BÖCEKLERİN DIŞ YAPISI BÖCEKLERİN DIŞ YAPISI (MORFOLOJİSİ) (MORFOLOJİSİ)

BÖCEKLERİN DIŞ YAPISI BÖCEKLERİN DIŞ YAPISI

(MORFOLOJİSİ)

(MORFOLOJİSİ)

HEXAPODA (INSECTA) S I N I F I

HEXAPODA (INSECTA) S I N I F I

BÖCEKLERDE DERİ

Bir takım segment’lere ayrılmış olan böcek vücudunun dış tarafı integument adını alan deri ve bunun özellikle ergin böceklerde yer yer ufak ya da büyük levhacıklar (Sclerite)

halinde kitinleşmesiyle sert bir durum olan dış iskeletle kaplanmıştır.

BÖCEKLERDE DERİ

Bir takım segment’lere ayrılmış olan böcek vücudunun dış tarafı integument adını alan deri ve bunun özellikle ergin böceklerde yer yer ufak ya da büyük levhacıklar (Sclerite)

halinde kitinleşmesiyle sert bir durum olan dış iskeletle kaplanmıştır.

Siyah, kahverengi,

kÐrmÐzÐ, turuncu ve sarÐ Kimyasal renkler

Beyaz, mavi tonlarÐ eflatun

Fiziksel renkler

Böceklerin renkleri

Böceklerde genel vücut bölümleri

Böcek vücudu genel olarak üç bölüme ayrılmaktadır.

Bunlar baş (6 segmentin kaynaşmış hali),

thorax (3 segment) ve abdomen (embriyo döneminde 12 segment, fakat daha sonraki evrelerde genel olarak 11 segmentli)` dir.

Böceklerde genel vücut bölümleri

Böcek vücudu genel olarak üç bölüme ayrılmaktadır.

Bunlar baş (6 segmentin kaynaşmış hali),

thorax (3 segment) ve abdomen (embriyo döneminde 12

segment, fakat daha sonraki evrelerde genel olarak 11

segmentli)` dir.

Böcek başı (Cephalo) Böcek başı (Cephalo)

 Böcek vücudu embriyo döneminde 21 segmentten meydana gelmiştir

 Baş 6 adet segmentten oluşmuştur ve kapalı bir kutu halinde, sağlam yapılıdır.

 Baş genel olarak thorax’ın ön tarafında yer almıştır. Fakat bazı

familyalarda (Bostrychidae ve Scolytidae (Coleoptera) baş alt tarafda yer almıştır. Üstten bakılınca görülmemektedir.

 Baş bazı böceklerde (Curculionidae:Coleoptera) ileriye doğru hortum şeklinde uzamış durumdadır.

 Baş, baş ekseni vücut eksenine dik ise hypognathous; baş ekseni vücut ekseni ile aynı doğrultuda ise prognathous olarak isimlendirilmektedir.

 Böcek vücudu embriyo döneminde 21 segmentten meydana gelmiştir

 Baş 6 adet segmentten oluşmuştur ve kapalı bir kutu halinde, sağlam yapılıdır.

 Baş genel olarak thorax’ın ön tarafında yer almıştır. Fakat bazı

familyalarda (Bostrychidae ve Scolytidae (Coleoptera) baş alt tarafda yer almıştır. Üstten bakılınca görülmemektedir.

 Baş bazı böceklerde (Curculionidae:Coleoptera) ileriye doğru hortum şeklinde uzamış durumdadır.

 Baş, baş ekseni vücut eksenine dik ise hypognathous; baş ekseni vücut ekseni ile aynı doğrultuda ise prognathous olarak isimlendirilmektedir.

KOKU ALMA DOKUNMA TAD ALMA

ANTENLER

(Görevi)

Antenler Antenler

Yelpaze gibi Yelpaze gibi anten-

anten-

Scarabaeidae- Scarabaeidae- Coleoptera Coleoptera

İnci gibi anten- İnci gibi anten- Rhysodidae-Col.

Rhysodidae-Col.

Ucu kıllı Ucu kıllı

anten- anten-

Tachinidae- Tachinidae-

Diptera Diptera

Pieridae Pieridae

Dirsekli Dirsekli anten- anten- Apidae- Apidae- HymHym İp gibi anten

İp gibi anten Carabidae-Col Carabidae-Col

Dirsekli anten (Apis mellifera) Dirsekli anten (Apis mellifera)

Dişli anten (Elateridae:

Col.)

Dişli anten (Elateridae:

Col.)

Fırça gibi anten (Culicidae: Dip.)

Fırça gibi anten (Culicidae: Dip.) İki çift taraklı anten (Saturniidae)İki çift taraklı anten (Saturniidae)

İp gibi anten (Carabidae) İp gibi anten

(Carabidae)

Kıl gibi anten (Tettigoniidae) Kıl gibi anten (Tettigoniidae)

Sopa gibi anten (Argidae: Hym.) Sopa gibi anten (Argidae: Hym.) Tarak gibi anten

(Anobiidae) Tarak gibi anten

(Anobiidae)

Ucu kıllı anten (Calliphoridae:Dip.)

Ucu kıllı anten (Calliphoridae:Dip.)

Ucu topuzlu anten (Pieridae)

Ucu topuzlu anten (Pieridae)

Yelpaze gibi anten (Scarabaeidae) Yelpaze gibi anten

(Scarabaeidae)

Çift taraklı anten

(Lymantriidae)Lepidoptera Çift taraklı anten

(Lymantriidae)Lepidoptera

Lymantria dispar Lymantria dispar

Çiğneyici ağız

Çiğneyici ağız (ısırıcı kemirici): (ısırıcı kemirici): Esas tiptirEsas tiptir. Bu tipe örnek olarak . Bu tipe örnek olarak OrthopteraOrthoptera ve ve Coleoptera Coleoptera takımına bağlı böcekler ile ergin ağız yapısı sokucu-emici olmayan takımların larvalarını takımına bağlı böcekler ile ergin ağız yapısı sokucu-emici olmayan takımların larvalarını gösterebiliriz

gösterebiliriz. Daha pek çok böcek takımlarında ağız bu şekilde yapılmıştır.. Daha pek çok böcek takımlarında ağız bu şekilde yapılmıştır.

 Çiğneyici ağız: Orthoptera ve Coleoptera, ayrıca ergin ağız yapısı sokucu-emici olmayan takımların larvalarında görülür (Neuroptera, Thysanura)

Labrum-üst dudak 1 cift Mandibula 1. Maxilla (1 cift)

2. Maxilla (Labium) (1 cift)

 Çiğneyici ağız: Orthoptera ve Coleoptera, ayrıca ergin ağız yapısı sokucu-emici olmayan takımların larvalarında görülür (Neuroptera, Thysanura)

Labrum-üst dudak 1 cift Mandibula 1. Maxilla (1 cift)

2. Maxilla (Labium) (1 cift)

Çiğneyici ağız parçaları Çiğneyici ağız parçaları

Labrum Labrum Labrum Labrum

Mandible Mandible Mandible Mandible 1.Maxilla 1.Maxilla 1.Maxilla 1.Maxilla

Labium Labium (2.Maxilla) (2.Maxilla) Labium Labium

(2.Maxilla)

(2.Maxilla)

Hypopharynx

Hypopharynx

Hypopharynx

Hypopharynx

Emici ağız (Kelebekler (Lepidoptera))

Emici ağız (Kelebekler (Lepidoptera))

Labial palp Labial palp

Mx Mx 1. Maxilla

1. Maxilla

Emici agiz (Kelebekler (Lepidoptera))

Emici agiz (Kelebekler (Lepidoptera))

Sokucu-emici

Sokucu-emici

6 igneli sokucu emici agız (sivrisinek) 6 igneli sokucu emici agız (sivrisinek)

Labium Labium

Lbr Lbr Mnd Mnd

Hyp Hyp 1.Mx 1.Mx

Mx Mx Md Md

Lb Lb

La La

Mxp Mxp

4 igneli sokucu emici ağız

Hemiptera(Heteroptera ve Homoptera) 4 igneli sokucu emici ağız

Hemiptera(Heteroptera ve Homoptera)

La La Lb Lb

Hy Hy La La

Lb Lb Mxp Mxp

İki iğneli sokucu-emici ağız (karasinek)

İki iğneli sokucu-emici ağız (karasinek)

Yalayıcı-emici ağız (arılar) Yalayıcı-emici ağız (arılar)

THORAX

THORAX

Pronotum 1. thoraks segmentinin

üst yüzeyi

Mesonotum 2. thoraks segmentinin

üst yüzeyi

Metanotum 3. thoraks segmentinin

üst yüzeyi Notum

Tergumun üstteki yüzeyi

Bacaklar Bacaklar

coxa

trochanter femur

tibia tarsus

Pretarsus

Trochanter Trochanter Coxa Coxa

Femur Femur

Tibia Tibia

Tarsus Tarsus

Pretarsus

Pretarsus

Bacakların genel yapıları yukarıda bildirildiği gibi olmakla Bacakların genel yapıları yukarıda bildirildiği gibi olmakla

beraber, gördükleri fonksiyona göre şeklen değişmelere beraber, gördükleri fonksiyona göre şeklen değişmelere

uğramışlardır.

uğramışlardır.

Bu değişmeler özellikle birinci ve üçüncü çift bacaklarda Bu değişmeler özellikle birinci ve üçüncü çift bacaklarda

görülür.

görülür.

1. Çift bacağın değişmesi sonucu meydana gelen bacak tipleri

1. Çift bacağın değişmesi sonucu meydana gelen bacak tipleri

 Kazıcı bacak: Gryllotalpa gryllotalpa (Orthoptera),Scarabaeidae (Coleoptera)

 Yakalayıcı bacak: Mantis religiosa (Mantidae: Orthoptera)

 Çengelli bacak: Sularda yaşayan Hemipterlerde (Belostomatidae)

 Tutucu bacak: Dytiscidae (Coleoptera)

 Temizleyici bacak: Vanessa (Nymphalidae: Lepidoptera)

 Kazıcı bacak: Gryllotalpa gryllotalpa (Orthoptera),Scarabaeidae (Coleoptera)

 Yakalayıcı bacak: Mantis religiosa (Mantidae: Orthoptera)

 Çengelli bacak: Sularda yaşayan Hemipterlerde (Belostomatidae)

 Tutucu bacak: Dytiscidae (Coleoptera)

 Temizleyici bacak: Vanessa (Nymphalidae: Lepidoptera)

 Sıçrayıcı bacak: Acrididae, Tettigoniidae, Gryllidae (Orthoptera), Chrysomelidae (Col.), Psyllidae (Homoptera)

 Yüzücü bacak: Dytiscidae (Col.), Belostomatidae (Hemiptera)

 Toplayıcı bacak: Apis mellifera (Apidae: Hym.)

 Koşucu bacak: Blattidae (Orth.), Cicindelidae (Col.)

 Sıçrayıcı bacak: Acrididae, Tettigoniidae, Gryllidae (Orthoptera), Chrysomelidae (Col.), Psyllidae (Homoptera)

 Yüzücü bacak: Dytiscidae (Col.), Belostomatidae (Hemiptera)

 Toplayıcı bacak: Apis mellifera (Apidae: Hym.)

 Koşucu bacak: Blattidae (Orth.), Cicindelidae (Col.)

3. Çift bacağın değişmesi sonucu meydana gelen bacak tipleri

3. Çift bacağın değişmesi sonucu

meydana gelen bacak tipleri

Kanatlar:

Kanatlar:

 Thorax’ta sadece 2. ve 3. segmentinden birer olmak üzere 2 çift kanat bulunmaktadır.

 Deri uzantısıdır.

 İki deri uzantısı arasında kanat damarları bulunur.

 Damarlar içerisinde tracheae boşluğu, vücut sıvısı ve sinir kolları bulunur.

 Apterygota alt sınıfında primer olarak yoktur.

 Pterygota alt sınıfında kanat bulunur.

 Kanatlar dıştan görülebiliyorsa – Exopterygota (hemimetabol olan Orth., (Heterop., Homop.)=Hemiptera)

 Kanatlar dıştan görülemiyorsa – Endopterygota (Holometabol olan Lep., Dip., Col.)

 Thorax’ta sadece 2. ve 3. segmentinden birer olmak üzere 2 çift kanat bulunmaktadır.

 Deri uzantısıdır.

 İki deri uzantısı arasında kanat damarları bulunur.

 Damarlar içerisinde tracheae boşluğu, vücut sıvısı ve sinir kolları bulunur.

 Apterygota alt sınıfında primer olarak yoktur.

 Pterygota alt sınıfında kanat bulunur.

 Kanatlar dıştan görülebiliyorsa – Exopterygota (hemimetabol olan Orth., (Heterop., Homop.)=Hemiptera)

 Kanatlar dıştan görülemiyorsa – Endopterygota (Holometabol

olan Lep., Dip., Col.)

Exopterygota Exopterygota Exopterygota

Exopterygota EndopterygotaEndopterygotaEndopterygotaEndopterygota Apterygota

Apterygota Apterygota Apterygota

Apterygota (kanatsız böcekler)

yumurta yumurta yumurta yumurta

1st stage nymph

Growth through a series of stages (nymphs)

last stage nymph

winged adult (imago) wing bud

Growth stages in Exopterygotes

egg

Locust

Cockroach

Exopterygot’lar

Lygaeid bug

1. Dönem nimf 1. Dönem nimf 1. Dönem nimf 1. Dönem nimf

Son Dönem nimf Son Dönem nimf Son Dönem nimf Son Dönem nimf

Kanatlı ergin Kanatlı ergin Kanatlı ergin Kanatlı ergin kanatcıklar

kanatcıklar kanatcıklar kanatcıklar

Exopterygotlarda gelişme Exopterygotlarda gelişme

dönemleri dönemleri

Exopterygotlarda gelişme Exopterygotlarda gelişme

dönemleri dönemleri

Exopterygot’lar

1st stage larva

last stage larva

pupa (= nymph?)

Winged adult

Growth stages in Endopterygotes egg

Fire ant

Oleander hawkmoth

Bluebottle

Endopterygot’lar

Wasp

Yumurta Yumurta Yumurta Yumurta

1. Dönem 1. Dönem

larva larva 1. Dönem 1. Dönem

larva larva

Son Dönem Son Dönem

larva larva Son Dönem Son Dönem

larva larva

PupaPupa PupaPupa

Kanatlı Kanatlı

ergin ergin Kanatlı Kanatlı

ergin ergin Endopterygotlarda gelişme

Endopterygotlarda gelişme dönemleri

dönemleri

Endopterygotlarda gelişme Endopterygotlarda gelişme

dönemleri dönemleri

Kanadın yapısı Kanadın yapısı

Boyuna damarlar

 Costa

 Subcosta (Sc)

 Radius (R)

 Media (M)

 Cubitus (Cu)

 Anal (A)

Enine damarlar

 Humeral (h)

 Radio-medial (r-m)

 Medio-cubital (m-cu)

 Costa

 Subcosta (Sc)

 Radius (R)

 Media (M)

 Cubitus (Cu)

 Anal (A)

Enine damarlar

 Humeral (h)

 Radio-medial (r-m)

 Medio-cubital (m-cu)

Anal lob Jugal lob

Kanatların hareketleri, böceklerde genel olarak, pasif şekildedir; yani kanatları thorax segmentlerindeki dikine ve boyuna kasların kasılma ve uzamaları sonucu

olarak bu segmentlerin hafif yassılaşıp kabarması ile aşağı yukarı hareket ederler.

Odonata takımında ise kanat hareketi aktiftir; yani, kanatları oynatmak için bunların tabanında özel kaslar vardır.

Böcekler kanatlarının iki çiftini birlikte hareket ettirirler. Bu hareket aşağı ve yukarı olmak üzeredir;uçuş sırasında kanatlar havada bir 8 şekli çizer.

Kanat hareketi:

Kanatların hareketleri, böceklerde genel olarak, pasif şekildedir; yani kanatları thorax segmentlerindeki dikine ve boyuna kasların kasılma ve uzamaları sonucu

olarak bu segmentlerin hafif yassılaşıp kabarması ile aşağı yukarı hareket ederler.

Odonata takımında ise kanat hareketi aktiftir; yani, kanatları oynatmak için bunların tabanında özel kaslar vardır.

Böcekler kanatlarının iki çiftini birlikte hareket ettirirler. Bu hareket aşağı ve yukarı olmak üzeredir;uçuş sırasında kanatlar havada bir 8 şekli çizer.

Kanat hareketi:

 Odonata: Her iki çift kanat zar gibidir, çok sayıda enine ve boyuna damar bulunur, bazı kitinimsi bölgeler bulunur

 Orthoptera: Üst kanatlar hafif kitinleşmiş ve parşömenimsi yapıda, alt kanatlar zar şeklinde ve bol damarlı.

 Dermaptera: 1. çift kanatlar kısa, ikinci çift kanatlar yelpaze şeklindedir.

 Thysanoptera: Kanat ince uzun, az damarlı ve etrafı saçaklı.

 Heteroptera: Üst kanadın dip kısmı kitinleşmiş, alt kanat zar şeklindedir.

 Homoptera: İki çift kanatta zar şeklinde, yada 1. çift kanatlar derimsi yapıdadır.

 Neuroptera: Kanatlarda pek çok enine ve boyuna damar bulunmaktadır.

 Coleoptera: 1. çift kanatlar sert ve kalın (elytra), alt kanatlar ise zar şeklindedir.

 Lepidoptera: Kanatlar zar şeklinde ve üzeri pullarla kaplıdır.

 Diptera: Birinci çift kanatlar zar şeklinde ve ikinci çift kanatlar körelmiş ve halter adını almıştır.

 Hymenoptera: Her iki çift kanatta zar gibi ve bir takım kapalı hücre oluşturan az sayıda damar bulunur.

 Odonata: Her iki çift kanat zar gibidir, çok sayıda enine ve boyuna damar bulunur, bazı kitinimsi bölgeler bulunur

 Orthoptera: Üst kanatlar hafif kitinleşmiş ve parşömenimsi yapıda, alt kanatlar zar şeklinde ve bol damarlı.

 Dermaptera: 1. çift kanatlar kısa, ikinci çift kanatlar yelpaze şeklindedir.

 Thysanoptera: Kanat ince uzun, az damarlı ve etrafı saçaklı.

 Heteroptera: Üst kanadın dip kısmı kitinleşmiş, alt kanat zar şeklindedir.

 Homoptera: İki çift kanatta zar şeklinde, yada 1. çift kanatlar derimsi yapıdadır.

 Neuroptera: Kanatlarda pek çok enine ve boyuna damar bulunmaktadır.

 Coleoptera: 1. çift kanatlar sert ve kalın (elytra), alt kanatlar ise zar şeklindedir.

 Lepidoptera: Kanatlar zar şeklinde ve üzeri pullarla kaplıdır.

 Diptera: Birinci çift kanatlar zar şeklinde ve ikinci çift kanatlar körelmiş ve halter adını almıştır.

 Hymenoptera: Her iki çift kanatta zar gibi ve bir takım kapalı hücre

oluşturan az sayıda damar bulunur.

Böceklerde uçuş Böceklerde uçuş

 Kanatların her iki cifti de birlikte asağı ve yukarı hareket ettirilir.

 Uçuş sırasında kanatlar havada 8 şekli çizmektedir.

 Uçuş yönü, coleopterlerde elytra, hymenopterlerde abdomen, orthopterlerde art bacaklar ve dipterlerde halterler düzenler.

 Uçuş hızı füze vücutlu kelebeklerde (Lepidoptera) saatte 50 km civarındadır.

 Kanatların her iki cifti de birlikte asağı ve yukarı hareket ettirilir.

 Uçuş sırasında kanatlar havada 8 şekli çizmektedir.

 Uçuş yönü, coleopterlerde elytra, hymenopterlerde abdomen, orthopterlerde art bacaklar ve dipterlerde halterler düzenler.

 Uçuş hızı füze vücutlu kelebeklerde (Lepidoptera) saatte 50 km civarındadır.

ABDOMEN

ABDOMEN

Abdomen

Abdomen

ABDOMENDEKI UZANTILAR

Corniculus

Aphididae (Homoptera) da abdomenin üst yan kÐsÐmlarÐndaki bir çift uzantÐdÐr Styli

Thysanurada abdomen sonunda bulunur Furcula

Collembola takÐmÐnda abdomenin 4. segmentinde bulunur Esey organlarÐ

Disi böcek dÐs esey organlarÐ 8. ve 9. segmentin ventralindeki 3 cift uzantÐdan (valvulae) olusur, Ovipozitor (Sokucu arÐda igneye dönüsmüstür)

Paraproct

Anusun altÐnda bir cift kitinsel cÐkÐntÐdÐr Epiproct

Anusun ust kÐsmÐnda bulunan kitinsel cÐkÐntÐdÐr.

CERCI

Son abdomen segmentinin dorsalindedir ve 1 çifttir

abdomen abdomen

Tergum Tergum

Sternum Sternum Pleural

Pleural

membrane membrane

Ovipositor Ovipositor Cercus

Cercus Spiracle

Spiracle