57
COMPOSITIONAL DISTRIBUTION OF THE PLATINUM-GROUP
ELEMENTS IN THE OPHIOLITIC CHROMITE in TURKEY
TÜRKİYE’DE OFİYOLİTİK KROMİTLER İÇERİSİNDEKİ PLATİN
GRUP ELEMENTLERİN
BİLEŞİMSEL DAĞILIMLARI
Nil Yapıcıa, Nusret Nurlub, Hakan GüneylibaÇ.Ü. Müh.Fak. Maden Mühendisliği Bölümü. Adana/Türkiye
(Sorumlu yazar: , nyapici@cu.edu.tr)
bÇ.Ü. Müh.Fak. Maden Mühendisliği Bölümü. Adana/Türkiye
Özet
Platin Grup Elementlerin (PGE) yoğun olarak bulunduğu kromitlerin ve manto peridotitlerinin gözlendiği ofiyolitik kayalar Türkiye ve yakın çevresinde henüz yeterli derecede incelenmemiştir. Birçok araştırmacı podiform-tip kromitlerin dalma-batma zonunda oluştuklarını ortaya koymuşlardır. Kromitlerin bileşimi ve PGE’nin jeokimyası ve mineralojisi, kısmi ergime süreçlerini ve kromit/PGE’nin oluştuğu magmatik sistemlerde hakim olan termokimyasal koşulların tahmin edilmesinde kullanılmıştır. PGE’nin kromititlere dağılımı, üst mantonun kısmi erime süreçleri ve kromititlerin anakayaçlarının erimesinin fraksiyonlanma süreci hakkında değerli bilgiler sağlar. Kuzeybatı Anadolu’da Orhaneli-Harmancık ofiyolitinde çalışılan PGE’lerin Laurit/Elriçmanit türünde oldukları, Güneybatı Anadolu’da Gaziantep bölgesinde incelenen PGE’lerin Laurit/Irarsit türünde oldukları, Guleman ofiyolitinde gözlenen PGE’lerin Irarsit türünde oldukları ve astenosferden türedikleri, Islahiye bölgesinde yer alan ofiyolitik kayalardan analiz edilen PGE’lerin Laurit/Ruarsit türünde oldukları gözlenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ofiyolit, PGE, kromit, Türkiye
Abstract
Platinum Group Elements (PGE) it is extensively observed ophiolite rocks of chromite and mantle peridotite and where Turkey has not been studied enough yet in the immediate vicinity.
Many researchers have demonstrated that podiform-type chromites are formed in the subduction zone. The composition of chromites and the geochemistry and mineralogy of PGE were benefited to estimate the partial melting processes and thermochemical conditions prevailing in magmatic systems where chromite/PGE was formed. The distribution of PGE into chromitites provides valuable information on the fractionation process of the upper mantle’s partial melting processes and the melting of the parental of chromitites. PGE’s studied in the Orhaneli-Harmancik ophiolite in 57orthwestern Anatolia were found to be of Laurit/Elrichmanite species and also it is observed that PGE’s studied in southwest Anatolia in the Gaziantep region are of Laurit / Irarsit type. The PGEs observed in the Guleman ophiolite were of Irarsit type and were derived from astenosphere. The PGE’s observed in the ophiolitic rocks in the Islahiye region are of Laurit/Ruarsit type.
58
1.Giriş
Neo-Tetis Okyanusu’nun kuzey ve güney kollarının tamamen kapanması Geç Kretase-Eosen döneminde gelişmiştir (Akkok ve Yılmaz, 1983; Görür ve Okay, 1996; Görür ve Tüysüz, 2001). Bu Neo-Tetis havzalarının kapanımı güncel Türkiye coğrafyasında sütur zonları ile ayrılan bir çok tektonik kuşak (Pontid kuşağı, Anatolid kuşağı, Torid kuşağı, vs.) oluşumunu sonuçlamıştır (Şekil 1). Birçok araştırmacı, dalma-batma zonu (supra-subduction zone) jeodinamik ortamında, ergiyik-kaya tepkimesi sonucu oluşan podiform tipi kromititlerin, olivin-kromite doymuş ve su bakımından zengin ilksel eriyiklerinin varlığında oluştuğunu belirtmiştir (Arai ve Yurimoto, 1995; Büchl ve diğerleri, 2004; Roberts, 1988; Uysal ve diğerleri, 2005; Zhou ve diğerleri, 1998).
Kromititlerin içindeki kromit bileşimi ile platin grubu elementlerin (PGE) jeokimyası ve mineralojisi, kısmi erime süreçlerini belirlemek amacıyla ve ayrıca kromitlerle birlikte PGElerin oluştuğu magmatik sistemlerde hüküm süren termokimyasal koşulların tahmininde kullanılmıştır (Kapsiotis ve diğerleri, 2010; Uysal ve diğerleri, 2005). PGE, Periyodik cetvelde, altı element için kullanılan bir gruplandırmadır. Bu elementlerin tümü geçiş metallerinden olup d blokunda (8, 9, ve 10. gruplarda, 5 ve 6. periyotlarda) yer alırlar (Şekil 2).
59
Şekil 2. Platin grubu elementlerin (PGE) özellikleri
Bu cevherlerin sınıflandırılmasında; mineralojik içerik, kromit içeriği, tenör, sülfür içeriği gibi özellikler kullanılmaktadır. PGM içeriği ve cevherin jeolojik oluşumu, yerküresi içerisindeki miktarları göz önünde tutularak çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır (Şekil 3-4).
60 Metal Türü Yerkabuğunda
ortalama ağırlıkça %
Minimum işletme tenörü %
Ni 0,0075 1
Os,Ir,Ru,Rh,Pd,Pt 0,0000005-0,000001
0,002
Au 0,0000004 0,003
Şekil 4. PGE elementlerinin yerkabuğundaki durumu ve işletme tenörleri
2. Platin Gruplarının Önemi
Platin grubu metaller, platin, iridyum, rodyum, osmiyum, paladyum ve rutenyumdur. Platin metallerinin yaklaşık 50 minerali bilinir, bunlar; nabit elementler, bozulmuş solidsolüsyonlar, yan metalik bileşikler, arsenidler ve sülfidlerdir. Kromititlerin tüm-kayaç PGE bolluk değerleri düşüktür ve genel anlamda PGE madenciliği açısından günümüzde ekonomik bir önem taşımamaktadır.
Platin grubu elementler, endüstriyel kullanımlarının yanında, mantodan kabuğa madde transferini içeren işlevlerin jeokimyasal birer belirteci olarak görülmektedir (Ahmed ve Arai, 2002). PGE bolluk sistematiği, bu elementlerin türedikleri manto kaynağının petrolojik doğası ve evrimi hakkında bilgi sağlamaktadır. Maden yataklarında PGE’nin konstantrasyonu bu grup elementlerinin siderofil ve kalkofil özelliklerine bağlanmaktadır (Ahmed ve Arai, 2002). Jeolojik olarak üst manto karakterli kayaçları tercih eden PGE özellikle eski kalkanlarda veya kratonlarda bulunan tabakalı mafik-ultramafik komplekslerde maden yatağı oluşturacak veya yan ürün olarak elde edilebilecek miktarda yoğunlaşmıştır.
Platin grubu elementler için ilksel manto degerleri ppb olarak Os-3,40, Ir-3,40, Ru-5, Rh-0,95, Pt - 7,
Pd – 3,97 dır. (Taylor ve McClennan, 1985; Brugman vd., 1987; Anders ve Grevesse, 1989). PGE’lerin
ayrımlanma katsayısı ise (Kd) degerleri Os>Ir>Ru>Rh>Pt>Pd olarak sıralanmaktadır. Ilksel mantodaki kısmi ergime süreçlerinde Ir grubu elementler, kalıntı mantoda tutulurken Pt, Pd gibi elementler ise bazaltik ergiyikleri tercih etmektedirler (Barnes vd., 1986).
Platin grubu elementler, oksitlenme ve korozyona karşı dayanıklı olduklarından ve nadir bulunduklarından dolayı altın ve gümüş gibi değerli metaller olarak bilinirler. PGE’nin en çok kullanılan ticari formu; çubuk, macun, kimyasallar ile diğer şekillere de kolayca çevrilebilen sünger ve toz halidir. Ayrıca piyasada bütün PGE’lerin tuzları da bulunmaktadır. PGE’ler troyons (1 troyons=31,1035 gr) veya gram ya da kg (1 kg=32,1507 troyons) olarak alınıp satılır. Ticari kalite platin normal olarak % 99,95, paladyum % 99,9 saflıktadır. Amerikan ve İngiliz standartlarına göre platinden yapılmış cisimlerin, platin olarak nitelenebilmesi için en az % 95 Pt içermeleri zorunludur. PGE’ler, yüksek sıcaklıkta kimyasal olarak etkilenmez. Ayrıca mükemmel katalitik aktivite gösterirler. Bu özellikleri kimya, petrol rafinasyonu ve otomotiv sanayilerindeki kullanımlarının temelidir. Korozyona dirençli materyal olarak kimya, elektrik (telefon, TV, radyo vs. yapımında), cam sanayi, dişçilik ve tıp alanlarında kullanılırlar. Kuyumculuk, platinin bir diğer tüketim alanıdır. Bu alanda kullanılan PGE alaşımları % 95 Pt ve % 5 Ru; % 90 Pt ve % 10 lr; % 96 Pt ve % 4 Pd içerir. PGE tüketiminin %50’lik kısmı elektrik ve elektronikte, %25’lik kısmı otomobil ve ilaç endüstrisinde, %10’luk kısmı ise kuyumculukta kullanılmaktadır (Gökçe, 2000).
3. Türkiye Platin Cevherleşmeleri
Peridotit masifleri içinde yer alan podiform kromit yataklarının (kromititlerin) platin grubu elementler (PGE) açısından ekonomik potansiyellerinin ortaya konulması, kromititlerin oluşum mekanizmalarının belirlenmesi ve bölgede yer alan peridotitlerin oluşum ve yerleşim mekanizmalarına yeni yaklaşımlar getirilmesi gerekmektedir. Ülkemiz kromit yatakları Alpin tipi kromit sokulmlarındandır. Ultrabazik ana yapı içerisinde gelişi güzel, düzensiz şekil ve boyutlarda bulunmaktadırlar. Alpin tipi kromit yataklarının çok değişik dış görünüşleri ile içyapılarının farklılığı başlıca iki ana etken nedeniyle meydana
61
gelmektedir. Bunlar; magmasal evredeki olaylar, katılaşmadan sonraki evrede cevher kütlelerin uğradıkları tektonik olaylar ve deformasyonlardır. Bilindigi üzere ultramafik kümülat kayaçlarını meydana getiren bazaltik magmadaki gravitatif ayrımlanma ürünü olan bantlı kromititlerin, harzburjitler içindeki kromitit podlarına nazaran daha düçük PGE içeriklerine sahip olması, Ir grubu elementlerin kalıntı mantoda tutulmalarından dolayısıyla ultramafik kümülatları oluşturan bazaltik magmanın daha düşük IPGE içerigine sahip olmasından kaynaklanabilir. Bu durum ultramafik tektonit kayaları ile iliçkili krom cevherlerinde Ir grubu element içeriklerinin daha yüksek değerlerde bulunacağını düşündürebilir. Bu durum tektonitler ve kümülat kayaları ili ilişkili kromititlerin farklı jenezlerinin olabilecegini işaret edebilir.
Ülkemizde PGE Oluşumlarının jeokimyasal, mineralojik ve kimyasal içerikli çalışmalar fazla olmamakla beraber bazı çalışmacılar tarafından ortaya konmuştur. Bu çalışmaların bölgesel olarak 10 tanesi Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1. Türkiyede bulunan kromitlere bağlı PGEiçerikleri
Ir(ppb) Os(ppb) Pd(ppb) Pt(ppb) Rh(ppb) Ru(ppb) Mersin Kromititleri (Kozlu, 2006) 10,3-45 19-40 0,72-28 1,2-81,2 6,4-19,6 32,8-90 Adana- Pozantı- Karsantı (Kozlu, 2006) 14-90 0,18-0,21 144-6877 50-1390 50-150 0,68-0,70 Kızılyüksek (Adana) (Avcı, 2015) 3,27-72,47 3,55-61,55 0-5,95 0,18-57,24 0,10-17,50 0-44,80 Kahramanmaraş / Ortaca ve Kop Kompleksleri (Uysal, 2008) 2,64-18,17 1,82-7,90 0,07-0,15 <2 0,15-10,36 5,81-50,19 Güneybatı (Marmaris ofiyoliti) (Akbulut,2009) 0,02-5,77 3,69-32,93 0,13-97,61 0,08-0,2 0,99-2,85 14,67-51,59 Doğu Türkiye (Van)
(Günay vd, 2011) 11-105 20-170 <20 <20-60 <50-22 <50-280 Sivas-Refahiye ofiyolit (Çiftçi Y.,2002) <2-23 <5-37 <1-7 <1-10 <1-4 <5-19 Guleman Ofiyoliti (Özek, G., vd, 2016) 45-440 <2-25 5,5-24 0,1-23 0,05-5,56 5-32 Islahiye (Yapıcı vd, 2018) 3-40 9-50 1-58 2-15 6-11 48-130 Elekdağı ofiyolit (Kastomonu) (Dönmez,C.,ve diğ,2014) 19-290 11-279 <2-10 <2-10 4-18 43-863 Berit Ofiyoliti (Kahramanmaraş) (H., Kozlu, 2007) 6-286 5-523 14-4469 14-1700 6-31 11-1275 Yığışım Karmaşığı (Van) (Günay, K., Çolakoğlu, A.R., 2011) 11-105 20-170 <20-40 <20-90 <5-22 <50-280
62
Ayrıca diğer çalışmacılar PGE oluşumlarını jeolojik olarak açıklamışlardır. Buna gore;
Uçurum vd. (2006), Türkiye’deki kromititlerin düşük PGE ve Au içeriğine sahip olduğunu ve bazı PGE ve Au zenginleşmelerinin, kromit cevherleri ve yan kayaçtaki mikro çatlak ve kırıklar boyunca hidrotermal solüsyonlardan itibaren gelişen sülfit mineralleri ile ilişkili olduğunu belirtilmiştir.
Akmaz, M.R., 2012’ göre, Güneydoğu Türkiye ofiyolitik kromititleri Berit Dağı-Göksun, Afşin (Kahramanmaraş) Islahiye (Gaziantep) ve Doğanşehir (Malatya) bölgelerinde yer alan tüketilmiş manto peridotitleri (harzburjit ve dunit) içerisinde damar ve merceksi bir yapıda bulunmaktadır. GD Türkiye ofiyolitik kromititlerinin PGE içerikleri genellikle düşük (42–348 ppb, ortalama 126 ppb) ve tüm kromititler IPGE (Os+Ir+Ru) içerikleri PPGE (Rh+Pt+Pd) bolluklarına göre önemli bir zenginleşme sunmaktadır. Bununla birlikte Islahiye’den ve Doğanşehir’den alınan birer örnekte toplam PGE içeriği sırasıyla 13 ppm ve 2,8 ppm’e kadar ulaşan önemli bir zenginleşme gözlenmiştir. Cr’ca zengin kromititlerin (ortalama ƩPGE=529 ppb) Al’ca zengin kromititlere (ortalama ƩPGE=87 ppb) kıyasla toplam PGE içerikleri oldukça fazla olup, Pd/Ir oranları ise düşüktür (Cr’ca zengin kromititlerde ortalama 0.115, Al’ca zengin kromititlerde ise ortalama 0.632).
Uysal, İ.2008,Kahramanmaraş ve Kop bölgelerinden seçilmiş kromitit örnekleri için tüm PGE (Os, Ir, Ru, Rh, Pt, Pd) içerikleri belirlenmiş olup Ortaca kromititleri için Os analizlenmemiştir. PGE içerikleri düşük olup 28 ilâ 541 ppb arasında değişmektedir. İncelenen kromititlerdeki PGE dağılımları birçok manto kromititleri ile benzer özellikler sunup, Rh+Pt+Pd değerlerine karşılık Ru+Os+Ir zenginleşmesi sunmaktadır. Bununla birlikte, Kahramanmaraş ve Ortaca kromititlerinde sırasıyla zayıf Pt ve Pd zenginleşmeleri de gözlendiğini belirtmiştir.
Çiftçi,2002 de yaptığı çalışmada, Refahiye (Kızıldağ) ofiyolitlerindeki PGE lerin ilksel manto değerlerine göre farklı davranışlar göstermekte olduğunu belirtmiş, Os ve Ru açısından belirli oranlarda zenginleşme gözlenirken, Ir, Rh, ve Pt ‘de fakirleşme gözlendiğini belirtmiştir.
Kozlu, 2007 de, Berit ofiyolitinde yaptığı çalışmada özellikle Pt ve Pd’ ce zenginleşmiş kromititlerin içinde tutuldukları anakayaçlara göre baz metallerce zenginleşmiş oldukları dikkat çektiğini belirtmiştir. Kromititlerin içinde bulunduğu anakayaçlardan daha çok, bazı NTE-PGE ve baz metallerce zenginleşmelerinde eriyik impregnasyonu mekanizmasının etken olabileceğini, Berit ofiyoliti kromititlerin Ir-grubu (Os, Ir, Ru) ve Pt-grubu (Pt ve Pd) ve ek olarak baz metallerce zenginleşme (birincil ve ikincil) gösteren verileri anakayaçlarının oluştuğu magmanın lerzolitik tipte verimli bir magmadan kısmi ergime ile yitim zonu tektonik ortamında oluşabileceklerine işaret ettiğini belirtmiştir. Kurtuluş, G., 2011’de Van bölgesinde yaptığı çalışmada, elde edilen PGE içeriklerinin günümüz kosullarında ekonomik olmadığını, bununla birlikte elde edilen sonuçlardan fay zonlarında daha küçük podlarda bulunan yogun deformasyona ugramış cevher kütlelerinde daha yüksek PGE içeriklerinin olabilecegi bu çalışmadan elde edilen bir bulgu olduğunu belirtmiştir.
Tsoupas ve Economou- Eliopoulos, (2008) tarafından kromitler için en önemli PGM (Platin Grubu Mineral) lokasyonlarının, ofiyolit kompleksler içindeki özellikle makaslamaya ugramış fay zonları oldugunu vurgulanmaktadır.
Dünya PGM rezervi 100 milyon kg olarak tahmin edilmektedir. Tespit edilmiş rezerv ise 71 milyon kg’dır. Bunun % 90'u Güney Afrika'daki Bushveld kompleksinde, geri kalan % 10'i ise Rusya, Kanada ve ABD'dedir (DPT, 2000). 2012’de yaklaşık olarak 8.7 milyon ons paladyum üretimi gerçekleşirken bunun 6.3 milyon ons madencilik faaliyetleri ile sağlanmış olup 2.4 milyon onsu ikincil kaynaklardan (artık paladyumlu malzemelerden yeniden kazanma) elde edilmiştir. Son zamanlarda Güney Afrika’daki politik durum ve paladyum kazanımı için çok derinlere inme gereksinimi nedeniyle ekonomikliğin tartışılır duruma gelmesi sonucu Güney Afrika’daki bazı madenler kapatılmış ve bu bölgedeki üretim azalmaya başlamıştır. PGM içeriği olarak dünyada başlıca yataklar; Merensky yatağı (Güney Afrika) 4-7 g/t, Lac Des Iles Madeni (Kuzey Amerika) 2g/t paladyum, Sudbury Bölgesi (Ontario) 0,2-1,2 g/t platin, Norilsk Madeni, Rusya platin içeriği 1,1- 1,3 g/t, paladyum içeriği 3,4- 4,6 g/t ve altın içeriği ise 0,16- 0,2 g/t,
63
Stillwater Kompleksi, PGE+Au 22,3 gr/t, Bushweld Kompleksi PGE toplam 24,08 g/t, Great dyke PGE+Au 4,7 g/t sıralanabilir.
ABD Jeolojik Araştırmalarına göre, PGM'lerin bilinen dünya rezervlerinin yüzde 95'i Güney Afrika'da bulunmaktadır. Dünya primer PGM üretiminin yüzde 58'i Güney Afrika'da gerçekleşmekte ve Rusya, çoğu nikel madenciliğinin ortak ürünü olarak yüzde 26'lık bir paya sahiptir. Rusya ve Kuzey Amerika'daki cevherleşmeler yüksek paladyum içeriğine sahipken, Güney Afrika ve Zimbabwe'deki yataklar platin bakımından daha zengindir. Dünya rezervlerinin ülke bazında 5 büyük sınıflaması aşağıda verilmiştir.
1. South Africa (110,000 kg, dünya platinin 68.32%) 2. Russia (25,000 kg, dünya platinin 15.52%) 3. Zimbabwe (11,000 kg, dünya platinin 6.83%) 4. Canada (7,200 kg, dünya platinin 4.47%) 5. United States (3,650 kg, dünya platinin 2.26%)
Buna göre ülkemiz PGE tenör leri düşük olup, rezerv miktarları henüz ortaya konmamıştır.
4. Sonuçlar
Farklı tektonik ortamlarda oluşan ofiyolitlerin iç yapıları, stratigrafik dizilimleri, ve kimyasal kompozisyonlari büyük değişiklikler gösterir. Ülkemizdeki ofiyolitler, başlıca dört kenet zonuna göre; kuzeyden güneye İç-Pontid Kenet Zonu (İPKZ), İzmir-Ankara-Erzincan Kenet Zonu (İAEKZ), İç-Torid Kenet Zonu (İTKZ) ve Bitlis-Zagros Kenet Zonu (BZKZ) olarak tanımlanmışlardır. 26 000 000 tonluk krom rezervi olan ülkemizde kromitler bağlı olarak oluşan Platin grubu metallerin oranı düşük olup işletmeye uygun değildir. Dünya sıralamasında Afrika, Rusya, Kanada, Amerika kalkanlarında bulunan bu metal grubunun ekonomik olabilmesi için klark değeri olan ppb oranlarından ppm oranlarına yükselmesi için konsantre olması gerekmektedir.
Yüksek-Cr’u (Cr#spinel>0,60) ve yüksek-Al’lu (Cr#spinel<0,60) podiform kromititlerde ve çevre kayaçlarında PGE dağılımları mineral ve tüm-kaya PGE kimyaları bakımından son yıllarda bir çok araştırmacı tarafından tartışılmıştır. Bu çalışmalarda genelde podiform kromititler için ekonomik olmayan ΣPGE konsantrasyonları ve klasik negatif-eğilimli kondrit normalize PGE dağılım paternleri rapor edilmektedir (Engin ve Haffty, 1970; Yaman ve Ohnenstetter, 1991). Bununla beraber, bazı yataklardan nadirde olsa anormal PGE-zenginleşmeleri de vardır (Uçurum ve diğ., 2006; Erdal, 2007; Kozlu-Erdal ve Melcher 2006 a, b, 2007a, b). Düşük PGE bolluklarına karşıt olarak, Berit Meta-ofiolit Masifi’nin (Kahramanmaraş, GD Türkiye) rutil içeren yüksek Al’lu kromititlerinde oldukça yüksek bir PPGE zenginleşmesi (1155 ppb ve 2518 ppb’ye varan Pt ve Pd) belirtilmiştir (Erdal 2007; Kozlu-Erdal ve Melcher 2007b).
5. Kaynaklar
Ahmed, A.H. ve Arai, S., Unexpectedly high PGE chromitite from the deeper mantle section of the northern Oman ophiolite and its tectonic implications. Contrib. Mineral. Petro ,143, 263-278. (2002). Akbulut, M., Güneybatı Anadolu Kromit Yataklarının Platin Grubu Element (Pge) Potansiyelleri, Doktora tez, D.E.Ü., İzmir, (2009).
Akmaz R., M., , Uysal , İ., Saka, S., F., Zaccarini, R., Hochleitner,R., Bağcı ,U., Thomas , F., T., Rızaoğlu, Köprübaşı , N., Akkok, M. C., R. ve Yilmaz, Y., GD Türkiye Ofiyolitik Kromititleri: Kromit Kimyası, Platin Grubu Element (Pge) Jeokimyası Ve Mineralojisi , 65.Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara. (2012).
Arai ve Yurimoto, 1995 ; Arai, S. ve Yurimoto, H., Possible sub-arc origin of podiform chromitites. The Island Arc, 4, 104-111. (1995).
64
Anders, E. and Grevesse, M., Abundances of the elements: Meteoritic and solar, Geochimica et Cosmochimica Acta, 53, 197-214. (1989).
Barnes, S.-J., Naldrett, A.J., Variations in platinum-group element concentration in the Alexo mine komatiite, Abitibi greenstone belt, northern Ontario. Geol. Mag., 123, 515-524. (1986).
Brugmann, G.E., Arndt, N.T., Hoffmann, A.W., Tobschall, H.J., Nobel metal abundances in komatiite suit from Alexo, Ontario and Gorgona Island, Colombia. Geochim. Cosmochim. Acta, 51, 2159-2169. (1987).
Büchl, A., Brügmann, G. ve Batanova, V.G., Formation of podiform chromitite deposits: implications from PGE abundances and Os isotopic compositions of chromites from the Troodos complex, Cyprus. Chem. Geol., 208, 217-232. (2004).
Çiftçi, Y., Sivas – Kızıldağ ofiyolitlerinin (Orta Anadolu) eser element, Ni, PGE ve Au Jeokimyası, Türkiye Jeoloji Bülteni , Cilt 45, Sayı 1, Ankara, (2002).
DPT, 2000. T.C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Madencilik Özel Ihtisas Komisyonu, Krom Çalışma Grubu Raporu. 1-52 s (Yayımlanmamış) (2000).
Engin, T. ve Hirst, D.M., The Alpine chrome ores of the Andızlık-Zımparalık area, Fethiye, SW Turkey. Mineral. Mag., 38, 76–82. (1970).
Page, N.J., Engin, T. ve Haffty, J., Palladium, platinum, and rhodium concentrations in mafic and ultramafic rocks from Kızıldağ and Guleman areas, Turkey, and the Faryab and Esfandagheh-Abdasht areas, Iran. U.S. Geological Survey Open File Report, 79-840, 15p. (1979).
Görür, N. ve Okay, A.I., A fore-arc origin for the Thrace Basin, NW Turkey. Geol. Rundsch, 85, 662-668. (1996).
Görür, N. ve Tüysüz, O., Cretaceous to Miocene palaeogeographic evolution of Turkey: Implications for hydrocarbon potential. Journal of Petroleum Geology, 24 (2), 119-146. (2001).
Gökçe, A. (2000). Maden Yatakları. (Yeniden düzenlenmiş 2. baskı). Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, No: 59, Sivas.
Kapsiotis A, T.A., Grammatikopoulos, B., Tsikouras and K., Hatzipanagiotou, Platinum-group mineral characterization in concentrates from high-grade PGE Al-rich chromitites of Korydallos area in the Pindos Ophiolite Complex (NW Greece). Resource Geol 60(2):178-191, (2010)
H., Kozlu-Erdal, H., Rutil İçeren Kahramanmaraş Berit Metaofiyoliti kromititleri içerisinde belirlenen polifazlı Pd-Pt-Te mineralizasyonları hakkında kısa not. MTA Dergisi, 134, 59-64. (2007).
H.,Kozlu-Erdal H. ve Melcher, F., Mineralogy and geochemistry of platinumgroup element enrichments in Berit (Maraş) chromitites, southeastern Turkey. European Geosciences Union General Assembly, abs. (2007a)
H.,Kozlu-Erdal, H. ve Melcher, F., Berit Metaofiyolit Masifi (Maraş) kromititlerindeki sıradışı platin grubu element ve mineral zenginleşmesine ait ilk bulgular. II. Ulusal Jeokimya Sempozyumu, Eskişehir Ozmangazi Üniversitesi Müh.-Mim. Fak. Jeoloji Müh. Böl., TÜBİTAK-BUTAL Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı Bildiriler ve Özetler Kitapçığı, s. 8 . (2006b).
H., Kozlu-Erdal H., ve Melcher, F., Berit (Kahramanmaraş) metaofiyoliti kromititlerindeki platin grubu elementler ve mineral zenginleşmesinin jeokimyası, mineralojisi ve petrolojisi, Güneydoğu Türkiye. 60. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri, 16-22 Nisan 2007, Ankara, pp. 205-208. (2007).
Günay, K., Çolakoğlu, A.R., Doğu Türkiye (Van Bölgesi) krom cevherlerinin jeokimyasal özellikleri ve platin grubu element (pge) ıçerikleri, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 54, Sayı 1-2, 1-24 syf., Ankara. (2011).
65
Önen, A.P, Neotethyan ophiolitic rocks of the Anatolides of NW Turkey and comparison with Tauride ophiolites. Journal of Geological Society, London, 160, 947-962. (2003).
Roberts, S., Ophiolitic chromitite formation: a marginal basin phenomenon? Econ. Geol., 83, 1034-1036. (1988).
Taylor, S. R., and Mc Clennan, S. M., The continental crust; its composition and evolution: Oxford, UK, Blackwell Scientific, 312 s. (1985).
Uçurum, A., Koptagel, O. ve Lechler, P.J., Main-component geochemistry and platinum-group-element potential of Turkish chromite deposits, with emphasis on the Mugla Area. International Geology Review, 48, 241-254. (2006).
Uçurum, A., Lechler P.J. ve Larson L.T., Platinum-group element distribution in chromite ores from ophiolite complexes, western Turkey. Trans. Inst. Min. Metal., B109, 112-120. (2000).
Uysal, İ., Platinum-Group minerals (pgm) and other solid ınclusions in the elbistan-kahramanmaraş mantle-hosted ophiolitic chromitites, south-eastern turkey: their petrogenetic significance, turkish journal of earth sciences (Turkish J. Earth Sci.), Vol. 17, 2008, pp. 729–740,2008.
Uysal, İ, Sadıklar, M. B., Tarkian, M., Karslı, O. ve Aydın, F., Mineralogy and composition of the chromitites and their platinum-group minerals from Ortaca (Muğla-SW Turkey): evidence for ophiolitic chromitite genesis. Mineral. Petrol., 83, 219-242. (2005).
Xi ao Z., Lapl ante, A. R., Characterizing and recovering the platinum group minerals - A Review, Minerals Engineering, 17, 961-979. (2004).
Yaman, S., Ohnenstetter, M., Distribution of platinum-group elements of chromite deposits within ultramafic zone of Mersin ophiolite (South Turkey). Bulletin of the Geological Congress of Turkey, 6, 253-261. (1991).
Zhou, M-.F., Robinson, P. T., Malpas, J. ve Li, Z., Podiform chromitites in the Luobusa Ophiolite (Southern Tibet): Implications for melt-rock interaction and chromite segregation in the upper mantle. J. Petrol., 37(1), 3-21. (1996).
