Dr. Diyetisyen Hülya YARDIMCI
VİTAMİNLER
VİTAMİNLER
Vitamin Tanımı:
Vitaminler;
Vücutta tarafından sentez
edilemeyen(yada yetersiz miktarlarda sentezlenebildikleri için) mutlaka
dışarıdan alınması zorunlu normal vücut fonksiyonlarının devamını sağlayan
yardımcı besin ögeleridir. Büyüme ve sağlık için gerekli organik bileşiklerdir.
Vitaminlerin vücut çalışmasındaki etkileri; metabolik reaksiyonların düzenlenmesi ile ilgilidir. Bazıları ko-enzim şeklinde, bazıları da
hormonlara benzeyen etkinlik
gösterirler.
VİTAMİNLERİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ
Büyümeye yardım,
Sağlıklı nesillerin oluşmasına yardım,
Sinir ve sindirim sistemlerinin normal çalışması, besin ögelerinin elverişli
olarak kullanılması ve vücut direncine yardım
Vücutta, araştırılan vitamin yetersizliğinde
oluşabilecek değişimleri önleyen miktar, o grubun günlük gereksinimidir.
Küçük gruplar üzerindeki bulgular topluma uygulanırken bireysel
ayrıcalıklar göz önünde
bulundurulmalıdır.Bu nedenle topluma çeşitli vitaminler için
tüketim standartları verilmektedir.
Tüketim standartları; bireysel
ayrıcalıkları içine alacak şekilde gereksinimlere ekleme yapılarak,
toplumun beslenme alışkanlıkları ve olanakları göz önüne alınarak
yapılmaktadır.
Vitaminlerin eksiklik nedenleri
1.Kıtlık, yoksulluk, beslenme alışkanlıkları ve
alkolizme bağlı olarak yetersiz besin alınmasının sonucudur.
2.Yetersiz emilimin görülme nedenleri;
a.Safra tıkanmaları, Yağda eriyen vitaminlerin emiliminde azalmaya yol açar.
b.Bölgesel barsak iltihaplanmaları emilimi azaltır.
c.Pernisiyöz anemi de emilim etkilenir.
d.Çölyak hastalığı gibi hastalıklarda kişilerin
diyetindeki gluten (tahılda bulunan) nedeni ile emilim azalmaktadır.
3. Yetersiz kullanım:
a. Serumda özellikle vitamin taşınmasında kullanılan proteinlerin eksikliğine bağlı
olarak görülebilir.
b. İnaktif ön maddeler şeklinde emilen vitaminin aktif şeklinin sentez
edilmesindeki bir bozukluktan kaynaklanabilmektedir.
4.Vitamin Gereksinmesinin arttığı durumlar a. Gebelik
b. Laktasyon c. Büyüme
d. Vücutta metabolik olayların hızlandığı fizyolojik durumlar
e. Ateşli hastalıklar
f. Metabolizmanın hızlandığı patolojik durumlar
g. Diyet
Mikro besin öğeleri olarak tanımlanan vitamin ve
mineraller, vücuttaki önemli
fonksiyonları ile sağlıklı yaşamı yönlendirici rol oynarlar.
Vitaminler insan sağlığının korunması
için elzemdir.Vitaminler genel özellikleri açısından iki grupta toplanır:
1.Yağda eriyen vitaminler: A, D, E ve K a. Çekirdek reseptörlerine bağlanma b. Antioksidan etki,
c. Fötal gelişimin düzenlenmesine yardım,
d. Ca+2 dengesinin düzenlenmesi
2. Suda eriyen vitaminler: C ve B grubu a. Karbonhidrat, lipid ve protein
metobolizmalarında ko-enzim, b. Antioksidan etki
VİTAMİNLER VE KİMYASAL ADLARI
Vitaminler Kimyasal adı
Yağda eriyenler
Vitamin A Retinoidler (Retinol, Retinal, retinoik asit, β karoten) Vitamin D Calciferol, Cholecalciferol Vitamin E Tocopherol-tokotrienol (alfa, beta, gamma)
Vitamin K Phylloquinones
Suda eriyenler
Vitamin C Ascorbic acid Vitamin B1 Thiamin
Vitamin B2 Riboflavin
Niasin (PP vitamini, Vitamin B3 ) Nicotinic acid, nicotinamid Vitamin B6 Pyridoxin, pyridoxamin,
pyridoxal
Pantotenik asit Pantothenic acid Biotin Biotin
Folik asit Peteroyglutamic acid, folat Vitamin B12 Cobalamin
Kolin Cholin Karnitin Karnitin
A VİTAMİNİ
İlk tanınan vitaminlerdendir. A vitamini
taşıyan ögeler steroid grubuna dahildir. Yapı taşı isopren üniteleridir.Vitamin A çeşitli
biyolojik aktif moleküllerin tümü için kullanılır.
Vitamin A aktivitesi taşıyan moleküller iki grupta toplanır:
1. Hayvansal dokularda retinol,
hidroretinol, retinal ve retinoik asittir. Bunlara retinoidler denir.
2. Bitkisel yiyeceklerdeki sarı-turuncu
pigmentte bazı karotenoidler ince
barsak mukozaları ve karaciğerde
retinole dönüşerek A vit. etkinliği
gösterirler.
Vitamin A’ nın Vücuttaki Fonksiyonları
Görme
Büyüme
Üreme
Epitel hücrelerinin sağlamlığı
Bağışıklık sisteminin yeterliliği
A vitamini gereksinimi etkileyen etmenler:
Gebelik
Emziklilik
Enfeksiyonlar:Özellikle gastroenteritler, parazitler, Protein-Enerji Malnütrisyonu (PEM)
Çinko yetersizliği
Hipertroidizm
* Fiziksel aktivite ve iklimlerin gereksinim üzerinde etkisi ile ilgili veriler yoktur.
A vitamini yetersizliği hastalıkları
Gece körlüğü
Folluküler hiperkeratozis (derinin kuru ve pütürlü bir durum alması)
Kseroftalmi (konjonktiva ve korneanın kuruluğu) tedavi edilmez ise körlük
Sindirim organlarında; mide ve
barsak mukozalarında zayıflama,
ülserler ve emilim bozuklukları
Epitel dokunun görevini yeterince yapamamasına bağlı enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riskinin artması
Büyüme yavaşlar
Üreme fonksiyonlarında bozulma
Günlük A vitamini gereksinmesi
Besinlerde A vitamini retinol ve A vitamini ön maddesi karoten olarak bulunur.
Günlük ihtiyaçlar Retinol Eşdeğeri olarak;
0-12 aylık bebeklerde; 375 mcg/gün
1-3 yaş grubu çocuklarda;400mcg/gün
7-10yaş grubu çocuklarda;700mcg/gün
11-14 yaş grubu çocuklarda;800mcg/gün
15-18 yaş grubu çocuklarda;1000mcg/gün
Yetişkin erkek için; 1000mcg/gün
Yetişkin kadın için; 800mcg/gün
A vitamininin en çok bulunduğu besinler
Hayvansal kaynaklı besinler;
karaciğer, balık yağı, süt, tereyağı, yumurta
Bitkisel kaynaklı besinler;
Koyu yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, yeşil biber vb)
Sarı turuncu meyveler ve sebzeler
(havuç, portakal, kayısı, domates vb)
D VİTAMİNİ
Hormon benzeri fonksiyonlara sahip olan
bir grup sterollerdir.
Yağda eriyen vitaminlerdendir.
Bitki dokularındaki ‘‘ ergesterol’’
ve hayvan dokularındaki ‘‘7- dehidrokolesterol’’ ultraviyole
ışınlarının
etkisi ile Vitamin D’ ye çevrilir.
Niçin Gerekir?
Bebek ve çocuklarda normal iskelet gelişimi,
Erişkinlerde normal kemik
yapısının sürdürülebilmesi
için gereklidir .
Yetersizlik Hastalıkları
Raşitizm
Osteomalasia
Çocuklarda fazla ve gelişigüzel kullanıldığında büyümede
duraksama, kusma, böbreklerde taş
oluşumu gözlenir.
Günlük D vitamini Gereksinmesi
Gebe ve emziklilerin, güneşten
doğrudan yararlanamayan kişilerin D vit almaları veya güneş ışınlarında
düzenli yararlanmaları gerekmektedir.
Çocuklara doğumdan 15-20 gün sonra ek D vitamini 400IU (10mcg)
verilmelidir.Bu miktar 1 çay kaşığı
balık yağı ile de sağlanabilir. Çocuk, genç ve yetişkin bireylerin günlük ihtiyacı 10 mcg’
dır.
Kaynakları
Balık yağı, balık, karaciğer, yumurta sarısı, tereyağı, zenginleştirilmiş
besinler ( örneğin; margarin) ve
güneş ışınlarıdır.
E VİTAMİNİ
Antioksidan etki gösteren bir grup
tokoferol denilen maddelere kısaca E vitamini denir. Standart vitamin E
etkinliği gösteren formu alfa-
tokoferoldür.
E vitamini eksikliği
Hayvanlarda kısırlık, fetusun gelişememesi, kanama, beyin
yumuşaması, kas hastalıkları, karaciğer harabiyeti gibi eksiklik arazları
gösterilmiştir.
İnsanlarda ise kandaki seviyesi ölçülerek bazı hastalarda düşük olduğu görülmüştür.
Akne, anemi, enfeksiyon, bazı kanser
türleri, diş eti hastalıları, safra kesesi taşı, sinir-adale hastalıkları, Alzheimer tipi
demans sorunları olan kişiler buna örnektir.
Prematüre bebeklerde eksikliğine bağlı olarak anemi olabilir. E Vitamini anneden çocuğa kan yoluyla geçmez ama sütüyle geçer. Doğumdan sonra anne sütü alamayanlarda eksikliği özellikle inek sütüyle beslendiklerinde görülebilir. Kan
hücreleri dayanıksız olup kolaylıkla
parçalanmaktadırlar. Parçalanan bu hücrelerden ortaya çıkan yıkım ürünlerinin etkisiyle adalelerde normal dışı yağlanma ve karaciğer ile dalak
sorunları oluşur.
İnsanlarda deneysel olarak eksikliğini
yaratabilmek için kasıtlı olarak bir yıldan uzun süreli özel diyet uygulanması gereklidir.
En çok bulunduğu besinler
Bitkisel yağlar
Kurubaklagiller
Tahıl taneleri
Yağlı tohumlar
Yeşil yapraklı sebzeler
Soya
Günlük gereksinim
Yetişkin erkek: 10 mg
Yetişkin kadın: 8mg
Çocuklar: 3-10 mg
Günlük besinler içinde yeterli miktarda bulunduğundan yetersizlik belirtilerine insanlarda sıklıkla rastlanmaz.
Diyetteki çoklu doymamış yağ asidi
oranının artışında, emilim bozukluklarında (steatore vb.) gereksinim artar .
K Vitamini
K vitamini biyolojik etkinlik gösteren poliquinon türevleri olarak tanımlanır.
Yeşil bitkilerden elde edilen filloquinon (vit K1), balıktan elde edilen
menaquinon-6 (vit K2) ve yapay şekli
menadion (vit K3) olarak isimlendirilir.
Kaynakları
Yonca, ıspanak ve benzeri yeşil sebzeler
Kuru baklagiller
Balıklar
Karaciğer
Kahve, çay
Gereksinim
Yetişkin erkek: 80 mcg
Yetişkin kadın: 65 mcg
Çocuklar: 15-20 mcg
Yağda eriyen vitamin eksiklikleri
Alımın az olması
Yağ alımının az olması
Yağ emiliminin az olması
Safra yapımı ve salgısı bozuklukları
Lipaz eksikliği
Sindirim kanalı bozuklukları
Sindirim kanalından atımın artması
Spesifik taşıyıcı eksiklikleri
B1 VİTAMİNİ
Suda eriyen vitaminlerdendir. Suda eriyen vitaminlerin çoğu bitki ve
hayvan hücrelerinin enzim
sistemlerinin temel elemanlarının bir parçasıdır. Ve kaybolmaları önlenecek şekilde pişirilmiş, yeterli ve dengeli
bir diyette bulunmalıdırlar.
B1 vitamini gereksinimi
Enerji metabolizması için gerekli olduğundan fazla CHO tüketen kişilerde ihtiyaç daha fazladır.
Pratikte her 1000 Kkal için 0,4 mg B1
alınması uygundur.
En çok bulunduğu besinler
Karaciğer ve diğer organ etleri
Et
Süt
Kurubaklagiller
Tahıllar ( buğday, mısır, pirinç)
Ceviz, fındık
Yumurta
Mayalarda tiamin bulunur. Mayalı ekmekler mayasızlara göre daha fazla tiamin içerir.
C VİTAMİNİ
Askorbik asit olarak bilinir. Kimyasal yapısı monosakkarit türevidir. Yapı yönünden 6 C’ lu basit şekerlere
benzerler.
En dayanıksız vitamindir.Havanın oksijeni ile okside olur, suda çok
kolay erir.Dış ortam koşullarında ve
pişirme esnasında diğer maddelerle
etkileşerek kolayca bozulur.
Eksikliği
Genel olarak dokuların sağlığı bozulur.
Diş eti kanamaları ve çekilmeler.
Enfeksiyonlara karşı dayanıksızlık ve zor iyileşme.
Deride küçük kanamalar, halsizlik, iştahsızlık.
Eksiklik artarsa burun kanamaları, ağız içinde yaralar, diş kayıpları, eklem
şişmeleri, kemik ağrıları ve nefes darlığı.
Çocuklarda büyümenin yavaşlaması, yaşlılarda ciddi damar problemleri.
Eksikliğinde oluşan en ağır durum
skorbüt hastalığıdır. Eskiden özellikle uzun sürelerle gemilerde bulunup,
taze sebze-meyve yiyemeyenlerde
görülmekteydi.
Gereksinim
Ortalama 75-90 mg/gün İhtiyacın arttığı durumlar:
Hızlı büyüme dönemi Gebelik-emziklilik
Ateşli hastalıklar
Yara ve yanıklar
Kaynakları:
Turunçgiller
Çilek, böğürtlen, kuşburnu
Domates, lahana, patates
Koyu yeşil yapraklı sebzeler
Riboflavin (B2 Vitamini)
Etkileri:
Enerji üretiminde rol oynar. FMN ve FAD kısa isimli enzimlerle hidrojen taşıyıcılığı yapar.
Kısa zincirli yağ asitlerinin yakılmasını sağlar.
Hücrelerin gelişmesine ve solunumuna etki ederek oksijeni daha iyi kullanmasını sağlar.
Bu yolla görme ve saç, cilt ve deri sağlığına yararlı etkisi olur.
Bazı amino asit ve glutathion redüktaz (Kandaki alyuvarlarda) maddesinin
yapımına katkıda bulunur.
Yetersizliği
Dilde kızarma, yanma hissi, ağız çevresi ve dudakta kızarma, tahriş ve çatlaklar,
Gözlerde kaşıntı, yanma hissi ve iltihaplanma, katarakt oluşumu,
Deride kepeklenme, saçların dökülmesi,
Çocuklarda büyümenin yavaşlaması,
Kilo kaybı, canlılıkta azalma, sindirim sorunları
Genital bölgede deri sorunları oluşur.
Günlük gereksinim
Büyümenin hızlı olduğu çocukluk
döneminde ihtiyaç fazladır. Vücutta depo edilemediğinden günlük
alınması gerekir. 0.6 mg/1000kkal
Bulunduğu besinler
Karaciğer
Et
Süt ve süt ürünleri
Yumurta
Balık
Yeşil yapraklı sebzeler
Tahıllar
Niasin (B3 vitamini)
Etkileri
İnsan vücudu için hayati fonksiyonlarda rol alır, hücrelerin oksijeni kullanabilmeleri için gereklidir.
Protein, yağ ve karbonhidrat gibi besin öğelerinin vücutta kullanılmasını sağlar.
Glikoliz denilen karbonhidrat ve glikozdan enerji üretilmesinde anahtar görevi vardır.
Yağ asitlerinin sentezine etkilidir.
Deaminasyon (= proteinlerin yapı taşı
amino asitlerin kullanılma aşamalarından azot ayrılma işlemi) olayını gerçekleştirir.
Beyin çalışması için temel maddedir.
Eksikliği
Kolay yorulma, kolay sinirlenme,
İştahsızlık, hazımsızlık, bulantı, kusma ve ishal gibi sindirim sorunları,
Deride ışığa karşı hassasiyet, kaba, kalın ve sert cilt haline dönüşmesi,
Dilde yanma hissi, kızarma, diş eti hassasiyeti, ağız kokusu,
Önceleri huzursuzluk, uykusuzluk, baş ağrısı ile başlayan, ellerde titreme, artan endişe, korku, kaygı duyguları ile devam edip psikoz tablosuna kadar giden sinir sistemi şikayetleri ortaya çıkar.
Eğer eksikliği uzun sürerse ölümcül Pellegra hastalığı oluşur.
Gereksinim
Özellikle bir aminoasit olan triptofan vücutta niasine dönüştüğü için alınan miktar niasin eşdeğeri olarak
saptanmalıdır. 6.6 mg/1000kkal
Bulunduğu besinler
Et
Balık
Kümes hayvanları
Maya
Tahıllar
Kurubaklagiller
Yeşil yapraklı sebzeler
Pridoksin ( B6 vitamini)
Etkileri:
60 kadar enzimin işlemesi için koenzimdir.
Proteinin ana maddesi nükleik asit
sentezine katılır, amino asitlerin barsaktan emilerek kana ve kandan hücrelere
geçmesi için gereklidir. Ayrıca amino asitlerin yapım, yıkım ve birbirlerine dönüşümlerine yardımcı olur.
Merkezi sinir sisteminde GABA denilen önemli bir maddenin yapımına destek verir. Ayrıca sinirsel ileti için şart olan norepinefrin ve asetilkolin maddelerinin metabolizmasına etkilidir.
Triptofandan niasin ve araşidonik asitten prostoglandin E2 yapılması için gereklidir.
Kolin, metionin, serin, sistin, triptofan ve nisain metabolizmalarına etkilidir.
Eksikliği
Çevresel sinirlerde iltihaplanma (Nevrit), EEG değişiklikleri, duyu kusurları,
koordinasyon bozuklukları, dalgınlık, uykusuzluk,
Bebeklerde erişkinlere oranla daha sık olarak konvülziyon (Havale),
Kansızlık (hipokromik anemi),
Huzursuzluk, sinirlilik, depresyon gibi ruhsal sorunlar ve adet öncesi
sendromuna benzer arazlar,
Migren tipi baş ağrısı
Ciltte kuruluk, kaşıntı, göz ve ağız çevresinde deri çatlamaları, görme problemleri,
Özellikle gebelik döneminde vücutta su tutulması ile sabahları artan bulantı ve kusma gibi sindirim sitemi şikayetleri görülür. Gebeliğin ilerleyen
aylarında tansiyon artışı, ödem ve reflekslerin şiddetlenmesinin B-6 Vitamini ile ilişkisi uzun yıllardır bilinen ve tartışılan bir konudur.
Sık enfeksiyonlara yakalanma,
Uyuşukluk, kas zayıflığı ve krampları oluşabilir
Gereksinim
1.5-2mg/gün yeterlidir.
Kaynaklar:
Et, karaciğer, böbrek, tahıllar ve kuru
baklagillerdir.
B11 Vitamini (Folik Asit)
Adını latince sözcük olan folium’ dan almıştır.
Etkinlik gösterebilmesi için askorbik asit ve NADPH ile tetrahidrofolik asit (THFA) şekline şndirgenmesi
gerekmektedir.
Folik asit;
Isının etkisi ile kolayca parçalanır
Parçalanma sulu ısıda daha yüksektir Isının etkisi asit ortamda daha fazladır Isı derecesinin ve ısıtma süresinin
uzaması, pişirme suyunun dökülmesi vitaminin kaybında artışa neden olur.
Işık ve oksidasyona duyarlıdır.
İşlevi
Folat yardımcı enziminin görev aldığı bazı tepkimeler
Serin+THFA<---glisin
Histidin+THFA<---glutamik asit
Riboz-fosfat+serin +THFA<---pürin Urasil deoksiribonükleotid+THFA<--
Timindeoksiribonükleotid
Sistein+THFA<---metionin
Eksikliğinde
Gebelik döneminde olursa ciddi
sorunlara yol açar. Normale oranla
gebelerde gereksinim iki katına çıkar.
Bebek annenin karaciğerdeki depolarını kısa sürede boşaltır.
Ortaya çıkmaya başlayan belirtiler de hamilelik ile ilgili durumlara bağlanır.
Sonuçta gebelik toksemisi, erken doğum, düşük ağırlıklı bebek ile bebekte spina bifida gibi beyin - omurilik anomali ve hasarları
oluşabilir.
İştahsızlık, kilo kaybı, dilde şişme ve
kızarma, bulantı, kusma, ishal gibi sindirim sorunları ortaya çıkar.
Huzursuzluk, baş ağrısı, bitkinlik,
unutkanlık gibi hafif belirtilerden sinirlilik, hırçınlık, paranoya durumuna kadar
uzanan ağır sinirsel sorunlar oluşabilir.
Enfeksiyonlara yatkınlık,
Çarpıntı gibi bazı kalp sorunları oluşabilir.
Megalablastik anemi denilen bir tür kansızlık hastalığı meydana gelir. Sık görülen demir eksikliğine bağlı
kansızlıktır. Folik asite bağlı olan
anemi; genellikle demir vermek ile
kansızlığın düzelmemesiyle anlaşılır.
Gereksinim
Günlük gereksinim yetişkin erkek ve kadında 400 mcg,
Gebe kadınlarda günlük 600 mcg,
Emziklilerde 500 mcg
Kaynaklar
Karaciğer ve diğer organ etleri
Yeşil yapraklı sebzeler
Maya
Kurubaklagiller
Tahıllar
Besinlerin hazırlanması, işlenmesi ve depolanması folat kaybına neden
olduğu için pişirme ve saklama
işlemlerine dikkat edilmelidir.
Vitamin B12 ( Kobalamin)
Ticari formu siyanokobalamindir.
Kobalamin adı ile de bilinir.
Etkileri
Vücuttaki tüm hücrelere gereklidir.
Hücreler ne denli hızla çoğalıyorlarsa o kadar fazla B-12 vitaminine gereksinim duyarlar.
DNA sentezi için gerekir.Bu işlevini folik asitle beraber yürütür.
Yağ, karbonhidrat ve protein metabolizmalarına etkilidir.
Demirin vücutta kullanımına etkili olup, kolin, metionin yapılmasına yardımcı olur.
Sinir hücrelerinin myelin denen kılıfının yapılması ve korunması için gereklidir.
Kan hücrelerinin yapım ve değişiminde rol alır.
Yetersizliği
Sinir sisteminde bozukluklar, kol ve bacaklarda uyuşma, duyu azalması, ruhsal bunalım ve kasılmalar,
pernisiyöz anemi
Gereksinim
Günlük gereksinim 2 mcg’ dır. Gebelik ve emziklilikte 2.6 mcg’ dır.
Kaynakları:
Et,
Süt
Yumurta
Balık
* Bitkisel kaynaklı besinlerde B12 vitamini bulunmaz.
MİNERALLER
İnsan vücudunun yaklaşık %4-5’ i
minareldir.Bununda yarıya yakını Ca ,
¼’ ü fosfordur. Mg, Na, Cl, S diğer
makro minerallerdir. Bunların dışında
kalanlar az miktarda bulunduğu için
iz elementler olarak bilinir. Vücudun
çeşitli organları içinde yer alırlar.
Çeşitli hayvansal ve bitkisel dokular yüksek sıcaklıktaki fırınlarda 650
dereceye ısıtılıp organik öğeler
yakıldığında CO2 ve su oluşur. Geriye kalan beyaz öğe mineral olup buna
kül denir.
KALSİYUM
En fazla bulunan mineraldir.
Yetişkinlerde 1200 g. kadar bulunur.
Bunun % 99’ u kemik ve dişlerde, % 1’ i ise vücut sıvılarında ve
hücrelerde yer alır.
Kalsiyumun işlevleri
Kemik ve diş gelişiminde, sağlığın korunmasında
Kanın pıhtılaşma etmeni için
Hücre membranının taşıma işlevinde
Sinir iletimi ve kalp atımının denetimi
için
Kalsiyum emilimini etkileyen etmenler
Emilimi kolaylaştıran etmenler:
İ.B. ların yukarı kısmındaki asit
tepkime; laktoz, sitrik asit ve bazı a.a. lerin etkisi ile oluşur.
İ.B. ların normal hareketi Safra asitleri
Kısa ve orta zincirli yağ asitlerinin
varlığı
D vit. Varlığı Ca BP varlığı
Gereksinimin artmış olması (gebelik
vb.)
Emilimi Zorlaştıran Etmenler:
İ.B. ların yukarı kısmında alkali tepkime Diyette posanın çok olması
Sindirim ve emilim bozuklukları Ca, P dengesizliği
Fazla Zn ve Al alımı
Fitik (tahıllarda) ve okzalik (sebzelerde) asitlerin çokluğu
Uronik asitler, sodyum alginat, alkol Menopoz
Normal diyetlerde alınan Ca % 20-40 oranında emilebilmektedir.
Kullanımda D vit. ‘in etkisi çok
önemlidir.
Gereksinim
Yetişkin bireyler 1000 mg/ gün
Çocuklar 800mg / gün
Adolesan 1300 mg / gün
Gebe enzikli 1300 mg / gün
Kaynaklar
Süt ve süt ürünler ( en iyi kaynaklar)
Pekmez, susam,yağlı tohumlar
kurubaklagiller,kurutulmuş meyveler, yeşil yapraklı sebzeler (iyi kaynaklar)
Yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek ( orta derecede
kaynaklar)
Tahıllar, diğer sebzeler, meyveler,
etler ( zayıf kaynaklar)
FOSFOR
Fosfor, besinlerde ve organizmada, ortofosforik asidin (H3PO4) alkali ve toprak alkali metallerle oluşturduğu tuzlar, alkollerle oluşturduğu esterler, organik asitlerle oluşturduğu
anhidridler ve bazı amino asitlerle
oluşturduğu fosfamidlerin yapısında
fosfat (inorganik fosfor, Pi) halinde
bulunur.
İşlevleri
Nükleik asitlerin temel bileşenidir
Fosfolipid olarak hücre zarının anahtar öğesidir
Glikoz, früktoz ve galaktoz enerji siklusuna fosforlanarak girer
Çeşitli moleküllerin sentezi ve kas
kontraksiyonu için gerekli ATP ve kreatinin- p’ ın oluşumu için gereklidir
Düzenleyici işlevi olan s-AMP ve vitamin koenzimlerinin oluşumu için gerekir
Fosfat tampon sistemi hücre içi ve böbrek sıvısının asit-baz dengesini sağlamada
önemlidir.
Diyetle alınan inorganik fosfor,
serbestleştikten sonra ince bağırsağın ilk kısımlarından aktif transportla, büyük
miktarda ve hızla emilir. Emilen inorganik fosfor, karbonhidratlarla hızla esterleşir, oldukça yavaş olarak fosfolipidleri de
oluşturur.
Genel dolaşımdaki fosfat esterlerinin
kemiklerde osteoblastlardaki fosfatazların etkisiyle yıkılması sonucu oluşan inorganik fosfor, kalsiyum iyonu ile birleşerek
çözünmez tersiyer kalsiyum fosfat
[Ca3(PO4)2] halinde kemiklerde depolanır.
Kaynaklar:
Süt ve türevleri
Et ve türevleri
Tavuk, balık, yumurta
Tahıllar, kurubaklagiller
Yağlı tohumlar
* Protein yönünden zengin besinlerin
fosfor içeriğide yüksektir.
Gereksinim
1-10 yaş arası; 800 mg
11-24 yaş arası; 1200 mg
24 yaş ve üzeri 800mg
* Kalsiyumun fosfora oranı diyette bire
bir olmalıdır.
MAGNEZYUM
İşlevi:
Kemik ve dişlerde Ca ve P ile birlikte bulunur. Buradaki Mg değişmez
Vücut sıvılarındaki Mg osmotik basıncın ve asit-baz dengesinin sağlanmasında
yardımcıdır.
Kas ve sinir iletiminde etkindir. Ca kasın kontraksiyonunu uyarırken, Mg
dinlenmesinde etkilidir.
Birçok enzim çalışması için gereklidir.
Kaynakları:
Kurubaklagiller
Yağlı tohumlar
Rafine edilmemiş tahıl taneleri
Koyu yeşil yapraklı sebzeler
Gereksinim:
Yetişkin erkek ve kadınlarda:320- 400mg
1-3 yaş grubu çocuklarda 80 mg
4-6 yaş: 120 mg
7-10 yaş: 170mg
MANGANEZ
Glutamin sentetaz, piruvat
karboksilaz Aynı zamanda ko-faktör
olarak çinkoyu da kullanan superoksit
dismutaz gibi enzimlerin bileşiminde
bulunur. Bu enzimlerin bazıları bağ
dokusunun oluşumu, büyüme, lipid
ve CHO metabolizması için gereklidir.
Gereksinim konusunda net bir şey söylenememektedir.
yetişkin erkek için 2.3 mg/ gün
yetişkin kadın için 1.8 mg/ gün
Kaynaklar
Tohumların özü ( embriyo)
Kurubaklagiller
Çay
Yağlı tohumlar
FLUORİD
Fluorid, toprakta kalsiyum flüorür (CaF2) halinde bulunur ve sularla bitkilere geçer.
Fluorid, ince bağırsaklardan emilir.
Vücutta kemik ve dişlerde fluorürlü apatitler halinde toplanır. Fazlası
idrarla atılır.
