Litotripsi (Taÿý Kÿýrma)
Yasin ÿýaÿýan, 05 Jun 06 saat: 10:28
Litotripsi nedir?
Litotripsi, bÿýbrek ve safra kesesinde oluÿýan taÿýlarÿýn beden dÿýÿýÿý (ekstrakorporal) ÿýÿýok ÿýdalgasÿý tedavisi ÿý(ESWT) ÿýyÿýntemiyle kÿýrÿýlmasÿý esasÿýnaÿýÿýdayanÿýr.Litotriptÿýrlerÿýÿýelektrohidrolik,
elektromanyetik ve piezoelektrik yollarla ÿýok dalgasÿý ÿýretir ve iÿýbÿýkey ÿýreflektÿýrler ÿývasÿýtasÿýyla beden ÿýzerindeki ÿýbir ÿýalana odaklarlar.
Resim 1. Elektrohidrolik litotriptÿýr
Canlÿý dokuda uygulamalar:ÿýÿýok ÿýdalgalarÿýnÿýn ÿýcanlÿý ÿýdoku, ÿýkan ÿýdamarlarÿý, ÿýsinirler, ÿýbÿýbrek dokusu, ÿýsafra ÿýkesesi, ÿýpankreas, ÿýÿýreter ÿýve ÿýkemik ÿýdokusu ÿýzerindeki etkilerinin incelenmiÿý, ÿýok
dalgalarÿýna maruz kalan dokuda ve taÿýlarda kavitasyon etkisinin oluÿýmasÿý sonrasÿýnda bÿýbrekte, ÿýsafra ÿý kesesinde, ÿýpankreas ÿýkanalÿýnda ÿýve ÿýreterde oluÿýan ÿýtaÿýlarÿýn ÿýparÿýalanmasÿýnda ÿýkullanÿýmÿýnÿýn ÿýuygun ÿý olduÿýu gÿýrÿýlmÿýÿýtÿýr. Aÿýrÿý ÿýgiderici ÿýetkileri ÿýnedeniyle ÿýÿýok ÿýdalgalarÿý, tendinoz, ÿýtenisÿýi ÿýdirseÿýi ÿý ve ÿýtopuk dikeninin ÿýtedavisinde ÿýve ayrÿýca kemik dokusunun oluÿýmasÿý amacÿýyla da psÿýdoartrozda(yalancÿý eklem) kullanÿýlmaktadÿýr.
Litotriptÿýrlerin ÿýalÿýÿýma Esaslarÿý:ÿýÿýok dalgalarÿý, elektrohidrolik, elektromanyetik ve piezoelektrik yÿýntemlerle ÿýretilmektedir.ÿý
> Elektrohidrolik litotriptÿýrde, bir iÿýbÿýkey yansÿýtÿýcÿýnÿýn ortasÿýnda bulunan ÿýelektroddan ÿýÿýkan ÿý
kÿývÿýlcÿým, ÿýhazne ÿýiÿýindeki ÿýsuyu buharlaÿýtÿýrarak ÿýkÿýresel ÿýÿýok ÿýdalgalarÿý oluÿýturur.Dalgalar yansÿýtÿýcÿý vasÿýtasÿýyla doku iÿýinde istenilen alana odaklanÿýr.ÿýElektromanyetik litotriptÿýrde elektromanyetik bobin ve metal membran vardÿýr. ÿýBobinden ÿýÿýÿýkan ÿýyÿýksek ÿýakÿým ÿýkuvvetli ÿýbir manyetik ÿýalan ÿýve ÿýmembranda yÿýksek ÿýakÿým ÿýoluÿýturarak membranÿý ÿýbobinden ÿýuzaklaÿýtÿýrÿýr, ÿýbÿýylelikle ÿýyavaÿý ÿýve dÿýÿýÿýk basÿýnÿýta ÿýbir ÿýakustik ÿýpuls ÿýÿýretilir ÿýve ÿýakustik ÿýmerceklerle odaklanÿýr.ÿýOdak noktasÿý merceÿýin odak uzaklÿýÿýÿý tarafÿýndan belirlenir.Dalganÿýn genliÿýi akustik dalga odak noktasÿýna doÿýru ilerlediÿýinde non-lineer olarak artar.ÿý ÿýok dalgasÿýnÿýn maksimum basÿýnca ulaÿýma sÿýresi bir kaÿý nanosaniyedir.
> ÿýPiezoelektrik litotriptÿýrde sperik bir yÿýzeyde bir kaÿý yÿýzden bir kaÿý bine kadar piezoelektrik kristali bulunmaktadÿýr.ÿý Yÿýksek voltajlÿý ÿýakÿým ÿýverildiÿýinde ÿýkristaller ÿýbÿýzÿýlerek ÿýve ÿýgenleÿýerek suda dÿýÿýÿýk basÿýnÿýlÿý bir puls ÿýretirler. Yansÿýtÿýcÿýlar tarafÿýndan odaklanan dalgalar non-lineer olarak artar.
ÿýok Dalgasÿý:Non-lineer ÿýbir ÿýdalgadÿýr. ÿýBir ÿýkaÿý ÿýnanosaniye ÿýiÿýinde ÿýyÿýksek basÿýnca ulaÿýÿýr.ÿý
ÿýÿýitilebilirden ultrasonik bÿýlgeye kadar uzanan bir spektrumda frekansÿý vardÿýr.ÿý Ses dalgalarÿý doku ÿýzerinde mekanik ÿýenerji ÿýuyguladÿýklarÿýndan, ÿýelde ÿýedilen ÿýenerji ÿýdÿýÿýÿýk yoÿýunlukta (ultrasonda 1 to 50 mW/cm2) diyagnostik amaÿýlÿý, yÿýksek yoÿýunlukta da (50 to 300 W/cm2 ÿýin ESWL) taÿý kÿýrma, vs. gibi terapÿýtik amaÿýlÿý olarak kullanÿýlÿýr.
ÿýok Dalgasÿýnÿýn Etkisini Belirleyen Faktÿýrlerÿý
> Deÿýiÿýik dokularÿýn akustik empedanslarÿý
> Uygulanan dokularÿýn sertlik ve yumuÿýaklÿýÿýÿý
> Yÿýksek ve dÿýÿýÿýk enerjili ÿýok dalgasÿý ÿýreticileri
> Odak noktasÿýndaki basÿýnÿý daÿýÿýlÿýmÿýÿýÿý Dokularÿýn akustik empedanslarÿýÿý
ÿýok dalgalarÿý dokuda ilerlerken kendisiyle aynÿý akustik direnÿýte olan su minimal direnÿý, emilim ve yansÿýma gÿýsterir.ÿý Yumuÿýak dokuda, ÿýok dalgalarÿýnÿýn enerjisi 10 cm. derinlikte % 10-20 oranÿýnda emilir .ÿý Bÿýbrek taÿýÿý veya kemik gibi yÿýksek direnÿý gÿýsteren ÿýdoku ÿýya ÿýda ÿýmateryalden ÿýgeÿýerken, ÿýÿýok ÿý dalgalarÿý kÿýsmen ÿýmateryalin yÿýzeyinden ÿýyansÿýrken ÿýve ÿýkÿýrÿýlgan ÿýolan materyalin ÿýepherinden merkezine doru ufalanmasÿýnÿý saÿýlar. ÿýok dalgalarÿý taÿýÿýn yÿýzeyinde ÿýok kÿýsa sÿýre iÿýinde, taÿýÿýn elastik kuvvetinden ÿýfazla ÿýbir ÿýyÿýksek ÿýbasÿýnÿý ÿýgenliÿýinde ÿýbir ÿýkuvvet oluÿýturarak ÿýtaÿýÿýn parÿýalanmasÿýnÿý ÿý saÿýlar.Taÿýÿýn ÿýhemen arkasÿýna br prob yerleÿýtirerek yapÿýlan ÿýlÿýÿýmlerde ÿýok dÿýÿýÿýk basÿýnÿý deÿýerleri gÿýzlenmiÿýtir ki bu da ÿýok dalgasÿýnÿýn enerjisinin taÿý tarafÿýndan alÿýndÿýÿýÿýnÿý gÿýstermektedir.ÿýFarklÿý akustik direncleri olan iki ayrÿý materyal iÿýinde ilerleyen ÿýok dalgalarÿýnÿýn enerji yoÿýunluÿýunun bir kÿýsmÿý iletilmekte bir kÿýsmÿýÿýdaÿýyansÿýtÿýlmaktadÿýr.Yansÿýtÿýlmaÿýmiktarÿý dokunun/materyalin yoÿýunluÿýuna baÿýlÿý olduÿýu kadar akustik direncine de (empedans) baÿýlÿýdÿýr.ÿý Tablo 1'de gÿýrÿýldÿýÿýÿý gibi, kemik dokusuna yÿýnlendirilen ÿýok dalgalarÿýnÿýn enerjsinin %65'i iletilmekte, %35'i de yansÿýtÿýlmaktadÿýr.ÿý Yine kemik dokusunda yapÿýlan ÿýalÿýÿýmalarda kortikal kemikte 1-2 cm. derinlikte %80-90 arasÿýnda bir enerji kaybÿý gÿýrÿýlmektedir.
Sert ÿýve ÿýyumuÿýak ÿýdokular ÿýiÿýin ÿýuygulama ÿýartlarÿýÿý
Dokularÿýn ÿýakustik ÿýempedanslarÿýnÿýn ÿýfarklÿý ÿýolmasÿý ÿýnedeniyle yumuÿýak ve sert dokularda uygulama sÿýresi, uygulanan ÿýok dalgasÿý ÿýsayÿýsÿý ÿýve ÿýseans ÿýsayÿýsÿý ÿýfarklÿýlÿýk gÿýstermektedir. Bu farklÿýlÿýklar T ablo 2'de verilmiÿýtir.
Yÿýksek ve dÿýÿýÿýk enerjili cihazlarÿý
Tablo ÿý2'de ÿýde ÿýbelirtildiÿýi ÿýgibi, ÿýdokulara ÿýuygulanacak ÿýtoplam enerji ve enerji yoÿýunluÿýu
farklÿýlÿýklar gÿýstermektedir.ÿý Dokuya uygun dozajÿý elde edebilmek iÿýin cihazÿýn enerji yoÿýunluÿýuna gÿýre verilecek toplam enerji ve ÿýok dalgasÿý sayÿýsÿý belirlenir. Yÿýksek ve dÿýÿýÿýk enerjili cihazlarÿýn
uyguladÿýklarÿý toplam enerji(ÿýok dalgasÿý sayÿýsÿý x ÿýok dalgasÿý baÿýÿýna uygulanan enerji) farklÿý olsa ÿýda ÿýcihazlarÿýn ÿýenerji ÿýyoÿýunluklarÿý ÿýfarklÿý olmayabilir. ÿýBu durumda, cihazÿýn ÿýok dalgasÿý baÿýÿýna uyguladÿýÿýÿý enerji farklÿýdÿýr.
Basÿýnÿý daÿýÿýlÿýmÿýÿýÿý
Dÿýÿýÿýk ÿýve ÿýyÿýksek ÿýenerjili ÿýcihazlarÿýnÿýn ÿýodak ÿýnoktalarÿýndaki basÿýncÿýn daÿýÿýlÿýmÿý da farklÿýdÿýr.ÿý Cihazlar, odak noktasÿýnda aynÿý maksimum enerji yoÿýunluÿýunda olsa da, lateral yÿýnde farklÿý geniÿýlikte ÿý basÿýnÿý ÿýdaÿýÿýlÿýmÿý ÿýgÿýsterirler. Odak ÿýnoktasÿýndaki basÿýnÿý daÿýÿýlÿýmÿý ÿýtam ÿýkÿýresel ÿýdeÿýildir; ÿýellipsoid ÿýbir ÿýdaÿýÿýlÿým gÿýsterir.ÿýÿýrneÿýin,ÿý20ÿýkV'daÿýÿýok ÿýÿýdalgasÿý ÿýÿýÿýreten ÿýÿýbir elektrohidrolik litotriptÿýrÿýn odak alanÿý ÿýok dalgasÿý ekseninde (z ekseni) 60 mm, bu ekseni dik kesen eksende de (x ekseni) 6 mm olabilir.ÿý ÿýok dalgasÿýyla taÿý kÿýrÿýlmasÿý iÿýleminde mÿýmkÿýn olduÿýunca ÿýdidÿýer ÿýdokulara ÿýzarar ÿývermemek ÿýgerektiÿýinden, taÿýÿýn ÿýebadÿýna ÿýen ÿýyakÿýn ÿýolan ÿýodak ÿýalanÿýnda ÿýetkili ÿýolan litotriptÿýrle tedavi saÿýlanmalÿýdÿýr.ÿý ÿýdeal litotriptÿýr, ÿýok dalgasÿýnÿýn enerjisini sadece taÿýÿýn bulunduÿýu bÿýlgeye, yaklaÿýÿýk 10 mm ÿýapÿýnda ÿýbir ÿýalana ÿýiletmeli, ÿýbÿýbrek ÿýve ÿýsafra ÿýkesesi ÿýgibi ÿýiÿý organlara zarar vermemelidir .ÿýok dalgasÿýnÿýn odaktaki enerjisi gereken miktarda olmalÿý, tedavi edilmesi gerekmeyen bÿýlgeler ÿýok dalgasÿýna maruz kalmamalÿýdÿýr.ÿý Odak alanÿý, maksimum basÿýncÿýn yarÿýsÿýna (-6dB) eÿýit ve daha fazla olduÿýu bÿýlge olarak tanÿýmlanÿýr. ÿýModern ÿýodaklama sistemlerinde ÿý80-90 ÿýderecelik apertÿýr ÿýaÿýÿýlarÿýyla ÿýÿýok ÿý kÿýÿýÿýk ÿýyarÿýÿýaplÿý ÿýodak bÿýlgeleri elde edilebilmekte, ÿýbÿýylelikle ÿýacÿý ÿýhissi, ÿýderide ÿýkÿýzarÿýklÿýklar ÿý ve anestezi gereksinimi azalmaktadÿýr.ÿýÿýzellikle ÿýocuklarda ÿýok dalgalarÿýnÿýn akciÿýerlere gelmemesi, akcigerlerin akustik olarak korunmasÿý, rÿýntgen ÿýÿýÿýnlarÿýna maruz kalmamalarÿý, ÿýbu ÿýdurumda ÿýultrasonla gÿýrÿýntÿýleme ÿýyapan cihazlarÿýn seÿýimi ÿýnemlidir.ÿý Gÿýrÿýntÿýleme ve lokalizasyon dijital radyografikÿý yÿýntemlerle veÿýultrasonla saÿýlanabilir.ÿýlk jenerasyon litotriptÿýrlerde ÿýradyografi,ikinci ÿý
jenerasyonda ultrason, yeni litotriptÿýrlerdeyse genellikle her iki yÿýntem de kullanÿýlmaktadÿýr.
ÿýocuklarÿýn tedavisindeÿýultrasonla gÿýrÿýntÿýleme yapan cihazlarÿýn seÿýimi tavsiye edilir.
