STERİLİZASYON ve CERRAHİ ASEPSİ. Dr.Öğr.Üyesi. Veysi Hakan Yardımcı

STERİLİZASYON ve

CERRAHİ ASEPSİ

Dr.Öğr.Üyesi. Veysi Hakan Yardımcı

Sterilizasyon yöntemleri aşağıdaki şemada gösterildiği gibi gruplandırılır.

Sterilizasyon yöntemleri, sterilizatörlerin etki mekanizmasına ve steril edilecek malzemelerin yapısına göre değişir.

Sterilizasyon yöntemleri

•

Süzme ile sterilizasyon

•

Işınlarla sterilizasyon

•

Isı ile sterilizasyon

•

Kimyasal maddelerle sterilizasyon

3

Kimyasal maddelerle sterilizasyon yöntemi,

«Düşük sıcaklıkta sterilizasyon yöntemleri»

olarak da isimlendirilmektedir.

Kimyasal maddelerle sterilizasyon:

•

Sterilizasyonda kullanılan kimyasal maddelere kemosterilan (kemosterilizör) ya da sterilan denir.

•

Kimyasal maddeler sterilizasyonda virus, mantar, bakteri ve bakteri sporları gibi mikrobiyolojik hayatın tümünü yok edecek şekilde kullanılmalıdır.

•

Aynı maddeler kısa süreli kullanılırsa dezenfeksiyon yaparlar.

5

 KİMYASAL STERİLİZASYON

Kimyasal gazlarla ve kimyasal sıvılarla sterilizasyon olmak üzere iki şekilde uygulanır.

 Kimyasal gazlarla sterilizasyon

 Kimyasal sıvılarla sterilizasyon

Kimyasal gazlarla sterilizasyon:

•

Hassas cerrahi aletlerin

•

Elektrikli optik aletlerin

•

Plastik materyallerin

sterilizasyonunda kullanılır.

7

Kimyasal gazlarla sterilizasyonda en çok

• Etilenoksit (C

H

O),

•Hidrojen peroksit (H

O

)

• Formaldehid gaz formu

kullanılır.

Gaz Buharı ile Sterilizasyon

Bu yöntemler, yüksek ısıda sterilize edilemeyen ısıya duyarlı cerrahi malzemelerin sterilizasyonunda

kullanılmaktadır.

Laboratuvarlardaki kullanımları çok sınırlıdır.

9

 Kimyasal sıvılarla sterilizasyon:

Sıvı kimyasal sterilizasyon uygun olarak kullanıldığında;

bakteri, mantar, tüberküloz basili ve virüslerin tüm şekillerini yok eder.

Genellikle sistoskop, bronkoskop gibi lensli aletlerin

sterilizasyonunda kullanılır.

Kimyasal sterilizasyon solüsyonu olarak genellikle

•

Gluteraldehit

•

Formaldehit sıvı formu kullanılır.

Gluteraldehit’in %2’lik solüsyonu etkilidir.

11

Kimyasal Maddelerle Sterilizasyon Uygulamaları

Kimyasal maddelerle sterilizasyonda en sık kullanılan sıvı ve gaz kimyasallar;

•

Etilen oksit

•

Hidrojen peroksit

•

Formaldehit

•

Perasetik asit

Glutaraldehid dir.

 Etilen Oksit (C

H

O):

Isıya duyarlı olan hassas araç gerecin steril edilmesinde kullanılır.

Hastanelerde yaygın olarak kullanılır.

Aletler için oksitleyici ve aşındırıcı etkisi yoktur.

Nüfuz yeteneği yüksektir.

Doğru kullanıldığında çok etkili olan Gaz sterilandır.

13

Etilen Oksit (C

H

O):

•tüp,

•pipet,

•petri kutusu,

•örnek alma kapları,

•ameliyat malzemeleri,

•enjektörler,

•oftalmoskoplar,

Etilen Oksit (C

H

O):

Etilen oksit 10.8°C’nin altında sıvı, bunun üzerinde gaz formdadır.

Saf hâlde çok zehirli, tahriş edici ve patlayıcı özellik gösterir.

Ticari olarak saf hâlde bulunmaz.

Karbondioksit gazı ile karışımları satılmaktadır.

15

Etilen Oksit (C

H

O):

Etilen oksitle sterilizasyon çalışmalarında kişisel koruyucularla ve

çevreye yönelik aşağıdaki koruyucu tedbirler alınarak çalışılması gerekir.

• Koruyucu giysiler

• Eldiven

• Bone

• Göz koruyuculu maske

Etilen Oksit (C

H

O):

Etilen Oksit; renksiz, kokusuz, havadan biraz daha ağır, yanıcı ve patlayıcı, toksik bir gaz olduğundan çalışma alanına tehlike uyarı işaretleri asılır.

• Sadece yetkili kişiler C²H⁴O alanına girer.

• İlgili personel C²H⁴O nun tehlikeleri ve güvenli kullanımı konusunda eğitim almalıdır. (cihaz bakımı, acil durum, potansiyel

zararlar vb.) .

17

Etilen Oksit (C

H

O):

• C²H⁴O gaz atığı bir katalizörle nötralize edildikten sonra tahliye edilir.

• C²H⁴O odasındaki gaz seviyesi için sesli alarm sistemi veya el dedektörü kullanılır.

• C²H⁴O gaz kaçağı olması durumunda kimyasal gaz buharından

korunma sağlayan ve standartları karşılayan kıyafetler kullanılmalıdır.

(Gaz maskesi ve koruyucu kıyafet)

Acil durumlarda uyulması gerekenler

•

Gaz monitörü alarm verdiğinde oda kapısı açılmaz.

•

C

H

O odası havalandırması aktif hâle getirilir.

•

Yangın, elektrik kaçağı vb durumlarda kartuş veya tüpler alandan uzaklaştırılır.

19

Acil durumlarda uyulması gerekenler

•

Tüm sterilizasyon çalışanları alandan uzaklaştırılır.

•

Odaya girilebilmesi için alarmın susması beklenir ve

sonra C

H

O sızdırmaz uzun kollu kıyafet, eldiven giyilerek

ve kimyasal gaz maskesi takılarak girilir.

Etilen Oksit (C ² H ⁴ O):

Etilen oksitle sterilizasyon; belirli ısı, nem, basınç ve sürede bu amaçla üretilmiş etilen oksit gaz sterilizatör cihazlarında yapılır.

21

Etilen Oksit (C

H

O):

Etilen oksit iki şekilde kullanılır:

Az yoğunluktaki gaz ortamında, düşük ısıda uzun süre tutulur:

200 mg/lt, 20°C’de, 18 saat

Yüksek yoğunluktaki gaz ortamında, kısa süre tutulur:

800-1000 mg/lt, 55-60°C’de, 3-4 saat.

Etilen Oksit (C ² H ⁴ O):

Etilen oksitle sterilizasyonda dikkat edilmesi gerekenler:

• C2H4O sterilizasyonu için sürenin, nemin (%40-60) ve

sıcaklığın (37-55 °C ) belli seviyelerde olması gerekmektedir.

23

Etilen Oksit (C

H

O):

•

C2H4O gazı kolayca penetre olduğu için steril malzemeler üzerindeki gaz artıklarını uzaklaştırmak amacı ile sterilizasyon sonunda havalandırmaya ihtiyaç vardır.

•

Standartlara göre C2H4O, konsantrasyonu 300-1200 mg/l arasında olmalıdır.

•

Çalışma alanlarında 8 saatlik çalışma süresi içinde maruziyet

Etilen Oksit (C ² H ⁴ O):

•

gibi gaz sterilanların kristal içerisine penetrasyonu mümkün değildir.

• Yüzeyde organik madde varlığında kristalleşme olacağından bu yüzey etilen oksit ile steril olmayacaktır.

•

sterilizasyon odasındaki basınç, çevre alanlara göre daha negatif olmalıdır.

25

Etilen Oksit (C ² H ⁴ O):

• Basınç farkı sesli ve görüntülü uyarı sistemi ile sürekli monitorize edilmelidir.

•

egzoz gazı için egzoz fanı olmalı ve 25 metre aralıklarla

“Dikkat Etilen Oksit Egzoz!” etiketi ile tanımlanmalıdır.

27

Kimyasal Gaz Sterilizasyon Cihazları

Kimyasal Gaz Sterilizasyon Cihazları

29

Etilen Oksit (C ² H ⁴ O):

•

yakınında daha yüksek bir bina varsa bu binanın en yüksek noktasına göre 7,5 metre yükseklikten atılmalıdır.

Etilen oksit gaz sterilizatörünü yüklerken dikkat edilmesi gerekenler:

• Paketler sepetin içine dik yerleştiriliyorsa birbirine paralel ve düzgün bir şekilde yerleştirilir.

• Alet tepsileri yatay olarak yerleştirilir.

• Paketlerin düz konulması gerekiyorsa kâğıt kısım tabana gelecek şekilde yerleştirilir.

31

Etilen oksit gaz sterilizatörünü yüklerken dikkat edilmesi gerekenler:

•Sepetlerin içindeki yükün sıkışık olmamasına dikkat edilir.

• Malzeme sepeti ile sterilizatörün arasında boşluk olmasına ve paketlerin iç çembere değmemesine dikkat edilir.

• Kazan hacminin %70’den fazlası doldurulmamalıdır.

Etilen oksit sterilizasyonu sonunda havalandırma süresi:

• Sterilizasyon sonrası cihazın kendi kazanı içerisinde en az 8-10 saat havalandırma yapılmalıdır.

• Steril edilen malzemenin yapısı, kullanım amacı, lümen inceliği, lümen uzunluğu, vücutta bırakılacak olması gibi

ölçütler göz önünde bulundurularak ilaveten on iki saatten iki haftaya kadar havalandırmaya ihtiyaç duyulabilir.

33

 Formaldehit ile Sterilizasyon:

• Saf formaldehit, 19°C ’de kaynayan, renksiz, yanıcı, zehirli ve suda yüksek oranda çözülebilen bir gazdır.

• Formaldehit sterilizasyonu için sıcaklık 50-80 °C, nem

%60-80 olmalıdır.

Formaldehit ile Sterilizasyon:

• 1. sınıf karsinojen; ABD, Kanada, Fransa, Avustralya’da yasak.

• Gaz şekli için formalin (%40 formaldehit) ya da paraformaldehit hafifçe ısıtılarak buharı elde edilir.

35

Formaldehit ile Sterilizasyon:

• Etki Mekanizması: Alkillemedir.

• Sterilizan yada yüksek düzey dezenfektan etki yapar.

• Sterilizasyonu için düşük sıcaklıkta (50-80°C) & buhar ile birlikte (%60-80 nem) uygulanır.

• Sıvı formda kadavra ve dokuların saklanmasında kullanılır.

• Tıbbi mikrobiyoloji laboratuvarlarındaki temel kullanım alanı

Formaldehit ile Sterilizasyon:

•Etilen Oksit’de olduğu gibi formaldehit sterilizatör kullanan kişilerin de düzenli sağlık kontrolleri yapılmalıdır.

• Çalışma alanlarında 8 saatlik çalışma süresi içinde maruziyet limiti 0.75 ppm’ dir.

37

Formaldehit ile Sterilizasyon:

Avantajları:

• Uygulama süresi Etilen Oksit’e göre daha kısadır.

• Özel paketleme malzemesine gerek yoktur.

• Maliyeti daha düşüktür.

• Yüksek ısıya hassas malzemeler için tercih edilir, sterilizasyon

Formaldehit ile Sterilizasyon:

Dezavantajları:

•Organik materyal varlığında etkin değil

•Toksik, mutajen, kanserojen

•Penetrasyon gücü Etilen Oksit’e göre daha düşüktür.

39

 Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

•Hidrojen peroksit (H

O

), geniş spektrumlu, güvenli ve çok

güçlü bir okside edici ajandır.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• %3’lük H²O² çözeltileri antiseptik olarak deri ve yara temizliğinde, ağız yıkama solüsyonlarında kullanılır.

• Dezenfektan olarak yumuşak kontakt lenslerin, cerrahi implantların, plastik aletlerin vb. dezenfeksiyonunda kullanılır.

41

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• H²O² yüksek konsantrasyonda (%6- %7,5) sporosittir ve sterilizasyon yapabilir.

• %6- %7,5 H²O², Cryptosporidium parvum’u inaktive eden tek sterilan olarak bulunmuştur.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Sıvı formda kullanıldığında düşük konsantrasyonlarda bakterisidal ve fungisidal etki gösterirken, %25-60 gibi yüksek konsantrasyonlarda

sporisidal etki gösterebilmektedir.

43

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Gaz formdaki hidrojen peroksit, sıvı formunun aksine çok düşük konsantrasyonlarda bile (>0.1 mg/litre) virüsidal, bakterisidal,

fungisidal, mikobakterisidal ve sporisidal etki gösterir.

H

O

’in buhar fazı; plazma sterilizasyonu adı altında çeşitli sterilizasyon sistemlerinde kullanılmaktadır.

45

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

Hidrojen peroksit gazı kullanan sistemler genel olarak 2’ye ayrılır:

• Plazma yöntemini kullanan sistemler

• Doğrudan hidrojen peroksit gazı kullanan sistemler

Gaz plazma:

Elektronlar, iyonlar veya nötral partiküllerden oluşan herhangi bir gazı tanımlamak için kullanılan terimdir.

47

Düşük sıcaklıkta plazma oluşumu için;

•

Kapalı bir kabin, vakum sistemi, plazmaya dönüşebilecek bir kimyasal prekürsör, plazmayı oluşturacak elektromanyetik

enerji kaynağı (Radyofrekans enerji) gereklidir.

•

RF enerjisi, H

O

’i su buharı ve oksijene dönüştürür.

•

28-74 dk’da sterilizasyon sağlanır.

•

İşlem hızlıdır, ucuzdur ve toksik olmayan son ürünler oluşur.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Her iki sistemde de yüksek konsantrasyonda hidrojen peroksit cihaz içerisine enjekte edilir.

• Derin vakum altındaki ortamda hidrojen peroksit buharlaşarak dağılır.

49

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Difüzyon aşamasında, bir biyosit olan hidrojen peroksit, mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki gösterir.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

•Plazma yöntemini kullanan sistemlerde uygulanan radyo frekans (RF) enerjisiyle, mikroorganizmalar ile reaksiyona girip onların

yaşamsal fonksiyonlarını durduracak olan bir plazma yaratılır.

• RF enerjisi kapatıldığında hidrojen peroksit su buharı ve oksijene dönüşür.

51

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

•Doğrudan hidrojen peroksit gazı kullanan sistemlerde ise pompa, solüsyon dönüştürücü ile birlikte kazan içersindeki buharlaştırılmış solüsyonu oksijen ve su buharına dönüştürüp ortamdan atılmasını sağlar.

• Her iki sistemde de özel havalandırma zorunluluğu yoktur.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Robotik ve elektronik aletler de dâhil olmak üzere sıcaklığa

duyarlı, hassas cerrahi aletlerin %95’ten fazlası hidrojen peroksit, gaz sterilizasyon yöntemi ile uyumludur.

53

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

• Sıvıların ve selüloz bazlı materyallerin sterilizasyonunda kullanılamamaktadır.

• Ayrıca tekrarlayan çevrimlerde naylon içeren materyallerin ömrünü kısaltmaktadır.

• Paketleme için selüloz içermeyen polipropilen, tyveck gibi

Tyvec Nedir?

Tyvek® yüksek yoğunluklu, eğrilerek bağlanmış polietilen elyaflardan üretilen %100 sentetik bir malzemedir.

Tyvek®; hafif, dayanıklı ve nefes alabilir olmasının yanı sıra suya, aşınmaya, bakteri girişine ve yıpranmaya karşı dayanıklılık

özellikleri ile tıbbi ambalaj uygulamalarında kullanılır.

55

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

•Hidrojen peroksit gazının en önemli dezavantajlarından biri

penetrasyon yeteneğinin etilen oksit ya da formaldehit kadar güçlü olmamasıdır.

• Lümen çapları ve lümen uzunluk ölçülerinin uygunluğu konusunda firmanın önerileri alınmalıdır.

Hidrojen Peroksit Gazı (H

0

) ile Sterilizasyon:

•Tüm sterilizasyon yöntemlerinde olduğu gibi Hidrojenperoksit gaz sterilizasyon yönteminde de organik madde varlığı sterilizasyonu olumsuz etkilemektedir.

• Hidrojen peroksit gazının insan ve hayvanlarda enfeksiyon

yapabilen prion ( Crutzfeldt-jacop hastalığı etkeni küçük bulaşıcı protein yapında madde) türleri üzerine etkili olduğu gösterilmiştir.

57

 Perasetik Asit ile Sterilizasyon:

(Otomatik Perasetik Asit Sterilizatörü)

•Düşük konsantrasyonlarda (%0,001-0,2) etkili olan bir sterilandır.

• Hücre duvarı geçirgenliğini bozar, proteinleri denatüre eder.

Isıya duyarlı cerrahi aletler ve tanıda kullanılan aletler için

(sıvıya batırılan aletler) sterilizasyon yapan masa üstü küçük

Perasetik Asit ile Sterilizasyon:

(Otomatik Perasetik Asit Sterilizatörü)

•Endoskopların sterilizasyonu için geliştirilmiştir.

• Paketsiz bir sterilizasyon yöntemi olduğu için gerektiği zaman kullanmak üzere aletleri steril edip kullanmak gerekir.

•

Sarmak veya depolamak mümkün değildir.

59

Perasetik Asit ile Sterilizasyon:

(Otomatik Perasetik Asit Sterilizatörü)

• 56 °C ’de kısa sürede (12dk’da) sterilizasyon sağlanır.

• Steril filtre edilmiş su ile çalkalanır ve steril hava gönderilerek kurutulur.

Perasetik Asit ile Sterilizasyon:

(Otomatik Perasetik Asit Sterilizatörü)

• Kimyasal sterilizasyon amaçlı kullanılmamalıdır.

• Otomatik perasetik asit sterilizatörü masa üstü bir sistemdir.

• Sterilizasyon kabini; sterilize edilecek cihazlar için işlem tepsilerini ve kaplarını içerir.

• 50- 56 °C ’de, 12 dakika temas sonucu sterilizasyon sağlanır.

• Çevre ve sağlık çalışanları için zararlı etkisi yoktur.

61

 Glutaraldehit ile Sterilizasyon:

• Proteinleri alkilleyerek germisidal etki oluşturur.

• Sterilizasyonda; %70’lik izopropil alkol içinde

%2’lik ve %0,3’lük bikarbonat içinde %2’lik glutaraldehit

eriyiği kullanılır.

Glutaraldehit ile Sterilizasyon:

• %2’lik glutaraldehit’te bekletilen araçlar üzerindeki bakteri sporları 10 saatte ölür.

•Mycobacterium tuberculosis’i (tüberküloz basilini) inaktive etmek için gereken en az süre ise

30 dakikadır.

63

Glutaraldehit ile Sterilizasyon:

• Hastanelerde fiberoptik endoskop gibi cihazların sıvı içinde 10 saatlik temas sürelerine dayanması dayanması zordur.

Bu nedenle glutaraldehit kritik araçların sterilizasyonu yerine yarı kritik araçların yüksek düzeyli dezenfeksiyonunda

kullanılır.