SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU TIBBİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ. Öğr. Gör. Dr. Vahide PEHLİVAN

(1)

TIBBİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ

SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU

TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ

Öğr. Gör. Dr. Vahide PEHLİVAN

(2)

LABORATUVAR GÜVENLİĞİ

4. Hafta

TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ

(3)

• Laboratuvar Kullanılan Kişisel Koruyucu Ekipmanlar

• Kişisel Koruyucu Donanım Ekipmanları

(4)

Laboratuvarda Kullanılan Kişisel Koruyucu Ekipmanlar

Laboratuvarda bulunan malzeme ve ekipmanlar, biyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlikelerin varlığı, teknik hatalar ve insan hataları birleştiğinde laboratuvar kazaları meydana gelmektedir. Laboratuvar kazalarının %15’i teknik, % 85’inin insan hatalarından meydana geldiği istatiksel olarak belirlenmiştir.

İnsan hatalarının sebepleri;

• İş disiplini ve güvenlik kurallarını ihlal etmek

• Eğitim eksikliği

• Tehlikelerin belirlenmesi ve değerdirilmesindeki eksiklikler

• Uygun kişisel koruyucu donanım kullanılmamasından

kaynaklanır.

(5)

İnsan hatalarından kaynaklanan laboratuvar kazalarını önlemek için laboratuvar güvenlik kurallarına uymak gerekir. Oluşabilecek kazaları önlemek ya da en aza indirmek için mevcut standartlara ve yapıcalak işlere uygun kişisel koruyucu ekipman kullanılması gerekir.

Kişisel koruyucu donanım (KKD), 29.11.2006 tarih ve 26361 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği’nde”

 Bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı korunmak için kişilerce giyilmek veya taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi bir cihaz, alet veya malzemeyi,

 Kişiyi aynı anda bir veya daha fazla muhtemel risklere karşı korumak amacıyla imalatçı tarafından bir bütün haline getirilmiş birçok cihaz, alet veya malzemeden oluşmuş bir donanımı,

 Belirli bir faaliyetin yapılması için korunma amacı olmaksızın, taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzeme olarak tanımlanmıştır.

(6)

Şekil 1.Tehlike Kontrol Piramidi

Kişisel Koruyucu Donanım laboratuvarda meydana gelebilecek kazalardan ve tehlikelerden korumak kullanılan ekipmanlardır. KKD’lerin tek başlarına kullanımları yeterli değildir. Alınabilecek diğer koruyucu önlemler ile birlikte kullanıldığında laboratuvar kazalarına ve tehlikelerine karşı korunmaya katkı sağlar.

(7)

Çalışma sırasında tehlikelerden korunmak için yapılacak işe göre uygun kişisel koruyucu donanım seçilmelidir. Kişisel Koruyucu Donanım ;

• Tehlikenin türüne (biyolojik, kimyasal, fiziksel),

• İşin niteliğine (aerosol oluşturan işlemler, kesici delici alet kullanımı vb.),

• Bulaş veya maruz kalma yoluna (solunum yolu, deri yolu, mukoza yolu vb.),

• Maruz kalma olasılığına,

• Kişisel özelliklere (lateks alerjisi, kontak lens kullanımı

vb.) bağlı olarak farklılık gösterebilir.

(8)

 Kişisel koruyucu donanım seçilirken her iş için risk değerlendirilmesi yapılmalı ve gerekli KKD seçilmelidir.

 Riskin durumuna göre bir veya daha fazla kişisel kişisel koruyucu donanımın birlikte kullanılması gerekebilir.

 Kişisel koruyucu donanım çalışanın rahatına uygun, rahat ve laboratuvar içerisinde kolay ulaşabilir bir yerde olmalıdır.

 Kişisel koruyucu donanımımın nasıl kullanılacağı, hangi durumlarda kullanılacağı ve kısıtlıklarını içeren bir eğitim verilmelidir.

 Kişisel koruyucu donanım hiçbir şekilde laboratuvardan dışarı çıkarılmamalı sadece laboratuvar içinde kullanılmalıdır.

(9)

Kişisel Koruyucu Donanım Ekipmanları

Laboratuvar Giysileri

 Önlük

 Tulum

 Apron

 Kolluk

Çalışanları; mikroorganizmalar ve kimyasal maddeler gibi zararlı maddelerin günlük giysilere ve cilde bulaşmasını engelleyerek korur. Aynı zamanda bulaşma, dökülme ve saçılma gibi zararlı etkilerden korumasının yanı sıra kimyasalların ve mikroorganizmaların laboratuvar dışına yayılmasını önleyerek toplumu ve çevreyi korur.

(10)

Laboratuvar Önlüğü

Laboratuvar önlüğünün özellikleri ve kullanılması sırasında dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır:

 Önlükler diz boyunda ve önü kapanabilir (düğme, çıtçıt vb.) olmalı ve pamuk veya polyester pamuk karışımından yapılmalıdır.

 Kimyasal maddelerle çalışırken kullanılacak önlüklerin sıvı geçirgenliği az olmalıdır.

 Yanıcı sıvılar ile çalışılırken yangına dayanıklı iş elbiseleri giyilmeli, önlükleri delebilecek kimyasal maddeler ile çalışılırken ise önlük üzerine PVC’den yapılmış koruyucu önlük (apron) giyilmelidir.

 Kısa kollu ve gevşek olmamalı, mümkünse uzun kollu ve beyaz olmalıdır.

 Çalışma esnasında mikroorganizma veya kimyasal madde bulaşması durumunda önlük hemen çıkarılmalı, yeni temiz önlük giyilmelidir.

 Önlükler temizlenmek için eve götürülmemelidir.

 Laboratuvar dışına önlükle çıkılmamalıdır.

 Önlükler günlük kıyafetler ile aynı ortam ya da dolapta bulundurulmamalıdır.

(11)

Eldivenler

Laboratuvarda, en sık kullanılan ve en önemli koruyucu ekipmanlardan birisi de eldivenlerdir. Biyolojik etmenler, toksik/ yakıcı kimyasal maddeler, sıcak/soğuk yüzeyler gibi temas ile sağlığa zarar verebilecek risk taşıyan etmenlere karşı korur. Numunenin alınması, taşınması ve analizi gibi kimyasal, biyolojik ve fiziksel tehlikelerin olduğu durumlarda veya radyoaktif materyaller ile çalışmalarda eldiven kullanma ihtiyacı ortaya çıkar. Ancak tüm tehlikelere karşı kullanıcıyı tam olarak koruyan bir eldiven tipi mevcut olmadığı için yapılan işleme ve işlemden doğabilecek risklere uygun eldiven seçimi önemlidir.

(12)

Eldiven seçiminde ve kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

 Kullanılan kimyasal madde ile uyumlu materyalden üretilmiş olmalı,

 Laboratuvarda yapılacak işleme uygun olmalı,

 Kimyasal maddenin konsantrasyonu, sıcaklığı, kimyasal madde temas süresi ve sıklığı göz önünde bulundurulmalı,

 Kullanıcının el büyüklüğü ve cilt yapısına dikkat edilmeli,

 Kullanımdan önce yırtık ya da deformasyon olup olmadığı kontrol edilmeli,

 El üzerinde açık yara, yırtık var ise su geçirmez sargı bezi ile kapatılıp sonra eldiven giyilmeli,

 Kullanım sırasında aşırı şekilde kirlenir ya da yırtılırsa değiştirilmeli,

 Eldivenler yıkanmamalı ve dezenfekte edilmemeli,

 Eldivenli ellerle temiz alanlara dokunulmamalı,

 Laboratuvar dışında kullanılmamalı.

 Kullanımı bitmiş, biyolojik materyal ile kontamine olmuş tüm eldivenleri otoklav torbasına atılmalı ve ardından eller yıkanmalıdır..

(13)

Kullanım Özelliğine Göre Eldiven Türleri

Lateks Eldiven:İyi seviyede gerilme direncine, elastikiyete ve sıcağa karşı dayanıklılığa sahiptir. Biyolojik materyalle çalışmak için uygun bir eldiven tipidir. Kimyasallardan sadece tampon çözeltilerle (zayıf asit ve bazlarla hazırlanan çözeltiler) çalışmaya uygun olup genel olarak kimyasallar konusunda nitril eldivenler kadar koruyuculuk sağlamaz.

Nitril Eldiven:Petrol türevi olan bir malzemeden yapılmıştır. Biyolojik tehlikelere karşı lateks eldiven kadar koruyucudur. Delinme ve yırtılmalara karşı lateks eldivenlerden daha dayanıklıdırlar. Tıbbi laboratuvarlarda sık kullanılan çözücüler (kloroform, vb.), alkoller, bazı asitler ve alkalilerin de dahil olduğu kimyasallar için uygun bir eldiven türüdür. Klinik laboratuvarlarda kimyasal maddelerle çalışmak için en uygun (maliyet-etkin) eldiven türüdür. Diğer eldiven tiplerine göre yüksek maliyetli olması, lateks eldivenler kadar ele oturmaması ve geri dönüşümsüz malzemeden yapılmış olması dezavantajlarıdır.

Vinil (PVC) eldiven:Vinil bir polivinil klorür (PVC) türevidir. Vinil eldiven kullanımının avantajları maliyetinin uygun olması ve lateks içermemesidir. Ancak, biyolojik ve kimyasal materyalle çalışma için uygun değildir. Dayanıklılığının düşük olması, hassasiyet gerektiren işlerde duyarlılığının az olması ve lateks ya da nitril eldivenler kadar elastik olmayıp eli tam olarak kavrayamaması bu eldivenin kullanımıyla ilgili diğer dezavantajlarıdır.

(14)

Eldiven Nasıl Çıkarılır?

• İlk eldiveni ağız kısmından tutun, tersini çevirin ve aşağı doğru çekerek elinizden çıkarın.

• Çıkardığınız eldiveni diğer eldivenli elinizin ayasına yerleştirin. Elinizle diğer eldiveni ağız kısmından tutun, tersini çevirin ve aşağı doğru çekerek elinizden çıkarın. Böylece ilk eldiven ikincinin içinde kalacaktır.

• Eldivenleri tıbbi atık / otoklav torbasına atın.

• Eldiveni çıkardıktan sonra mutlaka ellerinizi yıkayın.

(15)

Eldiven Kullanılması Gereken Durumlar

• Kan ve/veya vücut sıvıları ile temas olasılığı durumunda,

• Bütünlüğü bozulmuş cilt ile veya mukoza ile temas durumunda,

• Kontamine olmuş eşya ve çevre yüzeylerine temas durumunda,

• Deri bütünlüğünün bozulduğu (sıyrık, çizik, kesik, dermatit ...) her koşulda,

• Temas durumunda zarar verme riski bulunan kimyasal, biyolojik ve fiziksel riskin bulunduğu her durumda,

• Biyolojik atık torbalarının taşınmaları sırasında,

• Biyolojik tehlike ve kimyasal atıklar ile ortaya çıkan sıçrama, bulaşların temizliği ya da bu nitelikteki maddeleri içeren atıkların ortadan kaldırılması sırasında,

• Radyoaktif materyalle çalışma sırasında

(16)

Ayakkabı ve Terlikler

Laboratuvarda deri veya yapay deri, sıvıları geçirmeyen tamamı kapalı terlik veya ayakkabı önerilir. Parmakları açık sandaletler laboratuvarlar için uygun değildir. Laboratuvarlarda giyilen ayakkabıların ön tarafı mutlaka kapalı olmalıdır. Özellikle biyolojik tehlike içeren materyalle çalışılıyorsa ev ortamının kontamine edilmemesi için sadece laboratuvarda giyebilmek amacıyla ayrı bir ayakkabının kullanılması önerilmektedir. Laboratuvar ortamında kullanılan terlik/ayakkabılar laboratuvar dışında giyilmemelidir.

(17)

Yüz Koruma

Yüzün korunması amacı ile kullanılan KKD’ler üç grup altında toplanmaktadır.

1. Maskeler:burnu ve ağzı korur 2. Gözlükler:gözleri korur

3. Yüz siperlikleri:yüzü, burnu, ağzı ve gözleri korur.

Maskeler:Tıbbi laboratuvarlarda maskeler temelde sıçramalara, aerosollere, tozlar ile kimyasal gaz ve buharlara karşı kullanılır. Maskeler burnu ve ağzı tamamen kaplamalı ve sıvı nüfüzunu önlemelidir. Maskeler burun ve ağız üzerinde rahatça duracak uygunlukta olmalıdır. Bu nedenle, maskelerin esnek bir burun kısmı vardır ve lastikli veya iple bağlanabilir şekilde kafaya yerleştirilebilmektedir. Maskeler amacı/kullanımına uygun şekilde iki gruba ayrılabilir.

Cerrahi Maskeler:Giyeni kan ve diğer vücut sıvılarının ağız ve yüze sıçramasından korur.

Filtreli Maskeler:Hava yolu ile bulaşan damlacıkların inhalasyonunu önler.Yüzü ve ağzı vücut sıvılarından sıçrayanlarından/havaya karışanlardan korur.

(18)

Maske kullanılırken dikkat edilmesi gereken noktalar;

 Maskeler tek kullanımlıklıdır.

 Takılan maske ellenmemelidir

 Maskeyi çıkarmak için sadece ipleri ellenmelidir ve sonra eller yıkanmalıdır.

 Çıkarıldıktan sonra tekrar kullanılmamalıdır.

Koruyucu gözlükler:Uçuşan büyük ya da küçük parçalar, gaz, toz, toprak, duman, sıçrayan metaller, buhar, sıvı, gaz, radyasyon içeren enerjiler ve yüksek sıcaklık gözlere zarar vermektedir. Bu gözlükler koruyucu bir bariyer sağlamaktadır. Göz koruyucular, katı ya da sıvı her türlü yabancı materyale karşı göz ve kontakt lensleri korur.

Kişisel numaralı lensler optimum göz koruması sağlamaz ve koruyucu gözlükler yerine kullanılmamalıdır.

Koruyucu gözlükler gözleri veya numaralı kişisel lensleri çevrelemeli ve rahat bir şekilde göze oturmalıdır.

Buğulanmayan özellikleri olan koruyucu gözlükler görme berraklığını korumaya yardımcı olmaktadır.

(19)

Yüz Siperi: Ağız, burun ve göz koruması istenen ve gerekli olan bir durumdur ve bu amaçla yüz siperlikleri kullanılmaktadır. Yüz siperliği alını kaplamalı, çenenin altına kadar uzanmalı ve yüzün etrafını sarmalıdır.

Respiratörler:Çalışanları laboratuvar ortamında teneffüs yoluyla maruz kalabilecekleri tehlikelerden (mikroorganizmalar ve kimyasal maddeler gibi) korumak amacıyla tasarlanmış KKD’lerdir. Respiratör seçimi tehlikeli maddenin türüne, konsantrasyonuna, yapılan işleme ve sürece bağlı olarak yapılmalıdır.

Solunum koruması için kullanılan KKD tipleri;

Partikül respiratörleri

Tam veya yarım elastomeric respiratörler

Elektirikli hava temizleme respiratörleridir (PAPR)

(20)

Respiratör Hangi Durumlarda Kullanılmalıdır?

• Hava yoluyla bulaşma riski yüksek olan etkenlerle çalışma sırasında

• Potansiyel enfekte materyallerin bulaşlarını temizleme sırasında

• Tıbbi atıkların boşaltılması, taşınması sırasında

• Toz veya partikül oluşumuna neden olan işlemler sırasında

• Zararlı kimyasalların gaz veya buharları ile çalışma kullanılmalıdır.

(21)

(22)

(23)

Kaynaklar

1) Laboratuvar Güvenliği El Kitabı T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı Yayın No:1114, Ankara, 2019.

2) Ulusal Mikrobiyoloji Standartları, Laboratuvar Güvenliği Rehberi, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 937, Ankara, 2014.

3) Beşer, A., Topçu, S., 2013. Sağlık Alanında Kişisel Koruyucu Ekipman Kullanımı, DEUHYO ED. ,6 (1), 241-247.

4) Sağlık Çalışanlarının Biyolojik Risklerden korunma

(https://maltepe.edu.tr/Content/Media/Announcement/26032020104610905-

KI%CC%87S%CC%A7I%CC%87SEL%20KORUYUCU%20EKI%CC%87PMAN%20KULLANIMI.pdf)