FEN VE TEKNOLOJ. A. Ifl k. B. Ses

A. Ifl›k B. Ses

Ifl›k ve Ifl›k Kaynaklar›

Çevremizdeki varl›klar›

görebilmek için ›fl›¤a ihtiyaç duyar›z. Gündüz etraf›m›z›

görmemizi sa¤layan ›fl›k Günefl’ten gelir. Günefl, do¤al bir ›fl›k kayna¤›d›r. Geceleri ise yapay ›fl›k kaynaklar› kullanarak çevremizi ayd›nlat›r›z.

Ifl›k üreten maddelere ›fl›k kayna¤› denir.

Kendili¤inden ›fl›k yayan kaynaklar do¤al ›fl›k kayna¤›, insan yap›m› kaynaklar ise yapay ›fl›k kayna¤› olarak adland›r›l›r.

Yukar›daki kavram haritas›nda yapay ›fl›k kaynaklar› insanlar taraf›ndan bulunufl s›ras›na göre yaz›lm›flt›r. Teknoloji gelifltikçe çok çeflitli ve geliflmifl ayd›nlatma araçlar› bulunmaktad›r.

Maçlarda kullan›lan spot lambalar› ve halojen lambalar bunlardan baz›lar›d›r.

Ifl›k Nas›l Yay›l›r?

Serhan, dört tane ayn› büyüklükteki kartonu ayn› yerden deliyor. Kartonlar› flekildeki gibi masan›n üzerine yerlefltiriyor. Karanl›k bir odada feneri yakarak deliklerle ayn› hizaya koyuyor.

Masan›n di¤er taraf›ndan bakt›¤›nda ›fl›¤›n tüm deliklerden geçti¤ini gözlemliyor.

Serhan, ›fl›¤›n izledi¤i yolu çizdi¤inde düz bir çizgi elde ediyor.

Ifl›k do¤rular boyunca yay›l›r. Yani do¤rusal bir yol izler. Serhan’›n yapt›¤› deneyde

›fl›¤›n bafllang›c› fenerdir. Di¤er ucu ise bir engelle karfl›laflmad›¤› sürece yoluna devam eder. Serhan’›n çizdi¤i, gerçekte olmayan ›fl›¤›n izledi¤i yolu gösteren bu çizgiye ›fl›k ›fl›n› denir.

Araba far›ndan ç›kan ›fl›k ›fl›nlar›n›n, Günefl

›fl›nlar›n›n do¤rular boyunca ilerledi¤ini her gün gözlemleriz.

Bir engelle karfl›laflmad›¤› sürece

›fl›k ›fl›nlar› her yöne yay›l›r.

A. IfiIK

Ifl›k Kaynaklar›

Do¤al Yapay

Günefl Y›ld›z fiimflek Atefl böce¤i örnektir

Atefl Meflale Mum

Gaz lambas›

Ampul El feneri örnektir

olabilir olabilir

Ifl›¤›n Maddelerden Geçifli Ifl›k yay›l›rken içinden geçemedi¤i cisimlerle karfl›lafl›rsa yoluna devam edemez.

Bu cisimler tafl, demir gibi ›fl›¤› geçirmeyen cisimlerdir. Ifl›k havada her yöne yay›l›r. Hava

›fl›¤› geçirir. Bu nedenle Günefl ›fl›nlar› çevremizi ayd›nlat›r. Baz› cisimler de ›fl›¤› tam olarak geçirmez. Yar› yar›ya geçirir.

Yukar›daki cisimler ›fl›¤› geçirme özelliklerine göre üç grupta toplanabilir:

Gündüz günefl ›fl›¤›n›n evi ayd›nlatmas› için saydam bir madde olan cam kullan›l›r.

Gölge Oluflumu Ifl›k, yay›l›rken saydam olmayan bir cisim ile karfl›lafl›nca cismin arkas›na ulaflamaz. Bu nedenle saydam olmayan cisimlerin arkas›nda karanl›k bir bölge

oluflur. Bu bölgeye gölge denir.

Bir cismin gölgesi kendisine benzer.

Cisimlerin gölgelerini bir ekran üzerine düflürebiliriz.

Gölge oluflumu cisimlerin flekline ve büyüklü¤üne ba¤l›d›r. Çiçe¤in gölgesi çiçek fleklindedir. Büyük cismin gölgesi de büyük olur.

Gölge oluflumu ›fl›¤›n do¤rusal yolla yay›ld›¤›n›n bir kan›t›d›r. Ifl›k do¤ru boyunca yay›lmasayd› gölge oluflmazd›.

Tahta Ya¤l›

k⤛t

Cam

Buzlu cam

Karton Asetat

Alüminyum levha

Ifl›¤›

geçiren

Ifl›¤› az geçiren

Ifl›¤› hiç geçirmeyen

Gölge

Kartondan yap›lm›fl bir çiçe¤i bir fenerin ›fl›¤›n›n önüne koydu¤umuzda çiçe¤in gölgesi oluflur.

Çiçek ekrana yaklaflt›r›ld›¤›nda yani ›fl›k kayna¤›ndan

uzaklaflt›r›ld›¤›nda gölge küçülür ve rengi koyulafl›r.

Cisim ekrandan uzaklaflt›r›ld›¤›nda yani ›fl›k kayna¤›na yaklaflt›r›ld›¤›nda gölge büyür ve rengi aç›l›r.

☞

• Cam

• Asetat

• Ya¤l› k⤛t

• Buzlu cam

• Alüminyum levha

• Tahta

• Karton Ifl›¤› geçiren cisimler saydam olarak adland›r›l›r.

Ifl›¤› az geçiren cisimlere yar› saydam cisim denir.

Ifl›¤› hiç geçirmeyen cisimler ise saydam olmayan ya da opak olarak adland›r›l›r.

Farkl› Gölgeler

Saydam olmayan bir cisme iki ›fl›k kayna¤›ndan ›fl›k gönderilirse iki gölge olur.

Cisme daha yak›n olan ›fl›k kayna¤›n›n etkisiyle oluflan gölge aç›k, di¤eri ise koyudur.

Bu gölgelerden koyu olan› tam gölge, aç›k olan› ise yar› gölge olarak adland›r›l›r.

Yukar›daki düzenekte üç ›fl›k kayna¤›

kullan›lsayd› üç tane gölge oluflurdu.

Cisme farkl› yönlerden ›fl›k geldi¤inde cismin her iki yan›nda gölge oluflur.

Gölgeler, ›fl›¤›n geldi¤i yönün tersi yönde oluflur.

Bir ›fl›k kayna¤›n›n her iki yan›na konulan opak cisimlerin, ›fl›k kayna¤›n›n bulundu¤u yerin tersi yönde gölgeleri oluflur.

Güneflin Oluflturdu¤u Gölgeler Dünya’m›z kendi etraf›nda dönerken gün içinde Günefl farkl› yerlerde bulunur. Sabah ve akflam saatlerinde Günefl yere yak›n görünür. Ö¤le ise Günefl en tepededir.

Günefl’in komununa göre cisimleri gölge uzunluklar› da farkl› olur.

Günefl’in günün farkl›

saatlerinde farkl› uzunlukta gölgeler oluflturmas›ndan yararlan›larak günefl saati yap›lm›flt›r.

Özlem, bahçede günefl gören bir yere bir çember çizerek ortas›na bir çubuk dikti. Gün içinde her saat

bafl› çubu¤un gölgelerinin boyunu ölçtü. Ölçüm sonuçlar›n› yandaki gibi bir grafikte gösterdi.

Sabahleyin gölge uzundur. Ö¤leye do¤ru gölge boyu gittikçe k›sal›r. Ö¤leden sonra gölgenin boyu gittikçe uzar.

Gölge boyu (cm)

Zaman Sabah Ö¤le Akflam

Sabah oldu¤u gibi e¤ik gelen ›fl›nlar uzun gölgeler oluflturur. Gölge do¤u yönüne do¤ru uzan›r.

Günefl ›fl›nlar› dik geldi¤i için k›sa gölgeler oluflur.

Günefl ›fl›nlar› e¤ik geldi¤i için uzun gölgeler olflur. Gölge bat› yönüne do¤ru uzan›r.

Sabah

Ö¤le

Akflam

Günefl Tutulmas›

fiekildeki düzenekte küçük küre, kaynaktan ç›kan ›fl›nlar›n büyük kürenin baz› yerlerine ulaflmas›n› engeller. Küçük kürenin gölgesi büyük kürenin üzerine düfler. Bu gölgelerden biri küçük ve koyu di¤eri ise büyük ve aç›kt›r.

Yukar›daki düzenekte büyük küreyi Dünya, küçük küreyi Ay ve ›fl›k kayna¤›n› Günefl olarak düflünürsek Günefl tutulmas›n› göstermifl oluruz.

Ay, Dünya’n›n etraf›nda dolan›rken belirli zamanlarda Günefl ile Dünya aras›na girer. Bu flekilde Günefl, Ay ve Dünya ayn› do¤rultuya geldi¤inde günefl tutulmas› meydana gelir.

fiekilde I ile belirtilen bölgede tam gölge oluflur. Günefl görülmez. II ile belirtilen yerlerde ise yar› gölge olufltu¤u için etraf tümüyle kararmaz. Tam günefl tutulmas› yaln›zca I ile belirtilen bölgede yaflayan insanlar taraf›ndan izlenebilir.

Günefl tutulmas›nda Ay, Günefl’e Dünya’dan daha yak›nd›r.

Günefl Tutulmas›

Ay tutulmas›nda ise Dünya, Günefl’e Ay’dan daha yak›nd›r. Dünya’m›z›n etraf›nda dolan›rken Ay bazen Dünya’n›n gölgesi içinde kal›r. Bu olaya ay tutulmas› denir. Ay tutulmas›

ancak gece yaflanan yerlerdeki insanlar taraf›ndan gözlemlenebilir.

Yar› gölge

Tam gölge

Dünya Günefl

Ay

I II

Dünya Gece Gündüz

Günefl

Ay

Günefl Tutulmas› Ay Tutulmas›

Günefl ve ay tutulmalar› belirli sürelerle gerçekleflen do¤a olaylar›d›r. Tutulmalar›n gerçekleflebilmesi için Ay, Günefl ve Dünya ayn› do¤rultuda olmal›d›r.

fiema ile Günefl ve Ay Tutulmas›n› Karfl›laflt›ral›m

1. Afla¤›daki ›fl›k kaynaklar›ndan hangisi di¤erlerinden farkl›d›r?

a. b.

c. d.

2. I. Ifl›¤› geçirmeme II. Kat› madde olma III. Gölge oluflturma

Yukar›dakilerden hangisi ya da hangileri bir maddede bulunursa onun kesinlikle bir opak madde oldu¤unu söyleyebiliriz?

a.Yaln›z I b.I, III c.II, III d.I, II, III

3. Afla¤›daki borulardan hangisinden bakan kifli ›fl›k kayna¤›n› görebilir?

a. b.

c. d.

4. Afla¤›dakilerden hangisinin gölgesi oluflmaz?

a.bulut b.hava

c.yaprak d.uçurtma

5. Afla¤›dakilerden hangisinin gölgesi di¤erlerinden koyudur?

a.tahta b.buzlu cam

c.su dolu bardak d.ya¤l› k⤛t

6. fiekildeki cisim ekrana

yaklaflt›r›l›rsa cismin gölgesi için

afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?

a.Küçülür.

b.Büyür.

c.Kaybolur.

d.Baflka bir yerde oluflur.

7. fiekildeki ›fl›k kayna¤›n›n yeri

afla¤›dakilerden hangisinde do¤ru olarak belirtilmifltir?

a.Tam tepededir.

b.Adam›n arkas›ndad›r.

c.Adam›n önündedir.

d.Adam›n elindedir.

8. Bir cisim, ›fl›k kayna¤› ile ekran aras›na çeflitli uzakl›klarda yerlefltirilerek gölgeler oluflturuluyor.

Hangi konumda cismin gölgesinin boyu daha uzundur?

a.I b.II

c.III d.IV

IfiIK - TEST 14

✍

I II III IV Ekran

9. Didem, bir cismi duvar ile fener aras›na yerlefltirerek duvarda gölge oluflturuyor.

Didem, yapt›¤› bu deneyle

afla¤›dakilerden hangisini ö¤renemez?

a.Ifl›¤›n yay›l›rken do¤rusal yol izledi¤ini b.Opak maddelerin gölgesinin

olufltu¤unu

c.Saydam maddelerin ›fl›¤› geçirdi¤ini d.Ifl›¤› yans›tt›¤› için cismin görülebildi¤ini

10. Afla¤›dakilerden hangisi ›fl›¤›n do¤rusal yolla yay›lmas›n›n sonuçlar›ndan de¤ildir?

a.Günefl tutulmas›

b.Gölge oluflumu c.Ay tutulmas›

d.Koyu rengin ›fl›¤› emmesi

11. Yukar›daki grafik günün belli bir zaman›nda bir cismin gölge boyu gösterilmektedir.

Grafikte zaman birimleri yerine

kullan›lan say›lar için afla¤›dakilerden hangisi kesinlikle do¤rudur?

a.I, Günefl’in do¤uda yükseldi¤i saattir.

b.II, ö¤ledir.

c.III, akflamd›r.

d.IV, ö¤leden önceki bir saattir.

12. Yandaki flekle göre afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?

a.A’n›n gölgesi II ile mum aras›nda oluflur.

b.B’nin gölgesi III’te oluflur.

c.A’n›n gölgesi I’de oluflur.

d.B’nin gölgesi II ile III aras›nda oluflur.

13.Afla¤›dakilerden hangisi ›fl›k enerjisinden yararlanmak için maddelerin

›fl›¤› geçirme özelli¤i göz önüne al›narak yap›lm›flt›r?

a.Bardaklar›n ço¤unun cam kullan›larak yap›lmas›

b.Bitki yetifltirilen seralarda cam kullan›lmas›

c.Sehpalar›n üst yüzeyinin cam olmas›

d.Kavanozlar›n camdan da yap›lmas›

14. Saat 13.00’te bir çubu¤un günefl

›fl›¤› ile oluflan gölgesinin uzunlu¤u 20 cm’dir.

Afla¤›daki uzunluklardan hangisi çubu¤un saat 09.00’daki uzunlu¤u olabilir?

a.15 cm b.20 cm

c.40 cm d.10 cm

15.

Yandaki model bir Günefl tutulmas›

olay›n›

gösterdi¤ine göre Dünya hangi noktada yer almal›d›r?

a.1 b.2

c.3 d.4

I II III IV

l II III IV V Gölge boyu

Zaman

A B

2 3

4 1

16. Günefl ve ay tutulmas› olaylar›n›n gerçekleflmesinde as›l etken afla¤›dakilerden hangisidir?

a.Ay’›n kendi etraf›nda dönmesi b.Ifl›¤›n her yöne yay›lmas›

c.Dünya’n›n kendi etraf›nda dönmesi d.Ifl›¤›n opak maddelerden geçmemesi

17.

Ay tutulmas›n›n gösterildi¤i modelde hangi numara ile belirtilen bölgede tam gölge oluflur?

a.I b.II c.III d.IV

18.Yandaki resimde A ile belirtilen yere bir lamba

yerlefltirilecektir.

Afla¤›daki lambalardan hangisi yerlefltirilirse bahçe daha iyi ayd›nlat›l›r?

a. b.

c. d.

19.Düzenekteki toplar eflit

büyüklüktedir. Buna göre perdedeki gölgenin görünümü afla¤›dakilerden hangisi gibi olur?

a. b.

c. d.

20. Bir ö¤rencinin gölge oluflumu ile ilgili yapt›¤› deneyin çizimleri yukar›da gösterilmifltir.

Ö¤renci bu deneyle afla¤›daki bilgilerden hangisine ulafl›r?

a.Kutu opak bir maddeden yap›lm›flt›r.

b.Ifl›k artt›r›l›nca daha koyu gölgeler oluflur.

c.Kaynak say›s› artt›kça gölge say›s› da artar.

d.Gölge say›s› ›fl›k miktar›na ba¤l›d›r.

II

III IV

I

A

Ses Kaynaklar›

Ses üretebilen varl›klara ses kayna¤› denir.

Ses kaynaklar›n› iki grupta ele alabiliriz.

Ses Nas›l Oluflur?

Bir flütten ses ç›karabilmek için üfleriz.

Flütün içindeki hava deliklerden ç›karken titreflir ve ses oluflur. ‹nsanlar konufltu¤unda ise ci¤erlerimizden gelen hava ses tellerini titrefltirir.

Böylece ses ç›karm›fl oluruz.

Ses, bir cismin titreflmesi ile oluflur.

Kayna¤›ndan ç›kan ses, dalgalar hâlinde etrafa yay›l›r ve biz bu sesleri duyar›z.

Sesin Yay›ld›¤› Ortamlar

1.Tuna, bir çan› sallayarak ses ç›kard›.

Çandan ç›kan sesi hem kendisi hem de kardefli iflitmifltir.

Sonuç: Ses havada yay›l›r.

2.Çan› su dolu kab›n içine dald›ran Tuna çan› sallad›. Oluflan sesi ikisi de duyabilmiflti.

Sonuç: Ses s›v› ortamlarda yay›l›r. Yunuslar gibi denizlerde yaflayan canl›lar suda ses ç›kararak haberleflirler.

3.Tuna, kardeflini di¤er odaya göndererek kap›y› kapatt›. Çan› sallayarak ses oluflturdu.

Kardefli yan›na gelerek sesi duydu¤unu söyledi.

Sonuç: Ses kat› ortamlarda yay›l›r.

Ses Nerelerde Yay›lmaz?

Havas› boflalt›lan fanusun içine konulan radyonun sesini duyamay›z.

Ses, havas›z

ortamlarda yay›lmaz. Bu nedenle Günefl’te oluflan patlamalar› duyamay›z.

Oysa Günefl’in ›fl›¤› Dünya’m›za ulafl›r. Ifl›k, havas›z ortamda yay›l›r.

‹çinde hava olan fanusun içindeki radyonun sesini duyabiliriz.

Ses, maddesel ortamlarda yay›l›r. Uzayda hava olmad›¤› için ses yay›lmaz.

B. SES

Do¤al Yapay

Kufl

‹nsan örnektir.

Piyano Radyo Flüt örnektir.

olabilir. olabilir.

Ses Kaynaklar›

havas›z ortam

hava

1 2 3

Farkl› Maddeler Farkl› Sesler Üretir

‹lke, masan›n üzerindeki eflyalara kafl›kla vurarak farkl› sesler oluflturdu.

Çelik tencereden ç›kan ses di¤er cisimlerden ç›kan sesten daha güçlüydü.

fiiddeti en az olan ses plastik toptan ç›km›flt›.

Vazodan ç›kan ses, karton kutudan ç›kan sesten daha ince ve güçlüydü. Ayn›

büyüklükteki cam ve plastik bardaklardan da farkl› sesler ç›km›flt›.

Farkl› maddelerden yap›lan cisimler farkl› sesler oluflturur.

Do¤a, topunu hal›, tahta ve beton

zeminlerde sektirerek ç›kan sesleri karfl›laflt›rd›.

Ayn› ses kayna¤› kullan›larak farkl›

maddelerden oluflan ortamlarda farkl› sesler elde edilir.

Ses Kaynaklar› Ayn›, Ortamlar Farkl›

Onur, bofl bir kutunun içine kum doldurup a¤z›n› iyice kapatarak bir marakas yapt›.

Marakas› havada sallayarak ç›kan sesi dinledi.

Daha sonra marakas› su dolu kovan›n içinde sallayarak ses ç›kard›.

Marakas›n ç›kard›¤› sesler havada ve suda farkl› iflitilir.

Ayn› ses kayna¤›ndan ç›kan sesler farkl›

ortamlarda birbirinden farkl› iflitilir.

Ses Hangi Ortamda Daha H›zl› Yay›l›r?

Denizde yüzerken dald›¤›m›zda dalgalar›n sürükledi¤i tafllar›n sesini duyar›z. Sürüklenen tafllar›n sesini suyun d›fl›nda iyi duyamay›z. Suyun içindeyken bu sesi daha iyi duyar›z.

Ses, suda havadan daha h›zl› yay›l›r.

Demir bir boruya çubukla vurdu¤umuzda boruya kula¤›n› dayam›fl olan bir arkadafl›m›z ç›kan sesi hemen duyar. Bu ses, havada ve suda bu kadar h›zl› yay›lmaz.

Ses, kat› maddelerde s›v›lardan daha h›zl› yay›l›r.

Sesin kat›

maddelerde yay›lma h›z›

Sesin s›v›

maddelerde yay›lma h›z›

Sesin gaz maddelerde yay›lma h›z›

> >

Ses Yal›t›m›

Erinç, kendisinin, annesinin ve babas›n›n ayn› model cep telefonlar›n› alarak hepsinin zil sesi seviyelerini ayn› seviyeye getirdi.

Telefonlar›n alarmlar›n› 5 dakika sonraya ayarlad›. I. Kendi telefonunu yün bir kaza¤a sard›. II. Annesinin telefonunu da yün bir kaza¤a sararak naylon bir kaba koyup a¤z›n›

kapatt›. III. Babas›n›n telefonunu ise yün bir kaza¤a sar›p içini pamukla doldurdu¤u naylon kab›n içine koydu.

5 dakika sonra telefonlar›n alarm›

çald›¤›nda seslerin duyulma fliddeti grafikteki gibiydi.

Yün, pamuk, plastik, köpük, cam yünü gibi maddeler sesi az iletir. Ses yal›t›m›, sesin yay›lmas›n›n

önlenmesidir. Ses yal›t›m›nda yukar›da sözü edilen maddeler gibi sesi az ileten maddeler kullan›l›r.

Erinç, yapt›¤› deneyde sesi az ileten maddeler kullanm›flt›r. Daha çok yal›t›m malzemesi kullanarak yal›t›m› sa¤lad›¤› için babas›n›n telefonunun sesi daha az

duyulmufltur.

Ses bulundu¤u ortama göre yay›l›r.

‹nsanlar, sesin bu özelli¤inden

yararlanarak ses yal›t›m malzemeleri yapm›flt›r.

Binalarda katlar aras›na ve binan›n duvarlar›na köpük, lastik vb. maddeler konularak sesin di¤er katlara yay›lmas› ve d›flar›daki seslerin içeri girmesi önlenmifl olur.

Teknoloji gelifltikçe ses yal›t›m›nda da geliflme olmufltur.

Maddesel ortamlarda yay›lan ses, havas›z ortamlarda yay›lmaz.

Son y›llarda yayg›n olarak kullan›lan, aralar›ndaki hava

boflalt›lm›fl çift camlar çok iyi ses yal›t›m›

sa¤lamaktad›r. Böylece d›fl ortamdaki sesin iç ortama girmesi engellenmifl olur.

Uçak, araba, otobüs gibi tafl›tlarda motorun sesi gürültüye neden olur. Bu gürültünün ve tafl›tlar ilerlerken ç›kan sesin yolcular› rahats›z etmemesi için tafl›tlarda da ses yal›t›m› yap›l›r.

Egzozlara tak›lan

susturucular da bu amaçla kullan›l›r.

‹flitilen sesin fliddeti

I II III

I II III

köpük

havas›z ortam

Sesin Yaflam›m›zdaki Yeri

‹lk insanlar iletiflim kurarken çeflitli sesler ç›kar›yorlard›. Daha sonra anlamland›r›lm›fl sözlerle konuflarak anlaflmaya bafllad›lar.

Baz› hayvanlar da birtak›m sesler ç›kararak iletiflim kurar. Balina ve yunuslar özel sesler ç›kararak anlafl›r.

Ses, konuflman›n yan›nda birçok alanda uyar› amaçl› kullan›l›r.

•Biri bizi arad›¤›nda ya da mesaj gönderdi¤inde telefonumuz uyar› sesi verir.

•Arabay› kullanan sürücüler herhangi bir tehlike an›nda yayalar› ya da di¤er tafl›t sürücülerini uyarmak için korna çalar.

•‹tfaiye, ambulans gibi araçlar gidece¤i yere k›sa sürede ulaflmak için uyar› sesi ç›kar›r.

•Birçok ifl yeri ve evlerde bir yang›n durumunda insanlar› uyarmak için ›s› ve dumana karfl› duyarl› yang›n alarm sistemleri kullan›l›r. Bu sistemler güçlü ses ç›kararak bizi uyar›r.

•Günümüzde kullan›lan baz› tafl›tlar da kap› aç›k kald›¤›nda, emniyet kemeri tak›lmad›¤›nda, farlar aç›k unutuldu¤unda sesli uyar› sinyali vererek sürücüyü uyar›r.

•Baz› elektronik aletler yapt›¤› ifl sona erdi¤inde ses ç›kararak uyar› verir. Örne¤in, baz›

fotokopi makineleri belirtilen say›da fotokopi çekti¤inde uyar› sesi verir.

‹TFA‹YE

‹nsano¤lu önce sesin tellerde iletimini baflard›.

Bunu Graham Bell adl›

bilim adam› baflarm›flt›r.

Telefonun icat

edilmesinden sonra radyo ve telsiz de sesin

iletiminde kullan›lm›flt›r.

Sesin kaydedilmesi ve kaydedilen sesin dinlenebilmesini sa¤layan fonograf icat edildi.

Thomas Edison taraf›ndan icat edilen bu alet, sesin kayd› ve dinlenmesini sa¤layan birçok ayg›t›n geliflmesinin bafllang›c›

olmufltur.

Sesler plak üzerine kaydedildi. Plaklara kaydedilen sesler

gramofon denilen ayg›tla dinleniyordu. Gramafonda bir kol çevrilerek, s›k›flan yay pla¤› döndürüyordu.

Plaklara kaydedilen sesin dinlenmesi için elektrik ya da pille çal›flan pikaplar gelifltirildi.

Fonograf gibi sesin kaydedilmesini ve dinlenmesini sa¤layan kasetçalar kullan›lmaya baflland›. Ses, kasetlerdeki fleritlere kaydediliyor ve kasetçalarda

dinlenebiliyordu.

Ses ve görüntüyü birlikte kaydedebilen video kameralar gelifltirildi.

Kasetlere görüntünün yan›nda ses de kaydedildi.

Günümüzde ses ve görüntüler CD ve DVD’lere kaydedilmektedir. Bunlar hem daha çok hem de daha kaliteli ses ve görüntü kaydetmektedir.

GEÇM‹fiTEN GÜNÜMÜZE SES

Ses ‹le ‹lgili Meslekler

Sesin kaydedilmesi ve dinlenmesini sa¤layan

elektronik cihazlar›n yap›m›nda elektronik mühendisleri görev yapar.

Sinema ve TV filmleri, birçok televizyon ve radyo program›nda sesin kayd› ve düzenini sa¤layan görevliler ses yönetmenleridir.

Sesin fliddetini

yükselten mikrofon gibi aletlerin kullan›m›, sinema, tiyatro, konferans

salonlar›nda ve konserlerde ses düzeninin sa¤lanmas›

için bu alanda uzman kifliler görevlendirilir.

Gürültü, Sa¤l›¤›m›z› Bozabilir Rahats›zl›k veren seslere gürültü denir. Çevre kirlili¤i olarak da adland›r›lan

gürültünün sa¤l›¤›m›za birçok olumsuz etkisi vard›r.

•Kal›c› ve geçici iflitme kayb›,

•Stres,

•Mide hastal›klar› (Ülser, gastrit vb.),

•Dolafl›m sistemi bozukluklar› gibi rahats›zl›klar bunlardan baz›lar›d›r.

Ifl›k

• Madde olmayan ortamlarda da yay›l›r.

• Opak maddelerden geçemez.

• Do¤rular boyunca yay›l›r.

• Do¤rusal bir yol izledi¤i için daha h›zl›

yay›l›r.

Ses

• Kat›, s›v›, gaz ortamlarda yay›l›r.

• Havas›z ortamlarda (bofllukta) yay›lmaz.

• Opak maddelerde de yay›l›r.

• Yay›l›rken do¤rusal bir yol izlemez.

• Ifl›¤a göre daha yavafl yay›l›r.

Afla¤›daki kavram haritas›n› inceleyerek ö¤rendiklerimizi pekifltirelim.

Plak Kaset CD DVD kaydedilir.

Ses Sesin

fliddeti Mikrofon

Hastal›klara

Sesin yay›lmas›

özelli¤idir. maddesel

ortam gerekir.

köpük

havas›z ortam yün

önler.

neden olur.

yol açabilir.

art›r›r.

Titreflimler oluflturur.

engeller.

Ses Yal›t›m›

Gürültü

kullan›l›r.

Ses de ›fl›k gibi enerji türüdür. Her ikisi de her yöne yay›l›r, kirlili¤e neden olur. Etkileri farkl› olmas›na ra¤men ikisinin de yol açt›¤› kirlilik sa¤l›¤›m›z›

Ifl›k ve Ses Aras›ndaki Farkl›l›klar

Benzerlikler

1. Lara, çal›flma masas›n›n üzerindeki tahta kalemlik, plastik kutu ve cam barda¤a kalemle vurarak sesler ç›kar›yordu. Bu deneyle Lara afla¤›daki sonuçlardan hangisine ulafl›r?

a.Ses her maddede ayn› h›zla yay›lmaz.

b.Ayn› kaynaktan farkl› sesler üretilebilir.

c.De¤iflik maddelerden yap›lm›fl cisimler farkl› ses üretir.

d.Ses maddesel ortamlarda her yöne yay›l›r.

2. Murat, kardeflinin yazd›¤›

“Ay’da ‹ki Astronot”

öyküsünü okuyordu.

Öyküde astronotlar›n Ay üzerinde ba¤›rarak birbirleriyle iletiflim

kurdu¤undan söz ediliyordu. Murat bunun mükmün olamayaca¤›n› kardefline anlatmaya çal›flt›.

Murat, afla¤›daki bilgilerden hangisine dayanarak böyle bir yarg›ya varm›flt›r?

a.Ses bir enerji türüdür.

b.Ses, bofllukta yay›lamaz.

c.‹nsan sesi do¤al bir sestir.

d.Astronotlar hiçbir yerde konuflamaz.

3. Afla¤›dakilerden hangisi ses üretme flekli bak›m›ndan farkl›d›r?

a. b.

c. d.

4. Baflak eve dönerken soka¤›n bafl›ndaki maragozun önünde fliddetli sesler duydu. Marangozdan uzaklaflt›kça sesi daha az duymaya bafllad›.

Bir süre sonra da sesi duyamad›.

Yukar›da anlat›lan olay afla¤›dakilerden hangisi ile aç›klanabilir?

a.Ses her yöne yay›l›r.

b.Ses gaz ortamlarda yay›l›r.

c.Ortam›n özelli¤i sesin yay›lma h›z›n› etkiler.

d.Kayna¤›ndan uzaklaflt›kça sesin fliddeti azal›r.

5. Yandaki metal bardaklar ayn› özelliklere

sahiptir. Bu bardaklara bir cisimle vurarak de¤iflik sesler üretmek isteyen bir çocuk afla¤›dakilerden hangisini yapmaz?

a.Bardaklara farkl› miktarlarda su doldurmak

b.Bardaklar›n hepsini ters çevirmek c.Her birinin içine farkl› maddeler doldurmak

d.Bardaklar›n her birine farkl›

maddelerden yap›lan cisimle vurmak SES - TEST 15

✍

6.

Can, bir misketi flekillerdeki gibi farkl›

ortamlara yukar›dan b›rakarak ses üretiyor.

Her bir ortamda oluflan sesi fliddetine göre az olandan çok olana do¤ru s›ralarsak afla¤›dakilerden hangisi do¤ru olur?

a.I < III < II < IV b.I < IV < III < II c.II < I < IV < III d.III < I < II < IV

7. Yukar›da Can’›n bilyeyi att›¤›

ortamlardan hangilerinin yap›ld›¤› madde ses yal›t›m›nda öncelikle tercih edilir?

a.I - II b.I - III c.II - IV d.III - IV

8. Bersu, bir taba¤a kafl›kla vurarak ses ç›kard›. Sonra ayn›

fleyi su dolu bir kab›n içinde yapt›.

Bersu’nun yapt›¤› deney için afla¤›daki ifadelerden hangisi uygundur?

a.Sesler ayn›, kaynaklar farkl›

b.Ortamlar ayn›, ses kaynaklar› farkl›

c.Ses kaynaklar› ayn›, ortam farkl›

d.Kaynaklar farkl›, sesler farkl›

9. Bersu, bu deney sonucundan afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulafl›r?

a.Farkl› kaynaklardan ç›kan sesler farkl›d›r.

b.Ses kat› ortamlarda daha h›zl› yay›l›r.

c.Ses suda dalgalar hâlinde yay›l›r.

d.Ayn› kaynaktan ç›kan sesler de¤iflik ortamlarda farkl› iflitilir.

10. Yanda evlerinin plan› verilen

‹rem odas›n›

düzenliyordu. Annesi ise mutfakta yemek pifliriyordu. Salonda bulunan telefon çald›¤›nda ‹rem de annesi de sesi duydu.

Yukar›daki olayda afla¤›dakilerden hangisinden söz edilemez?

a.Ses her yöne yay›l›r.

b.Telefondan ç›kan ses havada yay›l›r.

c.Sesin fliddeti evin her yerinden iflitilebilecek düzeydedir.

d.Ses, kat› maddelerde gaz maddelerdekinden daha h›zl› yay›l›r.

11. I. Demir II. Köpük III. Mantar IV. Tahta V. Cam elyaf›

Çok katl› binalarda katlar›n aras›na ve binalar›n yan duvarlar›na yukar›daki

maddelerden hangileri konularak ses yal›t›m›

yap›l›r?

a.I, II b.II, III c.III, IV, V d.II, III, V

I II

Koltuk Marley zemin

Hal› Tahta zemin

III IV Salon

Çal›flma odas›

Yatak odas›

‹rem’in odas›

Banyo Mutfak

12. ‹nflaatlarda kullan›lan tu¤lalar ses yal›t›m› sa¤lamas›

bak›m›ndan özellikle delikli yap›l›r.

Tu¤lalarda ses yal›t›m›n›

afla¤›dakilerden hangisi sa¤lar?

a.Tu¤lan›n yap›ld›¤› toprak b.Deliklerde bulunan hava c.Deliklerin kare fleklinde olmas›

d.Tu¤lalar›n köfleli olmas›

13. Yukar›daki ses kay›t cihazlar›n›n icat edilifl s›ras› afla¤›dakilerden hangisinde do¤ru olarak verilmifltir?

a.I, II, III b.II, I, III c.II, III, I d.III, II, I

14. Didem, iki cep telefonunun alarm›n›

kurarak flekildeki gibi kutular›n tavanlar›na ast›.

Kutulardan birinin havas›n› tamamen boflaltt›.

Telefonlar çalmaya bafllad›¤›nda II numaral›

kutudan ses gelmedi¤ini gözlemledi. Didem bu deneyle afla¤›daki sorulardan hangisinin cevab›n› ö¤renmifltir?

a.Ses nas›l yay›l›r?

b.Ses hangi ortamda daha h›zl› yay›l›r?

c.Ses bofllukta yay›l›r m›?

d.Sesin bir enerjisi var m›d›r?

15. Afla¤›dakilerden hangisinin ç›kard›¤›

ses uyar› amac› tafl›maz?

a.Yang›n alarm› b.CD çalar c.‹tfaiye d.Telefon

16. Afla¤›dakilerden hangisi gürültünün sa¤l›¤›m›z üzerine olumsuz etkilerinden biri de¤ildir?

a.Alerji b.Mide rahats›zl›klar›

c.Stres d.‹flitme kayb›

17. I. Muhabir II. Manav

III. Müzisyen IV. Sinema yönetmeni V. Çiftçi

Yukar›daki mesleklerden hangilerinde sesin kaydedilmesi, iflin yap›lmas›nda önemli bir yer tutar?

a.I, II b.II, III c.I, III, IV d.II, IV, V

18.Baz› telesekreterli ev telefonlar›nda arkadafllar›m›z›n gönderdi¤i sesli mesajlar›

al›r›z. Bunlar telefonlar›n hangi özelli¤inden sa¤lanmaktad›r?

a.Sesi iletebilme b.Sesi kaydedebilme c.Sesin fliddetini yükseltme d.Sesi de¤ifltirme

19. Afla¤›daki bilgilerden hangisi yanl›flt›r?

a.‹çinde boflluk bulunan cisimler ses yal›t›m›nda kullan›l›r.

b.Ses yal›t›m›, sesin yay›lmas›n› engelleme iflidir.

c.Baz› maddelerin içine konulan su, ses yal›t›m› için kullan›l›r.

d.Ses yal›t›m›, sesi iyi iletmeyen maddelerle yap›l›r.

20. Afla¤›dakilerden hangisinde ses kaydedilemez?

a.radyo b.CD yaz›c›

c.kasetçalar d.fonograf

I II III

havas›z ortam hava

I II

1. Yukar›daki flekillerde fincan›n gölgelerinin uzundan k›saya do¤ru s›ralan›fl›

afla¤›dakilerden hangisinde verilmifltir?

a.1, 2, 3 b.2, 1, 3 c.3, 1, 2 d.3, 2, 1

2. Bir sokaktaki a¤ac›n sokak lambalar›

yan›nca oluflan gölgeleri flekildeki gibidir.

A¤aç kaç tane

›fl›k kayna¤›ndan ›fl›k almaktad›r?

a.bir b.iki

c.üç d.dört

3. Arabada oturan Ege, yolun kenar›nda havlayan köpe¤in sesini duyuyor.

Köpe¤in sesi hangi ortamlardan geçerek Ege’ye ulaflm›flt›r?

a.Kat›, s›v›, gaz b.Gaz, kat›, kat›

c.Gaz, kat›, gaz d.Kat›, gaz, kat›

4. fiekildeki çok amaçl›

salon, kullan›lacak bir adet ›fl›k kayna¤› taraf›ndan

ayd›nlat›lmak

isteniyor. Ifl›k kayna¤›, salonun hangi

numara ile belirtilen noktas›na konulursa her yere yeterince

›fl›k ulafl›r?

a.1 b.2

c.3 d.4

5. I. Enerji türüdür.

II. Her yöne yay›l›r.

III. Kirlili¤e neden olur.

IV. Her ortamda yay›l›r.

Yukar›dakilerden hangileri ses ve ›fl›¤›n ortak özelliklerindendir?

a.I, II b.I, II, III c.I, III, IV d.II, III, IV

Ömer, cep

telefonunun alarm›n› 10 dakika sonraya kurarak metal bir kutuya koydu

ve kutunun kapa¤›n› iyice kapatt›. Kutuyu da su dolu kab›n içine koydu. 10 dakika sonra

çald›¤›nda Ömer telefonun sesini duyabiliyordu.

6 ve 7. sorular› bu deneye göre cevaplay›n›z.

6. Ömer bu deneyle afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulaflamaz?

a.Ses havada yay›l›r.

b.S›v› ortamlarda ses yay›l›r.

c.Ses bofllukta yay›l›r.

d.Ses kat› ortamlarda yay›l›r.

SES VE IfiIK - ÜN‹TE TEST‹ 7

✍

1 2 3

4

1

3 2

7. Ömer’in bu deney sonucunda ulaflaca¤› en genel sonuç afla¤›dakilerden hangisidir?

a.Gaz maddeler sesi iletir.

b.Ses kat› maddelerle iletilir.

c.S›v› maddeler sesi iyi iletir.

d.Ses tüm maddesel ortamlarda yay›l›r.

8. Erinç, yapt›¤› bir araflt›rmada afla¤›daki bilgiyi edinmifltir.

“‹lk sinema filmleri sessizdi. Yaln›zca kaydedilen görüntüler izlenebiliyordu. Sesli filmler sonraki y›llarda gelifltirilmifltir.”

Erinç, bu bilgiye dayanarak afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulafl›r?

a.Ses kayd›n› bulan kifli görüntü kaydetmeyi de bulmufltur.

b.Ses ve görüntü kayd› farkl› bulufllard›r.

c.Görüntüyü kaydetmek, sesi kaydetmekten zordur.

d.Görüntü kaydetmek için yeterli ›fl›k gerekir.

9.

fiekildeki bardaklar›n içinde süt, su ve mürekkepli su vard›r.

Bu bardaklar› ›fl›¤› çok geçirenden az geçirene do¤ru s›ralarsak afla¤›dakilerden hangisi do¤ru olur?

a.I, III, II b.II, I, III c.II, III, I d.III, II, I

10. fiekildeki gibi oluflturulacak gölgenin büyüklü¤ü afla¤›dakilerden hangisine ba¤l›

de¤ildir?

a.Cismin büyüklü¤üne b.Cismin perdeye uzakl›¤›na c.Ifl›k kayna¤›n›n cisme uzakl›¤›na d.Perdenin büyüklü¤üne

11. fiekildeki K ve L cisimleri opakt›r.

Perdede oluflan gölgenin flekli afla¤›dakilerden hangisi gibi olur?

a. b.

c. d.

12.“Eve yaklaflt›kça heyecan›m art›yordu.

Önümde uzayan gölgemi izleyerek yoluma devam ediyordum. Gölgem ve ben bat›ya do¤ru koflar ad›mlarla yol al›yorduk.”

Yukar›daki anlat›m› yapan kifli günün hangi saatinden söz etmektedir?

a.sabah b.ö¤le c.ikindi d.akflam

I II III

Perde

Ifl›k kayna¤›

Cisim

K L

13. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a.Maddesel olmayan ortamlarda ses yay›lmaz.

b.Ifl›k do¤rular boyunca yay›l›r.

c.De¤iflik maddelerden yap›lm›fl cisimlerden farkl› sesler ç›kar.

d.Havas›z ortamlarda ›fl›k yay›lamaz.

14 ve 15. sorular› flekle göre cevaplay›n›z.

14. fiekildeki gibi bir odada bulunan çocuklardan hangileri radyodan ç›kan sesi duyabilir?

a.Baflak - Sarp b.Ali - Baflak c.Ali - Baflak - Sarp d.Ali - Lara - Baflak - Sarp

15. Odadaki çocuklardan Sarp radyodan ç›kan sesi, Baflak’tan daha iyi duymaktad›r. Bu durum afla¤›dakilerden hangisi ile aç›klanabilir?

a.Sarp’›n kulaklar› daha iyi duymaktad›r.

b.Kayna¤›ndan uzaklaflt›kça sesin fliddeti azal›r.

c.Hoperlörün yönü Sarp’a do¤rudur.

d.Radyodan ç›kan sesin fliddeti azd›r.

16. Tabloya göre afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?

a.I Pikap

b.II Mikrofon

c.III Video kamera

d.IV CD yaz›c›

17. Onur, Sena, Begüm ve ‹pek’in boylar›n›n uzunlu¤u eflittir. Günefl’i arkalar›na ald›klar›nda duvarda gölgeleri olufluyor.

Buna göre afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?

a. En küçük gölge Onur’undur.

b.Sena’n›n gölgesi, ‹pek’in gölgesinden büyüktür.

c.Yer de¤ifltirirlerse Begüm’ün gölgesi, Sena’n›n gölgesinden küçük olur.

d.‹pek’in gölgesi, Begüm’ün gölgesinden küçüktür.

Cihaz›n ad›

Sesin fliddetini

art›r›r.

Ses kaydeder.

Ses ve görüntü kaydeder.

I ✓

II ✓

III ✓

IV ✓

Ali Lara

Baflak Sarp

Sena Begüm ‹pek Onur

18.I. Dünya, Günefl ile Ay aras›ndad›r.

II. Gece yaflanan yerlerde gözlenir.

III. Dünya Günefl’e Ay’dan daha yak›nd›r.

Yukar›dakilerden hangisi ya da hangileri Ay tutulmas› olay›nda gerçekleflir?

a.Yaln›z I b.I, II c.II, III d.I, II, III

19.

Yasemin’in gölgesi bat›ya do¤ru

uzanmaktad›r. Gölgesi bat›ya do¤ru olan en uzun gölge oldu¤una göre Yasemin’in bulundu¤u zaman dilimi afla¤›dakilerden hangisidir?

a.sabah b.ö¤leüzeri

c.ö¤le d.akflam

20. Kavram haritas›na göre afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?

Ifl›k Kat›

S›v›

Gaz 1.

2 yay›lmas›n›

engeller

oluflturur

yay›labilir

3 oluflturmaz 4.

1 2 3 4

Boflluk Opak

madde Gölge Saydam madde Saydam

madde Opak

madde Boflluk Gölge Boflluk Gölge Opak

madde

Saydam madde Opak

madde fiehir elektri¤i

Saydam

madde Boflluk a.

b.

c.

d.