KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİNİN YORUMU
Karaciğer vücudun en büyük ve en kompleks organıdır, yaklaşık 1200 – 1500 gramdır. Vücuda giren tüm kimyasalların detoksifikasyonundan, nötralizasyonundan, protein sentezi ve pıhtılaşma faktörlerinin sentezinden sorumludur. Karaciğer fonksiyon testleri bu organ sistemin hastalıklarının tanısında klinisyene yardımcı olur.
Karaciğer başlıca 4 sistemin bir araya gelmesinden oluşur:
Hepatositler ( karaciğer hücresi) : başlıca metabolik süreçlerden sorumludur.
Safra kanalları sistemi, bilirübin ve safra tuzları metabolizması.
Retikülo endotelial sistem.
Kan dolaşım sistemi: karaciğer kan akımının ¾ ü portal kaynaklı, ¼ ü ise hepatik arter kaynaklıdır.
Karaciğer fonksiyon testleri ile neye bakılır?
Hepatositler de zedelenme var mı, nekroz var mı?, Karaciğer işlevi normal mi?,
Hastalık etiyolojisine yönelik bulgu var mı?
İntra- ekstra hepatik obstrüksiyon bulgusu var mı?
Karaciğer infiltratif hastalığını gösteren bulgu var mı?
Karaciğer ve diğer organ hastalıklarının hasar ve takibinde bu testler istenir.
Karaciğer fonksiyon testleri ile
Kolestatik hasar- parankimal hasar ayrımı yapılır, Karaciğer hasrının derecesine bakılır,
Hastalığın seyri takip edilir, Tedaviye yanıt değerlendirilir.
Karaciğerde hasar varlığını gösteren testler
Aktif karaciğer hasarı:
AST, ALT, GGT, ALP,
BİLİRÜBİNLER, LDH
KOLESTAZ
BİLİRÜBİNLER GGT
ALP
Aminotransferazlar ( AST, ALT ) ( Transaminidazlar)
Amino asitler ile keto asitlerin birbirine dönüşümünü katalize ederler.
Genellikle hepatosellüler hasarı gösterirler, Kolestazı göstermezler,
AST _ALT oranı ayırıcı tanıda önemlidir.
ALT karaciğer hasarını daha iyi gösterir, daha çok karaciğere özgüdür.
AST/ ALT=1 İSE
Hepatosellüler iskemi yi gösterir Konjestif kalp yetmezliği, İskemik nekroz,
Hepatit olabilir AST/ ALT >2,5 İSE
Alkolik hepatit tablosudur,
Alkole bağlı Pridoksal Fosfat eksikliği nedeniyle ortaya çıkar.
AST/ ALT<1 İSE
ALT Hepatositlere daha özgü olduğundan pür hepatosit hasarını gösterir,
Parasetamol zehirlenmesi gibi hepatosellüler intoksikasyonda görülür,
Viral hepatitlerde, İskemik nekrozlarda,
Toksik hepatitlerde görülür.
Kolestaz göstergeleri ( ALP,GGT)
ALP:
Özellikle kolestazda yükselir,
Malign karaciğer metastazlarında yükselir, Kemik yıkımında,
İleri kemik metastazlarında yükselir.
GGT:
Alkole bağlı olarak yükselir,
Hepatosellüler hasarlarda da yükselir ancak spesifik değildir, Ani yüksekliği safra yolları obstrüksiyonu gösterir
Aspartate Aminotransferase (AST)
Aspartat ve alfa keto asitler arasındaki –NH2 amino kısımlarının katalizinde görev alır, hem sitoplazmada hem mitokondride bulunur.
Krebs siklüsünde enerji üretiminde görev alır,
Hücre içi enzimidir, hücre yıkıldıkça seruma karışır,
Hücresel nekrozun büyüklüğüne göre serum seviyesi artar, Nekrozun akut faz göstergesidir.
Sırasıyla en çok Karaciğer, Kalp,
İskelet kası, Böbrek, Beyin,
Pankreas ve
Eritrositlerde yer alır.
AST Özellikle kardiyak, hepatik ve kas hasarların takibinde evrelemesinde kullanılır. AMI, pulmoner emboli ve kalp yetmezliğinde artar. En yüksek AST seviyesi karaciğer hasarında görülür.
AST seviyesi nin yorumu
AST Normal Serum seviyesinin > 20 x katından fazla ise Ciddi kas hasarı
Travma, crush, ezilme vb.
Akut viral hepatit,
Toksik hepatit ( ilaç vb),
İskemik hepatit ( ciddi kongestif kalp yetmezliği vb), AST Normal Serum seviyesinin 10-20 katı ise
Kardiyo Vasküler Sistem ( ciddi enfarktüs), Enfeksiyon ( infeksiyöz mononükleozis), Karaciğer ( alkolik siroz)
AST Normal Serum seviyesinin 5 – 10 katı ise Karaciğer ( kronik hepatit),
İskelet kası:
Duchenne tipi müsküler distrofi, Dermatomyozit,
Myozit olabilir,
AST Normal Serum seviyesinin 2-5 katı ise Kan ( hemolitik anemi, hemoliz),
Karaciğer ( karaciğer yağlanması, karaciğer metastazı), İlaca bağlı
Opiat,
Eritromisin, Sulfonamidler, Anti TBC ilaçlar, Parasetamol, Aspirin, Vitamin A Diğer
Pulmoner emboli,
Alkolik delirium tremens, Akut Pankreatit,
IM enjeksiyon,
Ağır fiziksel egzersiz.
Alanine Aminotransferase (ALT= SGPT serum glutamik prüvik transaminaz).
Alanin Aminotransferaz Krebs siklusunda reversibl amino gruplarının transferini katalize eder.
AST den farklı olarak diğer dokularda az karaciğerde bol bulunur ve karaciğer hepatosellüler hasarını daha spesifik olarak gösterir.
Akut hepatosellüler hasarda erken evrede kanda yüksek bulunur ve haftalarca yüksek kalır. Yarılanma ömrü 24 saat ( ALT 16 saat).
ALT seviyesinin yorumu
ALT seviyesinin yüksekliği ile karaciğer nekrozu arasında direk bir bağlantı yoktur,
ALT seviyesinin yüksekliği prognostik değer taşımaz, Çok Yüksek ALT seviyesi
Hepatosellüler hasar ( nekroz) göstergesidir.
AST /ALT <1 İSE Viral hepatit, Toksik hepatit, İskemik hepatitler
Şok,
Hipotansiyon,
Kongestif kalp yetmezliği vb.
Yüksek ALT seviyesi
Enfeksiyonlar – infeksiyöz mononükleozis,
Karaciğer – kronik hepatit, intrahepatik kolestaz, Kardiyak- KKY bağlı karaciğer kongesyonu,
Diğer- safra taşı geçişi Orta hafif ALT yüksekliği:
AST yüksekliği daha bariz ise AST/ALT >2,5 ise
Alkolik siroz, Alkolik hepatit, Aktif siroz,
ALT seviyesini arttıran ilaçlar
Parasetamol zehirlenmesi ( AST –ALT artar),
Fenotiazin gurubu ilaçlar, klorpromazin,
Barbitüratlar,
Tetrasiklin, İNH; nirtofurantoin, Morfin, kodein ( biliyer sistem içindeki basıncı arttırır ALT, AST,
ALP artar),
Alkaline Phosphatase (ALP)
Alkali ortamda ( pH 9 ) fosfat esterlerinin hidrolizini katalizleyen enzim.
ALP Alkalen fosfataz aslında 60 izo enzim den oluşur ve hepsi birlikte ALP diye ölçülür.
Klinikte ALP karaciğer ve kemik hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır.
Hepatosellüler hasara artış 3 katı geçmez. Obstrüksiyon da geçer. Safra tıkanıklığında 3 – 10 kat artar.
Alt enzimlerin ayrımı için elektroforez gerekir, elektroforetik göç hızına göre en hızlı göçen karaciğer enzimidir, sonra kemik, sonra barsak en yavaş plasental ALP gelir. Ayrıca ısıya dayanıklılığa göre de ayrılırlar:
Serum 56 C de 10 dakika bekletilip tekrar ölçülür
Total aktivitenin %20 sinden fazlası kaldıysa KC alp, Total aktivitenin %20 den azı kaldıysa kemik ALP, Plasenta en dayanıklıdır nerdeyse tamamı kalır.
ALP kemik, lipid metabolizmasında ve metabolitlerin transportunda önemli görev alır,
ALP
Hepatositlerin safra kanaliküller membranında, Kemikte, osteoblastlarda,
Plasentada,
İnce bağırsaklarda Böbrekte,
Dalakta bulunur.
ALP yüksekliği temel olarak biliyer obstrüksiyon ve kolestaz gösterir, genellikle bilirübin den önce yükselir.
ALP artışının yorumu:
Karaciğer:
Genellikle kolsetaz ve biliyer obstrüksiyon göstergesidir, Karaciğer kökenli tümörlerde,
Viral hepatitlerde,
İnfeksiyöz mononükleoz da yükselir,
Gebelik
Gebelikte ALP yüksekliği patolojik değildir, gebeliğin geç dönemlerinde plasental kaynaklı ALP yüksekliği görülür.
Kemik
Çocuklarda ve adolesans da ALP yüksekliği normaldir( kemik büyümesi nedeniyle),
Osteomalazi de
Kemik metastazlarında, Paget hastalığında,
Riketsiyöz lerde ALP artar.
ALP yüksekliğinin en sık sebebi:
Biliyer obstrüksiyon, Tümör,
Enfeksiyon
İleri kemik metastazı, pankreas kaynaklı ise ALT olmadan izole ALP artışı görülür.
Kongestif kalp yetmezliği ( genellikle AST – ALT artışı ile birliktedir),
Hodgkin
Enflamatuar barsak hastalıkları, Diyabet,
Hiperparatiroidi.
ALP düşüklüğü sebepleri Hipomagnezemi, Hipopotasemi, Protein eksikliği,
Gamma Glutamyl Transferase (GGT)
GGT amino asitlerin membaınlar arası transferinden sorumludur. Gama glutamil gurubunun gama glutamil peptit lerden aminoasitlere, küçük peptitlere transferini sağlar.
Karaciğer dışında renal tübüllerde, safra yollarında, pankreasta, lenfositlerde, beyinde ve testislerde bulunur. GGT klinikte karaciğer ve safra kanalı hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır.
GGT Hepatosellüler hasarı göstermede daha sensitif bir testtir ( AST –ALT den daha sensitif dir ancak spesifik değildir), hepatik kanaliküllerde ve
safra kanalı epitel hücrelerinde bulunur.
Alkolün karaciğer üstündeki etkisini göstermede daha sensitif bir testtir.
Safra yolu epitelinde bol bulunur, tıkanmalarda çok yükselir.
GGT artışının yorumu:
Karaciğer:
Herhangi hepatosellüler hasar,
Alkol alımını takiben ( hepatosellüler hasar olmasına gerk olmadan GGT yükselir).
Diğer:
Pankreatit, Beyin tm,
Renal hastalıklar, Prostat hastalıkları,
Kalp hastalıkları ( Akut enfarktüs den 5-10 gün sonra GGT artar).
Ani GGT artışı
Hepatobilier obstrüksiyon, Obstrüktif sarılık,
Hepatit metastaz ( genellikle obstrüksiyon ile birlikte),
Lactate Dehydrogenase (LDH)
LDH anaerobik glikolizin son enzimidir ve prüvatın laktata dönüşmesini sağlar. Laktat dehidrojenaz Laktik asitin Prüvik aside çevrimini ( reversibl) katalize eder. Bu Eembden Meyerhoff yolunun son basamağıdır, bu yolla Krebs siklusune bağlanır ve enerji üretimine katılır.
LDH karaciğer hastalıklarında tek başına tanısal değer taşımaz.
LDH ın 5 izo enzimi vardır ve birçok dokuda bulunur.
LDH1 veLDH2 kalp, böbrek, eritrositlerde var.
LDH3 akciğer dokusunda,
LDH 4 ve LDH 5 karaciğer ve kas dokusunda vardır.
LDH seviyesi karaciğer, kalp, akciğer ve hematolojik hasarların takibinde önemli bir parametredir.
Akut viral hepatit İskemik hepatit ayrımında değerlidir.
Akut viral hepatit de ALT/LDH >1.5 iken iskemik hepatit ve parasetamol zehirlenmesine bağlı hepatitte ALT/ LDH <1,5 dir.
Uzamış LDH ve ALP artışı malinite göstergesidir.
LDH artışının yorumu:
Kardiyo Vasküler Sistem ( LDH 1 ve LDH 2) Akut miyokart enfarktüsü,
Kongestif kalp yetmezliği, Hepatik kongesyon, Romatoid kardit,
Miyokardit, Şok.
Respiratuvar ( LDH 3) Pulmoner emboli Pulmoner enfakt, Hematolojik ( LDH 1 –LDH 2)
Pernisiyöz anemi, Hemolitik anemi, Orak hücre krizi, Hepatobilier sitem:
Hepatit, Aktif siroz,
Hepatik kongesyon.
Karaciğer in fonksiyonel kapasitesine nasıl bakılır?
Karbonhidrat metabolizması
Diğer organlardada sentezlendiğinden karaciğere özgü değil ancak normal iken hızla bozulma ciddi karaciğer hasarını gösterir.
Glikoz tolerans testi, Galaktoz tolerans testi, Lipid metabolziması
Total kolesterol, HDL,
Triglierid,
Protein metabolizması,
Albümin (sadece hepatositlerde ssentezlenir), Hızlı kullanılan proteinler
Albümin yarı ömrü 19-21 gün ( 3 hafta) olduğu için karaciğer hasarını göstermede yetersiz.
Daha kısa ömürlü proteinler fonksiyonel kapasiteyi daha iyi gösterir:
Prealbümin,
Alfa 1 asit glikoprotein, Transferrin,
Alfa 1 antitripsin, Akut faz reaktanları, Serüloplazmin vb.
Koagülasyon faktörelri ( faktörlerin yarı ömrü kısa bu yüzden karaciğer fonksiyonu aksadığında ilk bozulan testeler pıhtılaşma testelri ör FVII 6 saatte etkilenir.
FVIII hariç hepsi KC de sentezlenir,
INR, PT, APTT, ( FII, FVII, FX Kvit bağımlı olanlar),
Fibrinojen
Bilirübin
Hemoglobin metabolizmasının son ürünü,
Sarı lipofilik indirek= ankonjuge Bilirübin, direk= konjuge Bilirübin.
Membranlardan geçer dokularda birikebilşir beyinde birikirse kernikterus olur beyne zarar verir.
Vücuttan karaciğer ve safra yoluyla uzaklaştırılır.
Serumda 1-2 mg/dl ise subicter, 2-2,5 mg/dl ise ikter.
Sarılıklar
Unkonjuge hiperbilirübinemi ( indirek hiperbilirübinemi) , Yapım artışı,
Uptake azalması, Bozuk konjugasyon,
Konjuge hiperbilirübinemi ( direk hiperbilirübinemi), Genetik atılım bozukluğu,
Hepatobilier bozukluklar İntrahepatik kolestaz, Hepatosellüler
Ekstrahepatik
BİLİRÜBİN PRE HEPATİK HEPATOSELLÜLER POST HEPATİK
TOTAL N / YÜKSEK YÜKSEK YÜKSEK
UNKONJUGE N / YÜKSEK YÜKSEK N
KONJUGE N YÜKSEK YÜKSEK
İDRAR
ÜROBİLİNOJENİ N YÜKSEK YÜKSEK
İDRAR
BİLİRÜBİNİ N YÜKSEK YÜKSEK
ALT AST GGT ALP
VİRAL HEPATİT +++ +++ ++ N/+
İLACA BAĞLI
HEPATİT ++ ++ ++ N / +
KRONİK AKTİF
HEPATİT ++ ++ ++ ++
İNFEKSİYÖZ MONO ++ ++ ++ N
PRİMER BİLİER
SİROZ ++ ++ +++ ++
ALKOLİK SİROZ N ++ +++ N / +
İNTRAHEPATİK
KOLESTAZ ++ ++ +++ ++
EKSTRAHEPATİK
KOLESTAZ ++ ++ +++ +++
HEPATOM N / + ++ ++ ++
GRAVES HASTALIĞI
Graves
Toksik guatr, Diffüz guatr, Graves’ Disease, Diffuse thyrotoxic goitre.
Graves hastalığı nedir?
Tiroid bezi boyun ön tarafında yer alan ve salgıladığı hormonlar ile vücudun metabolizmasını hızlandıran bir bezdir. Tiroid bezi salgıladığı T3 ve T4 hormonları ile bütün vücudun metabolik hızını ayarlar. Tiroid bezi beyinden salgılanan Tiroid Stimülan Hormon ( TSH) denilen bir hormon ile kontrol edilir. Graves hastalığı hipertiroidiye yol açan (Tiroid bezinin çok çalışmasına yol açan) en sık hastalıktır.
Graves hastalığı otoimmün hastalıktır, yani vücudun kendi dokusuna karşı oluşan antikorlar nedeniyle ortaya çıkar (TSH benzer antikor = TRAB= Tiroid Reseptör Antikoru= TSI = Tiroid Stimülan İmmünglobülin). Bu anti Tiroid antikorlar Tiroid bezinin çok çalışmasına sebep olur. Tiroid Stimülan Hormon benzeri bu antikorlar hastalığın ana sebebidir. Graves hastalığında ortaya çıkan TSI beyinden salgılanan TSH gibi etki ederek tiroid bezinin çok çalışmasına ve aşırı hormon üreterek metabolizmanın artmasına yol açar. Tiroid bezi büyür ( GUATR). Hastalık genç-orta yaşlarda ve kadınlarda daha sık görülür ve dünyada 10 milyondan fazla insanı etkiler. Ailede otoimmün hastalık olanlarda daha sık görülür.
Graves hastalığının belirtileri nelerdir?
Hastalık genellikle genç orta yaşlarda ortaya çıkar, yavaş seyirli bir hastalıktır, hastaların %30 unda göz belirtileri olabilir ( fırlamış gözler, göz kuruması, irritasyon vb.), ayrıca sıklıkla
Konsantrasyon güçlüğü, Çift görme,
Sık dışkılama,
Tiroid bezinin büyümesi ( guatr),
Erkeklerde meme dokusunun büyümesi( jinekomasti), Ellerde titreme,
İmpotans ve libido azalması, Çarpıntı, aritmi,
Uykusuzluk,
Kaslarda güçsüzlük, İştah artması,
Sinirlilik, depresyon, anksiyete, Aşırı terleme,
Kilo kaybı görülür.
Gebelerde Graves hastalığı bebekte geçici hipertiroidiye yol açar. Tiroid hormonlarına uzun süre yüksek dozda maruz kalmak kemik erimesine yol açar.
Tiroid hormonlarının ani ve aşırı yükselmesi tiroid krizine denilen ağır tabloya yol açar.
Graves hastalığı nasıl teşhis edilir?
Hastanın şikayetleri ve klinik muayene teşhisin temelini oluşturur, hastada guatr varlığı ve göz bulguları Graves hastalığını destekler, ayrıca laboratuvar testleri teşhisi destekler. Hastaların %50 sinde klinik bulgu ve şikayet yoktur, hastalık sadece laboratuvar testleri ile teşhis edilir. Hasta kanında bakılacak olan
TSH,
T3 ( tri iodo trionin),
T4 ( tetra iodo trionin) hormonları ve bu hormonların serbest miktarları Free T3, Fee T4 teşhise yardımcı olur.
Troid bezine karşı gelişen antikorlar bakılabilir
TSI= TRAB ( tiroid Stimülan İmmunglobülin = TRAB= tiroid reseptör antikoru) Graves hastalığına özgüdür tanı koydurur,
Tiroid Peroksidaz antikoru ( Anti TPO) Graves hastalığına özgü değildir Hashimoto hastalığında da pozitif olur.
Anti Tiroglobülin ( Anti Tg) de Graves hasatlığına özgü değildir.
Graves Hastalığına Laboratuvar dışı tanı yöntemleri:
Ultrasonografi: tiroid bezinin büyüklüğü tespit edilir.
Radyoaktif İyot tutulumu: tiroid bezi iyot ile çalışır. Graves hastalığında fazla çalışan tirodi dokusu verilen iyodu fazlaca tutar. Graves hastalığı için önemli bir testtir. Verilen radyoaktivite bir hastalıya yol açmayacak kadar düşüktür.
Graves hastalığının tedavisi:
Tedavide tiroid den salınan hormon fazlalığını durdurmak hedeflenir, bu amaçla:
Anti tiroid ilaçlar ile hormon yapılması engellenmeye çalışılır,
Radyoaktif iyot ile tiroid dokusu harap edilerek fazla çalışması önlenir, Bazen cerrahi olarak fazla çalışan tiroid bezi çıkartılır.
Hormon seviyesi normale indirildiği zaman göz bulguları hızla geriler. Sinirlilik, çarpıntı, terleme, anksiyete gibi şikayetler beta bloker ilaçlar ile tedavi edilir.
Referanslar:
Eckman, A. (Updated 2010 April 20). Graves disease. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Available online at http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000358.htm. Accessed November 2010.
Yeung, S. et. al. (Updated 2010 April 26). Graves Disease. eMedicine [On- l i n e i n f o r m a t i o n ] . A v a i l a b l e o n l i n e a t h t t p : / / e m e d i c i n e . m e d s c a p e . c o m / a r t i c l e / 1 2 0 6 1 9 - o v e r v i e w through http://emedicine.medscape.com. Accessed November 2010.
Ferry Jr., R and Levitsky, L. (Updated 2010 April 23). Graves Disease.
eMedicine Specialties, Pediatrics [On-line information]. Available online at h t t p : / / e m e d i c i n e . m e d s c a p e . c o m / a r t i c l e / 9 2 0 2 8 3 - o v e r v i e w through http://emedicine.medscape.com. Accessed November 2010.
Patil-Sisodia, K. and Mestman, J. (2010 March 31). Graves Hyperthyroidism and Pregnancy: A Clinical Update. Medscape Today from Endocrine Practice. 2010;16(1):118-129. [On-line information]. Available online at http://www.medscape.com/viewarticle/718807 through http://www.medscape.com. Accessed November 2010.
Mayo Clinic Staff (2009 July 7). Graves’ disease. MayoClinic.com http://www.mayoclinic.com/health/graves-disease/DS00181/METHOD=pri nt through http://www.mayoclinic.com. Accessed November 2010.
İDRAR TAHLİLİ
İdrar tahlili hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan
kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir.
NORMAL İDRAR DEĞERLERİ
Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir), Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür),
pH 4,5 – 8 arası
Spesifik gravitesi (Dansitesi): 1.005 – 1.025 arasında, Glikoz ( şeker): <130 mg / dL
Keton: yok Nitrit: yok,
Lökosit esteraz: negatif, Bilirübin: negatif,
Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 – 1 mg/dL) Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal,
Protein < 150 mg / gün normal,
Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal,
Epitel: her sahada 15-20 yassı epitel normal, Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal, Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir, Bakteri: görülmemeli,
Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir.
İDRAR TAHLİLİ NEDEN YAPILIR?
İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:
Genel sağlık taraması amacıyla: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir.
Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe
sahiptir.
Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz.
İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR
Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir.
ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
Penis ucunu ıslak mendille silin, Kuru kağıt mendille silin,
İdrarın bir kısmını tuvalete yapın,
Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı), Kalan idrarı tuvalete yapın,
Örneği laboratuvara ulaştırın.
BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
Vajina dudaklarını elinizle ayırın,
Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin,
Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin, İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,
İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun), Kalan idrarı tuvalete yapın,
Örneği laboratuvara ulaştırın.
İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir.
Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz.
İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir.
İDRAR TESTİ SONUÇLARI VE ANLAMLARI
İdrar tahlili üç bölümden oluşur,
FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği, KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri,
MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi
İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ
İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir. Susuzlukta idrar koyulaşır.
Kırmızı idrar: böbrek ve idrar yollarında kanama yapan bütün hastalıklarda görülür en sık olarak, böbrek ve idrar yolu taşları, hemoglobinüriler (rhabdomyoliz), porfiriler de idrar kırmızılaşır. Ayrıca İlaçlar: propofol, klorpromazin, thiridazin, Gıdalar: pancar, böğürtlen de idrarı kırmızılaştırır.
Kavuniçi- portakal rengi idrar: en sık ilaçlara bağlı olarak rifampisin ve fenotiazin kullnımı sırasında görülür. Gıdalar da kavuniçi idrar yol açabilir özellikle aşırı havuç tüketimi, vitamin C alımı idrarı kavuniçi yapar.
Yeşil idrar: metilen mavisi kullanımına, vitamin B alımına, propofol ve amitiriptilin kullanımına bağlı olabilir. Ayrıca bazı idrar yolu enfeksiyonları sırasında idrar yeşil renk alabilir.
Mavi idrar: özellikle metilen mavisi kullanımında, indometazin, amitriptilin, trianteren, cimetidin ( iv simetidin ), İntravenöz prometazin kullanımında idrar mavileşebilir.
Mor idrar: bakteriüri ve idrar yolu enfeksiyonları sırasında idrarda morarma görülebilir.
Kahverengi idrar: bakla yemek idrarı kahverengi yapar. İlaçlardan
levodopa, metranidazol, nitrofıurantoin, primakin (primaquin), klorokin (chloroquin), methocarbamol kullanımında görülebilir. Gilbert sendromunda, tyrosinemide, hepatobilier hastalıklarda idrar kahverengi olabilir.
Siyah idrar: alkaptonüride, malign melanomda görülür.
Beyaz idrar: propofol kullanımında, şiüri ( chyluria) , piüri, prostat kristallerine bağlı olarak idrar beyaz olabilir.
İdrar içerisinde yer alan hücresel atıklar, bakteriler, kristaller, protein konsantrasyonuna bağlı olarak bulanıklaşır.
İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ
İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır.
İdrarın asitliği ( pH sı): pH seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir çünkü günlük ortalama asit üretimi olan 1 mEq/ kg/ gün lik asit H+ iyonları olarak idrardan atılır. Böbrekler vücudun asit-baz dengesini sağlayan en önemli organlarıdır. Dolayısı ile asit- baz dengesindeki değişiklikle idrara yansır. Ayrıca bol proteinli gıdalar idrarı asitleştirirken bol narenciye ve düşük karbonhidrat idrarı alkalileştirir. Anormal değerler böbrek ve metabolizma hastalıklarını gösterir. Nefrolithiazis, enfeksiyonlar ve renal tübüler asidoz (RTA) ayırıcı tanılarında idrar Ph sı yardımcı olur.
Kalsiyum oksalat, kalsiyum fosfat, stuvite ( magnezyum amonyum fosfat) ve staghorn taşlar alkali idrarda oluşur.
Tersine ürik asit, sistin taşları ise asit idrarda oluşur.
İdrar yolu enfeksiyonları sırasında da üreyi parçalayan mikro organizmalar pH yı arttırdıklarından Klebsiella ve Proteus enfeksiyonları sırasında idrar alkali olur.
Rabdomyoliz hastalarının takibinde idrar pH sı önemlidir.
Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir.
Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir.
Dansite yada spesifik gravite idrarın suya oranla içerisindeki yoğunluğu gösterir. Suyun spesifik gravitesi 1 dir idrarda 1 in üzerindeki her 0,001 lik artış 30-35 mosm/ kg lık bir artışı
gösterir. Örnek olarak idrar dansitesi 1.010 demek idrarın osmotik yükü 300-350 mosmol/ kg demektir. Glukoz, radyoopak maddelerin varlığında idrar osmolaritesi artar. Dansite hidrasyon göstergesidir ancak böbreğin konsantre etme kabiliyetinin azaldığı Diyabet insipidus, orak hücre nefropatisi, akut tübüler nekroz gibi hastalıklarda hidrasyon kötü olmasına, hasta susuz kalmasına rağmen idrar dansitesi düşük çıkar.
En fazla hidrasyonun olduğu dönemde maksimal dilüe idrar en az 1.003 dansite olur. Yeterli hidrasyona rağmen daha düşük dansiteler şeker hastalığında, üremide ve alkali idrarda görülür.
Yeterli hidrasyona rağmen 1.003 den daha yüksek dansiteler ise idrarda protein kaçakları ve ketoasidozda görülür.
Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır. İdrarda şeker varlığına glikozüri denir, gebelik sırasında görülür, hem böbrek glikoz eşiği düştüğü için hem kan şekeri arttığı için idrarda glikoz çıkar. Proksimal tüpler kandaki şeker 180 mg/dL olana kadar süzülen kandaki bütün şekeri geri emebilirler. Bu seviyenin üzerini artık geri alamazlar ve glikoz idrar ile atılmaya başlar.
Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder.
İdrarda normalde 150 mg/gün albümin atılır ve strip ile bu miktar tespit edilemez. İdrar stripleri ancak 300-500 mg/gün üzerindeki albümini tespit edebilir. Strip ile albümin dışındaki proteinler tespit edilemez. Strip ile mikroalbüminüri tespit edilemez. Radyolojik kontrast maddeler kullanıldıktan sonra2-3 gün idrarda protein yanlış pozitif çıkar. Ayrıca idrardın konsantrasyonu da önemlidir. Dilüe idrarda test negatif iken konsantre idrarda pozitif olabilir. İdrarda protein varlığı kabaca aşağıdaki gibi gösterilir:
1+ = yaklaşık 30 mg/dl, 2+ = yaklşık 100 mg/dl, 3+ = yaklşık 300 mg/ dl , 4+ = 1000 mg/dl üzeri.
Daha spesifik protein ölçümü için idrarda Sülfo Salisilik Asit ( SSA) testi yapmak gerekir. Sülfo Salisilik Asit ile sadece albümin değil idrar içerisinde yer alan tüm proteinler, albümin, globülin, Bence-Jones proteini
dahil hepsi ölçülür. Bir tüpe 3 parça %3 lük sülfo salisilik asit 1 parça idrar süpernatantı konur oluşan bulanıklık değerlendirilir: bulanıklık için tüp yazılı bir kağıdın önüne konur:
0= Hiç bulanıklık yok ( proteinüri 0 mg/ dl),
Sınırda = hafif bulanıklık var ( proteinüri 20 mg/dl), 1 + = arkadaki yazı görünüyor ( proteinüri 50 mg/dl),
2+ = arkadaki yazı görünüyor okunamıyor ( proteinüri 200 mg/dl), 3+ = arkada karaltılar görülüyor ( proteinüri 500 mg/dl),
4+ = dens, arkası görülmüyor (proteinüri >1000 mg/dl).
Sürekli sabit proteinürisi olan hastalarda kantitatif ölçüm yapılmalıdır. 24 saatlik idrarda total protein bakılır. Yaşlı ve idrar tutamayan hastalar için bu test zor olduğundan random idrar örneğinde protein miktarı hesaplanarak kreatinine oranından hesaplanır. Random protein/ kreatinin oranı da 24 saatlik idrarda protein miktarı kadar değerli bilgi verir.
Proteinürinin kantitesi kadar karakteride önemlidir.
Proteinüriler geçici, kalıcı yada taşmaya bağlıdır.
Geçici proteinüriler: genellikle kendi kendine sonlanırlar.
Glomerüler değişimlerden kaynaklanırlar. Altta yatan sebep düzelince ortadan kaybolurlar en sık:
Kongestif kalp Yetmezliğine bağlı, Ateş,
Aşırı egzersiz, Epileptik atak, Stres,
Ortostatik proteinüriye bağlıdır.
Glomerüler zedelenme ve filtrasyon kapasitesinin bozulmasına bağlı proteinüriler:
Nefrotik sendrom, ( ör: diyabetik nefropati), Glomerülonefritler,
Ortostatik proteinüri ( genelde <2g/gün),
Egzersize bağlı proteinüri: ( genelde <2g/gün).
Tübülar proteinüri glomerülden süzülen protein geri emilme işleminde bozukluğa bağlı proteinüriler: düşük molekül ağırlıklı proteinüri, immunglobülin hafif zincirleri idrarda çıkar.
Tübülointestinal böbrek hastalıklarında görülür:
Akut tübüler nekroz, Akut insterstisyel nefrit, Fanconi sendromu,
Taşma proteinürisi immün globülin hafif zincirlerinin aşırı üretiminde ( multipl myelom) tübüllerin geri emilim kapasitesinden fazla olan protein idrarda çıkar.
Multipl myeloma Myoglobinüri.
Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir.
Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder. Ketonlar yağ metabolizmasının atık ürünleridir( aseton, aseto asetik asit ve beta hidroksi bütirik asit). Vücut şekeri kullanamaz ise ketoasidoz oluşur.
Şeker yok yada çok az:
Aşırı açlık, aşırı egzersiz, gebelik vb. bağlı aşırı kusmalar, Şeker var ama yakılamıyor ise
Diyabet
İdrarda keto asitlerin varlığı diyabetin iyi kontrol edilemediğini gösteren önemli bir bulgudur.
Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır. Genellikle klinik şikayetler başlamadan önce idrarda bilirübin çıkmaya başlar.
Bilirübin idrarı çay rengine boyar, hasta idrar koyulaşmasını çay gibi diye tarif eder.
Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır. İdrarda her zaman düşük miktarda ürobilinojen vardır. İdrarda ürobilinojen fazlalığı:
Aşırı kan yıkımı ( hemoliz), Karaciğer parenkim hasarı, Kabızlık,
İntestinal bakterilerin aşırı çoğalması durumunda görülür.
İdrarda ürobilinojenin normalden az olması:Obstruktif bilier hastalıklarda, kolestazda görülür.
Enfeksiyon bulguları:
Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir. Bazı bakteriler idrardaki nitratları nitrite çevirirler. Bu nedenle idrarda nitrit varlığı bakteri varlığını gösterir.
Nitratı parçalayıp nitrite çeviren bakteriler: idrar yolu enfeksiyonu yaparlar ve nitrit pozitif olur.
Escherichia coli, Klebsiella, Proteus, Enterobacter, Citrobacter, proteus
Nitratı parçalayamayan bakteriler: idrar yolu enfeksiyonu yaparlar ancak nitrit negatiftir.
Stafilokoklar, Streptokoklar, Haemophilus
Bu nedenle idrarda nitrit varlığı enfeksiyon lehine bir bulgudur ancak nitrit yokluğu enfeksiyonu ekarte ettirmez.
Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir. Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir. İdrarda lökosit varlığına piyüri denir ve idrar yolu enfeksiyonunun işaretidir ancak enfeksiyon olmadan da idrarda iltihap hücreleri, lökositler olabilir. Buna steril piyüri denir (kültür negatif). Steril piyüri analjezik nefropatisinde ve rutin kültürlerde üremeyen idrar yolu enfeksiyonlarında görülür: Steril piyüri nedenleri:
Analjezik nefropatisi,
Zor üreyen bakterilere bağlı idrar yolları enfeksiyonu;
Üriner sistem tüberkülozu,
Chlamidia, Mycoplazma, Ureoplazma urealyticum enfeksiyonları.
Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir. Strip ile eritrosit peroksidaz reaksiyonu tespit edilir. Her sahada 3 den fazla eritrosit varlığında peroksitaz ve strip ile kan testi pozitif bulunur. Strip ile kanın nerden geldiği tespit edilemez. İdrar stripi ile kan pozitifliği birçok anlama gelebilir sadece hematüriyi göstermez:
Hematüri,
Hemoglobinüri, Myoglobinüri,
Yanlış pozitif sonuç,
Kontaminasyon anlamına gelebilir.
İdrar pH sının 9 ve üzerinde olduğu alkali idrarlarda strip ile kan testi yanlış pozitif bulunur. Ayrıca idrarda semen varlığı, perine temizliğinde kullanılan oksidan ajanlar, hemoroid ve vajenden bulaşan eritrositler testi yalancı pozitif yapar.
Temel olarak temiz süpernatat ve kırmızı sediment, mikroskopide eritrosit varlığına hematüri denir.
Kırmızı süpernatant ve strip test pozitifliği hemoglobinüri yada myoglobinüri dir.
Kırmızı süpernatant ve strip negatif ise; porfiri, ilaç ( hidroksikobalamin, phenazopriridin), gıda, gıda boyası olabilir.
Temiz süpernatant kırmızı sediment strip pozitif ancak mikroskopide eritrosit görülmezse:
myoglobinüri, ( Rhabdomyoliz yada myoglobinürik böbrek yetmezliğine bağlı),
hemoglobinüri:
Enfeksiyon: falciparum sıtması, clostridium welchii enfeksiyonu,
Transfüzyon reaksiyonları,
Paroksismal noktürnal hemoglobinüri düşünmek gerekir.
İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ
İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.
Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır. Genelde çoğu Nötrofildir. İdrarda eozinofil varlığı Akut İnsterstisyel nefritin önemli bir bulgusudur. Lenfositler üriner tüberkülozda görülür.
Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder. 1 litre idrarda 1 ml kan varlığı idrarı kırmızı yapmaya yeter= Gros hematüri, yani gros hematüri her zaman abondan kanama anlamına
gelmez. Mikroskobik hematüri en az 2-3 idrar örneğinde her sahada 3 eritrosit görülmesi dir. Hematüriler geçici yada kalıcı olabilir. Geçici hematüri daha çok gençlerde görülür bir süre sonra kaybolur. Kalıcı hematüriler ise daha çok >50 yaş üstünde görülür geçici olsa bile ciddiye alınıp incelenmeyi gerektirir. Kalıcı hematüriler detaylı tetkik edilmelidir, renal ve renal olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Renaller de glomerüler olanlar ve olmayanlar diye ayrılır. Glomerüler renal hematürilerde:
Eritrosit silendirler, dismorfik eritrositler ve >500 mg/dl proteinüri görülür. Glomerüler renal hematürilerde idrar koka-kola rengindedir.
Glomerüler hematüri ( koka- kola idrar)
>500 mg /dl proteinüri, Eritrosit silendirler, Dismorfik eritrositler.
Glomerüler Hematüri sebepleri:
Thin Bazal membran nefropatisi (familial hematüri, benign),
Alport sendromu, IgA nefropatisi, Non – Glomerüler Hematüri
Proteinüri > 500 mg/ dl Eritrosit Slendir yok
Dismorfik eritrostielr yok.
Non Glomerüler Hematüri sebepleri:
Tübüloinsterstisyel nefrit, Piyelonefrit,
Polikistik Böbrek hastalığı, Renal hücreli karsinoma, Orak hücre hastalığı,
Renovasküler hastalıklar ( athero emboli, renal ven trombozu, arteriovenöz malformasyonlar (Nutkracker sendrome)).
Ekstra-renal non glomerüler hematüriler:
Tümör/ malinite Prostat,
Üreter, mesane tümörleri, Taş,
Benign prostat hiperplazisi,
Enfeksiyonlar (piyelonefrit, sistit, prostatit, üretrit),
Shistosomiyazis, Foley travması, Antikoagülanlar, Kemoterapötikler,
Mitotane, İfosfamid,
Hematürlierin incelenmesinde anamnez önemlidir: Ani başlayan yan ağrısı ile başlayan aynı taraf kasığına yayılan, bulantı kusmanın eşlik ettiği hematüriler genelde taşa bağlıdır. Dizüri ateş ile beraber ise pyelonefrite, idrar yolu enfeksiyonuna bağlıdır. Bir boğaz enfeksiyonunu takiben birkaç hafta sonra ortaya çıkan hematüri post streptokoksik akut glomerülonefrit yada immünglobülin (IgA ) nefropatisidir.
Hematürinin nasıl geldiği de önemli:
Miksiyonun başında görülen hematüri distal bölge parolojisine bağlıdır, Miksiyonun sonunda görülen hematüri mesane- posteriör ürethra yada prostatik üretradan kaynaklanabilir.
Miksiyon boyunca kanama ise üst üriner sistem kaynaklıdır.
Aile hikayesi de hematüri tanısında yer alır familal özellikli hematüriler:
Polikistik böbrek hastalıkalrında, Alport sendromunda, orak hücre nefropatisinde, familial nefropatilerde ( thin basal membran nefropatisi) görülür.
Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder. Hyalen silendirler normal de bulunabilir bunun dışındaki silindirlerin bulunması renal hastalıkları işaret eder.
Hatta silendir içerisindeki hücre patolojinin yerini gösterir. Silendiri oluşturan organik matriks Tamm – Horsfall mukoproteinidir. Silendir oluştukları tübülün şeklini alırlar, sadece distal tüplerde ve toplayıcı kanallarda silendir oluşur. Proksimal tüplerde ve Henle kulpunda silendir oluşmaz. İdrar pH sının düşük olması ( asit idrar), idrar akımının az olması, idrar elektrolitlerinin yüksek olması silendir gelişimini tetikler. (
yani protein denatürasyonu yapan asit, yavaş akım ve tuz varlığı gibi şeyler silendir oluşumunu arttırır).
Hyalen slendir sağlıklı kişilerde de görülür ve varlığı bir hastalığı göstermez. Aşırı egzersiz, susuz kalma, diüretik kullanımı ile artar.
Eritrosit selendir varlığı ise glomerülonefrit ve vaskülit tanısı koydurur.
Lökosit silendir ve piyüri varlığı piyelonefrit, renal tüberküloz, tübüloinsterstisyel nefritte görülür. Çamurumsu kahverengi silendirler akut tübüler nekroz için diagnostiktir. Waxy-kaba silendirler ilerlemiş böbrek yetmezliklerinde görülür. Yağlı fatty silendirler ve lipidüri ve polarize mikroskopta Malta haçı görüntüsü nefrotik sendromda görülür.
Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir. Normal idrar sedimentinde bakteri görülmez. Ancak idrar iyi bir besiyeridir ve en ufak kontaminasyon oda ısısında hızla ürer. İdrar tahlilinde nitrit ve lökosit esteraz varlığı üriner enfeksiyonu gösterir. Ancak her sahada 15 – 20 yassı epitel var ise bu kontaminasyondur. İdrar tahlilinde 15 – 20 epitel var ise bu idrar kontaminedir kültür için yeni örnek alınmalıdır. Şüpheli vakalarda suprapubik aspirasyon ile alınan idrarda bir koloni bile enfeksiyonu gösterir. Genel olarak 100.000 koloni/ ml ve üzeri ( tek bakteri) anlamlı bakteriüriyi gösterir.100.000 koloni/ml nin altı ve birden fazla bakteri çeşidi var ise bu kontaminasyondur.
Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır. Transisyonel epiteller mesane kaynaklıdır. İdrarda her sahada 15 – 20 yassı epitel varlığı kontaminasyon işaretidir.
Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar.
Kristallerin şekli, rengi ve idrar pH sı tanımlamada önemlidir.
Kalsiyum Oksalat (zarf şekilli) kristalleri ile birlikte akut böbrek yetmezliği varlığı etilen glikol ( antifiriz )zehirlenmesinde görülür.
Bol miktarda ürik asit kristali ( elmas yada fıçı şekilli) ile birlikte
akut böbrek yetmezliği tümör lizis sendromunda olur.
Hekzagonal sistin kristalleri sistinüride görülür.
Struvite kristaller: magnezyum amonyum fosfat ve triple fosfat taşları üreyi parçalayan enfeksiyonlar sırasında ( Proteus, Klebsiella enfeksiyonu) görülür.
İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.
Referanslar:
Bhavsar T, Potula R, Jin M, Truant AL. Predictability of urinalysis 1.
parameters in the diagnosis of urinary tract infection: a case study. MLO Med Lab Obs. 2015 Jan. 47 (1):8, 10, 12; quiz 13. [Medline]
L a b T e s t s O n l i n e . A v a i l a b l e 2.
at http://labtestsonline.org/understanding/analytes/urinalysis/tab/sample.
Accessed: 10/02/2012.
Anderson MJ, Agarwal R. Urinalysis. Lerma EV and Nissenson AR. In 3.
Nephrology Secrets. Third Edition. Elsevier Mosby: 2012.
Simerville JA, Maxted WC, Pahira JJ. Urinalysis: a comprehensive 4.
review. Am Fam Physician. 2005 Mar 15. 71(6):1153-62. [Medline].
Post TW, Rose BD. Urinalysis in the diagnosis of renal disease. Curhan GC 5.
and Forman JP (Eds). Accessed 10/04/2012. 9/2012.
Ko K, Kwon MJ, Ryu S, Woo HY, Park H. Performance Evaluation of Three 6.
URiSCAN Devices for Routine Urinalysis. J Clin Lab Anal. 2015 Aug 24. [Medline].
Khejonnit V, Pratumvinit B, Reesukumal K, Meepanya S, Pattanavin C, 7.
Wongkrajang P. Optimal criteria for microscopic review of urinalysis following use of automated urine analyzer. Clin Chim Acta. 2015 Jan 15.
439:1-4. [Medline].
Karnath BM, Rodriguez G, Narat R. Evaluation of Hematuria. Hospital 8.
Physician. April 2007. 62:20-26.
Lerma EV. Approach to the patient with renal disease. Lerma EV, Berns 9.
JR, Nissenson AR (Eds):. Current Diagnosis and Treatment in Nephrology and Hypertension. McGraw-Hill: 2008.
İDRAR TESTİ
İdrar testi hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir.
NORMAL İDRAR DEĞERLERİ
Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir), Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür),
pH 4,5 – 8 arası
Spesifik gravitesi (Dansitesi): 1.005 – 1.025 arasında, Glikoz ( şeker): <130 mg / dL
Keton: yok Nitrit: yok,
Lökosit esteraz: negatif, Bilirübin: negatif,
Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 – 1 mg/dL) Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal,
Protein < 150 mg / gün normal,
Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal,
Epitel: her sahada 15-20 yassı epitel normal, Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal, Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir, Bakteri: görülmemeli,
Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir.
İDRAR TESTİ NEDEN YAPILIR?
İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:
Genel sağlık taraması amacıyla yapılabilir: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir.
Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe sahiptir.
Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz.
İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR
Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir.
ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
Penis ucunu ıslak mendille silin, Kuru kağıt mendille silin,
İdrarın bir kısmını tuvalete yapın,
Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı), Kalan idrarı tuvalete yapın,
Örneği laboratuvara ulaştırın.
BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI:
Vajina dudaklarını elinizle ayırın,
Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin,
Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin, İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,
İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun), Kalan idrarı tuvalete yapın,
Örneği laboratuvara ulaştırın.
İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir.
Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz.
İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir.
İDRAR TESTİ SONUCU
İdrar tahlili sonucu: İdrar tahlili üç bölümden oluşur,
FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği, KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri,
MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi
İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ
İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir.
İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ
İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır.
İdrarın asitliğine ( pH sına) bakılır: pH seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir.
Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir. Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir.
Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır.
Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder.
Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir.
Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder.
Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır.
Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır.
Enfeksiyon bulguları:
Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir.
Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir.
Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir
Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir
İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ
İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.
Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır
Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder.
Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel
hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder.
Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir.
Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır.
Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır.
Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar.
İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.
Dr. Aydoğan LERMİ
Aı- MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞER BİLDİRİM TALİMATI
MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞER BİLDİRİM TALİMATI
Mikrobiyoloji laboratuvarı panik değer listesi :
Vankomisin rezistan Enterokok pozitifliği,
Karbapenem dirençli enterobacteriacea pozitifliği, Brucella kültür pozitifliği,
Kan kültürü pozitifliği,
BOS gram – ARB boyama pozitifliği.
BOS kültür pozitifliği,
Steril vücut sıvılarında kültür pozitifliği, ARB boya pozitifliği,
TBC kültür pozitifliği,
Periferik yaymada malarya görülmesi, Salmonella / Şigella kültür pozitifliği, Dirençli Acinetobakter pozitifliği.
HBsAg, Anti HCV, Anti HIV pozitif olması halende laboratuvar bilgi 1.
sisteminde sonuç ekranında sonuç kritik aralıktadır yazısı çıkar bu panik değerdir ve gönderen hekimi ile servise telefon ile haber verilir.
VRE, karbapenem dirençli Enterobacteriaceae, tüberküloz basili, kan 2.
kültürü, üretral akıntı, malarya ve diğer kan parazitleri, steril vücut sıvıları kültürü, gayta kültürü sonuçları pozitif olduğunda, manuel olarak hasta ekranına uyarı girişi yapılarak, sonuç onaylanır. Ayrıca klinisyen ile görüşülerek, sonuçlar sözel olarak aktarılır.
Daha sonra görüşülen kişi, servis, saat, örnek no sunuı içeren bilgiler ile 3.
panik değer bildirim formu doldurulur. Hasta psikolojisi nedeniyle panik ve kritik değerler sonuç çıktısına yansıtılmaz.
Panik değerler sanal ortamda aynı zamanda panik değer dosyasında 4.
saklanmalıdır.
Ah- MİKROBİYOLOJİ
LABORATUVARI SONUÇLARIN
RAPORLANMASI VE
YORUMLANMASI TALİMATI
MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI SONUÇLARIN RAPORLANMASI VE YORUMLANMASI TALİMATI
AMAÇ:
Laboratuarda, sağlıklı bir sonuç elde edip, sonuçların raporlanması ve yorumlanması için yapılması gerekenleri belirlemek.
SORUMLULAR:
Laboratuar teknisyenleri, sekreteri ve uzman hekimleri TALİMATLAR:
Hastane otomasyon sistemine bağlı otoanalizörlerde çalışılan sonuçlar, otomatik olarak Laboratuar modülünde teknisyen modülüne gelir.
Manuel çalışılıp sonuçlandırılan testler Laboratuar teknisyeni tarfından Manuel Çalışma Sonuç Kayıt Formu na kaydedilir. Raportör ya da laboratuar teknisyeni tarafından HBYS ye kayıt altına alınır, Laboratuar uzman onayına sunulur.
Çalışılan test sonuçları birim teknisyeni tarafından kontrol edilerek uzman onayına gönderilir.
Uzman doktor, test sonuçlarını; hastaya ait klinik bilgileri ve geçmiş sonuçlarını otomasyon sistemi
üzerinden karşılaştırarak değerlendirir.
Mesai saatleri dışında, hafta sonları, resmi-dini bayram tatillerinde sonuçlar nöbetçi teknisyen tarafından onaylanır.
Panik değer sonuç çıkması durumunda Laboratuar uzman onayına sunulur. Laboratuvar uzmanı hastanın daha önceki sonuçlarına (varsa) bakılıp, çıkan sonuçlarla karşılaştırılır. Klinik tanı veya diğer laboratuar sonuçları ile uygunsuzluk varsa doktoru ile görüşülerek çalışma gerekli görülürse tekrarlanır.
Panik değerde çıkan test sonuçları tekrarı yapılmadan öncelikli olarak bildirimi yapılıp, kayıt altına alınmalıdır.
Laboratuar sonuçları HBYS’ de belirtilen süre içerisinde çalışılıp, onaylanır.
Salmonella, Brucella ,Kültür ekimleri Uzman doktor tarafından değerlendirilip, raportör tarafından HBYS de kayıt altına alınıp, uzman doktor onayına sunulur.
Antibiyogram testleri Uzman doktor tarafından CSLI Uluslar arası Standart Rehbere göre değerlendirilip, raportör tarafından HBYS de kayıt altına alınıp, uzman doktor onayına sunulur.
Uzman doktor, test sonuçlarını; hastaya ait klinik bilgileri ve geçmiş sonuçlarını otomasyon sistemi üzerinden karşılaştırarak değerlendirir.
Onaylanan sonuçlar HBYS’ den görülebilir. Poliklinik hastaları örnek alma odasından sonuç çıktılarını alırlar ve doktorlarına götürürler. Yatan hastalar ve acil servis hastalarının sonuçları ilgili servisteki HBYS üzerinden görülür.
Hafta sonları Salmonella, Brucella, Kültür ekimleri ve antibiogram testleri uygun ortamda bekletilerek, Doktor değerlendirmesine sunulur.
Ag- MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST ÇALIŞMA TALİMATI
MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST ÇALIŞMA TALİMATI
AMAÇ:
Mikrobiyoloji testleri çalışma yöntemlerini, analiz öncesi hazırlıklarını, bazı testlerin çalışma yöntemlerini tarifler.
SORUMLULAR:
Laboratuvar çalışanları TALİMATLAR:
Boğaz Sürüntüsü: Koyun Kanlı agar (Öze son sahaya 10- 15 kez batırılacak) bu alana bacitracin (A) diski koy GABHS ürer ise öze batırılan alanlarda beta hemoliz görülür hassas olduğunan disk etrafında beta hemoliz görülmez.
İdrar Kanlı-EMB-Direk Mikroskobi
Kan KA+EMB+Çukulata+ Direkt Mikroskopi
Diğer Steril Vücut Sıvıları KA+EMB+Çukulata+Sabouraud+Direkt Mikroskopi
Yara KA+EMB+Çukulata+ Direkt Mikroskopi
Apse KA+EMB+Çukulata+ Direkt Mikroskopi
Balgam KA+EMB+Çukulata+ Sabouraud+Direkt Mikroskopi Dışkı KA+EMB+SS+GN buyyon (Ertesi sabah EMB+SS pasaj)
Sulu ve/veya kanlı dışkı
KA+EMB+SS+GN buyyon (Ertesi sabah EMB+SS pasaj) Ampisilinli Kanlı Agar+Kampilobakter besiyeri(mikro aerofil ortam) Sorbitollü
MacConcey AGAR
Kolera ön tanılı dışkı APS, Direkt mikroskopide vibrio aranılacak
Cx Sürüntüsü KA+EMB/Thayer-Martin+EMB+Sabouraud+Direkt Mikroskopi Meni, prostat mayi KA+EMB+Çukulata+ Direkt Mikroskopi
BOS KA+EMB+Çukulata+Sabora+Direkt Mikroskopi
Kulak Materyali KA+EMB+Çukulata+ Sabouraud
Burundan Sürüntü KA+EMB
Sinüs Aspiratı KA+EMB+Çukulata+ Sabouraud
Yara, Mayi, Göz Kornea kültürleri
önce bouillon (sıvı besi yeri ) da 1 gün bekletilir. Ertesi gün Kanlı- EMB-Çikolata agara ekim yapılır. Direk preperattan yayma
hazırlanır.
Kan kültürü kan kültürü şişesine 10 cc kan aktarılarak hazırlanır. 1 gün bekletilir, ertesi gün Kanlı-EMB- Çikolata agara ekim yapılır.
Anaerop kültür için materyal Protokole bakınız
KLİNİK MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI’NDA KÜLTÜR ANTİBİYOGRAM ÇALIŞMALARINDA;
İdrar örnekleri dışında, tüm örneklerden boyalı mikroskopik inceleme yapılmakta, bu incelemede lökosit, epitel hücresi ve bakteri varlığı
araştırılmakta, değerlendirilmektedir.
Değerlendirmede balgam örnekleri için Bartlett skorlama sistemi, yara örnekleri için ise Q skor sistemi kullanılmaktadır.
İdrar örneklerinde üreme sayıları ‘European Manual of Clinical Microbiology’ rehber alınarak değerlendirilmektedir.
İdrar örneklerinde üreme sayıları değerlendirme kriterlerine göre az ve/veya karışık olduğunda hastanın tam idrar tetkiki sonucu incelenerek gerektiğinde hasta örneğinin tekrarı istenebilmektedir. Bu gibi örneklerde; preanalitik hata kaynaklarından örnek alım teknikleri ile örneklerin bekletilme ve transport koşulları yeniden gözden geçirilmelidir.
Balgam için BARTLETT değerlendirmesi Örnekteki
Nötrofil sayısı Puan Örnekteki Epitel
Hücre Sayısı Puan
<10 0 10-25 -1
10-25 +1 >25 -2
>25 +2 – –
Mukus var +3 – –
Mikroskopta X100 büyütme alanında yirmi – otuz sahadaki epitel ve nötrofil sayılarının ortalaması alınır sonuç sıfır yada eksi çıkar ise tükürük kontaminasyonudur balgam değildir örnek reddedilir.
Yara örnekleri için Q-SKORU değerlendirmesi Yassı epitel
hücresi 0 yok 1-9 az 10-24 orta >25 çok Nötrofil
sayısı 0 -1 -2 -3
0 yok 0 3 0 0 0
1 az +1 3 0 0 0
2 orta +2 3 1 0 0
3 çok +3 3 2 1 0
Yara kültürü için Düşük mikroskopi alanında x40 nötrofil ve epitel sayıları tablodan karşılaştırılarak toplanan sonuç birden büyük ise örnek kültür için
değerlidir aksi halde reddedilir.
KÜLTÜR ÖRNEKLERİ BOYALI MİKROSKOPİK İNCELEME, HÜCRE SAYIMI, TAM İDRAR TETKİKİ GİBİ DİREKT MİKROSKOPİK TETKİKLERDEN BAĞIMSIZ OLARAK DEĞERLENDİRİLMEMEKTEDİR.
MANTAR ARANMASI VE KÜLTÜRÜ
Mantar aranması yapılırken bir lam üzerine hasta bölgedeki deriden kazıntı alınır.
Üzerine %30 luk potasyum hidroksit dökülür ve lamelle kapatılır. 1 saat kadar bekletildikten sonra mikroskopta incelenir.
Mantar kültürü yapılırken yine hasta bölgedeki deriden kazıntı alınır. Sabora besi yerine ekim yapılır, ekim besi yeri içine gömülerek yapılır. 7-10 gün kadar bekletilir. Üreyen kısımdan bant yardımıyla alınır ve 1 damla fenollü pamuk mavisi damlatılmış lam üzerine yapıştırılır. Mikroskopta incelenir.
Katalaz çalışması : % 3 sulandırılmış oksijenli sudan 1 damla lam üzerine alınır.
Plakta üreyen bakteriden alınıp buraya sürülür. Köpürme varsa KATALAZ (+), köpürme yoksa KATALAZ (-) olarak değerlendirilir.
Oksidaz çalışması: Bir kurutma kağıdına 1 damla sıvı oksidaz ayracı damlatılır.
Bir çubuk yardımıyla üreyen bakteriden alınır ve buraya sürülür. Mor renk oluşursa oksidaz (+) ,oluşmazsa oksidaz (-) olarak değerlendirilir.
Plazma koaülaz çalışması:
LAMDA: lama 1-2 damla steril plazma damlatılır üzerine 1 öze bakteri örneği karıştırılır hafif çalkalaryarak 1 -2 dakika beklenir ağğlütinasyon varsa koagülaz + yoksa koagülaz – denir
TÜPTE: Bir tüp içine bir miktar plazma konur. Üreyen besiyerinden bakteriler steril eküvyonla toplanır. Plazma içerisinde ezilir, ağzı kapatılarak etüvde 24 saat bekletilir. Plazma pıhtılaşırsa koagülaz + yoksa koagülaz – denir.
Bu test Staphylococcus aureus un tanısında kullanılır.
BOYAMA YÖNTEMLERİ
Giemza Boyama
Lam üzerine yayma yapılır ve preperatın kuruması beklenir (15 dk).
Kuruyan preperat üzerine May Grünwals dökülür 2 dk beklenir. Bunun yerine etil alkol de kullanılabilir.
Etil alkolde 15 dk bekletilir. Bu şekilde preperat fiske edilmiş olur.
Preperat pisetle yıkanır (Su yavaş dökülmeli.)
Giemza boya 1 e 3 oranında sulandırılarak yıkanan preperat üzerine dökülür 20 dk bekletilir.
Preperat yıkanır ve kurumaya bırakılır.
Gram Boyama
Lam üzerine yayma yapılır ve kuruması beklenir.
Preperat 3 kez alevden geçirilerek tespit edilir.
Preperatın üzerine kristal viyole dökülür 2 dk beklenir kısık suyla yıkanır.
Lügol dökülür 2 dk beklenir kısık suyla yıkanır.
Alkol ile yıkanır, sudan geçirilir.
Sulandırılmış fuksin ile 20 sn bekletilir sudan geçirilir ve kurumaya bırakılır.
Sperm Boyama (Kruger Strict )
Lam üzerine yayma yapılır ve kuruması beklenir.
Preperat fiksatife konur 5 dk bekletilir, fiksatiften çıkarılıp 15 dk kurumaya bırakılır.
Kuruyan preperat sudan geçirilir fazla su kurutma kağıdıyla alınır A boyasında 1,5 dk bekletilir, sudan
geçirilir.
Tekrar fazla suyu alınarak B boyasında 1,5 dk bekletilir, sudan geçirilir.
Tekrar fazla suyu alınarak C boyasında bekletilir, sudan geçirilir ve kurumaya bırakılır.
**Bütün boyamalar yapılırken yıkamalar pisetle kısık su altında yapılır.
BRUCELLA TEST PROSEDÜRÜ
Tarama Yöntemi
Tarama amacıyla 1/160 ve 1/320 dilüsyonlar önerilir.
Eğer pozitif ise 1/320 den başlayarak titrasyon sürdürülür.
Bütün reaktifleri kullanmadan önce oda sıcaklığına getirin.
Her hasta için 2 kuyu kullanacak şekilde ayarlayın.
Hasta serumunu bir tüpte , dilüent ile 1/40 oranında sulandırın ( 200 mikron dilüent + 5 mikron hasta serumu)
ve 2. kuyulara 50 mikron dilüent koyun. Diğer tüpte dilüe ettiğiniz hasta serumundan 50 mikron alıp ilk kuyuya ilave edin, 50 mikron bu kuyudan alıp 2. kuyuya koyup karıştırın ve 50 mikron alıp atın.
Her iki kuyuya da Brucella antijeni ekleyip ağızlarını kapatın.
Etüvde 24 saat bekletin.
(Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/160 ile başlar.) Titrasyon Yöntemi
Çalışılacak sayıda kuyu çıkarın.
İlk kuyuya 100 mikron diğer kuyulara 50 mikron dilüent koyun.
İlk kuyuya 5 mikron hasta serumu pipetleyin ve karıştırın. Bu kuyudan 50 mikron karışımı alın ve 2.kuyuya pipetleyin ve dilisyonu devam ettirin. Son kuyudan 50 mikron alıp atın.
Bütün kuyulara 50 mikron Brucella antijeni ekleyin, ağızlarını kapatıp etüvde 24 saat bekletin.
( Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/40 ile başlar.)
BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYON TESTİ ÇALIŞMA PROSEDÜRÜ
Reaktifler oda sıcaklığına getirilir.
Bir tüpte 900 mikron SF ile 100 mikron hasta serumu karıştırılır.
Her hasta için 5 adet cam tüp kullanılır. Tüplere 100 mikron hasta serumu konur.
Dilüe edilen hasta serumundan 100 mikron alınır ve 1. tüpe konarak dilüsyon yapılır.
tüpten 100 mikron alınıp atılır.
Tüm tüplerin üzerine 100 mikron Brucella antijeni konur ve ağızları kapatılır.
2 saat etüvde, 22 saat oda sıcaklığında bekletilir.
( Değerlendirme pozitiflik durumunda 1/40 ile başlar. )
