SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU

SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU

NİSAN 2006

İçindekiler

Sayfa

1. Tarihçe 3

2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları 5

2.1. IPCC Metodolojisi 5

2.1.1. Yanma Kaynaklı Emisyonlar 5

2.1.2. Tarım 7

2.2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları 9

3. Planlanan Çalışmalar 26

Kaynaklar 27

Ekler 27

1. Tarihçe

1992 yılında Rio de Janerio'da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) imzaya açılmıştır. Sözleşmeye bugüne kadar 174 ülke ve Avrupa Birliği taraf olmuştur. Sözleşmenin temel amacı; atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun iklim sistemini daha fazla etkilemeyeceği seviyede tutmaktır.

Türkiye, Sözleşmenin amacını benimsemekle birlikte, taraf olan OECD ülkelerinin sera gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyesine indirmeleri ve gelişme yolundaki ülkelere teknik ve malii yardımda bulunma yükümlülüğü getirdiğinden, Sözleşmeye ve 1997 yılında 3. Taraflar Konferansı'nda kabul edilen Kyoto Protokolü'ne protokolün son yılında taraf olmuştur. Türkiye uzun bir süre sözleşmeye taraf olmamasına rağmen, Sözleşme gereğince ülkelerin hesaplamaları gereken sera gazı emisyonları ile ilgili çalışmalara başlamıştır.

Uluslararası İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekreteryası, ülkelerin sera gazı emisyonlarının kıyaslanabilir olması amacıyla, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC:

Intergovernmental Climate Change Panel) Rehberi'nin kullanılmasını önermektedir.

İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK), Teknik Çalışma Komisyonu İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, iklim değişikliğinin zararlı etkilerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, yapılacak çalışmaların daha verimli olabilmesi, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon ve görev dağılımının sağlanması ve bu konuda ülkemizin şartlarına uygun iç ve dış politikaların belirlenmesi amacıyla çalışmalara 04 Mart 2004 tarihinde 2004/1 sayılı toplantısı ile başlamıştır.

Ülkemiz, 24 Mayıs 2004 tarihi itibariyle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine (BMİDÇS) 189. taraf olarak katılmıştır. Bu çerçevede ihtiyaç duyulan çalışmaların yapılabilmesi amacıyla alt çalışma grupları oluşturulmuştur. Bu çalışma gruplarından biri de Sera Gazları Emisyon Envanteri Çalışma Grubudur. Bu çalışma grubunun koordinator kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı olup üyeleri, Çevre ve Orman Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Elektrik Üretim A.Ş.(EUAS), üniversiteler ve ilgili özel kurum/kuruluşlardır.

18 Mayıs 2004 tarihinde TÜİK Başkanlığınca gerçekleştirilen toplantı ile, emisyon hesaplamalarında IPCC 1996 rehberinde önerilen metodolojinin kullanılacağı kararlaştırılmıştır.

07 Temmuz 2004 tarihinde yapılan üçüncü toplantı ve 14 Temmuz 2004 tarihinde yapılan dördüncü toplantı sonucunda ise, emisyon hesaplarında SO2 emisyonu dışında IPCC 1.

Yaklaşımının kullanılmasına; SO2 içinse, Elektrik sektöründe her termik santral için EUAS tarafından hesaplanan ülke faktörlerinin kullanılmasına ve bildirimde kullanılacak tabloların biçim ve içeriğine karar verilmiştir.

11 Mart 2005 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığında yapılan ve tüm çalışma gruplarının katıldığı İklim Değişikliği Ulusal Bildirime Hazırlık Projesi Koordinasyon Toplantısı ile ortak bir değerlendirme gerçekleştirilmiş ve İklim Değisikliği Ulusal Bildirim Proje Yönetimi tarafından onay sürecine girecek rapor hakkında bilgi verilmiştir. Ulusal Bildirime Hazırlık Projesi

kapsamında hazırlanan taslak rapora ilişkin görüş ve önerilerimiz 18 Mart 2005 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı’na iletilmiştir.

02 Mayıs 2005 tarihinde yapılan Ulusal Bidirime Hazırlık Toplantısında, Ulusal Bildirime esas teşkil edecek çalışmalara yönelik Hazırlık Raporunda yer alan çalışmalar için belirlenmiş olan sürelerde gerekli etkinliklerin gerçekleştirilebilmesi amacıyla üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşları arasında bir işbirliği ve çalışma metodolojisinin geliştirilebilmesine ve Ulusal Bildirim kapsamında yapılacak faaliyetlerin süreklilik arz etmesi, kamu kurum ve kuruluşlarımızın gerekli bilgi ve araştırma ihtiyaçlarının üniversiteler tarafından yapılacak çalışmalarla temin edilebilecek olması hususları dikkate alındığında, TÜBİTAK tarafından kamu kurum ve kuruluşları için geliştirilen “Kamu Kurumları Araştırma Projelerini Destekleme Programı”na 31 Mayıs 2005 tarihine kadar sunulacak projelere mali kaynak sağlama imkanının iklim değişikliği kapsamında kullanılabilmesine yönelik bir değerlendirme gerçekleştirilmiştir.

Ulusal Bildiriminin hazırlanmasına yönelik yapılan emisyon envanteri çalışmalarına yön verilebilmesi ve geleceğe yönelik planlamanın yapılabilmesi amacı ile;

1) Sera gazı emisyon envanteri grubu koordinatörü olan TÜİK tarafından, yapılan ve yapılamayan çalışmalar hakkında bilgi verilmesi,

2) Sera gazı emisyon envanteri hazırlanmasında hesaplama yapılamayan sektörlere yönelik olarak; hesaplama yöntemi, veri toplama, verilerin güvenilirliği ve doğruluğunun analizi, CRF tablolarının doldurulması, daha detaylı hesaplama yapılabilmesi için veri toplama yönteminin belirlenerek raporlanması aşamalarından oluşacak çalışma metadolojisinin ve takviminin belirlenmesi

gündemi çerçevesinde 05 Temmuz 2005 tarihinde yapılan toplantıya katılım sağlanmıştır. TÜİK tarafından hesaplama yapılamayan sektörler şu şekildedir:

• Petrol ve doğalgaz üretiminden, taşımacılığından ve depolanmasından kaynaklanan kaçak emisyonlar (ham petrolün taşınması hariç)

• Solvent kullanımı

• HFCs, PFCs, SF6’ların kullanımı, tüketimi

• Atıksu arıtımı

• (Vahşi) çöp depolama sahaları

• Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişiklikleri

• Gübre yönetiminden kaynaklanan N2O emisyonları

• Ulaştırma sektörü “Denizcilik ve Sivil Havacılık”

Toplantıda TÜİK tarafından hesaplama yapılamayan sektörler tartışılarak katılımcı üyeler, ilgili kurum/kuruluşlar ve üniversitelerden çözüm önerileri değerlendirilmiştir.

Emisyon hesaplamalarındaki eksikliklerin giderilebilmesi amacıyla 7-9 Şubat 2006 tarihleri arasında TUİK’ te bir çalışma toplantısı düzenlenmiştir. Sözkonusu toplantı ile mevcut durum değerlendirilip, kurumlarca üretilen ve üretilecek çalışmalar planlanmıştır. Ayrıca yapılan ikili

görüşmeler ile bugune kadar üretilen ve üretilecek olan verilerin konusunda bilgi alışverişinde bulunularak, ülke kıyaslamaları yapılmıştır.

2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları 2.1. IPCC Metodolojisi

2.1.1. Yanma Kaynaklı Emisyonlar

Emisyonların üretilmesinde yakıt içeriklerinin açığa çıkmasından meydana gelir. Bu nedenle ulusal emisyon tahminleri yakıt miktarına ve yakıtın içerik yüzdesine dayandırılır.

Yakıt miktarı kullanılarak yapılan hesaplamalarda

(Kullanılan yakıt miktarları Enerji ve Tabi kaynaklar Bakanlığından temin edilmiştir.)

• Birincil yakıtların üretim miktarları

• İthal edilen birincil ve ikincil yakıt miktarları

• İhraç edilen birincil ve ikincil yakıt miktarları

•

Yakıt stoklarındaki net artış ve azalışlar, kullanılmaktadır.

Hesapları etkileyen önemli noktalar:

Depolanan Karbon: Bütün yakıtlar enerji amaçlı kullanılmaz. Bunların bazıları ürün üretimi için hamadde olarak (örneğin; nafta plastik üretiminde) kullanılır.

Bunkerler (uluslararası denizcilik ve havacılıkta kullanılan yakıtlar): Bunkerlerden kaynaklanan emisyonların çoğu ülke sınırları dışında meydana gelmesine rağmen IPCC bu emisyonları hesaplarına dahil eder ve bu emisyonları bir alt toplam olarak gösterir.

Biyokütle: Biyokütleden kaynaklı CO2 Emisyonları toplam CO2 Emisyonları hesabına dahil edilmez. Çünkü hasat edilen biyokütleden kaynaklanan CO2 emisyonu ile biyokütle üretiminden kaynaklı CO2 alımı birbirine eşittir.

Okside olmayan karbon: Yakıtların içindeki tüm karbon oksidasyona uğrayıp CO2‘e dönüşmez.

CO2 emisyonu(Gg)= FC (1000 toe)xCC (TJx1000 toe)-1)x FOCxEF(ton karbonxTJ-1)x (CO2 /C)x1000-1 FC= Tüketilen yakıt miktarı

CC=Dönüşüm katsayısı (41.868 TJ 1000 toe-1) FOC= Oksitlenen karbon fraksiyonu

EF= Emisyon faktörü CO2 /C= 44/12

CH₄, N₂0, NO_X, CO, NMVOC

Emisyonlar (Gg)=FC (1000 toe)x EFx CC (Ggx10-6kg-1) FC= Tüketilen yakıt miktarı

EF= Emisyon faktörleri CC= Dönüşüm katsayısı

Enerji Birimleri: Karşılaştırmada kolaylık olması için bütün birimler ortak bir birime çevrilir ki IPCC metodolojisinde bu birim Terajoule’dür.

Gaz Kaçakları

Kömür Üretiminden Kaynaklı CH4 Emisyonları: Kömürün oluşumu sırasında (coalification) CH4

ve diğer ürünler meydana gelir. Kömürleşme derecesi CH4 miktarını belirler. CH4 kömür içinde depolanmıştır ve sıcaklık, basınç gibi etkenlerle kontrol altında tutulur. Basınç herhangi bir nedenle ortadan kalktığında (erozyon ya da kömürün işlenmesi) CH4 açığa çıkar.

CH4 miktarı;

• Basınç

• Derinlikle doğrudan ilintilidir.

Bu nedenle yeraltı madenciliğinden kaynaklı CH4 miktarı yüzey madenciliğinden kaynaklı olana göre daha yüksektir.

CH4 emisyonlarının bir kısmı kömürün işlenmesi, taşınması ve kullanılması sırasında açığa çıkar. Taşımacılık (kömürün yüzeyi havayla doğrudan temasa geçer), kömürün yüzey alanı ne kadar büyürse CH4 emisyonu o kadar artar.

Hesaplama Metodu;

Petrol ve Gaz Kaçaklarından Kaynaklı CH4 Emisyonları

Bu kategori üretimden, işletimden, taşımacılıktan ve benzin ve doğal gazın kullanımından ve üretim dışı yanmadan kaynaklanan tüm emisyonları içerir.

Emisyon Kaynakları;

• Benzin ve gaz üretimi esnasında havalandırma ve tutuşmadan kaynaklı emisyonlar, kronik sızıntılar

• Tamirat ve bakım esnasında açığa çıkan emisyonlar

•

Sistemin bozulması ya da kazalar esnasında açığa çıkan emisyonlar Hesaplama Metodu;

• Benzin ve gaz üretim aktivitelerinin her tip için değeri

•

Emisyon Faktörü

Emisyon Faktörü Yeraltı Madenciliği Yüzey Madenciliği

Maden Çıkarımı 10-25 0.3-2.0

Maden işleme 0.9-4.0 0-0.2

Kömür üretimi Emisyon CH4= (Yeraltıve yerüstü) * Faktörü (ton) (m³ CH4/ton)

2.1.2. Tarım

Sera gazları tarımsal faaliyetlerde başlıca, “Evsel canlı hayvanlar: Enterik fermentasyondan ve gübre amenajmanından”, “Prinç ekimi”, “Tarımsal atıkların yakılmasından” ortaya çıkar.

Enterik Fermentasyondan ve Gübre Amenajmanından Kaynaklı CH4 Emisyonları Metan emisyonları hayvancılıkta hayvanların geviş getirmesi esnasında yan ürün olarak karbonhidratları mikroorganizmaların parçalaması sonucu açığa çıkar ve buna ek olarak gübrenin oksijensiz ortamda parçalanması sonucu metan açığa çıkar.

Enterik Fermentasyon için hesaplama yöntemi;

• Her tip canlı hayvan için hayvan sayıları

• Her tip canlı hayvan için Emisyon Faktörleri Gübre amenajmanı için hesaplama yöntemi;

• Her tip canlı hayvan için hayvan sayıları

•

Her tip canlı hayvan için Emisyon Faktörleri

• Sıcaklık verileri (Emisyon Faktörleri hesaplanırken bölgedeki sıcaklık verileri hesaba katılır).

Hayvan Atıkları Yönetiminden Kaynaklı N2O Emisyonları

Hayvanların yemlerinde belirli miktarda azot yeralır. Bu azotun bağırsaklarda sindirim sistemi boyunca indirgenmesi sonucu N2O açığa çıkar. Alınan azotun ne kadarının atılacağı hayvan tipine, alınan kuru madde miktarına ve bunun azot içeriğine bağlıdır.

Hesaplama yöntemi;

• Her tip için hayvan sayısı

• Hayvan tipine göre atılan azot miktarı (kg N/ animal/ yr)

•

Her hayvan tipi için yüzde olarak gübreye hangi amenajman tipinin uygulandığı

Tarımsal Atıkların Alanda Yakılması

Tarımsal atıkların %40’ı gelişmekte olan ülkelerde açıkta yakılmaktadır. Tarımsal atıkların enerji amaçlı yakılması enerji bölümünde incelenmiştir.

Hesaplama Metodu;

• Yakılan ekin artıklarının en önemli olanları belirlenir.

• Yıllık ekin üretimi

• Artık / Ekin miktarı oranı

• Kuru madde oranı

• Alanda yakılan miktarın oranı

• Oksidasyona uğrayan miktar

• Her atığın karbon oranı

• Azot/Karbon oranı

•

Karbondan karbondioksit ve karbon monoksite ve azotdan azotoksitler ve N2O’ya geçmek içn çevrim faktörü

Çeltik Ekimi

Sulu çeltik alanlarında organik maddenin oksijensiz olarak ayrışması sonucu CH4 açığa çıkar.

CH4 Emisyonları sıcaklığa, gübre uygulamasına, toprak tipine ve dokusuna göre değişir.

Hesaplama Metodu;

• Emisyon Faktörü (g/m²)

• Yıllık hasat edilen alan miktarı (m²/yr) (Bu ekili alan miktarı ile yıl içindeki ekim yapılan gün sayısı çarpılır.)

• Ölçek Faktörü (Bu değer çeltik ekosisteminin sulu çeltik ekosistemlerine olan oranıdır).

•

Düzeltme Faktörü (Bu değer kullanılarak organik zenginleştirmeye maruz kalan çeltik alanları için sonucu düzeltiriz).

Tarımsal alanlardan kaynaklı doğrudan N2O emisyonları hesabı;

1. Gübre kullanımının hesabı

• Kullanılan sentetik gübre miktarı

• Sentetik gübreden kaynaklı azot salınım miktarı 2. Canlı hayvanlardan atılan azot miktarı

• Farklı gübre amenajman metodlarında üretilen azot oranı (AWMST)

• Gübre olarak kullanılan hayvan atıklarından kaynaklı azot (FAW)

•

Hayvan dışkılarının yakıt olarak kullanılan kısmının azot oranı (FracFUEL)

• Otlama esnasında canlı hayvanların toprağa attığı azotun oranı (FracGRAZ)

• Toplam azot atığının NOX ya da NH3 olarak açığa çıkma oranı (FracGASM)

• hayvan sayıları

•

her hayvan atık amenajmanına göre atılan azot miktarı (kg/yr)

F

_AW

= (N

_ex

(1-(Frac

_FUEL

+Frac

_GRAZ

+Frac

_GASM

) N

_ex

=∑(N

T

+N

_ex(T)

)

N

ex(AWMS)

=∑(N

T

+N

ex(T)

+AWMS

(T)

2.2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları

Sera gazı emisyonlarının hesapları ile ilgili çalışmalar 1997 yılından bu yana TÜİK tarafından yürütülmektedir. Bu kapsamda hesaplanan emisyonlar arasında,

• sektör bazında yakıt yanmasından kaynaklanan emisyonlar (enerji, endüstri, taşıma ve diğer)

• kömür madenciliği

• ham petrolün taşınması

• endüstriyel prosesler

• tarımsal faaliyetler (pirinç ekimi, tarımsal artıkların yanması, enterik fermentasyon ve gübre yönetimi)

•

katı atık (düzenli depolama sahaları) bulunmaktadır.

Hesaplamalarda IPCC Metodolojisi 1.Yaklaşımı (Tier 1) kullanılmaktadır. Yaklaşıma göre emisyonların hesaplanmasında IPCC Metodolojisinin önerdiği emisyon faktörleri ülke faktörü olarak kullanılmaktadır.

Halihazırda bazı verilerin olmaması nedeniyle hesaplama yapılamayan sektörler bulunmaktadır. Bu sektörler şu sekilde sıralanabilir;

• petrol ve doğalgaz üretiminden kaynaklanan kaçak emisyonlar (ham petrolün taşınması hariç),

• solvent kullanımı

• HFCs, PFCs, SF6’ların tüketimi

• atıksu arıtımı

• vahşi çöp depolama sahaları

• arazi kullanımı ve arazi kullanım değişiklikleri

• gübre yönetiminden kaynaklanan N2O emisyonları

Bu doğrultuda 1990-2004 yılları için yapılmış çalışmalar ve elde edilen grafikler ve değerler ise aşağıda verildiği şekildedir;

Emisyon hesaplamaları incelendiğinde sera gazlarının en önemli kaynağı olarak yakıt tüketimi öne çıkar. Özellikle sera etkisine en büyük katkıyı yapan CO2 emisyonlarının yaklaşık %90’ı yakıt tüketiminden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle enerji üretimi ve kullanımdaki değişim ile enerji politikalarındaki değişimler sera gazı emisyonları üzerinde etkin bir role sahiptir.

Şekil 1’de yakıtların yanmasından kaynaklanan CO2 emisyonunun sektörlere göre dağılımı verilmiştir. 1990-1994 arasında yavaş bir artış eğilimi gösteren emisyonlar, 1995-1997 yılları

arasında daha hızlı bir artış eğilimi gösterdikleri görülmektedir. 1997-1999 arasında CO2

emisyonları sabit kalırken, 2000 yılında yüksek bir değere ulaşmıştır. CO2 emisyonu 2004’e kadar düzenli bir artış göstermektedir. Türkiye’deki CO2 emisyonlarındaki en fazla artış %132.5 ile elektrik üretiminde olmuştur. Bunu, %79.5 ile sanayi, %57.3 ile ulaştırma ve %27.8 ile diğer sektörler takip etmiştir. Toplam CO2 emisyonunda 1990 ile 2004 arasında %75.7’lik bir artış olmuştur.

Şekil 1. Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklananCO2 emisyonları

CO2 emisyonlarının, 1990-2000 yılları sektörlerel dağılımı Şekil 2a ve Şekil 2b’de verilmiştir.

1990 yılında tüm sektörlerdeki emisyonların dağılımları yaklaşık aynı iken, 2000 yılında ulaştırma ve diğer sektörlerde azalma görülmüş, sanayi sektörünün dağılım yüzdesi değişmemiş, fakat elektrik üretiminden kaynaklanan CO2 emisyonu büyük bir artış göstermiştir. TUİK tarafından hesaplanan CO2 emisyon tahminler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca hazırlanan Enerji Denge ve Petrol Denge Tahmin Tabloları kullanılırak yapılmıştır. Tabloların mevcut veriler kullanılarak tahmin (extrapolate) edilmesinden dolayı, geleceğe yönelik emisyon tahminleri de her yıl yapılan tahminlerden sonra değişim gösterebilmektedir.

Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklanan CO₂ emisyonları

0 50000 100000 150000 200000 250000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer

1990

24%

21% 32%

23%

Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer

Şekil 2a. Enerji sektöründen kaynaklanan CO2 emisyonlarının dağılımı (%)

2000

35%

31%

17%

17%

Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer

Şekil 2b. Enerji sektöründen kaynaklanan CO2 emisyonlarının dağılımı (%)

1990-1997 yılları arasında endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO2 emisyonlarında düzenli sayılabilecek bir artış gözlenmiştir (Şekil 3). 1997-2001 yılları arasında ise emisyonlarda düşüş yaşanmıştır.

0 5000 10000 15000 20000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 3. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO2 emisyonları

Şekil 4’de enerji sektöründen ve endüstriyel proseslerden kaynaklanan toplam CO2

emisyonları görülmektedir. 1999 yılına kadar yer yer azalma eğilimleri olmasına rağmen, CO2

emisyonları, 1990-1999 yılları arasında toplamda %21.9’luk bir artış göstermiştir. 2000 yılında CO2 emisyonunu en yüksek değerine ulaşarak, 2001 yılında azlmış ve sonraki yıllarda düzenli bir artış sergilemiştir.

Şekil 4. Toplam CO2 emisyonları

Şekil 5’de yakıtların yanmasından kaynaklanan diğer emisyonlar (CH4, N20, NOX, CO, NMVOC) görülmektedir. Buna göre, yakıtların verimli yanmamasından kaynaklanan, en büyük emisyonlar CO emisyonlarıdır. CO’i sırasıyla NOx, NMVOC, CH4 ve N2O izlemektedir.

Toplam CO₂ emisyonları

0 50000 100000 150000 200000 250000 300000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Enerji Endüstriyel prosesler

0 1000 2000 3000 4000 Gg

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Yakıtların yanmasından kaynaklanan diğer emisyonlar

CH4 (Gg) N2O (Gg) NOx (Gg) CO (Gg) NMVOC (Gg)

Şekil 5. Yakıtların yanmasından kaynaklanan toplam CH4, N20, NOX, CO, NMVOC emisyonları Şekil 6, 7, 8 ve 9’da CH4 emisyonları verilmektedir. Tarımdan ve enterik fermentasyondan kaynaklanan CH4 emisyonları (1990-1991 yılları arası %3.1’lik azalış gösterirken, 1991’den 2004’e kadar %23.5’lik bir azalış göstermiştir (Bakınız Şekil 7). Gübre yönetiminden kaynaklanan CH4

emisyonu ise 1995’e kadar %25.5 artmış ve daha sonra büyük bir değişim göstermemiştir (Bakınız Şekil 8). Pirinç ekiminden kaynaklanan CH4 emisyonları 1991’de %24.5 azalarak, daha sonra 2004’e kadar arada değişimler göstererek, %42.9 artmıştır (Bakınız Şekil 9).

Şekil 6. Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH4 emisyonları

Şekil 7. Enterik fermentasyondan kaynaklanan CH4 emisyonları Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH₄ emisyonları

0 20 40 60 80 100

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

Gg

Enterik fermentasyondan kaynaklanan CH₄ emisyonları

0 200 400 600 800 1000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

0 10 20 30 40 50 60 70

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 8. Gübre yönetiminden kaynaklanan CH4 emisyonları

0 2 4 6 8 10 12 14 16

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 9. Pirinç ekiminden kaynaklanan CH4 emisyonları

Tarımsal atıkların açıkta yakılmasından dolayı, en çok CO emisyonu ortaya çıkmıştır (Şekil 10).

CO emisyonu dalgalanmalı bir değişim göstererek, 1990-2004 arasında %9.2’lik bir artış sergilemiştir. Diğer gaz emisyonlarının (CH4, NOx ve N2O ) eğilimide CO emisyonundan farklı değildir.

0 200 400 600

G g

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

N2O NO x C H 4 C O

Şekil 10. Tarımsal artıkların açıkta yakılmasından kaynaklanan CO, N20, NOX, CH4 emisyonları

Şekil 11’de düzenli depolamadan kaynaklanan emisyon eğilimi verilmiştir. Grafiğe göre CH4

emisyonu 1994’ten 2001’e kadar düzenli ve hızlı bir artış gösterirken (%90.3), daha sonra düşüş gözlenmiştir. Şekil 12’de ise düzenli depolama dışındaki deppolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları verilmiştir. Bu alanda da 1990-2004 arası hafif bir artış gözlenmiştir.

Şekil 11. Düzenli depolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları Düzenli Depolamadan Kaynaklanan CH4 Emisyonları

0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00

1994 1995 1996 1997 1998 2001 2002 2003 2004 Yıllar

CH4 Emisyon (gg)

Şekil 12. Düzenli depolama dışındaki depolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları

Şekil 13’de endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4 emisyonları yıllar itibariyle verilmiştir.

1990-2004 yılları arasında %4.5’lik bir artış varken, CH4 emisyonları 1993 ve 2001 yıllarında düşüş göstermiştir.

CH₄

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 13. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4 emisyonları

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları (Şekil 14), 1997 yılına kadar azalmış, daha sonra 1999’a kadar hafif artarak en yüksek ikinci değerine ulaşmıştır. 2001’de yine oldukça düşük bir düzeye inen N2O emisyonları, 2004’e kadar çok büyük bir değişim göstermemiştir.

Düzenli Depolama Dışındaki CH4 Emisyonları

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004 Yıllar

CH4 Emisyon (Gg)

N2O

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00 18,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 14. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları

NOx emisyonlarında da 1995-2004 yılları arasında artan ve azalan bir eğilim sergilemiştir (Şekil 15).

N Ox

18,00 19,00 20,00 21,00 22,00 23,00 24,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 15. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NOx emisyonları

Şekil 16’te endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonlarının 1990-2004 arasındaki dağılımı gösterilmiştir.

CO

0 4 8 12 16 20

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 16. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonları

Şekil 17’da gösterilen endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları, 1997 yılına kadar bir artış göstererek, daha sonra azalmaya başlamıştır.

SO2

0 10 20 30 40 50 60 70

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 17. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları

Şekil 17’den endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonlarının 1998’e kadar yükseldiği ve sonra 1998 öncesi seviyelerinde salınımlar yaparak kaldığı görülmektedir.

NMVOC

0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Şekil 18. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonları

Tablo 1’de sektörel sera gazı emisyonları, hesaplamaları yapılması için gereken veriler, veri kaynakları ve hesaplamaların hangi yıllar için yapıldığının ayrıntıları bulunmaktadır. Ham petrol, tanker taşıma verileri TÜİK’e ulaşmadığından, hesaplamaları yapılamamıştır. Bunun yanında, yakıtların yanmasından kaynaklanan 2020 yılına kadar emisyon tahminleri (projeksiyon) hesaplamaları da yapılmıştır.

Tablo 1. “TÜİK Emisyon Hesaplamalarında” veri kaynakları, hesaplanacak emisyon türleri ve hesaplanan yıllar.

Sektörler Sera Gazı

Emisyonları Veri Kaynağı Hesaplanan Yıllar Enerji

Yakıtların yanmasından kaynaklanan emisyonlar (enerji, ulaştırma, endüstri ve

diğer)

CO2, CH4, N2O, NOX, CO,

NMVOC

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

1990-2004 (2005, 2010, 2015, 2020 projeksiyonlar) Kömür Madenciliği CH4 TÜİK, Kömür İşletmeleri 1990-2001 Ham Petrol-Tanker Taşıma CH4 Petrol İşleri Genel

Müdürlüğü Veriler ulaşmamıştır Endüstriyel Prosesler

Endüstriyel Prosesler

CO2, CH4, N2O, NOX, CO,

NMVOC

TÜİK, Çimento Müstahsilleri Birliği, SEKA, TÜPRAŞ, ATAŞ, ŞİŞECAM, EÜAŞ, MOPAK, SEKA, Türkiye Taşkömürü Kurumu

vb.

1990-2004

Tarımsal Faaliyetler

Enterik fermentasyon ve gübre yönetimi CH4 TÜİK, DMİ 1990-2004

Pirinç Ekimi CH4 TÜİK, DMİ 1990-2004

Tarımsal Artıkların Yakılması CH4, N2O,

NOX,CO TÜİK 1990-2004

Katı Atık

Katı Atık (Düzenli Depolama) CH4 TÜİK 1994-1998, 2001-2002

3. Planlanan Çalışmalar

IPCC Metodolojisi emisyon ölçümleri için 1. Yaklaşım yanısıra 2. ve 3. Yaklaşım’lar da önerilmektedir. Bu yöntemlerin uygulanması için detaylı veri/bilgiler gerekmektedir.

Bu kapsamda Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı tarafından EUROSTAT’a önerilen “Türk İstatistik Sisteminin Geliştirilmesi” programı dahilinde 2006-2009 döneminde IPCC 2. ve 3.

Yaklaşımları konusunda metodoloji aydınlatılmasına yönelik çalışmalar yapılması planlanmaktadır.

Kaynaklar

1. IPCC - Greenhouse Gas Inventory Reference Manual - Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories.

1. IPCC – Good Practice Guidance and Uncertainity Management in National Greenhouse Gas Inventories – IPCC National Grennhouse Gas Inventories Programme.

2. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Enerji Denge ve Petrol Denge Tabloları 02.02.2006 ve 24.02.2006 tarihli e-posta yazıları ile TÜİK’ye gönderilen veriler kullanılmıştır).

3. Türkiye İstatististik Kurumu (Tarımsal, Sanayi Üretim verileri, 1990-2004; Katı Atık (Düzenli Depolama), 1994-1998, 2001-2004).

EKLER:

Tablo A. IPCC Metodolojisi (Yakma Kaynaklı Emisyonlar).

IPCC REVİZE 2 IPCC REVİZE 3

yaklaşım 1 yaklaşım 2-3 yaklaşım 1 yaklaşım 2-3

Sabit kaynaklar

Hesaplama için gerekli

veriler

Yakıt türüne göre net tüketilen

miktarlar 24 çeşit yakıt dikkate alınmıştır.

Sektörlere göre tüketilen yakıt cinsleri, miktarları,

kazan tipleri ve emisyon kontrol performansları.

Yakıt türüne göre net tüketilen

miktarlar 30 çeşit yakıt dikkate alınmıştır.

Sektörlere göre tüketilen yakıt cinsleri, miktarları, kazan tipleri, konfigürasyonu ve

emisyon kontrol performansları.

Hesaplanan Kirletici Parametreler

CO2 CO2, CH4, N2O, NOx, NMVOC

CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC

CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC

Hareketli kaynaklar

Hesaplama için gerekli

veriler

Yakıt türüne göre net tüketilen

miktarlar

Ulaştırma tipi ve yakıt tipine göre tüketilen

yakıt miktarları

Ulaştırma sektöründe tüketilen yakıtların

türüne ve ulaştırma tipine

göre yakıt miktarları.

Kara taşıtları için: taşıt tipi, yaş grubu, mevsimsel kullanım, taşıt teknoloji verileri ve bu ayrıma göre yakıt tüketimleri,

Hesaplanan Kirletici Parametreler

CO2 CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC

CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC

CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC