COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU) EPİDEMİYOLOJİ, TANI, TEDAVİ

(1)

COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU)

EPİDEMİYOLOJİ, TANI, TEDAVİ

(2)

Koronavirüs

Koronavirüsler, tek zincirli, pozitif polariteli, zarflı RNA virüsleridir. Pozitif polariteli oldukları için RNA’ya bağımlı RNA polimeraz enzimi içermezler, ancak genomlarında bu enzimi kodlarlar. Yüzeylerinde çubuksu uzantıları vardır. Bu çıkıntıların Latince’deki“corona”, yani “taç” anlamından yola çıkılarak bu virüslere Coronavirus (taçlı virüs) ismi verilmiştir

(3)

• Koronavirüsler;

• Soğuk algınlığı gibi hafif enfeksiyon tablolarından,

• Ağır Akut Solunum Sendromu (SARS) ve Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ağır enfeksiyon tablolarına neden olabilen bir virüs ailesidir

• Coronaviridae ailesi içinde;

• Başlıca dört tür bulunur: Alfa, Beta, Gama ve Delta

• İnsan ve çeşitli hayvan türlerinde (yarasa, domuz, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda) bulunmakta

Koronavirusler

(4)

• İnsanlarda yaygın olarak bulunan koronavirüs alt türleri

• HCoV-229E

• HCoV-OC43

• HCoV-NL63

• HKU1-CoV

• Hayvanlardan insanlara geçerek ağır hastalık tablosu

•

Koronavirusler

• Soğuk algınlığı

• Diğer hafif seyirli ÜSYE

• Grip benzeri hastalık

• Pnömoni

• Ağır akut solunum yetmezliği

(5)

• SARS-CoV

• MERS-CoV ve

• SARS CoV-2 (COVID-19 etkeni)

Beta-koronavirus ailesi içerisinde yer almaktadır

• Dünyada fatalite hızı

 SARS CoV

 MERS-CoV

 SARS-CoV-2

%10

% 35-50

% 3,8 (bugüne kadar yayınlanan literatüre göre) Türkiye verileri: % 2.5

Yeni koronavirus enfeksiyonu (COVID-19 )

(6)

• 31 Aralık 2019;

• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Çin Ülke Ofisi tarafından, Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları bildirimi

• Wuhan Güney Çin deniz ürünleri şehir pazarı (farklı hayvan türleri satan bir canlı hayvan pazarı) temaslılarda kümelenme

• 7 Ocak 2020 etkenin tanımlanması:

• Daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir koronavirus olarak tanımlandı

• 13 Ocak 2020;

• İlk importe vaka; Tayland

• 31 Ocak 2020;

• DSÖ tarafından, yeni koronavirüs enfeksiyonu (COVID-19) uluslararası tehdit olarak deklare edildi

COVID-19; Epidemiyoloji

(7)

COVID-19 : Kaynak neresi?

Enfeksiyon zinciri kaynak, bulaşma yolu ve duyarlı kişilerden oluşmaktadır.

SARS-CoV-2’nin rezervuarı hala araştırılmaktadır. COVID-19 için mevcut tüm kanıtlar, SARS-CoV-2’nin zoonotik bir kaynağı olduğunu düşündürmektedir.

Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında satılan vahşi hayvanları işaret etmektedir.

İnsandan insana bulaş özelliği kazanması nedeniyle COVID-19’da kaynak semptomatik/asemptomatik COVID-19 pozitif kişilerdir.

(8)

• Hastalığın inkübasyon süresi 5-6 gün (2-14 gün arasında değiştiği ifade edilmekte) Ortanca inkubasyon süresi 4.8 gündür.

• Hastalık yayılımı (bulaşma);

• Esas olarak damlacık yolu ile, ayrıca

• Virüs içeren yüzeylere dokunma ve sonrasında ellerin ağız, burun ve göz mukozasına teması ile (temas yolu ile)

• Hastalığın bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemekte,

• Bulaştırıcılığın, semptomatik dönemden 1-2 gün önce başlayıp semptomların kaybolmasıyla sona erdiği düşünülmektedir.

COVID-19; Epidemiyolojik özellikleri

(9)

• Damlacık yolu ile bulaş;

• Hasta bireylerden öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçılan damlacıkların, hasta kişilere 1 metre ve daha yakın bulunan kişilerin ağız, burun ve göz mukozasına sıçraması ile bulaşır

• Temas yolu ile bulaş;

• Hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara, diğer kişilerin elleri ile teması, sonrasında ellerini ağız, burun ve göz mukozasına götürmesi ve temas etmesi ile

• Asemptomatik kişilerin solunum yolu öneklerinde virus tespit edilebilmekte, ancak esas bulaşmanın hasta bireylerden olduğu kabul edilmektedir.

COVID-19; Epidemiyolojik özellikler

(10)

Bulaşma

• Hafif vakalarda viral temizlenme genellikle ilk 10 gün içersinde

gerçekleşirken, daha ağır vakalarda uzamakta; nazofarengeal sürüntü ve dışkı örneklerinde (genellikle daha uzun süreler) bir aydan uzun süre tespit edilebilmektedir.

• Yaşlılarda viral yük daha fazladır. Viral yük hastalık şiddeti ve prognozu

açısından önemli bir belirteçtir. Viral yükün ağır olgularda hafif olgulardan 60 kat fazla olduğu gösterilmiştir

• Zaman zaman ardışık iki solunum yolu örneğinde viral RNA negatif saptanmış olduğu halde daha sonra tekrar pozitifleşmektedir. Bu tarz

pozitifliklerin reaktivasyon/reinfeksiyonlardan çok yöntemsel nedenlerden kaynaklı olduğu kabul edilmektedir.

• Virus kan ve idrarda seyrek olarak pozitif bulunmakta, virusun kan

bankacılığı açısından bir güvenlik sorunu oluşturmadığı kabuıl edilmektedir.

• Bunun dışında süt, vajinal sürüntü ve sperm örneklerinde de vius saptanmamıştır.

• .

(11)

• Klinik bulgular;

• Ateş,

• Öksürük

• Solunum güçlüğü

Hastalığın en yaygın görülen belirtilerini oluşturmakta

• Ağır vakalarda;

• Pnömoni,

• Ağır akut solunum yolu enfeksiyonu,

• Sepsis, septik şok, multi organ yetmezliği

COVID-19; Klinik

(12)

Duyarlı Kişi

• COVID-19’da toplumun tümü duyarlıdır.

• Sağlık çalışanları etkenle karşılaşma yönünden en riskli meslek grubudur.

• Erkekler,

• 50 yaşın üstünde olan kişiler,

• komorbiditesi (Hipertansiyon, Kalp Hastalığı, Diyabet, Malignite, KOAH, Böbrek Hastalığı vb.) olan kişiler,

• mevsimlik tarım işçileri

• bakım ve rehabilitasyon merkezleri,

• okullar,

• kışlalar,

• ceza ve tevkif evleri

• göçmen kamplarında yaşayanlar COVID-19 açısından hassas gruplardır.

(13)

VAKA TANIMI

Olası Vaka A:

» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az biri VE

» Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması VE

» Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde kendisi veya yakın temaslısının hastalık açısından yüksek riskli bölgede bulunma öyküsü

B:

» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az biri VE

» Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde doğrulanmış COVID- 19 vakası ile yakın temas eden

(14)

VAKA TANIMI

C:

» Ateş ve ağır akut solunum yolu enfeksiyonu belirti ve bulgularından en az biri (öksürük ve solunum sıkıntısı), VE

» Hastanede yatış gerekliliği varlığı (SARI)* VE

» Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması *SARI (Severe Acute Respiratory Infections-Ağır Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları) son 14 gün içinde gelişen akut solunum yolu enfeksiyonu olan bir hastada, ateş, öksürük ve dispne, takipne,

hipoksemi, hipotansiyon, akciğer görüntülemesinde yaygın radyolojik bulgu ve bilinç değişikliği nedeniyle hastaneye yatış gerekliliği

D:

» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az ikisinin bir arada olması ve bu durumun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması.

(15)

VAKA TANIMI

Kesin Vaka

» Olası vaka tanımına uyan olgulardan moleküler yöntemlerle SARS-CoV-2 saptanan olgular.

(16)

• Alt solunum yollarından örnek alınması (endotratrakeal aspirat veya bronkoskopik örnekler) tercih edilmeli

• Alt solunum yollarından örnek alınamadığı durumlarda veya alt solunum yolu semptomları olmayan vakalarda nazofaringeal yıkama örneği ya da nazofaringeal ve orofaringeal sürüntü birlikte gönderilmeli

COVID-19: Solunum yolundan örnek alınması

(17)

• Aynı swab ile orofarengeal ve nazofarengeal sürüntü örneği alınması;

• Önce orofarengeal sürüntü alınmalı,

• Sonrasında aynı swab kullanılarak burundan da (nazofarengeal) örnek alınmalı,

• Alınan örnek taşıma besiyeri ile gönderilmelidir

• Aynı hastadan orofarengeal ve nazal sürüntü örneği iki ayrı swab kullanılarak alınması durumunda

• Alınan her iki önek aynı taşıma besiyeri içerisinde gönderilmelidir

COVID-19: Solunum yolundan örnek alınması

(18)

• COVID-19 düşünülen vakalardan solunum yolu numuneleri görevlendirilen sağlık personeli tarafından alınmalı

• Bu konuda görevlendirilen sağlık personeline öncelikle,

• Enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü konusunda deneyimli (Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı veya Enfeksiyon Kontrol Hemşireleri gibi) kişiler

tarafından

• enfeksiyon kontrol önlemleri,

• kişisel koruyucu ekipman kullanımı ve

•uygun numune alımı,

konularında eğitim verilmeli

• Sonrasında solunum yolu numune alımı için görevlendirilmelidir

COVID-19: Solunum yolundan örnek alınması

(19)

• Solunum yolu sürüntü örnekleri Viral Transport Besiyeri (VTM) ile,

• Trakeal aspirat, bronkoskopik örnek veya balgam

VTM veya steril, vida kapaklı ve sızdırmaz kaplara 2-3 ml olacak şekilde alınmalı,

• Tüm örnekler alındıktan sonra ivedilikle soğuk zincir kurallarına uygun olarak üçlü taşıma sistemi ile

gönderilmelidir.

• Alınan örnekler hemen gönderilemeyecek ise

buzdolabında (2-8°C) saklanmalı ve en kısa sürede yukarıda açıklanan şekilde laboratuvara gönderilmelidir

COVID-19: Solunum yolu örneklerinin taşınması

(20)

• Güvenli numune alımı ve gönderimi

• Alınan tüm numunelerin potansiyel olarak enfeksiyöz olduğu kabul edilmeli,

• Numune alma işlemi aerosolizasyona neden olan işlem olarak kabul edilmeli ve numune alacak kişiler

• Önlük,

• N95/FFP2 veya N99/FFP3 maske

• Gözlük veya yüz koruyucu

• Eldiven kullanmalıdır.

• İşlem öncesi ve sonrası el hijyeni sağlanmalıdır

COVID-19: Solunum yolu örneklerinin alınması ve gönderilmesi

(21)

• Solunum yolu öneklerinin;

• doğru etiketlendiğinden,

• istem formlarının doğru bir şekilde doldurulduğundan ve

• klinik bilgilerin sağlandığından emin olunmalı,

• Laboratuvarla iyi iletişim kurulmalı ve ihtiyaç duyulduğunda bilgi edinilmeli,

• Numuneye ait atıklar, ‘Tıbbi Atık Yönetmeliği’ne uygun şekilde atılmalıdır.

COVID-19: Solunum yolu örneklerinin alınması ve gönderilmesi

(22)

Kayıt edilmesi gereken bilgiler

» Hasta bilgileri – Adı-soyadı, doğum tarihi, cinsiyet, ikamet adresi, iletişim

bilgileri, barkod numarası vb. ayrıca ziyaret ettiği riskli bölgenin adı ve gerekli diğer bilgiler (örn: hastane numarası, hastane adı, adresi, doktorun adı iletişim bilgileri)

» Numunenin alındığı tarih ve saat

» Numunenin alındığı anatomik bölge ve lokasyon

» İstenen testler

» Klinik semptomlar ve ilgili hasta bilgileri (epidemiyolojik bilgiler, risk faktörleri, aşılama durumu ve antimikrobiyal tedaviler)

(23)

Nükleik asid amplifikasyon testleri (NAAT)

• rRT-PCR ile tarama enfekte bireyde aşağıda belirten faktörler negatif sonuca neden olabilir:

• » Hasta materyalinin çok az olduğu kalitesiz örnek

• » Örneğin enfeksiyonun çok erken ya da geç evresinde alınması,

• » Örneğin uygun bir şekilde işlenmemesi ve gönderilmemesi,

• » PCR inhibisyonu veya virüs mutasyonu gibi testin doğasında bulunan teknik nedenler

• » SARS-CoV-2 virüsünün semptomatik ve asemptomatik vakalarda dalgalı saçılım göstermesi

• COVID-19 şüphesi yüksek olan bir hastadan negatif sonuç elde edildiğinde, özellikle sadece üst solunum yolu örnekleri toplanmış ise, mümkünse alt

solunum yolu örneklerini içeren ek örnekler alınmalı ve çalışılmalıdır.

(24)

COVID-19 HASTALARINDA TORAKS BILGISAYARLI TOMOGRAFI KULLANIMI

• Toraks bilgisayarlı tomografisi (BT), PCR testi negatif COVID-19

hastalarında, erken dönemde duyarlı bir tanısal yaklaşımdır. Toraks BT bu hastaların daha hızlı triyajına destek olmak için önerilmektedir.

• BT görüntülemenin önerilmediği hastalar; COVID-19 pozitif, hafif

bulguları olan ancak hastalık ilerlemesi için risk faktörleri taşımayan hastalar ve COVID-19 negatif ancak hafif bulguları olan hastalardır.

• Klinik ve laboratuvar bulgularla ön planda COVID-19 enfeksiyonu

düşünülmeyen, BT bulguları COVID-19 enfeksiyonu için diagnostik olmayan hastalarda bu bulguları izah edebilecek diğer patolojilerin atlanmaması için BT dikkatli yorumlanmalıdır.

(25)

COVID-19 Toraks Bilgisayarlı Tomografi Bulguları ve Raporlama Önerileri

(26)

COVID-19 Toraks Bilgisayarlı Tomografi Bulguları ve Raporlama Önerileri

(27)

(28)

(29)

(30)

Yeni Normal Dönemde Sağlık Kuruluşlarında İzlenecek/Yatırılacak/ Yatan Hastalar İçin PCR Testi

PCR testi sadece aşağıda belirlenmiş endikasyonlarda yapılır:

» Kemoterapi ve radyoterapi uygulanan hastalar

» Solid organ transplantasyonu yapılan hastalar, kemik iliği nakli yapılan hastalar

» Son 3 ay içerisinde >15 mg prednisolon veya eşdeğeri glukokortikoid ve/

veya immun süpresif etkili küçük molekül veya biyolojik ajan kullanan hastalar » Tüm cerrahi branşların A grubu ameliyatları ve ilaveten;

» Plastik cerrahinin ve KBB’nin baş boyun cerrahisi gerektiren hastalar

» Kalp cerrahisinde kardiyopulmoner pompaya girmeyi gerektiren tüm hastalar

» Göğüs cerrahisi gerektiren hastalar

» Çene cerrahisi planlanan hastalar

» Hava yolu cerrahisi planlanan hastalar

» Kanser cerrahisi planlanan hastalar

» Transplantasyon yapılacak tüm hastalar

» ASA skoru III ve üzerinde olan ve genel anestezi gerektiren cerrahi hastalar

(31)

(32)

(33)

(34)

Diğer esaslar

• COVID-19 olası vaka tanımına uymayan ve diğer nedenlerle başvurup, sağlık kuruluşlarında değerlendirilen hastalara uygulanacak olan standart protokollerin, Sağlık Bakanlığının önerdiği standart önlemler alınarak rutin şekilde yürütülmesi gerekmektedir.

• Bu hastalara uygulanacak olan tanı ve tedavi girişimleri öncesinde acil

servisler başta olmak üzere tüm kliniklerde ve yataklı servislerde, COVID-19 olmadığına dair konsültasyon notu veya toraks bilgisayarlı tomografisi talep edilmesi uygun değildir.

(35)

Diğer esaslar

• Hem asemptomatik taşıyıcılarda hemde hastalarda PCR testinin negatif

olabileceği dikkate alındığında, bir kişinin COVID-19 ile enfekte olmadığının kesin olarak söylenebilmesi mümkün değildir.

• Bu nedenle hasta olmasa bile herkesin COVID-19 bulaştırıcı olabileceği öngörülmelidir.

• Bilim Kurulu’nun Kişisel Koruyucu Ekipman Önerileri ve COVID-19 Acil

Anestezi Yönetimi rehberleri doğrultusunda önlük, tıbbi maske, gözlük/yüz koruyucu ve eldiven gibi kişisel koruyucu ekipmanlar standart ve bulaş

yoluna yönelik önlemler kurallarına uygun olarak kullanılmalı, endikasyonu olan her türlü tıbbi bakım ve müdahale bu hastalara yapılmalıdır.

(36)

Diğer esaslar

» Sağlık Bakanlığınca belirlenen alanlar ve risk grupları (turistler, yurt dışı seyahatler, kurum/kuruluşlar vd.) ile algoritmalarda belirlenen endikasyonlar dışında PCR veya antikor arama yöntemleriyle tarama yapılması önerilmez.

» Çalışma/iş için değişik kuruluşlara baş vuranlarda işe kabul öncesinde PCR ve diğer her hangi bir tarama testi istenmez

» COVID-19 hastalığı geçiren çalışan, hastalık belirtileri sona erdikten sonra evde 14 gün daha izole edilir. İlgililer bu süre sonunda her hangi bir test

istenmeksizin iş yerlerinde çalışmaya başlarlar.

(37)

(38)

• Ayaktan izlem kararı verilirken (evde veya ilgili izolasyon alanlarında) hastanın klinik tablosu ile birlikte;

• destek tedavisi gereksinimi,

• hastanın kendini evde izole edip edemeyeceği,

• hastanın ve yakınlarının evde izolasyon kurallarına uyup uyamayacağı

• evde risk grubunda kişi varlığı

• ev şartlarının uygun olup olmadığı

gibi faktörler de göz önünde bulundurulmalı ve bu hastaların hastanede izlenmesi gerekebileceği unutulmamalıdır

Belirlenen COVID-19 polikliniğinde hasta yönetimi

(39)

• Hafif seyirli pnömoni (ağır pnömoni bulgusu olmayan):

•

(40)

• Hafif seyirli pnömoni;

• Örnek alma için görevlendirilen personel,

• Önlük,

• N95/FFP2 maske,

• Gözlük/yüz koruyucu,

• Eldiven,

kullanarak PCR testi için solunum yolu örneğini alır.

• Ampirik tedavi başlanarak, hastane dışında izolasyon önerisi ile; eve veya ilgili izolasyon alanlarına gönderilir

• Ampirik tedavide hidroksiklorokin sülfat tercih edilmelidir

• Başlanılan tedavi hastane eczanesi tarafından verilir,

• Günlük olarak telefon ile bu kişilerin semptom sorguları ve klinik durumları (gerektiğinde yerinde) takip edilir

Belirlenen COVID-19 Polikliniğinde Hasta Yönetimi

(41)

• Hafif seyirli pnömoni;

• PCR sonucu pozitif saptananlar,

• Semptom ve bulguları düzelenler önerilen tedavi süresini tamamlar,

• Semptomların düzelmesini takip eden 14. güne kadar evde izole edilir

• Semptom devam eden, klinik durumu kötüleşenler hastanede tekrar değerlendirilir

• PCR sonucu negatif saptananlar,

• Semptomların düzelmesini takip eden 14. güne kadar evde izole edilir

• Semptom devam eden, klinik durumu kötüleşenler

• ikinci örnek alınması ve

• diğer nedenler açısından

hastanede tekrar değerlendirilir

(42)

• Ağır pnömoni bulgusu olanlar

a. Ateş, kas/eklem ağrıları, öksürük, boğaz ağrısı bulguları,

• takipne (≥ 30/dakika) mevcut, veya

• oda havasında SpO2 düzeyi % 90 altında

b. Kötü prognostik ölçütü mevcut

• kan lenfosit sayısı < 800/µl veya

• CRP > 40 mg/l veya

• Ferritin > 500 ng/ml veya

• D-Dimer > 1000 ng/ml, 40 mg/l veya

c. Akciğer grafisinde veya tomografisinde bilateral yaygın pnömoni bulgusu saptanan hastalar

• Yoğun bakım ünitesine yatış açısından değerlendirilmek üzere yoğun bakım konsültasyonu istenir.

(43)

• Ağır seyirli pnömoni;

• Örnek alma için görevlendirilen personel,

• Önlük,

• N95/FFP2 maske,

• Gözlük/yüz koruyucu,

• Eldiven,

kullanarak PCR testi için solunum yolu örneğini alır.

• Ampirik tedavi başlanarak, hastanede ilgili servise (servi veya YBÜ) yatışı yapılır

• Ampirik tedavi için hidroksiklorokin sülfat ve / veya favipiravir başlanır

• Azitromisin başlanır (kontrendikasyonlar yönünden değerlendirilmelidir)

• Temas ve damlacık izolasyon şartlarına uygun olarak hasta izole edilir.

(44)

• Ağır seyirli pnömoni;

• PCR sonucu pozitif saptananlar,

• Taburculuğuna karar verilen hastalar, taburcu olduktan sonra, 14 gün evde izolasyonları devam eder

• Semptom devam eden, klinik durumu kötüleşen hastalar klinik durumuna göre, diğer tedavi seçenekleri açısından yoğun bakım tedavi önerileri ile değerlendirilir

• PCR sonucu negatif saptananlar,

• 24 saat sonra tekrar PCR örneği alınır,

• İkinci PCR (-) saptananlar alternatif tanılar yönünden değerlendirilir

• İkinci PCR (+) saptananlar COVID-19 tedavisine devam eder.

COVID-19 hasta yönetimi

(45)

COVID-19 hasta yönetimi

• Yoğun bakım ihtiyacı açısından değerlendirilmesi gereken hastalar;

•

(46)

• Hafif hastalık tablosu,

• Altta yatan hastalığı yok ve

• 50 yaşından genç hastalar

• Evde veya hastaneye yatırılarak izlem kararı verilirken;

• hastanın klinik tablosu ile birlikte

• destek tedavisi gereksinimi,

• ağır hastalık tablosu gelişimi için risk faktörlerinin varlığı,

• hastanın kendini evde izole edip edemeyeceği,

• hastanın ve yakınlarının işbirliğine uyup uyamayacağı göz önünde bulundurulmalıdır

COVID-19; Erişkin Hasta Tedavisi

• Hastanede yatırılarak takibi

gerekmeyebilir ve hastalar evde izlem önerilerine göre takip edilebilir.

• Hastanede veya evde izlem

gereksinimine vaka özelinde takip eden hekim tarafından karar verilir.

(47)

COVID-19; Erişkin Hasta Tedavisi

• Hastaneye yatırılarak izlenmesi önerilen hastalar:

• 50 yaşın üzerinde olanlar,

• Altta yatan hastalığı olanlar

• Ağır pnömoni

• Sepsis veya septik şok,

• Kardiyomyopati, aritmi veya

• Akut böbrek hasarı gelişenler ve

• Başvuruda alınmış kan tetkiklerinde kötü prognostik ölçütü bulunanlar

• kan lenfosit sayısı < 800 /µl veya

• serum CRP > 40 mg/l veya

• ferritin > 500ng/ml veya

• D-Dimer > 1000 ng/ml,

(48)

COVID-19 Erişkin Hasta Tedavisi

• Pnömoni saptanmış olası COVID-19 olgularında bakteriyel veya influenza pnömonisi ekarte edilemiyorsa, bu etkenleri de kapsayan ampirik tedavi başlanmalı

• Ampirik tedavide kullanılacak antibiyotiğin seçimi hastanın klinik durumu, lokal epidemiyolojik verilere ve tedavi rehberlerine göre yapılır

• Antibiyotik tedavisi verilecekse, atipik pnömoniyi de içerecek şekilde (betalaktam antibiyotik+makrolid veya solunum kinolonu) planlanmalıdır

(49)

Hidroksiklorokin

• QT aralığını uzatıp, ventriküler taşikardiye eğilim yaratabilir

• Özelikle ileri yaşlı, kardiyak komorbiditesi olan, QT’yi uzatan başka ilaç kullanan, elektrolit bozuklukları olan hastalarda bu risk daha yüksek

• Bu nedenle COVID-19 nedeniyle hidroksiklorokin başlanacak veya almakta olan hastalarda;

QT uzaması açısından risk değerlendirmesi ve

gereğinde kardiyoloji konsültasyonu yapılarak karar verilmesi gerekli

COVID-19 Hastalarında SARS-CoV-2’ye Yönelik Tedavi

(50)

Ayaktan İzlenecek Asemptomatik Kesin COVID-19* Olgularında ve Komplike Olmayan** veya

Hafif Pnömonisi Olan***

Olası/Kesin COVID-19 Olgularında Tedavi Önerileri

İlaç Adı Günlük Dozu, Verilme Yolu Tedavi Süresi (gün) Hidroksiklorokin

200 mg tablet

2x200 mg tablet, oral 5 gün

Oseltamivir;

• influenzayla uyumlu klinik bulguları olan, mevsime ve diğer

faktörlere göre influenzanın dışlanamadığı veya influenza tanı testi pozitif olgularda verilmeli

(51)

(52)

(53)

Hidroksiklorokin QT aralığını uzatıp, ventriküler taşikardiye eğilim yaratabilir. QT uzaması için risk faktörleri, ileri yaş, kadın cinsiyet, kalp hastalığı öyküsü, hipokalemi başta olmak üzere elektrolit

dengesizliği, diüretik (furozemid, tiazid) kullanımı, böbrek ve karaciğer yetmezliği, QT aralığını uzatan başka ilaç kullanımı ve sepsis varlığıdır. QT uzaması açısından riskli olan hastalarda hidroksiklorokin kullanımından kaçınılmalıdır.

Riski olmayan hastalarda ilaca başlamadan önce bazal EKG çekilerek düzeltilmiş QT (QTc)

hesaplanmalıdır. Bazal QTc >500 msn ise hidroksiklorokin tedavisinden kaçınılmalıdır. QTc uzunluğu normal ise tedavi başlanır, 2. doz hidroksiklorokinden 2-3 saat sonra ve günlük kontrol EKG çekilmesine devam edilir. QTc >500 msn veya bazal değerinden > 60 msn uzama var ise hidroksiklorokin kesilmelidir.

QTc uzaması tespit edildiğinde Kardiyoloji konsültasyonu istenmelidir (daha detaylı bilgi için şu link kullanılabilir

(54)

(55)

(56)

(57)

(58)

(59)

(60)

(61)

(62)

(63)

(64)

Yatış Endikasyonu Olan COVID-19 Olgularında Tedavi Önerileri

(65)

(66)

(67)

(68)

(69)

• Kortikosteroid tedavisi

• 20.03.2020’de yayınlanan COVID-19’a uyarlanmış Avrupa Yoğun Bakım Derneği Sepsis Kılavuzunda (zayıf kanıt düzeyi) sadece mekanik ventilasyondaki ARDS olgularında

• 1-2 mg/kg/gün, metilprednizolon 5-7 gün önerilmektedir.

• ARDS olmayan pnömonide önerilmemektedir

• İmmun Plazma Uygulaması

• “COVID-19 pozitif klinik semptomları olan ve tomografi ile bilateral infliltrasonu görülen ARDS olgularında” Sağlık Bakanlığı'nın ilgili kurullarının izni ile uygulanabilir.

• Alternatif tedaviler

• “COVID-19 hastalarına yönelik kök hücre gibi alternatif tedaviler Sağlık Bakanlığı'nın ilgili kurullarının izni ile uygulanabilir”

Daha detaylı bilgi için COVID-19 Destek Tedavisi sunumuna bakınız

COVID-19 Hastalarında Destek Tedavisi

(70)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi - Triaj

• Ateş, öksürük, solunum sıkıntısı olan çocuk ve ailesine cerrahi maske takılarak özel bir triaj alanına transfer edilirler.

• Triajda görevli doktor ve hemşireler uygun kişisel koruyucu ekipman (önlük, tıbbi maske, gözlük/yüz koruyucu, eldiven) giyerek hastanın bulunduğu alana girer.

 Vital bulgularına bakılır (kalp hızı, ritmi, solunum sayısı, kan basıncı, vücut sıcaklığı ve şartlar uygun ise oksijen saturasyonu kontrol edilir)

 Genel durumu stabil olmayan hastanın solunum desteği, dolaşım desteği sağlanarak ilgili servise hızla yatışı yapılır

 Hastanın anamnezi alınır.

 Muayenesi yapılır.

(71)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – COVID-19 Testi

I. Epidemiyolojik Özellikler;

• Hane halkının değerlendirilmesi;

 Aynı hane halkı içerisinde, son 14 gün içerisinde, solunum yolu enfeksiyonu tanısı ile hastaneye yatışı olan,

 Aynı hane halkı içerisinde COVID – 19 tanısı alan,

 Aynı hane halkı içerisinde ateşi ve öksürüğü olan, ya da ateşli veya ateşsiz solunum sıkıntısı şikayetleri olan birisinin varlığı

• COVID – 19 tanısı alan birisi ile temas hikayesi varlığı,

(72)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – COVID-19 Testi

II. Şikayet ve Sempton Bulguları;

• Çocuğun ateş hikayesinin varlığı ya da ölçülen ateş değerinin 38.0 ºC veya üzerinde olması,

• Akciğer dinleme bulgularının varlığı,

• Takipne varlığı,

• Yeni başlangıçlı öksürük varlığı,

• Oda havasında, oksijen satürasyonunun %92 veya daha düşük olması,

(73)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi, COVID-19 PCR Testi İstenmesi

• Aşağıdaki durumlarda COVID – 19 PCR testi istenilir;

1. I* ve II**’den en az birer tanesinin varlığı,

2.II**’den en az ikisinin varlığı (her bir şık için, başka bir nedenle ilişkili olduğunun kesin olarak gösterilememesi),

3.Aynı hane halkı içerisinde 2 veya daha fazla sayıda COVID-19 tanısı alan kişi varlığı,

4. 9 aydan küçük, COVID - 19 tanısı alan anne bebekleri,

* I. Epidemiyolojik Özellikler

** II. Şikayet ve Sempton Bulguları

(74)

Covid-19 Çocuk Hasta Yönetimi - Laboratuvar ve Görüntüleme Tetkikleri

Tetkikler:

• Kan tetkikleri: Tam kan sayımı, Üre, kreatinin, sodyum, potasyum, klor, AST, ALT, total bilirubin, LDH, CPK, D-dimer, troponin, C-reaktif protein değerleri hekimin uygun gördüğü durumlarda istenebilir.

Görüntüleme:

• Test kriterlerinden I ve II’den, en az birer koşulun varlığında, dinleme bulgusu varlığında düşük doz BT önerilir, hastanın yaşı ve bulgularının şiddetine göre akciğer grafisi de yeterli olabilir,

• Akciğer grafisi çekilir. Solunum sistemi bulguları akciğer grafisi ile

açıklanamayan ya da kliniğinde kötüleşme olan hastalarda durumuna göre karar verilerek gerekirse Akciğer BT çekilir.

* I. Epidemiyolojik Özellikler ** II. Şikayet ve Sempton Bulguları

(75)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – Medikal Tedavi

Medikal Tedavi

• Çocuklarda COVID-19 enfeksiyonuna yönelik tedaviler ile ilgili, bugün için

bilimsel kanıt düzeyi yeterli olan veri bulunmamaktadır. Bu nedenle çocuklarla ilgili COVID-19 tedavi önerileri erişkin çalışmalarına göre değerlendirilmeli ve çocuk hastanın durumuna göre planlanmalıdır. Çocuk hastalarda nadir ağır klinik bulgu ve ölüm bildirilmiş

• Çocuklarda ilaçların olası yan etkileri de tedavi kararı verirken göz önüne alınmalı

• Kullanılabilecek ilaçların dozları ve süreleri Tablo 1’de belirtilmiştir

• Tedavi her çocuk hasta için ayrı değerlendirilmeli ve olası ağır pnömonisi olan çocuklar ve risk faktörü olan hafif vakalarda ilaç tedavisi planlanabilir (Pnömoni ağırlık bulguları Tablo 2 ve Tablo 3’de belirtilmiştir.).

•6 yaş altı çocuklarda hidroksiklorokin sülfatın kullanım onayı yok Kullanılacak ise “Bilgilendirilmiş Onam Farmu” doldurulmalı

(76)

Çocuklarda

Kullanılabilecek İlaçların Dozları ve Uygulama

Şekilleri

• Oseltamivir, influenzayla

uyumlu klinik bulguları olan, mevsime ve diğer faktörlere göre influenzanın

dışlanamadığı veya

influenza tanı testi pozitif olgularda verilmelidir.

• Oseltamivir COVID-19 tedavisi için önerilmez.

(77)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – Akciğer Grafisi Bulguları

• Erken evrelerde akciğer grafisi normal olabilir.

• Ancak ciddi vakalarda;

• tek taraflı veya bilateral multifokal yamasal buzlu cam opasiteler ve eşlik konsolidasyonlar görülebilir.

(78)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – Toraks BT Bulguları

• Tek taraflı veya bilateral yamasal tutulum veya buzlu cam opasiteleri görülür.

• Periferal ve subplevral tutulum olabilir.

• Buzlu cam genellikle ilk günlerde görülür ve sonraki günlerde konsolidasyona ilerleyebilir.

• Lenfadenopati genellikle görülmez ve plevral efüzyon nadirdir.

• Genel olarak, toraks BT’nin normal olması COVID-19’u dışlamada yardımcı

(79)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – Dikkat edilmesi gereken durumlar

• Takipne;

•

• Solunum sıkıntısı (çekilme, siyanoz, huzursuzluk, burun kanadı ve takipne),

• Beslenmede azalma, oral mukozada kuruluk, idrar miktarında azalma

• 38.5 °C’den yüksek ateş veya 3-5 gün boyunca devam eden yüksek ateş

• Kısmi iyileşmeden sonra semptomların tekrar başlaması

(80)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi – Risk faktörü olan çocuklar

• Altta yatan immün yetmezlik olması veya immünsüpresif ilaç alım öyküsü

• Kronik hastalıklar (diyabet, böbrek hastalığı, kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı, hematolojik hastalıklar ve metabolik bozukluklar)

(81)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi

Türk Toraks Derneği Çocuklarda Toplumda Gelişen Pnömoni Tanı ve Tedavi Uzlaşı Raporu,2009

• Pnömoni şiddetinin yaşa göre

derecelendirilmesi

(82)

COVID-19 Çocuk Hasta Yönetimi Pnömonide klinik sınıflandırma

Türk Toraks Derneği Çocuklarda Toplumda Gelişen Pnömoni Tanı ve Tedavi Uzlaşı Raporu,

(83)

COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi ve Sunumları;

Yeni bilgiler eklendikçe güncellenmekte olup

Sağlık Bakanlığı resmi web sayfasından yayınlanmaktadır.

https://covid19bilgi.saglik.gov.tr

(84)

COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU)

Temaslı takibi, Evde Hasta İzlemi, Morg Defin İşlemleri

(85)

• COVID-19 enfeksiyonu olan bir kişi ile damlacık enfeksiyonuna yönelik korunma önlemleri alınmadan yakın temas etmiş olan kişiler;

•

• Temaslı takibi İl/İlçe Sağlık Müdürlüğü tarafından organize edilir ve yürütülür.

COVID-19; Temaslı Takibi

(86)

• Olası COVID-19 enfeksiyonu olan bir kişi tespit edildiğinde;

•

• Olası olgunun PCR sonucu negatif gelirse;

a. Temaslılara yönelik herhangi bir önlem alınmaz.

b. Yakın temaslıları; maske ile çalışmaya devam ederek 14 gün boyunca kendilerini ateş ve solunum semptomları açısından takip etmeleri konusunda bilgilendirilir.

COVID-19; Temaslı Takibi

(87)

• Olası vakanın test sonucu pozitif gelirse;

a. Yakın temaslılar; temaslı algoritmalarına uygun 14 gün boyunca ateş ve/veya solunum semptomları açısından evde takip edilir ve sözlü ve yazılı olarak bilgilendirilir, onamları alınır. Gerekli görülen durumlarda aktif takip (telefon veya ziyaret ile) yapılabilir.

b. Temaslılar; maske ile çalışmaya devam ederek 14 gün boyunca kendilerini ateş ve solunum semptomları açısından takip etmeleri konusunda bilgilendirilir.

c. Temaslı veya yakın temaslılarda 14 günlük takip süresi içerisinde ateş ve/veya solunum semptomları (öksürük, nefes darlığı) gelişirse tıbbi maske (cerrahi maske) takarak sağlık kuruluşuna başvurması sağlanır. Sağlık kuruluşuna başvuran hastalar olası vaka algoritmasına göre yönetilir.

COVID-19; Temaslı Takibi

(88)

• Yakın temaslı;

•

COVID-19; Temaslı Takibi

(89)

• Yakın temaslı (devamı);

• COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan uzun süreyle yüz yüze kalan kişiler

• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 1 metreden yakın ve 15 dakika veya daha uzun süre bir arada kalan kişiler

• COVID-19 hastasıyla aynı uçakta seyahat eden yolculardan iki ön, iki arka ve iki yan koltukta oturan kişiler

• COVID-19 hastasıyla aynı evde yaşayanlar

• COVID-19 hastasıyla aynı ofiste çalışanlar

COVID-19; Temaslı Takibi

(90)

hastasıyla aynı kapalı ortamda

• Temaslı;

• COVID-19

salonları, otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 1 metreden

(hastane veya banka uzak

bekleme mesafede bulunmuş kişiler

• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 15 dakikadan kısa süre bulunmuş kişiler

• COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan kısa süreyle yüz yüze kalan kişiler

• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda 15 dakikadan uzun süre ile maske takarak bulunmuş kişiler

COVID-19; Temaslı Takibi

(91)

• Uçak temaslısı;

• COVID-19 tanısı konan vakalar ile aynı uçakta seyahat etmiş olan yolculardan iki ön, iki arka, iki yan koltuktaki yolcular temastan iki hafta sonrasına kadar takip edilmelidir.

• Temaslı kişilerin takibi, temaslı takibine uygun olarak yapılmalıdır.

COVID-19; Temaslı Takibi

(92)

• Tüm yakın temaslı/uçak temaslısı tanımına uyan kişiler İl Sağlık Müdürlüğü’nce tespit edilir.

• Tespit edilen kişiler liste haline getirilerek, son temaslarından sonraki 14 gün boyunca telefon aracılığıyla takip edilir.

• Temaslılar;

• özellikle ateş ve solunum semptomları açısından izlenmeli;

• ancak bu kişilerde titreme, vücut ağrıları, boğaz ağrısı, baş ağrısı, ishal, mide bulantısı/kusma ve burun akıntısı gibi diğer semptomlar da dikkate alınarak telefonla günlük olarak takip edilmeli ve

• gerekirse evde ziyaret edilmelidir.

COVID-19; Temaslı Takibi

(93)

• Temaslı incelemesi amacıyla HSGM resmi internet sayfasında yer alan “Temaslı İzlem Formu” vakanın her bir temaslısı için ayrı ayrı doldurulur.

• Temaslılar;

• maske ile çalışmaya devam ederek

• 14 gün boyunca kendilerini ateş ve solunum semptomları açısından takip etmeleri konusunda bilgilendirilir.

• Yakın temaslıların;

• başka bir nedenle hastaneye yatışı gerekmiyorsa

• 14 gün boyunca evde kalması ve toplu alanlardan uzak durması istenir.

• Toplu alanlara gitmesinin zorunlu olduğu hallerde ise maske takması istenir.

• Semptom gelişmesi durumunda Olası Vaka Algoritması’na uygun olarak hareket edilir.

COVID-19; Temaslı Takibi

(94)

Teması Olan Sağlık Çalışanlarının Değerlendirilmesi

• COVID-19 hastasıyla temas eden sağlık çalışanları, temas sırasında yaptıkları işlemlere ve aldıkları önlemlere göre

kategorize edilerek değerlendirilir.

(95)

• Sağlık çalışanları için;

•

riskli görülmemektedir.

• Hastaya yürüme sırasında eşlik eden, hasta ve çıkartıları ile temas etmeyen ve hasta odasına girmeyen sağlık çalışanı riskli kabul edilmez.

• Hastayla direkt temas etmeyen, hastaya aktif bakım verilen odalara girmeyen ve rutin güvenlik önlemlerine uyan sağlık çalışanlarında temas riski söz konusu değildir.

(96)

• COVID-19 hastası ile yoğun temas aşağıdaki işlemlerden herhangi biri yapılırken gerçekleşen temasları kapsar:

 Solunum yolu örneği alınması

 Entübasyon

 Solunum sekresyonlarının aspirasyonu

 Non-invazif ventilasyon

 Yüksek akımlı oksijen tedavisi

 Kardiyopulmoner resüsitasyon

 Nebülizer kullanımı

 Endoksopik işlemler

 Bronkoskopi

 Videolaringoskopi

 Diş hekimliği uygulamaları

 Ağız-boğaz-burun muayenesi

 Oftalmolojik muayeneler

 Santral kateter takılması

(97)

COVID-19 temaslı sağlık çalışanı için risk kategorilerine göre

uygulanacak laboratuvar algoritması

(98)

• Hastaneye yatış gerekmediği düşünülen

•

semptomlar düzelene kadar uygun tedavi başlanarak evde takip edilebilir.

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(99)

• Ancak hastalar;

•

hekim kararı ile hastanede takip edilebilir.

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(100)

• Hastaneye yatırılan ve taburculuk kriterlerini taşıyan hastalar da iyileşme sürelerini evde tamamlayabilirler.

• Hasta evine gönderilirken ilgili hastane tarafından, COVID-19 için kullanacağı ilaçları ve yeterli sayıda maske verilir.

• Taburculuk sırasında HSYS kullanıcısı tarafından hastanın HSYS’deki Vaka Durumu “Taburcu, Evde İzlem” olarak güncellenir.

• Evde izlenecek hastalarda hidroksiklorokin ile kombinasyonunda olası kardiyotoksisitesinden dolayı azitromisin tercih edilmemelidir.

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(101)

• Evde izlenen hastalar iyileşene kadar aile hekimi tarafından takip edilmelidir.

• Hastaya ait tıbbi bilgiler aile hekimi ile paylaşılmalıdır.

• Evdeki izlem süresinde yapması gerekenler ve cezai sorumluluğu anlatıldıktan sonra bu bilgileri içeren onam formu imzalatılır.

• Hasta izlem süresini evde geçirmelidir.

• Eve ziyaretçi kabul edilmemelidir.

• Başka kişi/kişiler ile aynı ortamı paylaşmak zorunda kaldığı zaman tıbbi maske takmalıdır.

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(102)

• Ev halkına bulaş riskini önlemek için evde takipli hasta(lar) mümkünse

•

• Özellikle evde yaşayan > 65 yaş ve/veya COVID-19’un ağır seyretmesine neden olabilecek risk faktörü olan bireyler mümkünse aynı evde bulunmamalı ya da temas riski en aza indirilmelidir.

• Hastanın,

•

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(103)

ağzını

• Hastaya ve yakınlarına solunum hijyeni konusunda eğitim verilmeli,

• öksürme veya hapşırma sırasında bir mendille (tercihen kağıt mendille) kapatmalı,

• kullanılmış mendiller ağzı kapalı ve delik olmayan naylon poşetlere konularak ağzı kapatılarak, ikinci bir naylon poşet içerisinde atılmalı,

• ellerini sık yıkamalıdır

• Hasta,

• kişisel eşyalarını başkaları ile paylaşmamalı,

• ev halkının bardak, tabak, havlu gibi eşyalarını kullanmamalı;

• eğer kullanması gerekirse bu eşyalar su ve sabunla yıkanmalı

• Hastanın kullandığı kıyafetler, havlu, çarşaf gibi tekstil ürünleri 60-90°C’de çamaşır deterjanı ile yıkanmalı

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(104)

• Hasta odasının temizliği esnasında eldiven ve tıbbi maske kullanılmalı

• Tüm yüzeyler

•

• Çamaşır suyu hazırlama oranları:

•

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(105)

• Tüm ev sakinleri kendi sağlık durumlarını takip etmeli ve herhangi bir belirti ortaya çıkması durumunda sağlık kurumuna başvurmalıdır.

• Hastanın genel durumu bozulduğunda 112 aranarak tıbbi yardım istenmeli ve hastanın durumu hakkında sağlık kuruluşuna bilgi verilmelidir.

• Hastanın nakli gerekli ise nakil sırasında mutlaka tıbbi maske takmaları sağlanmalıdır.

COVID-19; Evde Hasta İzlemi

(106)

COVID-19; Morg ve Defin Hizmetleri

• Morg ve gasilhane çalışanlarına;

•

• Gasilhane çalışanlarına, cenazenin bulaşıcı hastalığı olduğuna dair bilgilendirme yapılmalıdır.

• Gasilhane çalışanları cenaze yıkama sırasında,

••

•

• Tazyikli su kullanımı, cenazeden enfekte sıvıların sıçramasına ve aerosol oluşturarak hastalık bulaşına neden olabilecek işlem olması nedeniyle cenazenin yıkanması

sırasında bu işlemden kaçınılmalıdır.

(107)

COVID-19; Morg ve Defin Hizmetleri

• Kullanılan kişisel korunma malzemeleri tıbbi atık kutusuna atılmalıdır.

• Cenaze yıkama alanı, yıkama sonrası temizlenmeli ve 1/10 çamaşır suyu veya klor tablet (ürün önerisi ile) ile dezenfekte edilmelidir.

• COVID-19 tanısı alan kişinin evde ölmesi durumunda da yukarıda bahsedilen kurallar çerçevesinde defin işlemleri yürütülmelidir.

• Cenaze sahipleri, cenazeye sarılmamalı ve yakın temasta bulunmamalıdır.

(108)

COVID-19; Morg ve Defin Hizmetleri

• Cenaze normal şekilde kefenlenmelidir, cenaze torbasına ihtiyaç bulunmamaktadır.

• Standart bir tabutla taşınmalıdır.

• Özel bir mezarlığa gerek duyulmadan, defin yerine kireç serpilmesi gibi bir tedbire gerek olmadan normal mezarlık alanına defnedilmelidir.

• Cenaze töreninde mümkün olduğu kadar az kişi olmalı, sosyal mesafe korunmalıdır.

(109)

COVID-19; Morg ve Defin Hizmetleri

• Cenazenin kabre yerleştirilmesi sırasında sadece eldiven kullanılması yeterlidir.

• Cenazeye, defin öncesi ve sonrası dezenfeksiyona ihtiyaç bulunmamaktadır.

• Ölen kişilerin kişisel eşyaları çift kat naylon bir torbaya konularak verilmeli, bahsedilen eşya tekrar kullanılması düşünülüyorsa 60-90 derece yıkanılarak kullanılabileceği belirtilmelidir.

• Bu eşyaların atılması durumunda tıbbi atık olarak değerlendirilmelidir.

(110)

COVID-19 Nedeni ile Ölen Kişilerin Yurtiçi ve Yurt Dışı Nakli

1- Havayolu İle Cenaze Nakilleri

• COVID-19 nedeniyle ölenlerin cenazelerinin yurt dışında ve yurt içinde havayolu ile nakillerinde, ulusal ve uluslararası havayolları cenaze taşıma kuralları geçerlidir.

• Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün Kargo Hizmetleri rehberi (Yayın No:HAD/T-23) ve Türk Hava Yolları’nın “Cenaze Taşıma Prosedürü”ne göre

“Ölüm sebebi bulaşıcı hastalık olan cenazelere ait tabutların kabul aşamasında kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilir.” şeklinde işlem yapılmalıdır.

• COVID-19 hastalığından ölenlerin bulaşıcı hastalık olması dolaysıyla cenazelerinin yurtdışında ve yurt içinde havayolu ile nakillerinin bu kritere uygun olması gerekir.

(111)

COVID-19 Nedeni ile Ölen Kişilerin Yurtiçi ve Yurt Dışı Nakli

2- Karayolu ve Demiryolu İle Cenaze Nakilleri

• Her türlü karayolu ve demiryolu ile cenaze nakillerinde, havayolu ile cenaze naklinde olduğu gibi nakil araçlarına kabul aşamasında tabutların kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilmelidir.

(112)

Diğer Nedenlerle Ölen Kişilerde İşlemler

• COVID-19 harici nedenlerle ölüm olması durumunda;

• Defin işlemleri standart prosedürler ile devam etmelidir.

• Ancak COVID-19 şüphesi, ölü muayenesi yapan hekim tarafından değerlendirilir.

• COVID-19 salgını nedeniyle tüm ölümlerde ölü muayenesi için kişisel koruyucu önlemlerin alınması önemlidir.

(113)

COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi ve Sunumları;

Yeni bilgiler eklendikçe güncellenmekte olup

Sağlık Bakanlığı resmi web sayfasından yayınlanmaktadır.

https://covid19bilgi.saglik.gov.tr

(114)

COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU)

ENFEKSİYON KONTROLÜ VE İZOLASYON

(115)

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(116)

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(117)

Olası veya kesin COVID-19 vakalarında:

Standart, temas ve damlacık izolasyonu önlemleri!

Olası vakalarda COVID-19 enfeksiyonu dışlanana kadar!

Kesin vakalarda taburcu olana kadar!

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(118)

(119)

• Olası/kesin vakalar → Evde veya Pandemi Hastaneleri (Sağlık Bakanlığı hastaneleri, Devlet ve Vakıf Üniversitesi hastaneleri ile özel hastanler) → izolasyon

• İl ve hastane bazında Pandemi Planına göre → hastane, servis ve YBÜ’de

İzolasyon mümkün olmadığında → hastalar en az 1- 1,5 metre mesafe ile ayrılmış alanlarda izlenir!

• Pandemi hastanelerinin bulunmadığı yerlerde → 2. basamak erişkin YBÜ bulunan hastaneler → pandemi hastanesi

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(120)

Yataklı sağlık kurumları tarafından yeterli miktarda hazır bulundurulmalı

(121)

• Aerosolizasyona neden olan işlemler:

• aspirasyon

• bronkoskopi ve bronkoskopik işlemler

• entubasyon

• endoskopi

• solunum yolu numunesi alınması gibi solunum sekresyonları ile yoğun temas gerektiren işlemler

Tulum, bone, ayak koruyucu hasta bazında karar alınarak, özellikle hastanın

vücut sıvı ve sekresyonları ile yoğun bir şekilde temasın olabileceği durumlarda

kullanılabilir.

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(122)

• Tekrar kullanılabilir gözlükler:

 Üreticinin önerisine göre

 Öneri yoksa %70 etil alkol ile dezenfekte, kendi kendine kuruma

 Tekrar kullanımda: sağlık kurumunca nerede çıkartılıp depolanacağı ve dezenfekte edileceği talimatlandırılır.

• Tulum, bone, ayak koruyucu kulanımı:

• Hasta bazında karar ver

• Vücut sıvı ve sekresyonları ile yoğun temasın olabilecek durumlarda

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(123)

Kişisel Koruyucu Ekipman kullanımı önerileri:

https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/covid19/afisler/KKE- UygunKullanimi.pdf

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(124)

• Olası / kesin COVID-19 vakaları: standart, temas ve damlacık önlemleri

• Mümkünse tek kişilik, özel banyo ve tuvaleti olan, kapısı kapatılabilir bir oda

• Tek kişilik odaların bulunmadığı durumlarda:

• esin COVID-19 vakaları aynı odada kohort edilebilir

• lası COVID-19 vakalarının ayrı yatırılması tercih edilmeli

• Zorunlu hallerde ise olası COVID-19 vakaları aynı odada hasta yatakları en az 1 metre aralıklı olacak şekilde

• Kohorta dahil edilen (aynı odayı paylaşan) olası vakalar tıbbi maske!

(125)

• Kullanılacak tıbbi malzemeler:

• Hastaya özel olmalı

• Oda dışına çıkarılmamalı

• Hastalar arasında ortak malzeme kullanımına izin verilmemeli

• Eğer kullanılacak ekipman (örn. steteskop, ateş ölçer) birden fazla hastada kullanılıyor ise her hasta kullanımında temizlenmeli ve

dezenfekte edilmeli (örn. etil alkol %70).

COVID-19; Hasta Odasının Özellikleri

(126)

• Tıbbi olarak gerekmedikçe hastaların odadan veya alandan başka bir alana taşınmaz!

• Olası COVID-19 hastaları için belirlenmiş taşınabilir X-ray cihazı ve/veya diğer önemli tanı cihazları kullanılmalı

• Taşınabilir tanı cihazları yoksa:

• hasta tıbbi maske takılı halde, temas ve damlacık izolasyon önlemleri alınarak, diğer hastalar ve ziyaretçiler ile teması en aza indirecek şekilde, mümkünse son vaka olarak alınmalı

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(127)

• Hastanın taşınması sırasında görev alan sağlık personeli:

• tıbbi maske, önlük, eldiven

• el hijyeni

• aerosolizasyon oluşturabilecek bir durumu varsa N95/FFP2 maske ve gözlük

• Hasta çevresinin temizliği ve dezenfeksiyonu → enfeksiyon kontrol komitesi önerilerine göre

• Kullanılmış kişisel koruyucu ekipmanların atılması:

• hasta odası girişinde ve hasta odasının içerisinde iki ayrı tıbbi atık

COVID-19: Enfeksiyon kontrolü ve izolasyon

(128)

• Hasta odasına girişler:

•

• COVID-19;Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(129)

• Hasta odasına girişlerde kişisel koruyucu malzemeler;

• Eldiven,

• Önlük (steril olmayan, tercihen sıvı geçirimsiz ve uzun kollu),

• Tıbbi maske,

• N95/FFP2 veya N99/FFP3 maske,

• Gözlük / Yüz koruyucu

• Alkol bazlı el antiseptiği

• Alkol bazlı hızlı yüzey dezenfektanı

Hasta odası girişinde hazır olarak bulundurulmalı

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(130)

• Muayene, tedavi ve kişisel bakım yapan kişiler;

• Eldiven

• İzolasyon önlüğü

• Gözlük/yüz koruyucu

• Tıbbi maske

• Hastanın sekresyonları veya vücut çıkartılarının aerosolizasyonuna neden olabilecek girişimlerde:

•

Kullanmalı!

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(131)

• Kişisel koruyucu ekipman giyme sırası:

• önlük, maske, gözlük/yüz koruyucusu ve eldiven

• Çıkarma sırası:

• eldiven, gözlük/yüz koruyucu, önlük, maske

• Maskenin çıkarılması: hasta odasından çıktıktan sonra en son ve sonrasında el hijyeni

• Eldivenin bütünlüğünün bozulduğu, belirgin şekilde kontamine olduğu

durumda eldiven çıkartılarak, el hijyeni sağlanmalı ve yeni eldiven giyilmeli

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(132)

• Aerosolizasyona neden olabilecek işlemler sırasında:

• Odada gerekli sağlık personeli dışında kimse olmamalı

• İşlem sırasında kapı kapalı olmalı

• İşlem sonrasında bir süre, giriş-çıkış dahil kapı açık tutulmamalı

• İlgili işlemler, doğal hava akışı ile yeterince havalandırılan, mümkünse negatif basınçlı odalarda yapılmalı

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(133)

• Hastaya temas öncesi ve sonrası → el hijyeni

• Sabun ve su veya alkol bazlı el antiseptikleri

• Eller gözle görülür derecede kirli ise el antiseptiği yerine mutlaka su ile sabun

• Hasta noninvaziv veya invaziv solunum desteği tedavisi altında ise solunum izolasyon önlemlerine uyulmalı ve cerrahi maske yerine N95/FFP2 maske takılmalı

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(134)

• Hasta çıkartıları ve sekresyonları ile kontamine olan yüzeylerin temizliği:

• “Hastane ÖncesiAcil Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon Hastalıklarından Korunma Rehberi’ne”

göre

• Hasta odayı boşalttıktan sonra;

• Oda temizliği ve yer yüzey dezenfeksiyonu

• Odanın havalandırılmasının

ardından odaya yeni bir hasta alınabilir

COVID-19; Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım

(135)

• Ambulanslarda kişisel koruyucu ekipman hazır olarak bulundurulmalı

• Hastaya ilk müdahale eden ekip, hasta sağlık kurumuna teslim edilene ve ambulans temizlenene kadar kişisel koruyucu ekipman,

• Genel durumu iyi ayaktan hastaların naklinde;

• hastaya tıbbi maske,

• ambulans personeline ise tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu,

olabilecek

• Kontrolsüz olarak öksüren veya aspirasyon ihtiyacı hastaların varlığında;

• en az N95/FFP2 maske, tulum/önlük ve gözlük/yüz koruyucu

kullanmalı

COVID-19; Ambulansla Hasta Nakli

(136)

• Olası/kesin COVID-19 vakasının nakli sonrasında, hastanın gideceği yere bırakılmasını takiben;

• Ambulans temizlik ve dezenfeksiyonu yapılmadan başka bir vakaya gidilmemeli

• Aracın bulunduğu yerde

• Kişisel koruyucu ekipman ile

• Ambulanslar temizlenmeli ve dezenfeksiyonu sağlanmalı

• Temizlik ve dezenfeksiyon “Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon Hastalıklarından Korunma Rehberi”ne uygun olarak yapılmalı