Yapıtların Temel Eğitim İlkeleri Açısından Sınanması
• Tasarım ve içerik özellikleriyle bir bütün olarak çocuk edebiyatının ilkelerine uygunluk gösteren yapıtlar, bazı temel eğitim ilkelerinin kılavuzluğunda, çocuğun gelişim özelliklerine ve evrensel değerlere uygunluğu açısından sınanmalıdır. Bu eğitim ilkeleri, özetlenerek şöyle sıralanabilir:
• Kitapta mantık yanlışlığına düşülmemeli. Kitap, çocuğun sağlıklı bir değerler sistemi oluşturmasına katkıda bulunmalı.
• Kitapta kadına ve erkeğe yüklenen anlam arasında bir ayrım olmamalı. Cinsel roller, çağdaş yaşamın gereğine uygun olarak verilmeli.
Toplumdaki cinsel kimliklere yönelik geleneksel yargıları desteklememeli.
• Kitapta çocuğun düşünmesini, düş kurmasını, eğlenmesini, yaratıcılığını baskılayan bir yaklaşım sezilmemeli.
• Kitap çocukların kendi cinsel kimlikleri içinde kişiliklerini geliştirmelerine katkı sağlayacak kurgusal özellikler ve iletiler taşımalı.
• Kitapta kurgulanan olay dizisinde, denetimci ve baskıcı anlayışları onaylayan bir yaklaşım söz konusu olmamalı.
• Kitapta yazgıcılığı, boş inançları onaylayan, onları önemli kılmaya çalışan bir yaklaşım olmamalı. Kitap siyasal ya da dinsel telkinlerde bulunmamalı.
• Kitapta çocuğun girişimciliğini, deneme ve araştırma isteğini körelten anlayışlar olumlanmamalı.
Çocuk Edebiyatı Ürünlerinin Dayanması Gereken İlkeler
• Okuma eyleminde duyma ve düşünme sorumluluğu okura aittir. Çocuğa kaba bir gerçeklikle bir yetişkinin öğüt dağarcığından çıkararak aktardığı yargılar, çocuğun kitapla kurduğu iletişimde duygu ve düşünce üretme sorumluluğuna engel olur / ket vurur. Bu sorumluluğu çocuklardan alarak kendisini tek yetkili kılan bir yazar için temel amaç, çocuklara yalnızca kendince doğru olanları öğretmektir / öğütlemektir. Oysa, çocuk edebiyatının amacı, öğüt vermek ya da öğretmek değildir.
Çocuk edebiyatının görevi;
• Çocuklara yaşam ve insan gerçekliğine ilişkin sanatçı duyarlığıyla kurgulanmış ipuçları sunmak,
• Onlara anadilinin kullanım olanaklarını sezdirmek,
• Onları yazılı kültürle sağlıklı ve sürekli etkileşim kuran bireyler kılabilmek; başka bir deyişle, onlarda okuma kültür ve alışkanlığının oluşmasına hizmet etmek, edebiyat okuru yetiştirmektir.
• Nitelikli çocuk edebiyatı ürünleri;
sorgulayan, tartışan, bilime, sanata saygı
duyan, duygu ve düşünce boyutlarıyla
dengeli, duyarlı bireylerin yetiştirilmesi
sürecinde etkili birer uyarandır. Bu nedenle
çocuk ve edebiyat ilişkisi bağlamında
kitapların şu temel ilkelere dayandırılması
gerekir:
• Kitaplarda çocuğun kendine özgü içtenliği ile anlatım dilinin doğallığı buluşturulmalı.
• Yazar, anlattığı ve kurguladığı olaylarda çocuklarla arkadaşlık / dostluk kurmayı başarabilmeli.
• Kitaplar, çocukların anlamlandıramayacağı ya da yaşama geçiremeyeceği sorumluluklar yüklememeli.
• Çocukların kavramsal gelişimlerine katkı sağlayacak bir anlatım yeğlenmeli, Türkçenin anlatım olanakları ve kuralları sezdirilmeli.
• Resimler, çocukların beğeni ve algılama düzeyine uygun olmalı. Metnin iletilerine görsel bir zenginlik katmalı, estetik nitelikleriyle de görsel algılarını geliştirici özellikler taşımalı.
• Kahramanların fiziksel portreleri metinde yansıtılan kişilik özelliklerine uygun biçimde çizilmeli; kahramanların başat özelliklerini, yaşadıkları ruhsal durumları, geçirdikleri fiziksel değişimleri çocuklara duyumsatabilmelidir.
• Dilsel ve görsel özellikleriyle çocuğun hem sanat hem de düşünme eğitimi sürecini desteklemeli.
• Çocuğun yaşına, ilgi ve gereksinimlerine uygun olarak insan ve yaşam gerçekliğini anlamasına katkı sağlamalı; en önemlisi çocuk ile yaşam arasında güçlü bir bağ oluşturmalı.
• Çocuğun kendini özgürce gerçekleştirebilmesine (düşünmesine, düşlemesine, gülmesine – eğlenmesine, imge üretmesine) olanak sağlayacak yaşam durumları sunmalı.
• Yazarın paylaşmak istedikleri çocukların
yaşam – anlam gerçeğinden kopuk olmamalı.
• Çocukları okumaya isteklendirecek bir tasarım anlayışını yansıtmalı; çocuklar, kendileri için üretilen bir araca verilen önemi, gösterilen saygıyı, kitabın dış yapı özellikleriyle bütünleşmiş olan tasarım özeninden anlayabilmelidir.
• Yaşamın bir gerçeği olduğu düşüncesiyle şiddet olgusuna da yer verilebilir. Ancak, olay kurgusunda, çocukların yaş ve gelişim özellikleri de göz önünde bulundurularak yer verilen şiddet öğeleri, çocukları şiddete karşı neler yapılması gerektiği konusunda duyarlı kılmalı, onlarda şiddet ve kaba güce karşı bir anlayış oluşturabilmelidir. Özellikle, çocuklara demokratik yaşamın önemi ile bireysel ve toplumsal ilişkilerdeki sorunların çözümünde en etkili yöntemin iletişim olduğu gerçeği sezdirilmelidir.
KAYNAKLAR
• Aslan, C. (2019) Çocuk Edebiyatı ve Duyarlık Eğitimi. Ankara:
Pegem Yayıncılık.
• Dilidüzgün, S. (2018) Çağdaş Çocuk Yazını. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Sever, S. (2015) Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Sever, S. (2007) Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalı? II.
Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu. Ankara Üniversitesi Yayını.
• Sever, S. Dilidüzgün, Selahattin, Neydim, Necdet ve Aslan, Canan. (2007) İlköğretimde Çocuk Edebiyatı. Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları.
