İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir.
Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır. Genelde çoğu Nötrofildir. İdrarda eozinofil varlığı Akut İnsterstisyel nefritin önemli bir bulgusudur. Lenfositler üriner tüberkülozda görülür.
Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder. 1 litre idrarda 1 ml kan varlığı idrarı kırmızı yapmaya yeter= Gros hematüri, yani gros hematüri her zaman abondan kanama anlamına
gelmez. Mikroskobik hematüri en az 2-3 idrar örneğinde her sahada 3 eritrosit görülmesi dir. Hematüriler geçici yada kalıcı olabilir. Geçici hematüri daha çok gençlerde görülür bir süre sonra kaybolur. Kalıcı hematüriler ise daha çok >50 yaş üstünde görülür geçici olsa bile ciddiye alınıp incelenmeyi gerektirir. Kalıcı hematüriler detaylı tetkik edilmelidir, renal ve renal olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Renaller de glomerüler olanlar ve olmayanlar diye ayrılır. Glomerüler renal hematürilerde:
Eritrosit silendirler, dismorfik eritrositler ve >500 mg/dl proteinüri görülür. Glomerüler renal hematürilerde idrar koka-kola rengindedir.
Glomerüler hematüri ( koka- kola idrar)
>500 mg /dl proteinüri, Eritrosit silendirler, Dismorfik eritrositler.
Glomerüler Hematüri sebepleri:
Thin Bazal membran nefropatisi (familial hematüri, benign),
Alport sendromu, IgA nefropatisi, Non – Glomerüler Hematüri
Proteinüri > 500 mg/ dl Eritrosit Slendir yok
Dismorfik eritrostielr yok.
Non Glomerüler Hematüri sebepleri:
Tübüloinsterstisyel nefrit, Piyelonefrit,
Polikistik Böbrek hastalığı, Renal hücreli karsinoma, Orak hücre hastalığı,
Renovasküler hastalıklar ( athero emboli, renal ven trombozu, arteriovenöz malformasyonlar (Nutkracker sendrome)).
Ekstra-renal non glomerüler hematüriler:
Tümör/ malinite Prostat,
Üreter, mesane tümörleri, Taş,
Benign prostat hiperplazisi,
Enfeksiyonlar (piyelonefrit, sistit, prostatit, üretrit),
Shistosomiyazis, Foley travması, Antikoagülanlar, Kemoterapötikler,
Mitotane, İfosfamid,
Hematürlierin incelenmesinde anamnez önemlidir: Ani başlayan yan ağrısı ile başlayan aynı taraf kasığına yayılan, bulantı kusmanın eşlik ettiği hematüriler genelde taşa bağlıdır. Dizüri ateş ile beraber ise pyelonefrite, idrar yolu enfeksiyonuna bağlıdır. Bir boğaz enfeksiyonunu takiben birkaç hafta sonra ortaya çıkan hematüri post streptokoksik akut glomerülonefrit yada immünglobülin (IgA ) nefropatisidir.
Hematürinin nasıl geldiği de önemli:
Miksiyonun başında görülen hematüri distal bölge parolojisine bağlıdır, Miksiyonun sonunda görülen hematüri mesane- posteriör ürethra yada prostatik üretradan kaynaklanabilir.
Miksiyon boyunca kanama ise üst üriner sistem kaynaklıdır.
Aile hikayesi de hematüri tanısında yer alır familal özellikli hematüriler:
Polikistik böbrek hastalıkalrında, Alport sendromunda, orak hücre nefropatisinde, familial nefropatilerde ( thin basal membran nefropatisi) görülür.
Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder. Hyalen silendirler normal de bulunabilir bunun dışındaki silindirlerin bulunması renal hastalıkları işaret eder.
Hatta silendir içerisindeki hücre patolojinin yerini gösterir. Silendiri oluşturan organik matriks Tamm – Horsfall mukoproteinidir. Silendir oluştukları tübülün şeklini alırlar, sadece distal tüplerde ve toplayıcı kanallarda silendir oluşur. Proksimal tüplerde ve Henle kulpunda silendir oluşmaz. İdrar pH sının düşük olması ( asit idrar), idrar akımının az olması, idrar elektrolitlerinin yüksek olması silendir gelişimini tetikler. (
yani protein denatürasyonu yapan asit, yavaş akım ve tuz varlığı gibi şeyler silendir oluşumunu arttırır).
Hyalen slendir sağlıklı kişilerde de görülür ve varlığı bir hastalığı göstermez. Aşırı egzersiz, susuz kalma, diüretik kullanımı ile artar.
Eritrosit selendir varlığı ise glomerülonefrit ve vaskülit tanısı koydurur.
Lökosit silendir ve piyüri varlığı piyelonefrit, renal tüberküloz, tübüloinsterstisyel nefritte görülür. Çamurumsu kahverengi silendirler akut tübüler nekroz için diagnostiktir. Waxy-kaba silendirler ilerlemiş böbrek yetmezliklerinde görülür. Yağlı fatty silendirler ve lipidüri ve polarize mikroskopta Malta haçı görüntüsü nefrotik sendromda görülür.
Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir. Normal idrar sedimentinde bakteri görülmez. Ancak idrar iyi bir besiyeridir ve en ufak kontaminasyon oda ısısında hızla ürer. İdrar tahlilinde nitrit ve lökosit esteraz varlığı üriner enfeksiyonu gösterir. Ancak her sahada 15 – 20 yassı epitel var ise bu kontaminasyondur. İdrar tahlilinde 15 – 20 epitel var ise bu idrar kontaminedir kültür için yeni örnek alınmalıdır. Şüpheli vakalarda suprapubik aspirasyon ile alınan idrarda bir koloni bile enfeksiyonu gösterir. Genel olarak 100.000 koloni/ ml ve üzeri ( tek bakteri) anlamlı bakteriüriyi gösterir.100.000 koloni/ml nin altı ve birden fazla bakteri çeşidi var ise bu kontaminasyondur.
Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır. Transisyonel epiteller mesane kaynaklıdır. İdrarda her sahada 15 – 20 yassı epitel varlığı kontaminasyon işaretidir.
Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar.
Kristallerin şekli, rengi ve idrar pH sı tanımlamada önemlidir.
Kalsiyum Oksalat (zarf şekilli) kristalleri ile birlikte akut böbrek yetmezliği varlığı etilen glikol ( antifiriz )zehirlenmesinde görülür.
Bol miktarda ürik asit kristali ( elmas yada fıçı şekilli) ile birlikte
akut böbrek yetmezliği tümör lizis sendromunda olur.
Hekzagonal sistin kristalleri sistinüride görülür.
Struvite kristaller: magnezyum amonyum fosfat ve triple fosfat taşları üreyi parçalayan enfeksiyonlar sırasında ( Proteus, Klebsiella enfeksiyonu) görülür.
İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder.
Referanslar:
Bhavsar T, Potula R, Jin M, Truant AL. Predictability of urinalysis 1.
parameters in the diagnosis of urinary tract infection: a case study. MLO Med Lab Obs. 2015 Jan. 47 (1):8, 10, 12; quiz 13. [Medline]
L a b T e s t s O n l i n e . A v a i l a b l e 2.
at http://labtestsonline.org/understanding/analytes/urinalysis/tab/sample.
Accessed: 10/02/2012.
Anderson MJ, Agarwal R. Urinalysis. Lerma EV and Nissenson AR. In 3.
Nephrology Secrets. Third Edition. Elsevier Mosby: 2012.
Simerville JA, Maxted WC, Pahira JJ. Urinalysis: a comprehensive 4.
review. Am Fam Physician. 2005 Mar 15. 71(6):1153-62. [Medline].
Post TW, Rose BD. Urinalysis in the diagnosis of renal disease. Curhan GC 5.
and Forman JP (Eds). Accessed 10/04/2012. 9/2012.
Ko K, Kwon MJ, Ryu S, Woo HY, Park H. Performance Evaluation of Three 6.
URiSCAN Devices for Routine Urinalysis. J Clin Lab Anal. 2015 Aug 24. [Medline].
Khejonnit V, Pratumvinit B, Reesukumal K, Meepanya S, Pattanavin C, 7.
Wongkrajang P. Optimal criteria for microscopic review of urinalysis following use of automated urine analyzer. Clin Chim Acta. 2015 Jan 15.
439:1-4. [Medline].
Karnath BM, Rodriguez G, Narat R. Evaluation of Hematuria. Hospital 8.
Physician. April 2007. 62:20-26.
Lerma EV. Approach to the patient with renal disease. Lerma EV, Berns 9.
JR, Nissenson AR (Eds):. Current Diagnosis and Treatment in Nephrology and Hypertension. McGraw-Hill: 2008.