi ve Sultanlar Ligi ile 2019 Confederation of European Volleyball (CEV) Şampiyonası kadınlar ve erkekler kategorilerinde mücadele eden takımların liberolarının maç istatistik verileridir. Bu istatistiklere TVF ile CEV resmi web sayfalarından ve sezon veya turnuva sonunda düzenlenen total istatistik veya sıralama verilerinden ulaşılmıştır. Ayrıca sporcuların boy uzunlukları ile ilgili veriler de yine aynı resmi web sayfalarından elde edilmiştir13,14.
Verilerin Toplanması
Araştırmanın dahil edilme kriterleri: Liberoların değerlendirmeye alınabilmesi için her sporcunun sezon veya turnuva boyunca en az beş maç, maç başına en az bir set ve set başına en az üç top karşılama verisinin olması sınırlaması ile bir filtre uygulanmıştır.
Araştırma gruplarının oluşturulması: Bu şekilde yeterli verisi olan erkek ve kadın liberoların boy uzunlukları cm cinsinden toplanıp sporcu sayısına bölünerek aritmetik boy ortalamaları tespit edilmiştir. Buna göre boy uzunluğu ortalaması erkeklerde 187 cm ve kadınlarda 170 cm olarak belirlenmiştir.
Sporculardan, erkeklerde 187 cm üstü “ortalamanın üstü grup”, 187 cm ve altı ise
“ortalamanın altı grup”; kadınlarda 170 cm ve üstü “ortalamanın üstü grup”, 170 cm altı ise “ortalamanın altı grup” olarak nitelendirilerek her cinsiyet için iki ayrı grup oluşturulmuştur. Oluşturulan bu gruplar Tablo 1 ve 2’de gösterilmiştir. Ayrıca sporcuların verileri işlenirken erkeklerde “E”, kadınlarda “K” kodu ve sıra numarası kullanılmıştır.
Maç istatistiklerinin değerlendirilmesi: Öncelikle tüm sporcuların sezon veya turnuva boyunca oynadıkları tüm maçlardaki servis karşılama istatistik verileri toplanıp bireysel tabloları oluşturulmuştur (Tablo 3 ve 4). Daha sonra kadın ve erkek liberolar için “ortalamanın üstü grup” ve “ortalamanın altı grup” larındaki sporcuların sezon veya turnuva boyunca, belirlenen filtrelemeye uygun olan maç istatistiklerinin toplam verilerini gösteren tablo (Tablo 5) oluşturulmuştur. Bu tablolarda bazı veriler toplanarak, diğer yüzdelik (%) veriler ise aritmetik ortalamaları alınarak toplam değerlere ve dolayısıyla da sonuç verilerine ulaşılmıştır.
Servis karşılama istatistiklerinin değerlendirilmesinde ülkemizde ve tüm dünyada sıklıkla kullanılan, ayrıca TVF, CEV ve FIVB tarafından onaylanan ve zorunlu olarak kullanılan bir istatistik programı (Data Volley ve Data Video, Data Project, Italy) verileri kullanılmaktadır. Ulusal maçlarda üst liglerde ve uluslararası organizasyonlarda bu programın kullanılması ve bilgilerinin, raporlarının federasyona verilmesi artık bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu program video desteği ile oyuncuların tüm hareketlerini belirli değerler vererek bilgisayara kaydeden, bu verileri işleyerek istenilen formlarda toplam, yüzdesel ve grafiksel olarak sunan, video ile
306 örtüştürülerek analiz amacıyla görüntülü değerlendirmeler yapılmasına olanak sağlayan bir çalışma prensibine sahiptir. Bu istatistik programında servis karşılama değerleri mükemmel, hata, negatif ve iyi olarak işlenir. Her bir değerin toplam servis karşılama sayısına bölümünden elde edilen sayı ise % lik değerini verir. Bunlara ek olarak iyi servis karşılama yüzdesi ile mükemmel servis karşılama yüzdesi verilerinin toplamı “pozitif” servis karşılama yüzdesini verir. İyi ve mükemmel servis karşılama sayılarının toplamından negatif ve hata sayılarının toplamının çıkartılıp çıkan sayının total servis karşılama sayısına bölünmesinden ise “verimlilik” yüzdesi çıkar13,15.
Servis karşılamanın değerlendirmesi: Antrenörlere göre farklılık gösterse de genelde kullanılan değerlendirmeler şu şekildedir; Pasörün ön hatta bulunduğu alana (2 numara ile 3 numara arası) yüksek olarak alınan, pasörün sıçrayarak ortaya ve diğer hücumculara kolaylıkla pas atabilmesini sağlayan manşetler “mükemmel”; yine ön alana fakat daha açık, pasör alanının sağına soluna kayan toplar “iyi”; bunun dışında sahanın farklı alanlarına alınan, pasörün orta oyuncuyu kullanamadığı toplar ve karşıya sahaya kaçan servis karşılama hareketleri “negatif”; servis karşılamada başarısız olunan ve rakip takıma direkt sayı kazandıran hareketler ise “hata” olarak değerlendirilir.
Libero oyuncularının performans değerlendirmelerinde genelde pozitif yüzdesi dikkate alınmaktadır. Daha detaycı antrenörler ise oyuncunun negatif ve hatalı hareketlerinin de değerlendirmeye alındığı verimlilik yüzdesini kullanmaktadır.
Verilerin Analizi
İstatistik analizler, SPSS (versiyon 25.0, SPSS Inc, Chicago, IL, USA) istatistik paket programı ile gerçekleştirildi. Verilerin normal dağılıma uygunlukları Shapiro-Wilk W testi ile değerlendirildi, veriler normal dağılım gösterdiği için ortalama ve standart sapma olarak ifade edildi ve parametrik testler ile değerlendirildi. Cinsiyetler arası karşılaştırılmada ve her bir cinsiyette boy ortalamasının altında ve üstünde kalan grupların karşılaştırılmasında Bağımsız gruplar T testi kullanıldı. Her bir cinsiyette boy ile servis karşılama istatistikleri arasındaki ilişki düzeyi Pearson Korelasyon Katsayısı testi ile analiz edildi. İstatistiksel anlamlılık için p <0,05 değeri kabul edildi.
307
BULGULAR
Çalışma kriterlerini sağlayarak çalışmaya dahil edilen erkek (E) liberolardan ortalamanın (187 cm) altında kalan 15, ortalamanın üstünde kalan 13 sporcu olduğu saptanmıştır. Bu gruplardaki sporcuların takımları ve boy uzunlukları Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1. Erkek liberoların takımları ve boy uzunlukları
ERKEK LİBEROLAR
-187 cm +187 cm
Libero Boy Kulüp Libero Boy Kulüp
E5 179 Gümüşhane Torul G. E1 195 Halkbank
E13 185 Afyon Bld. Yüntaş E6 190 İnegöl Bld.
E12 185 Beşiktaş E4 198 İstanbul B.Ş.Bld
E3 183 Jeopark Kula Bld. E9 190 Maliye Milli Piyn.
E11 185 Gümüşhane Torul G. E14 188 Fransa
E7 186 Arkas E18 188 Rusya
E8 186 Fenerbahçe E19 193 Yunanistan
E10 186 Ziraat Bankası E22 193 Sırbistan
E15 182 Finlandiya E23 190 Çek Cumhuriyeti
E17 185 Türkiye E24 194 Belçika
E20 186 Slovenya E25 190 Ukrayna
E26 180 Polonya E28 192 Hollanda
E27 179 İspanya E16 188 Almanya
E21 187 Bulgaristan
E2 187 İnegöl Bld.
Kadın (K) liberolardan ortalamanın (170 cm) altında kalan 16, ortalamanın üstünde kalan 20 sporcu olduğu saptanmıştır (Tablo 2).
Tablo 2. Kadın liberoların takımları ve boy uzunlukları
KADIN LİBEROLAR
-170 cm +170 cm
Libero Boy Kulüp Libero Boy Kulüp
K6 168 Bursa Bş. Bld. Spor K7 178 Galatasaray
K9 168 Eczacıbaşı K8 172 Çanakkale Bld. Spor
K5 165 Eczacıbaşı K17 180 Fenerbahçe
K19 167 Fenerbahçe K3 175 Galatasaray
K2 167 Halkbank K14 174 İlbank
K20 160 İlbank K11 178 Vakıfbank
K13 168 Nilüfer Belediyespor K4 171 Galatasaray K16 168 Nilüfer Belediyespor K10 170 Vakıfbank
K12 165 Seramiksan K15 170 Kameroğlu Beylik.
K22 168 Türkiye K18 170 Çanakkale Bld. Spor
K26 167 Polonya K1 170 Beşiktaş
K27 169 Slovenya K36 170 Bulgaristan
K28 163 Hırvatistan K21 170 Sırbistan
K31 168 Romanya K23 170 Yunanistan
K34 169 Slovakya K24 180 Belçika
K35 168 İspanya K25 172 İtalya
K29 178 Azerbaycan
K30 176 Hollanda
K33 178 Rusya
K32 178 Sırbistan
308 Tüm sporcuların sezon veya turnuva boyunca oynadıkları tüm maçlardaki servis karşılama istatistik verileri toplanarak bireysel tabloları oluşturulmuştur. Bu sonuçlara ait bir erkek ve bir kadın liberoya ait örnek veriler Tablo 3 ve 4’de gösterilmiştir.
Tablo 3. E1 kodlu liberoya ait veriler
Maç No Maç Set Sayı Total Hata İyi
%
Mükemmel
%
Pozitif
%
1 İstanbul B.Ş.Bld. – Halkbank 4 22 2 37 27 64
2 Fenerbahçe – Halkbank 4 23 3 16 48 52
3 Halkbank – Kula Bld. 4 18 - 28 39 67
4 Halkbank – Arkas 3 16 2 13 50 63
5 Galatasaray – Halkbank 5 17 1 6 65 71
6 Halkbank – Maliye Piyango 3 16 - 44 31 75
7 Ziraat Bankası – Halkbank 4 12 - 9 33 42
8 İnegöl Bld. – Halkbank 3 18 - 28 44 72
9 Halkbank – Afyon Bld. Yün. 4 11 1 46 27 73
10 Beşiktaş – Halkbank 3 10 3 - 60 60
11 Halkbank – İstanbul BŞ.Bld. 3 12 - 25 25 50
12 Halkbank – Fenerbahçe 3 10 1 40 10 50
13 Arkas – Halkbank 5 31 - 7 35 42
14 Halkbank – Galatasaray 5 18 1 28 50 78
15 Maliye Piyango – Halkbank 5 22 1 14 41 55
16 Halkbank – Ziraat Bankası 4 24 2 16 42 58
17 Afyon Bld. Yün. – Halkbank 3 13 1 7 31 38
18 Halkbank – Afyon Bld. Yün. 4 11 1 37 36 73
19 İstanbul B.Ş.Bld – Halkbank 4 24 1 8 46 54
20 Halkbank – İstanbul B.Ş.Bld. 4 27 3 30 22 52
21 Arkas – Halkbank 3 12 - 17 58 75
22 Arkas - Halkbank 5 43 2 9 49 58
23 Halkbank – Arkas 5 25 1 24 44 68
24 Halkbank – Arkas 4 20 1 20 50 70
Tablo 4. K1 kodlu liberoya ait veriler
Maç No Maç Set Sayı Total Hata İyi
%
Mükemmel
%
Pozitif
%
1 Beşiktaş-İlbank 3 6 - - 50 50
2 Eczacıbaşı-Beşiktaş 4 22 1 14 41 55
3 Beşiktaş-Vakıfbank 3 13 - 38 31 69
4 Fenerbahçe Beşiktaş 3 12 1 33 25 58
5 Beşiktaş-Seramiksan 3 9 - 11 56 67
6 Bursa B.Ş.Bld – Beşiktaş 3 9 - 11 33 44
7 Beşiktaş – Halkbank 3 15 2 20 27 47
8 Beylikdüzü – Beşiktaş 5 20 - 55 20 75
9 Çanakkale Bld – Beşiktaş 5 12 3 25 42 67
10 Beşiktaş – Galatasaray 5 29 2 17 38 55
11 Nilüfer Bld. – Beşiktaş 3 23 1 9 17 26
12 İlbank – Beşiktaş 3 13 1 23 46 69
13 Beşiktaş – Eczacıbaşı 4 10 - 30 40 70
14 Vakıfbank – Beşiktaş 4 8 - - 25 25
15 Beşiktaş – Fenerbahçe 5 9 - 22 56 78
16 Seramiksan – Beşiktaş 4 23 2 22 26 48
17 Beşiktaş – Bursa B.Ş.Bld. 3 13 - 31 38 69
18 Halkbank – Beşiktaş 4 18 1 27 17 44
19 Beşiktaş –Beylikdüzü 5 9 - 23 44 67
20 Beşiktaş – Çanakkale Bld. 4 13 3 8 54 62
309
21 Galatasaray – Beşiktaş 5 17 - 41 24 65
22 Beşiktaş – Nilüfer Bld. 3 16 - 25 63 88
23 Beşiktaş – Vakıfbank 3 7 - 43 43 86
24 Vakıfbank – Beşiktaş 3 8 1 - 38 38
25 Beşiktaş – Halkbank 5 11 - 9 55 64
26 Halkbank – Beşiktaş 4 7 1 - 57 57
27 Beşiktaş – Bursa B.Ş. Bld. 4 17 - 17 59 76
28 Bursa B.Ş.Bld. – Beşiktaş 4 12 - 25 50 75
E1 kodlu sporcunun kriterleri sağladığı 24 maça ait ve K1 kodlu sporcunun oynadığı toplam 28 maça ait set sayısı, servis karşılama sayısı ve bunlara ait hata sayısı ile iyi, mükemmel ve pozitif karşılama yüzdeleri gösterilmiştir.
Tablo 5. “Ortalamanın altı” ve “ortalamanın üstü” gruptaki erkek ve kadın liberoların servis karşılama maç istatistikleri toplam değerleri
Oyn. maç
Sayısı Oyn. set Sayısı Total
sayı Hata
sayısı Negatif sayı İyi
sayı İyi
%
Mükemmel
sayı Mükemmel
%
Pozitif
%
Verimlilik
%
E-OA 275 926 4621 438 1186 929 %26 1597 %33 %59 %27
E-OÜ 171 578 2720 238 598 678 %31 1018 %36 %67 %38
K-OA 220 712 3948 339 933 900 %26 1220 %32 %57 %21
K-OÜ 299 911 4287 415 964 995 %24 1423 %34 %58 %23
E: erkek, K: kadın, OA: ortalamanın altı, OÜ: ortalamanın üstü
Boy ortalamasının altında kalan erkek liberoların servis karşılama verimliliğinin %27 ve kadınlarda %21 olduğu, boy ortalamasının üzerindeki erkek liberolarda bu değerin
%38 ve kadınlarda %23 olduğu görülmektedir (Tablo 5).
Tablo 6. Servis karşılama ile ilgili maç istatistiklerinin cinsiyetler arası karşılaştırılması
Cinsiyet N Ortalama Ss p
Maç sayısı Erkek 28 15,93 9,95
0,72
Kadın 36 15,11 8,31
Set sayısı Erkek 28 53,71 35,4
0,46
Kadın 36 47,56 31,0
Toplam Erkek 28 262,18 189,6
0,41
Kadın 36 225,7 158,3
Hata Erkek 28 24,14 16,0
0,38
Kadın 36 20,94 13,1
Negatif Erkek 28 63,71 57,7
0,36
Kadın 36 52,69 37,3
İyi Erkek 28 57,39 26,9
0,55
Kadın 36 52,64 34,7
İyi % Erkek 28 28,29 12,5
0,21
Kadın 36 25,03 7,98
Mükemmel Erkek 28 93,39 71,3
0,20
Kadın 36 73,42 51,0
Mükemmel % Erkek 28 34,61 6,66
0,36
Kadın 36 32,86 8,12
Pozitif % Erkek 28 62,54 11,6
0,06
Kadın 36 57,86 7,72
Verimlilik % Erkek 28 31,89 16,8
0,01*
Kadın 36 22,78 10,5
* p<0,05
310 Maç istatistikleri ile elde edilen veriler cinsiyetler arasında karşılaştırıldığında (Tablo 6) sadece verimlilik % değerinin erkekler lehine istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p=0,01).
Tablo 7. Servis karşılama ile ilgili maç istatistiklerinin erkeklerde “ortalamanın üstü grup” ve “ortalamanın altı grup” olarak karşılaştırılması
Grup N Ortalama Ss Min Maks p
Maç sayısı OA 15 18,3 10,5 6,00 31,00
0,17
OÜ 13 13,2 8,92 6,00 29,00
Set sayısı OA 15 61,7 36,2 16,00 114,00
0,20
OÜ 13 44,5 33,5 19,00 109,00
Total OA 15 308,1 205,5 52,00 751,00
0,17
OÜ 13 209,2 161,1 73,00 508,00
Hata OA 15 29,2 18,3 5,00 65,00
0,07
OÜ 13 18,3 10,9 5,00 41,00
Negatif OA 15 79,1 64,4 3,00 235,00
0,13
OÜ 13 46,0 45,0 10,00 135,00
İyi OA 15 61,9 30,1 26,00 147,00
0,35
OÜ 13 52,2 22,6 24,00 90,00
İyi % OA 15 26,3 14,3 1,00 50,00
0,67
OÜ 13 30,6 10,0 15,00 41,00
Mükemmel OA 15 106,5 77,4 18,00 245,00
0,31
OÜ 13 78,3 63,2 17,00 198,00
Mükemmel % OA 15 33,1 7,58 14,00 44,00
0,19
OÜ 13 36,4 5,14 23,00 43,00
Pozitif % OA 15 58,7 12,7 40,00 80,00
0,06
OÜ 13 67,0 8,70 51,00 80,00
Verimlilik% OA 15 27,0 19,2 1,00 69,00
0,10
OÜ 13 37,5 11,7 18,00 59,00
* p<0,05 OA= Ortalama Altı OÜ= Ortalama Üstü
Erkek liberolarda servis karşılama ile ilgili maç istatistiklerinde ortalamanın üstünde ve altında kalan gruplar arasında anlamlı fark bulunmamıştır (Tablo 7).
Tablo 8. Servis karşılama ile ilgili maç istatistiklerinin kadınlarda “ortalamanın üstü grup” ve “ortalamanın altı grup” olarak karşılaştırılması
N Ortalama Ss Min Maks p
Maç sayısı OA 16 15,3 8,85 6,00 28,00
0,90
OÜ 20 15,0 8,08 6,00 28,00
Set sayısı OA 16 50,1 32,8 18,00 103,00
0,67
OÜ 20 45,6 30,2 8,00 107,00
Total OA 16 239,9 169,0 59,00 531,00
0,64
OÜ 20 214,4 152,6 28,00 615,00
Hata OA 16 21,2 12,9 6,00 49,00
0,92
OÜ 20 20,8 13,6 3,00 63,00
Negatif OA 16 58,3 42,5 18,00 152,00
0,43
OÜ 20 48,2 33,0 6,00 136,00
İyi OA 16 56,3 33,9 17,00 124,00
0,58
OÜ 20 49,8 35,9 10,00 149,00
İyi % OA 16 25,8 7,95 14,00 40,00
0,63
OÜ 20 24,5 8,17 11,00 42,00
Mükemmel OA 16 76,3 55,9 11,00 178,00
0,77
OÜ 20 71,2 48,1 9,00 192,00
Mükemmel % OA 16 31,4 8,58 19,00 56,00
0,33
OÜ 20 34,1 7,76 23,00 53,00
311
Pozitif % OA 16 57,1 8,58 47,00 74,00
0,62
OÜ 20 58,5 7,13 45,00 71,00
Verimlilik% OA 16 21,0 11,9 1,00 47,00
0,37
OÜ 20 24,2 9,22 1,00 36,00
* p<0,05 OA= Ortalama Altı OÜ= Ortalama Üstü
Kadın liberolarda servis karşılama ile ilgili maç istatistiklerinde ortalamanın üstünde ve altında kalan gruplar arasında anlamlı fark bulunmamıştır (Tablo 8).
Tablo 9. Erkek ve kadın liberoların boyları ile servis karşılamada pozitif % ve verimlilik % istatistiklerinin ilişkisi
Pozitif % Verimlilik %
Erkek Boy
r 0,074 0,049
p 0,71 0,81
n 28 28
Kadın Boy
r 0,105 0,116
p 0,54 0,50
n 36 36
Kadın ve erkek liberoların boyları ile servis karşılamada pozitif % ve verimlilik % istatistikleri arasında anlamlı bir ilişki olmadığı saptanmıştır (Tablo 9). Aynı analiz kadın ve erkeklerde “ortalamanın altında kalan” ve “ortalamanın üstünde kalan” grup ile yapıldığında da, boy ile pozitif % ve verimlilik % arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p >0.05).
Ayrıca erkek liberolar Türk ve yabancılar olarak ikiye ayrılmış ve boy ortalamaları karşılaştırılmıştır, grup ortalamalarının birbirine benzer olduğu görülmüştür (Türk:
187.1± 4.82 cm, yabancı: 187.9 ± 4.77 cm, p= 0.70). Kadın liberolar Türk ve yabancılar olarak ikiye ayrılmış ve boy ortalamaları karşılaştırılmıştır, grup ortalamalarının birbirine benzer olduğu görülmüştür (Türk: 170.2 ± 4.99 cm, yabancı:
171.7 ± 5.04 cm, p= 0.37).
TARTIŞMA
Bu çalışmada 2017/2018 Türkiye Voleybol Sezonu Efeler Ligi ve Sultanlar Ligi ile 2019 CEV Avrupa Şampiyonası kadınlar ve erkekler kategorilerinde mücadele eden takımların liberolarından, sezon veya turnuva boyunca en az beş maç, maç başına en az bir set ve set başına en az üç top karşılama verileri olanların servis karşılama istatistiklerini değerlendirmek amacıyla öncelikle boy ortalamaları alınmıştır.
Erkeklerde 187 cm kadınlarda 170 cm olarak belirlenen boy ortalamalarının altında olanlar ve üzerinde olanlar olarak iki grup belirlenmiştir. Servis karşılama performansları açısından kadın ve erkeklerde bu gruplar arasında fark olmadığı bulunmuştur. Servis karşılama istatistikleri cinsiyetler arasında karşılaştırıldığında ise sadece verimlilik % değerinin erkekler lehine istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p=0,01). Kadın ve erkek liberoların boyları ile servis karşılamada pozitif
% ve verimlilik % istatistikleri arasında ve kadın ve erkeklerde “ortalamanın altında kalan” ve “ortalamanın üstünde kalan” grup ile yapıldığında da boy ile pozitif % ve verimlilik % arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
Gelişen bilime ve teknolojiye daha önce ayak uyduran ülkelerin sporcu seçme ve yetiştirmeye yönelik kendi eğitim ve gelişim modellerini oluşturdukları görülmektedir.
Bu sayede fiziksel kapasitesi üst düzeyde olan, teknik ve taktik yetenekleri çok iyi
312 sporcular ve bu sporculardan oluşan ulusal takımlar ortaya çıkmıştır. Bu gelişim modellerini oluşturan parçalardan bir tanesi maç analizi yapmaktır4.
Voleybolun rekabetçi yapısı her geçen gün artarken, rakibin ve kendi takım oyuncularının maç anındaki performanslarını önyargısız olarak ve çıplak gözle veya video kaydıyla izlemenin ötesinde daha geniş açı ile değerlendirebilmeyi sağlayan maç istatistiğinin, hedeflerine ulaşmada voleybol takımlarının başarısına sağladığı katkı da voleybolun gelişimine paralel şekilde artmaktadır. Voleybolda kullanılan maç analizlerinden kitle iletişim araçları, sporcular, taraftarlar, kulüpler, turnuva organizatörleri, bahisçiler, antrenman planlaması açısından maç öncesi hazırlık aşamasında takım taktiklerinin belirlenmesi ve düzenlenmesi ve maç sırasında anlık olarak antrenörler tarafından faydalanılmaktadır16,17.
Voleybolda oyunun öğeleri genelde servis atma, servis karşılama, oyun kurma, hücum, blok ve savunma yapma şeklinde sıralanır. Bir takım sayı almak için savunma ve hücumda hızlı değişim gerçekleştirmek zorundadır yani birbirini takip eden savunma ve hücum oyun öğelerini sürekli ve en hatasız şekilde uygulamalıdır2,11.
Voleybol oyununda bir takımın iyi bir hücum organizasyonu yapabilmesi için başlangıç evresi servis karşılamadır. Günümüz modern voleybolunda servis karşılama başarısı hızlı ve etkili hücum organizasyonları yapabilme başarısıyla doğru orantılıdır. Rakibin servislerini manşet veya parmak pas tekniği ile en iyi şekilde, en doğru noktada pasör ile buluşturmak servis karşılamada birincil amaçtır. Oyun sırasında servis karşılama görevini üstlenen ilk oyuncu ise genelde liberolardır9,18. 2003 Erkekler Dünya ligi ve Avrupa Şampiyonasındaki 15 maçın karşılama analizleri, liberoların özellikle servis karşılamada çok önemli bir göreve sahip olduğunu ortaya koymuştur19.
Çalışmamızdaki erkek ve kadın liberoların boy ortalamaları 187 ve 170 cm bulunmuş iken 2012 Londra Yaz Olimpiyatlarına katılan 12 erkek voleybol takımının liberolarının boy ortalaması 184,8 cm, sıralamada ilk dörde giren Rusya, Brezilya, İtalya ve Bulgaristan takım liberolarının boy ortalaması ise 185,4 cm olarak belirlenmiştir8. 2000-2012 yılları arasında olimpik oyunlara ve dünya şampiyonalarına katılan voleybolcular içerisinde liberoların boy ortalamaları erkek takımlarında ilk dört sıradakilerin 187cm, ikinci dörtte yer alanlarda 187cm ve üçüncü dörtte sıralananlarda 186 cm iken kadınlarda sırasıyla ortalama boy uzunlukları 172, 172, 171 cm’dir9. Üst seviye liberolarda boy ortalamalarının yıllara göre değişmediği görülmektedir.
Çalışmamızda liberoların yalnızca servis karşılama istatistiklerinin değerlendirilmesinin araştırmanın bir sınırlılığı olduğu düşünülebilir. Liberoların oyun akışı içerisinde sorumluluğunu aldıkları farklı rolleri de vardır: Bir rallide break-point (servis sonrası alınan sayılar) ve transition (geçiş) evresinde savunma, yine bu evrelerde pasörün karşıladığı veya yetişemediği topları hücum pası olarak aktarma sorumluluklarını da üstlenir20. Bu hareketlerdeki başarısı da liberonun servis karşılamadaki başarı ve verimliliğini etkileyebilir.
Ayrıca liberoların boy uzunluklarına göre gruplandırılmasında farklı yöntemlerin kullanılması (Cluster analizi veya voleybolcularda boy için saptanmış bilimsel
313 referans değerler kullanma) söz konusu olsa da, bu çalışmada referans olarak ortalamaların kullanılmasının geçerli olabileceği düşünülmüştür. Ayrıca bu ayırım yapılırken sporcunun yaşı, antrenman yaşı, deneyimi, fiziksel performans parametreleri vs. özelliklerin göz önünde bulundurulmamış olması yine bu çalışmanın sınırlılıkları arasında gösterilebilir.
Araştırmamız ile karşılaştırma yapılabilecek benzer bir çalışma bulunamadığı için elde edilen veriler karşılaştırmalı olarak tartışılamamıştır. Ancak konu ile ilgili bilimsel bir veriye ulaşabilmemiz için liberoların servis karşılama veya oyunun bütünü ele alındığında savunma ve diğer hareketlerinin değerlendirmesinde başka faktörlerin de etkili olacağı, boy faktörünün temel belirleyici olamayacağı gerçeği göz ardı edilmemelidir. Örneğin konumuzla ilişkili tek çalışmada, voleybolda kadın libero oyuncularının rekabet kabiliyetini etkileyen ana faktörlerin boy, hazırlık duruşu, kas gücü düzeyi, reaksiyon hızı ve dayanıklılık kalitesi olduğu rapor edilmiştir21. Ancak boy faktörü açısından değerlendirildiğinde erkek sporcularda “ortalamanın üstü” boya sahip olanların servis karşılama verimliliğinin “ortalamanın altı” nda kalanlara göre
%8 yüksek olması ve cinsiyetler karşılaştırıldığında yine servis karşılama verimliliğinin erkeklerde anlamlı olarak yüksek olması, istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon bulunmasa da, servis karşılama başarısı ve verimliliği ile boy arasında indirekt bir ilişkinin varlığını düşündürmektedir.
Servis karşılama verimliliğinin erkeklerde ortalamanın üzerindekilerde ortalamanın altında kalanlara göre anlamlı olarak daha yüksek olması ve servis karşılama verimliliğinin erkeklerde kadınlara göre anlamlı olmasa da daha yüksek olması sahada kapladıkları alanın daha fazla olmasının bir etkisi olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca voleybol geçmişi ve libero oyunculuğu geçmişi gibi deneyim etkeninin ya da özellikle kadın ve erkek voleybol sisteminin farklılığından kaynaklanan antrenman içeriklerinde servis karşılamaya ayrılan sürenin farklılığı da servis karşılama verimliliğini etkilemiş olabilir. Yine bu çalışmada incelenmese de sporcuların biyomotor özellikleri (sürat, çeviklik, reaksiyon hızı, öncelleme yeteneği vb.) ve psikolojik özellikleri (stresle başa çıkma, motivasyon düzeyleri ve kişilik özellikleri vb) de bu sonucu etkileyen özelliklerden olabilir.
Bu çalışmanın sonuçları göz önüne alındığında voleybolda antrenör, kulüp idarecileri ve menajerlerine özellikle erkek takımları için oyuncu seçiminde liberoların servis karşılama performansları göz önünde bulundurulacaksa boy faktörünü de önemsemeleri önerilebilir. Ayrıca hali hazırda kullanılan istatistik programında servis karşılama değerlendirmelerine servis türü (tenis, float, smaç servis) eklenerek servis türüne göre servis karşılama istatistiği tutulabilir. Bu veri antrenörlere servis karşılama verimliliğinin servis karşılama türüne göre sonuçlarını gösterecektir.
Bunlardan farklı olarak, liberolar için ortalamanın üstü ve ortalamanın altı boya sahip gruplarda savunma istatistiği üzerine detaylı bir araştırma yapılabilir. Genel inanış olan kısa boylu liberoların savunmada daha başarılı olduğu düşüncesi istatistiksel veriler ile kanıtlanırsa, bu durumda özellikle üst düzey erkek voleybol takımlarında libero oyuncularında uzmanlaşma ve bu yönde oyuncu seçimi önerileri sunulabilir.
Yenilenen oyun kuralları ile izin verilen “çift libero” uygulaması antrenörler için bir tercih değil, belki de zorunluluk haline gelecektir. Voleybol adına bir öneri de “libero antrenörü” olarak uzmanlaşmış antrenörler yetiştirilmesi ve bir libero antrenörünün teknik kadroda yer almasının zorunlu hale getirilmesidir.
314
KAYNAKLAR
1. Closs B., Burkett C., Trojan JD., Brown SM., Mulcahey MK. (2020). Recovery after volleyball: a narrative review. Physician and Sports Medicine. 48(1), 8-16.
2. João PV., Leite N., Mesquita I., Sampaio J. (2010). Sex differences in discriminative power of volleyball game-related statistics. Perceptual and Motor Skills. 111(3), 893-900.
3. Lidor R., Ziv G. (2010). Physical and physiological attributes of female volleyball players-a review. Journal of Strength and Conditioning Research. 24(7), 1963- 1973.
4. Šimonek J. (2014). 6 Model of development of coordination abilities in long-term sport preparation in volleyball. Içinde: De Gruyter. (editör). In coordination abilities in volleyball. Berlin, Boston, 48-69.
5. Venheest JL. (2008). Energy demands in the sports of volleyball. İçinde: Reeser JC., Bahr R. (editör). Handbook of sports medicine and science: Volleyball Blackwell Science Ltd. Massachusetts, 11-17.
6. Masanovic B., Vukasevic V. (2020). Differences in anthropometric characteristics between junior handball and volleyball players. Journal of Anthropology of Sport and Physical Education. 4(1), 9-14.
7. Fédération Internationale de Volleyball Official Volleyball Rules.
http://www.fivb.com [Erişim tarihi: 03.02.2020]
8. Mergheş P., Grădinaru S. (2014). Comparative analysis of the “libero” in great performance volleyball. Timisoara Physical Education and Rehabilitation Journal. 6(12), 23-28.
9. Palao JM., Manzanares P., Valadés D. (2014). Anthropometric, physical, and age differences by the player position and the performance level in volleyball.
Journal of Human Kinetics. 44, 223-236.
10. Afonso J., Esteves F., Araújo R., Thomas L., Mesquita I. (2012). Tactical determinants of setting zone in elite men's volleyball. Journal of Sports Science
& Medicine. 11(1), 64-70.
11. Bunn JA., Ryan GA., Button GR., Zhang S. (2020). Evaluation of strength and conditioning measures with game success in division I collegiate volleyball.
Journal of Strength and Conditioning Research. 34(1), 183-191.
12. Momčilović Z., Marković S., Vićentijević A., Nešić G., Bogavac D., Milosavljević Đukić T. (2019). The relationship between technical and tactical elements of direct points with regard to the qualifications for the 2018 Volleyball Women’s World Championship. Facta Universitatis, Series: Physical Education and Sport.
17(3), 463-477.
13. Türkiye Voleybol Federasyonu 2017-2018 Efeler Ligi İstatistikleri. http://tvf- web.dataproject.com/CompetitionHome.aspx?ID=23 [Erişim tarihi: 05.01.2020]
14. CEV Volleyball European Championship 2019 Women - Men https://www.cev.eu/Competition-Area/competition.aspx?ID=1053&PID=-2
[Erişim tarihi: 07.01.2020]
15. Türkiye Voleybol Federasyonu 2017-2018 Vestel Venus Sultanlar Ligi İstatistikleri. http://tvf-web.dataproject.com/CompetitionHome.aspx?ID=25 [Erişim tarihi: 05.01.2020]
16. Geladea GA., Hvattumb LM. (2020). On the relationship between +/– ratings and event-level performance statistics. Journal of Sports Analytics. 6(2), 85-97.
17. Silva M., Lacerda D., João PV. (2014). Game-related volleyball skills that influence victory. Journal of Human Kinetics. 41, 173-179.
315 18. González-Silva J., Fernández-Echeverría C., Conejero M., Moreno MP. (2020).
Characteristics of serve, reception and set that determine the setting efficacy in men’s volleyball. Frontiers in Psychology. 11(222), 1-9.
19. Lirola DC., González CH. (2009). Research and analysis of the reception in the current high performance Men's Volleyball. RICYDE. International Journal of Sport Science. 5(16), 34-51.
20. Sánchez M., González-Silva J., Fernández-Echeverría C., Claver F., y Moreno MP. (2019). Participation and influence of the libero in reception and defense in volleyball U-19. Revista Internacional de Medicina y Ciencias de la Actividad Física y el Deporte. 19(73), 45-62.
21. Fan D., Zhang K. (2007). Research on the main influencing of physical fitness factor of the competitive ability of female volleyball libero player. Journal of Nanjing Institute of Physical Education (Natural Science). 4, 38-40.
