ÇOÇUK GELĠġĠMĠ ÖĞRENCĠLERĠNE VERĠLEN EĞĠTĠMĠN BĠLGĠ DÜZEYĠNE ETKĠSĠ
Necla ÇELĠK
ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMġĠRELĠĞĠ ANABĠLĠM DALI
Tez Yöneticisi Doç. Dr. Duygu ARIKAN
Yüksek Lisans Tezi-2012
ÇOÇUK GELĠġĠMĠ ÖĞRENCĠLERĠNE VERĠLEN YABANCI CĠSĠM ASPĠRASYONLARI KONUSUNDAKĠ
EĞĠTĠMĠN BĠLGĠ DÜZEYĠNE ETKĠSĠ Necla ÇELĠK
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HemĢireliği Anabilim Dalı
Tez Yöneticisi:
Doç. Dr. Duygu ARIKAN Yüksek Lisans Tezi-2012
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
TEġEKKÜR ... IV ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ... V TABLOLAR DĠZĠNĠ ... VI ÖZGEÇMĠġ ... VII ÖZET ... VIII ABSTRACT ... X
1.GĠRĠġ VE AMAÇ ... 1
2.GENEL BĠLGĠLER ... 4
2. 1. Yabancı Cisim Aspirasyonunun Tanımı ... 4
2. 2. Yabancı Cisim Aspirasyonunun Görülme Sıklığı ... 4
2. 3. Yabancı Cisim Aspirasyonlarının Sık Görüldüğü Yaş Grubu ve Nedenleri ... 5
2. 4. Aspire Edilen Madde ve Cisimler ... 6
2. 5. Fizyopatoloji ... 7
2. 6. Solunum Yollarına Yabancı Cisim Aspirasyonu ... 7
2. 6. 1. Solunum Yollarının Yabancı Cisim ile Tıkanmasında Görülen Belirtiler ve İlk Yardım ... 8
2. 6. 1. 1. Solunum Yolunun Kısmi Tıkanma Belirtileri ... 8
2. 6. 1. 2. Solunum Yolunun Kısmi Tıkanıklığında İlk Yardım ... 8
2. 6. 1. 3. Solunum Yolunun Tam Tıkanma Belirtileri ... 8
2. 6. 1. 4. Solunum Yolunu Tıkayan Cismin Elle Çıkarılması ... 9
2. 6. 1. 6. Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 Yaş Üstü Çocuklarda İlk Yardım 9 2. 6. 1. 7. Bilinci Kapalı Solunum Yolu Tam Tıkalı 1 Yaş Üstü Çocuklarda İlk
Yardım ... 11
2. 6. 1. 8.Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 Yaş Altı Çocuklarda İlk Yardım 12 2. 6. 2. Buruna Yabancı Cisim Kaçması ... 14
2. 6. 2. 1. Burunda Yabancı Cisim Belirtileri ... 14
2. 6. 2. 2. Buruna Yabancı Cisim Kaçtığında Yapılacak İlk Yardım ... 15
2. 6. 3. Kulağa Yabancı Cisim Kaçması ... 15
2. 6. 3. 1. Kulakta Yabancı Cisim Belirtileri ... 15
2. 6. 3. 2. Kulağa Yabancı Cisim Kaçtığında Yapılacak İlk Yardım ... 15
2. 6. 4. Yabancı Cisim Aspirasyonlarından Korunma ve Hemşirenin Rolü ... 17
3. MATERYAL VE METOD ... 19
3. 1. Araştırmanın Şekli ... 19
3. 2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman ... 19
3. 3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi ... 19
3. 4. Araştırmanın Değişkenleri ... 20
3. 5. Veri Toplama Araçları ... 20
3. 5. 1.Veri Toplama Formu ... 20
3. 5. 2. Eğitim Materyal ve Metodu ... 21
3. 6. Verilerin Toplanması ... 23
3. 7. Verilerin Değerlendirilmesi ... 24
3. 8. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği ... 24
3. 9. Araştırmanın Etik Yönü ... 25
4.BULGULAR ... 26
5.TARTIġMA ... 44
6. SONUÇ VE ÖNERĠLER... 56
KAYNAKLAR ... 57
42. Heimlich maneuver on infant ... 61
EKLER ... 63
Ek-1 Anket Formu ... 63
Ek 2. Görsel Eğitim ve Yabancı Cisim Aspirasyonlarında Yapılacak İlk Yardım Müdahalesi İle İlgili Video Görüntüleri ... 67
Ek 3 . Etik Kurul Kararı ... 68
Ek 4. Erzincan Üniversitesi Rektörlüğü Tez İzin Yazısı ... 69
Ek 5 Erzincan İl Milli Eğitim Müdürlüğü Tez Olur Yazısı ... 70
TEġEKKÜR
Yüksek lisans eğitimim boyunca beni her konuda destekleyen, ilgi ve yardımını esirgemeyen danışman hocam Sayın Doç. Dr. Duygu ARIKAN‘a,
Katkılarından ve manevi desteğinden dolayı Sayın Yrd. Doç. Dr. Müge KILIÇGÜN‘ e, hemşire Hülya GİRAYALP‘e
Manevi desteğini hep yanımda hissettiğim anneme ve kardeşim Mehmet‘e sonsuz teşekkür ederim.
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
ġekil 1. Solunum Yolu Tıkanmalarında İlk Yardım ... 11 ġekil 2. Bilinci Kapalı Solunum Yolu Tam Tıkalı 1 Yaş Üstü Çocuklarda İlk Yardım 12 ġekil 3. Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 Yaş Altı Çocuklarda İlk Yardım .... 14
TABLOLAR DĠZĠNĠ
Tablo 1. Öğrencilerin Tanıtıcı Özelliklere Göre Dağılımı ... 27 Tablo 2. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı Cisim
Aspirasyonlarında Yapılacak İlk Yardım Müdahalesi Konusunda
Kendilerini Yeterli Hissetme Durumlarının Okullara Göre Dağılımı ... 28 Tablo 3. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı Cisim
Aspirasyonları Konusunda Hissettikleri Bilgi Düzeylerinin Okullara
Göre Dağılımı ... 29 Tablo 4. Okullara Göre Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı
Cisim Aspirasyonları (Burun,Kulak,Solunum Yolu) Konusunda Bilgi Düzeylerinin Karşılaştırılması (n=231) ... 33 Tablo 5. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Solunum Yoluna Yabancı
Cisim Aspirasyonu Durumunda İlk Yardım Bilgi Düzeylerinin Okullara Göre Karşılaştırılması ... 34 Tablo 6. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı Cisim
Aspirasyonları (Kulak, Burun) ile İlgili İlk Yardım Bilgi Düzeylerinin Okullara Göre Karşılaştırılması ... 38 Tablo 7. Okullara Göre Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı
Cisim Aspirasyonlarından (Kulak,Burun,Solunum Yolu) Korunma
Konusunda Bilgi Düzeylerinin Karşılaştırılması ... 42
ÖZGEÇMĠġ
Necla Çelik 1985 yılında Erzincan‘da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Erzincan‘da tamamladı. 2008 yılında Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünden mezun oldu. 2009-2010 yılları arasında 14 ay Erzincan Devlet Hastanesi Genel Cerrahi, Beyin Cerrahi ve Plastik Cerrahi Servislerinde, 6 ay Dahiliye Servisinde hemşire olarak görev yaptı. 2010 yılında Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında yüksek lisans öğrenimine başladı. Aynı yıl Erzincan Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümü‘nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. Halen aynı kadroda görevini sürdürmektedir.
ÖZET
Çocuk GeliĢimi Öğrencilerine Verilen Yabancı Cisim Aspirasyonları Konusundaki Eğitimin Bilgi Düzeyine Etkisi
Bu çalışma, çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin yabancı cisim aspirasyonları konusundaki bilgi düzeylerinin saptanması ve verilen eğitimin yabancı cisim aspirayonları ile ilgili bilgi düzeylerine etkisini incelemek amacıyla yarı deneysel olarak yapılmıştır.
Araştırma, Mayıs 2011-Şubat 2012 tarihleri arasında Erzincan İli‘nde çocuk gelişimi bölümü bulunan iki lise ve bir meslek yüksekokulunda okumakta olan toplam 231 öğrenci ile yürütülmüştür.
Veriler 38 sorudan oluşan anket formu ile toplanmıştır. Yabancı cisim aspirasyonları konusundaki eğitim (görsel sunu, video gösterimi ve maket üzerinde uygulamalı eğitim) üç aşamalı olarak verilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik dağılımlar, ki-kare testi ve Mc Nemar testi kullanılmıştır.
Araştırmada, öğrencilerin %91.8‘inin yabancı cisim aspirasyonları konusunda her hangi bir kursa katılmadığı, %55‘inin yabancı cisim aspirasyonları (kulak, burun, solunum yolu) ile karşılaştığı, yabancı cisim aspirasyonu ile karşılaşan öğrencilerin ise
% 55.9‘unun yabancı cisim aspirasyonunu fark etmediği saptanmıştır.
Konu ile ilgili verilen eğitim sonrasında, yabancı cisim aspirasyonları için risk oluşturacak davranışları bilen öğrenci sayısında artış olduğu ve bu artışın en fazla liselerde olduğu saptanmıştır (p<0.05).
Bir yaş altı çocuklarda solunum yolunun yabancı cisimle tam tıkanması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesini bilme durumunda, eğitimin en fazla üniversite öğrencilerinde etkili olduğu saptanmıştır (p<0.05).
Eğitim sonrasında, kulağa yabancı cisim kaçması durumunda görülen belirtiyi ve yapılacak ilk yardım müdahalesini bilen öğrenci sayısında anlamlı bir artış olduğu (p<0.05), oyuncak seçiminde yaş faktörünün önemli olduğunu bilen öğrenci sayısında anlamlı bir artış olmadığı belirlenmiştir (p>0.05).
Araştırma sonucunda yabancı cisim aspirasyonları ile ilgili verilen eğitimin öğrencilerin bilgi düzeylerinde artışa sebep olduğu saptanmıştır. Bu bulguya dayanarak, hemşirenin sağlık ekibi içinde aktif rol alarak aileleri ve bebek bakımından sorumlu bireyleri yabancı cisim aspirasyonları konusunda danışmanlık ve eğitici rollerini aktif hale getirmeleri önerilebilir.
Anahtar kelimeler: Yabancı Cisim, Aspirasyon, Çocuk, Hemşire, Eğitim
ABSTRACT
The Effect of Education Offered to the Students in Child Development Department on Their Knowledge Level About Foreign Body Aspiration
The study was made semi-experimental in order to determine and reveal the effect of education about the students knowledge level on foreign body aspiration in child development department.
The study was conducted on 231 students studying in the department of child development in two high schools and one vocational high school in the province of Erzincan between May 2011 and February 2012.
The data were collected through a 38-item questionnaire. The education about foreign body aspiration (visual presentation, video show and practical training on the model) was offered in three stages. For the analysis of the data, frequencies, chi-square test and Mc Nemar test were used.
The findings showed that 91.8% of the students did not participate in any course about foreign body aspiration while 54.7% of them were faced with strange object aspirations (ear, nose, respiration) and 55.9% facing foreign body aspiration did not even recognize the aspiration.
After the education, there was an increase in the number of students knowing the conducts that would run risk in foreign body aspiration, which was higher in high schools (p<0.05).
It was determined that in the case of complete blockage of respiratory system with a foreign body in children under 1 years old, the education about knowing first aid intervention was the most effective in university students (p<0.05).
After the education, it was found that with knowledge on what to do during first-aid in case of an obstacle in front of the respiratory system in children under and over 1 year olds, the education was effective (p<0.05).
After education, there was an increase in the number of students knowing the first- aid intervention and symptoms of aspiration in case of a foreign body aspiration to the ear (p<0.05) whereas there was no significant increase in the number of students knowing the importace of age in toy choice (p>0.05).
The results showed that the education offered to the students about foreign body aspirations led to increase in knowledge level of students. Therefore, it can be suggested that the nurses taking active role in emergency team should have an active role in counseling and educational session about foreign body aspirations to the families and individuals responsible for baby-sitting.
Keywords: Foreign Body, Aspirations, Child, Nurse, Education
1.GĠRĠġ VE AMAÇ
Çocuğun çevresini tanıması onunla ilişki kurmasının en iyi yolu eline geçirdiği her cismi ağzına götürmesidir. Freud‘a göre 0-1 yaş oral dönem olarak adlandırılır. Bu dönemde bebeğin haz güdüsü ağza odaklamıştır. Bebekler bu dönemde; beslenmeden, emmeden, ısırmadan ve çiğnemeden haz almaktadırlar. Bu nedenle, bu dönemde çocuklar ellerine geçirdikleri her şeyi ağızlarına almaya çalışırlar1,2. Tedbirli davranışlara rağmen çocuklar bir anda yabancı cismi aspire edebilmekte ailelerin acil servislere başvurmasına sebep olmaktadır3.
Yabancı cisim aspirasyonları (YCA) her yaşta görülebileceği gibi vakaların
%85‘ini 3 yaşın altındaki çocuklar oluşturur4,5. YCA 5 yaş altı çocukların ev kazalarından ölümlerin en sık nedenir 6. YCA kulak, burun ve solunum sistemlerinde görülür. Amerika Ulusal Sağlık İstatistikleri Merkezi‘nden (National Center for Health Statistics, 1993-1995) elde edilen verilere göre, bir yaşından küçük bebeklerde kazaya bağlı ölümlerin %44 ünü, okul öncesi çocuklarda ise ölümlerinin %7‘sini yabancı cisim aspirasyonları oluşturmaktadır7.
Kaya ve ark8 İzmir‘de yaptığı bir çalışmaya göre 1997-2007 yılları arasında toplam 378 bebeğe (0-12 ay) otopsi yapılmış ve bu vakalar içinde 23 bebeğin yabancı cisim aspirasyonuna bağlı olarak öldüğü tesbit edilmiştir. Mackle ve ark9 yaptığı bir çalışmaya göre 2 yıl içinde İrlanda‘nın Ulusal Çocuk Hastanesinin acil polikliniğine kulağa yabancı cisim kaçması ile 59 çocuk ve buruna yabancı cisim kaçması ile 82 çocuk acil polikliniğine başvurmuştur. Nijerya da Fasunla ve ark10 bir üniversite hastanesinin kulak, burun, boğaz acil polikliniğinde yaptığı bir çalışmaya göre 10 yıl içinde acil polikliniğe kulağa yabancı cisim kaçması ile 323 hasta başvurmuş ve bu hastaların 100‘ünü 0-3 yaş grubu oluşturmaktadır.
Çocukların çevresini tanımak için eline geçirdiği herşeyin tadına bakmak istemesi, yemek yeme sırasında koşma, oynama, gülme gibi eylemlerde bulunmaları, yemek yeme için azı dişlerinin tamamlamamış olması, yemek yeme eğitimi almamaları ve kendi kendilerine beslenmeleri, havayolunu temizlemede immatür nöromüsküler mekanizmalara sahip olmaları, larinks ve epiglottisin anatomik olarak erişkin şeklini almamış olması gibi nedenlerle yabancı cisim aspirasyonu çocuklarda daha sık görülür3,6,11.
Aspire edilen yabancı cisimlerin çoğunu, fındık, fıstık, çekirdek, nohut gibi taneli gıdalar, küçük parçalı oyuncaklar, kalem uçları çengelli iğneler, meyve çekirdeği, kolye ve küpeler gibi gıda ve cisimler oluşturur3,11.
Yabancı cisim aspire eden çocuklar erken dönemde karşılaştıkları sorunlar nedeni ile sağlık kuruluşlarına başvurabildikleri gibi yakınmaların hafif yada hiç olmadığı durumlarda ise yabancı cisim aspirasyonu sonrası gelişen komplikasyonlar nedeni ile de sağlık kuruluşlarına başvurabilmektedirler12.
Korunma yabancı cisim aspirasyonlarında en önemli tedavidir. Bölükbaş ve arkadaşlarının yapmış olduğu çalışmada çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin %63.8‘i ilk yardım gerektirecek bir durumla karşılaştıklarında ne yapacaklarını bilmediklerini ifade etmişlerdir13. Çocuklara 0-6 yaş döneminde eğitim ve bakım veren okul öncesi eğitimcilerin, eğitim kurumlarında ve oyun alanlarında çocukların güvenliğini sağlamak üzere her türlü tedbiri alan, hastalıklardan korunmalarını sağlayan, olası kazalara karşı ilkyardım uygulamalarını yapabilen bireyler olmaları gerekmektedir14. Bu nedenle toplum bilincinin oluşturulması, çocuk bakımından sorumlu eğitimcilerin eğitilmesi gerekir11,15.
Bu çalışma, çocuk gelişimi öğrencilerinin YCA ile ilgili bilgi düzeylerinin saptanması ve YCA ile ilgili verilen eğitimin bilgi düzeyleri üzerine etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır.
2.GENEL BĠLGĠLER
2. 1. Yabancı Cisim Aspirasyonunun Tanımı
Yabancı cisim aspirasyonu çocuğun ağzına koyduğu yada bir başkası tarafından ağzına verilen bir maddenin yada cismin hava yollarına kaçarak, hava yollarında tıkanma ve hipoksiye neden olan ve obstrüksiyon derecesine göre belirti ve bulgu gösteren bir tablodur4,11. Çocuk oyun oynarken kasıtlı veya kazara kulak ve buruna leblebi, nohut, fasulye, taş ve böcek gibi madde ve yabancı cisimler kaçabilir. Buruna ve kulağa kaçan cisimler cismin büyüklüğüne ve kaçan cismin niteliğini göre belirti ve bulgular görülür16.
2. 2. Yabancı Cisim Aspirasyonunun Görülme Sıklığı
Yabancı cisim aspirasyonlarının % 70 ‗i iki yaş altı çocuklarda meydana gelir.
Ulusal Güvenlik Konseyi‘nin 1995 de yayınladığı rapora göre beklenmeyen ölümlerin
% 5‘i 4 yaş altı çocuklarda ve mekanik tıkanmanın sebep olduğu boğulmaya bağlı olarak gelişmektedir. Bu çocukların %65‘ini ise 2 yaş altı çocuklar oluşturmaktadır17. Her yıl Amerika da yabancı cisim aspirasyonlarından yaklaşık 500 çocuk öldüğü bildirilmektedir18. 1997-2001 yılları arsında Hindistan‘ın Kolkata eyaletinde yapılan bir çalışmaya göre kulak burun boğaz acil polikliniğine, boğaza yabancı cisim kaçması ile 4751 hasta, kulağa yabancı cisim kaçması ile 1476 hasta, buruna yabancı cisim kaçması ile 1398 hasta başvurmuştur19. 1992-2004 yılları arasında Akcan ve ark20 Adana‘da yaptığı bir çalışmaya göre yabancı cisim aspirasyonuna bağlı ölüm olguları incelendiğinde toplam 24 vaka tesbit edilmiştir ve bu vakaların 16‘sını 3 yaş altı çocuklar oluşturmaktadır. Ve bu olguların 16 ‗sı müdahaleye yetiştirilmeden öldüğü belirtilmektedir. Ağın ve ark21 İzmir de bir eğitim ve araştırma hastanesinin acil
polikliniğinde yaptığı bir çalışmaya göre bir yıl içinde solunum yollarına yabancı cisim aspirasyonu tanısı ile toplam 48 çocuk başvurmuştur. Ve bu çocukların 40‘nı 0-3 yaş grubu oluşturmaktadır.
2. 3. Yabancı Cisim Aspirasyonlarının Sık Görüldüğü YaĢ Grubu ve Nedenleri Konjenital anomalik bozukluklar, nöromüsküler disfonksiyonu olan çocuklarda, trakeostomisi olan çocuklarda, doğum sonrası uzun süreli endotrakeal tüp uygulanan yenidoğanlarda, özefagus disfonksiyonu olan çocuklarda yabancı cisim aspirasyonu daha sık görülür17,22. Yabancı cisim aspirasyonu kız çocuklara oranla erkek çocuklarda daha fazla görülür5.
Gelişimsel ve davranışsal faktörler de yabancı cisim aspirasyonlarında göz önünde bulundurulmalıdır. Küçük çocukların hareketlilik kazanmaya başlaması, yürüyüş, tırmanma gibi becerileri kazanması elleri ve ağızlarıyla çevreyi daha fazla tanımaya olanak sağlar17.
Freud‘a göre 0-1 yaş dönemi oral dönem olarak adlandırılır. Bu dönemde haz ilkesi egemendir ve bebeğin bu duyguyu ertelemeye tahammülü yoktur. Bu dönemde libido (cinsel dürtü) enerjisi ağız bölgesinde ve çevre organlarda odaklanır. Bu nedenle bebekler bu dönemde ellerine geçirdikleri her nesneyi ağzına götürür ve ağızlarına aldıkları nesneyi emerek, ısırarak, çiğneyerek ve kopararak zaman geçirirler23,24. Piaget bilişsel gelişimi dört evrede incelemiştir. Sıfır-iki yaş dönemini duyu motor dönem olarak adlandırmıştır. Duyu motor dönemin başlarında bebek refleksif davranışlara sahiptir. Bebek güçlü bir emme refleksi ile dünyaya gelir. Bebek eline verilen her şeyi ağzına götürerek emmeye başlar ve bu refleks ile nesneler ile ilişkisini sağlar25,26. Bu dönem ilerledikçe bebek refleksif davranışlardan uzaklaşıp amaçlı
davranışlar göstermeye başlar. Bebek bu dönemde duyuları ve motor faaliyetleri yoluyla dış dünya ile ilişki kurar ve bebek deneme yanılma yoluyla herşeyi öğrenir27. Piaget‘e göre çocuklar kendi gelişimlerinin aktif birer parçasıdır ve bilişsel gelişim çocuğun çevresiyle etkileşimi sonucu bilişsel yapıların karşılıklı değişimi sonucunda gerçekleşir26 .
Yenidoğan emme yutma ve solunum fonksiyonu arasındaki koordinasyon tam sağlanmadığı için yabancı cisim aspirasyonuna daha fazla yatkındır22. Sıfır-üç yaş grubu çocuklarda molar dişler henüz tamamlanmadığı için ağza alınan besinler yeterince çiğnenemez. Bu yaş grubu yemek yeme konusunda yeterli eğitim almadığı için yabancı cisim aspirasyonlarına yatkındır11,17.
Çocukların yemek yeme sırasında gülme, ağlama ve koşma gibi eylemlerde bulunması yabancı cisim aspirasyonlarına sebep olur11,17.
2. 4. Aspire Edilen Madde ve Cisimler
Organik ve inorganik madde ve cisimler aspire edilebilir. Fındık, fıstık, üzüm, sosis, şeker, ayçekirdeği, mısır, havuç, elma gibi besin parçaları, patates cipsi ve meyve çekirdekleri en sık aspire edilen yiyeceklerdir4,5,17. Madeni paralar, balonlar, küçük oyuncaklar, piller, tuşlar, misket, boncuk, toplu iğne, düğme ve küçük ev eşyaları çocuklar tarafından aspire edilebilir 4,5,17.
Büyük silindirik, sert ve küresel cisimler tam tıkanmaya neden olduğu için daha kötü sonuçlara yol açabilir28. Sıfır-üç yaş grubunda balon aspire ederek boğulma önemli bir yer tutar. Çünkü aspire edilen balonu bilindik kurtarma yöntemi(hemlich manevrası) ile çıkarmak oldukça zordur5,17.
2. 5. Fizyopatoloji
Bronşlara kaçarak obstrüksiyona sebep olan yabancı bir cisim bir boru içinde suyun akışında geçerli olan mekanizmalar çerçevesinde hareket eder. Normalde nefes alıp verirken inspiryum sırasında bronş ve bronşiyoller genişler, ekspiryum sırasında ise daralır. Solunum yoluna aspire edilen cisim solunum yolunu kısmi tıkıyor ise hem inspiryum da hemde ekspiryum sırasında hava solunum yollarından zorlanarak girip çıkar. Bu tür tıkanıklıklarda wheezing duyulur. Eğer obstrüksiyon daha büyük ise inspiryum sırasında bronşiyoller genişlediği için hava dolabilir, fakat ekspiryum sırasında bronşiyoller daraldığı için hava distal hava yollarında kalır. Bu tür obstrüksiyonda obstrüktif amfizem oluşur. Eğer bronşlar yabancı bir cisim veya yabancı cismin neden olduğu ödem sebebiyle tamamen tıkanmışsa hava giriş ve çıkışı olmaz. Bu durumda distaldeki havalanmayan bölgedeki hava zamanla absorbe olur ve obstrüksiyon atelektazisi meydana gelir29.
2. 6. Solunum Yollarına Yabancı Cisim Aspirasyonu
Solunum yoluna aspire edilen cisimler solunum sisteminin her hangi düzeyinde takılabilir. Obstrüksiyonun derecesi, aspire edilen cismin organik olup olmadığına, cismin büyüklüğüne, çocuğun yaşına ve cismin takıldığı anatomik bölgeye göre değişir30.
2. 6. 1. Solunum Yollarının Yabancı Cisim ile Tıkanmasında Görülen Belirtiler ve Ġlk Yardım
2. 6. 1. 1. Solunum Yolunun Kısmi Tıkanma Belirtileri
Solunum yolunun kısmi tıkanması durumunda azda olsa hava giriş çıkışı vardır.
Solunum yolunun kısmi tıkanması durumunda;
Hasta öksürür,
Hasta nefes alabilir,
Hasta konuşabilir31.
2. 6. 1. 2. Solunum Yolunun Kısmi Tıkanıklığında Ġlk Yardım
Hasta soluyorsa, öksürmeye teşvik edilmeli, hastaya dokunulmamalıdır.
112 aranmalıdır32.
2. 6. 1. 3. Solunum Yolunun Tam Tıkanma Belirtileri
Solunum yolu hava giriş çıkışını engelleyecek şekilde tamamen tıkalıdır.
Solunum yolunun tam tıkanması durumunda;
Hasta stres ve panikle ellerini boynuna götürür (Uluslar Arası Boğulma İşareti)
Hasta konuşamaz,
Hasta/yaralının rengi morarmıştır,
Zayıf ve etkisiz öksürük,
Baş ve toplar damarlarda şişme görülür.
Hastanın başlangıçta bilinci açıktır ve kısa sürede tıkanıklık giderilmezse şuur kaybı ve ölüm gelişir33.
2. 6. 1. 4. Solunum Yolunu Tıkayan Cismin Elle Çıkarılması
Solunum yolunu tıkayan cisim ağızda ise ve görülüyorsa cisim çapraz parmak tekniği ile alınır. Tıkanmaya neden olan cisim elle çıkarılırken cisim daha ileriye doğru itilebilir. Bu nedenle solunum yolunu tıkayan cismi çıkarırken çok dikkatli olunmalıdır.
Ağızda ya da farenkste görülen cisim çıkarılırken;
112 aranır.
İlk yardımcı işaret ve baş parmağını çapraz olarak tutar.
Baş parmak alt dişlere işaret parmağı ise üst dişlere yerleştirilerek çene açılır.
Diğer el ile alt çene yukarı çekilir ve farenks açılır.
Yabancı cisim görülmeye çalışılır. Diğer elin işaret parmağı çengelvari bükülür.
Parmak yanak iç yüzeyinden cisme doğru ilerletilir ve parmakla cisim arkadan kavranarak dudaklara doğru çekilir.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda işaret parmağı ile cismi çıkarmaya çalışmak cismin daha ileriye kaçmasına sebep olabileceği için bu yöntem serçe parmağı ile yapılır34-36.
2. 6. 1. 5. Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 YaĢ Üstü Çocuklarda Ġlk Yardım
Hastanın solunum ve öksürüğü zayıflamaya başlamışsa hemen sırta vurma işlemi gerçekleştirilmelidir.
Sırta Vurma
Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir,
Hasta öne doğru eğdirilir ve bir elle toraks kafesinden destek olunur. Böylece solunum yolunda bulunan cismin daha aşağıya gitmeden ağızdan dışarıya çıkması sağlanır.
Diğer elin avuç içi ile hastanın iki skapulası arasına beş defa süpürür tarzda kuvvetli bir şekilde vurulur.
Sırta vurma yöntemi ile cisim çıkmadıysa karına abdominal bası(Hemlich Manevrası) uygulanır32,37,38.
Abdominal bası (Hemlich Manevrası)
Hastanın arkasına geçilir. Bir elin baş parmağı ksifoid çıkıntı ile göbek arasına gelecek şekilde yumruk yaparak konur. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranır,
Hastanın öne doğru iyice eğilmiş olmasına dikkat edilir. Böylece solunum yolunda bulunan cismin yer değiştirmesi durumunda cismin daha aşağıya gitmesi yerine ağızdan çıkması sağlanır.
Kuvvetle arkaya ve yukarı doğru bastırılır, bu hareketle obstrüksiyona neden olan madde yer değiştirecektir.
Obstrüksiyon hala devam ediyorsa hastanız ağız içi kontrol edilir.
Beş sırta vuruş beş karına bası yöntemi 5-7 kez yabancı cisim çıkıncaya kadar tekrarlanır.
Solunum değerlendirilir,
Tıbbi yardım istenir (112) 16,32,33.
ġekil 1. Solunum Yolu Tıkanmalarında Ġlk Yardım 39
2. 6. 1. 6. Bilinci Kapalı Solunum Yolu Tam Tıkalı 1 YaĢ Üstü Çocuklarda Ġlk Yardım
Solunum yolu tıkanan çocuk baygın, bilinci kapalı veya şoka girmiş ise acil müdahale edilmelidir.
Tıbbi yardım istenir (112).
Hasta sırt üstü yere yatırılır.
Baş geriye doğru itilir ve ağız içinde yabancı bir cisim olup olmadığı kontrol edilir.
Çene öne doğru çekilerek solunum yolları açılır.
Bak dinle hisset yöntemi ile solunumum olup olmadığı değerlendirilir. Solunum yolunu açarak iki kez yapay solunum yaptırılır.
Hastanın kalçasına yakın diz çökülür ve bacaklarının üzerine ata biner gibi durulur.
Bu pozisyonda iken hastaya bir el ayası hastanın karnına göbek üzerine ksifoid altına yerleştirilir. Beş-altı kez, içe ve yukarıya doğru hastanın karnına Heimlich
Manevrası uygulanır.
Ağız boşluğunu kontrol edilir. Tıkanmaya yol açan cismin çıkıp çıkmadığına bakılır.
Eğer cisim çıkmamışsa hasta yan yatırılır. Sırtına, kürek kemiklerinin arasına 5 – 6 kez, sertçe süpürür tarzda vurulur.
Hasta hâlâ nefes alamıyorsa, yapay solunum yaptırarak 5 göğüse bası ve sırta vuruş yöntemi 5-7 kez tekrarlanır.
Hastanın kusma ihtimaline karşın, hastayı yan yatırarak kusmuğun solunum yoluna kaçmasını engellenir ve bak dinle hisset yöntemi ile solunumum olup olmadığı değerlendirilir32,40.
ġekil 2. Bilinci Kapalı Solunum Yolu Tam Tıkalı 1 YaĢ Üstü Çocuklarda Ġlk Yardım 41
2. 6. 1. 7. Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 YaĢ Altı Çocuklarda Ġlk Yardım
Bebek öksürmüyor, ağlamıyor, nefes alamıyorsa ve rengi morarıyorsa solunum yollarında tam tıkanıklık var demektir33.
Bir yaş altı bebeklerde solunum yolunun tam tıkanması durumunda sırta vurma ve göğüse bası yöntemi uygulanır. Abdominal bası abdominal iç organların yaralanmasına neden olabileceği için bir yaş altı bebeklerde uygulanmaz32.
Acil yardım için 112 aranır.
Bebek yüz aşağı pozisyonda başı desteklenerek ön kola yatırılır, ön kolda üst bacağın üstüne yerleştirilir. Başparmak ve diğer parmakların yardımıyla bebeğin çenesi kavranarak baş-çene pozisyonu korunur. Boynu zedelenmeden tutulur ve yüzüstü pozisyonda öne doğru eğilir.
El bileğinin iç kısmı ile bebeğin her iki omuz kemiklerinin arasına süpürür tarzda 5 kez vurulur.
Yabancı cisim çıkmadıysa bebek yüzüstü çevrilerek göğüse bası yöntemi uygulanır.
Diğer kolun üzerine başı elle kavranarak sırtüstü çevrilir. Bebek supin (sırt üstü) pozisyonda iken başın toraks kafesinden daha aşağıda olmasına dikkat edilir.
Bir elin işaret ve orta parmağı ile bebeğin sternum kemiğinin ortasına beş kez basınç uygulanır.
Ağız içi kontrol edilir, yabancı cismin çıkıp çıkmadığına bakılır.
Yabancı cisim çıkmadıysa beş kez sırt vuruş ve beş kez gögüse bası yöntemi acil yardım gelinceye kadar ya da cisim çıkıncaya kadar 5 ya da 7 siklus yapılır.
Bebeğin bilinci kapanırsa, yaşam belirtileri kontrol edilir, yaşam belirtileri yoksa temel yaşam desteğine başlanır32,33,35,37
.
ġekil 3. Solunum Yolunun Tam Tıkanıklığında 1 YaĢ Altı Çocuklarda Ġlk Yardım 42
2. 6. 2. Buruna Yabancı Cisim Kaçması 2. 6. 2. 1. Burunda Yabancı Cisim Belirtileri
Çocuğun burnuna yabancı bir cisim oyun sırasında kazara ve kasıtlı olarak kaçabilir35. Buruna kaçan yabancı cisim;
Burun kanaması,
Solunum güçlüğü,
Ağızdan nefes alıp genizden konuşma34,35,43.
Tek taraflı burun akıntısına sebep olabilir.
Hapşırma ve burunda ağrı olunca yabancı cisimden şüphelenmelidir.
Buruna kaçan cisim burun mukozasında tahrişe sebep olur. Tahriş yerel mukozada ödeme sebep olur. Eğer buruna kaçan cisim nemi emerek boyutunda artış olursa obstrüksiyon belirtileri zamanla giderek artar ve arkasından enfeksiyon belirtileri görülür. Kötü nefes kokusu, tek burun deliğinden pürülan kanlı burun akıntısı görülür29,43.
2. 6. 2. 2. Buruna Yabancı Cisim Kaçtığında Yapılacak Ġlk Yardım
Burundaki yabancı cismin, aspirasyonunu ve burun mukozasında meydana getireceği lokal doku nekrozunu önlemek için burundaki cisim mümkün olan en kısa zamanda çıkarılmalıdır29.
Buruna kaçan cisim buruna kaçan cisim delici kesici bir alet kaçmışsa buruna müdahale edilmeden sağlık kuruluşuna götürülmelidir34.
Buruna kaçan cismi çıkarmak için açık olan burun deliği kapatılır ve hastaya derin bir nefes aldıktan sonra kuvvetli sümkürmesi söylenir.
Eğer cisim çıkmadıysa burun damlası ya da gliserin damlatılarak tekrar sümkürmesi söylenir.
Burundaki yabancı cismi cımbız, pens gibi aletlerde çıkarmaya çalışılmaz. Cismi çıkarmak için çok fazla uğraşmak cismin daha ileriye gitmesine sebep olacağı için çok fazla uğraşılmamalı ve hasta en yakın sağlık kuruluşuna götürülmelidir16,44.
2. 6. 3. Kulağa Yabancı Cisim Kaçması 2. 6. 3. 1. Kulakta Yabancı Cisim Belirtileri
Bazen kulaktaki yabancı cisimler herhangi bir belirti vermeyebilir.
Yiyecek maddeleri veya böcekler ağrı, kızarıklık veya akıntıya yol açabilir.
İşitme azlığı (cismin kulak kanalını tıkamış ise ) görülebilir.
Kulağa kaçan yabancı cisim kulak zarını zedelemişse ağrı görülür.
Özellikle böcekler hareket ve sesleri ile çok rahatsızlık verir16,35.
2. 6. 3. 2. Kulağa Yabancı Cisim Kaçtığında Yapılacak Ġlk Yardım
İlk yardım kulağa kaçan cismin çeşidine göre değişir. Kulağa müdahale etmeden önce cismi kulak kanalında görerek tanımaya çalışılmalıdır. Çocuklarda
kulak kepçesi aşağı ve geriye doğru çekilerek kulak kanalının iyice görülmesi sağlanır. Kulağa bakarken bir ışık kaynağı da kullanılabilir35.
Kulağa delici kesici bir alet batmışsa kesinlikle müdahale edilmeden sağlık kuruluşuna götürülmelidir.
Kulak kanalındaki cisimleri sivri uçlu, delici, kesici aletlerle çıkarmaya çalışmak kulak yoluna zarar vermesi ve kulak zarının zedelenmesi yönünden sakıncalıdır43.
Yaralının başı yana ve aşağıya doğru döndürülür, kulak kepçesi aşağı dışa doru çekilerek cismin kulaktan çıkmasına yardım edilir. Eğer kulağa kaçan cisim yuvarlak, küçük ve nem çekmemişse kendiliğinden düşebilir44.
Kulağa nohut fasulye gibi hububat taneleri kaçmışsa kulağa su damlatılmamalıdır. Su kullanmak bu tanelerin kulakta şişerek çıkışını zorlaştırır. Bu durumda hububat tanelerinin çıkışını kolaylaştırmak için kulağa gliserin yada ılık zeytinyağı damlatılabilir16,43,44.
Kulağa böcek kaçmışsa kulağa bir fener ile ışık tutmak böceğin ışık kaynağına doğru hareket ederek çıkmasını sağlayabilir. Böceğin ölmesi ve kulaktan dışarı atılması için kulağa gliserin veya ılık zeytinyağı damlatılabilir. Kulağa böcek kaçmışsa su damlatmaktan kaçınılmalıdır. Su böceğin hareketlerini arttırarak kulakta ağrı ve rahatsızlık hissi verir.
Kulağa kaçan cisimler bu basit önlemlerle çıkarılmamışsa daha fazla uğraşılmadan hasta sağlık kuruluşuna götürülmelidir34,35,44.
2. 6. 4. Yabancı Cisim Aspirasyonlarından Korunma ve HemĢirenin Rolü
Yabancı cisim aspirasyonlarından korunma en etkili tedavi yöntemidir. Çocukların yabancı cisim aspirasyonları açısından emniyetli ortamlarda yaşamaları, koruyucu önlemlerin alınması ve yaşam alanlarının emniyetinin denetlenmesi erişkinlerin sorumluluğundadır45.
Üç yaş altı çocukların azı dişleri yoktur ve bu yaştaki çocuklara üzüm, sosis, havuç gibi besinler çocuklara uygun şekilde hazırlanıp verilmelidir. Fındık, fıstık gibi besin maddeleri 4-5 yaşından önce çocuklara verilmemelidir11.
Özellikle çocuklar için temel besin öğesi olan fındık ezmesi ekmeğin içinde ve ince bir şekilde ezildikten sonra verilmelidir. Fındık ezmesinin yanlız bir şekilde verilmesi durumunda fındık, mukoz memerana yapışarak aspirasyon riskini arttırdığı gibi hava yolundan çıkışını da zorlaştırır29.
Çocuğun ağzındaki besini yeterince çiğneyip yutabilmesi için yemek yeme esnasında çocuğun konsantrasyonu bozulmamalı, çocuğun yemek yeme esnasında konuşmasına izin verilmemeli ve çocuk ağlarken yada gülerken yemek yedirmeye çalışılmamalıdır4,11.
Küçük çocukların ağzına alabilecek, kulak ve burunlarına sokabilecek kadar küçük şeylere ulaşmalarına izin verilmemeli ve ellerine geçirdikleri cisimleri ağızlarına almalarına, kulak ve buruna yerleştirmelerine engel olunmalıdır4,11.
Oyuncaklar çocuğun yaşına uygun olmalı, küçük parçalı ve parçalanabilecek oyuncaklar alınmamalıdır. Oyuncaklar sık sık gözden geçirilip tehlike arz edecek şekilde kırılmış ya da bozulmuş olanlar atılmalıdır45. Yabancı cisim aspirasyonu için büyük tehlike arz eden balon 0-3 yaş grubu çocuğa verilmemelidir28.
Hemşire sağlığın geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi ve en üst düzeyde sağlığa ulaşma çabalarında çocuğa ve ailesine danışmanlık ve yardım eden bir sağlık profesyonelidir46.
Hemşire yabancı cisim aspirasyonları konusunda sadece ebeveynleri değil çocuk bakımından sorumlu bireyleri ve sağlık personelini bu konuda eğitmekle sorumludur.
Hemşire ebeveynleri ve çocuk bakımından sorumlu bireyleri tek tek veya gruplar halinde çocukların gelişim yaşına göre aspirasyon için risk oluşturacak durumlar ve aspirasyonu önlemeye yönelik alınacak tedbirler konusunda eğitim vermeli, çocuklara taklit olacak ağza iğne, kürdan alma gibi davranışlardan uzak durmaları konusunda eğitilmelidir 4,28.
Hemşire, 1-3 yaş grubu ile ilgilenen herkesin yabancı cisim aspirasyonu ihtimaline karşı uyanık olunması gerektiğini vurgulamalı, solunum yollarına, kulağa ve buruna yabancı cisim kaçması durumunda ilk yardım müdahalesi konusunda aileyi ve çocuk bakımından sorumlu bireyleri eğitmeli ve motive etmelidir16,29.
Hemşire sağlık örgütü içinde aktif bir şekilde rol almalı, okullarda çocuklar için yabancı cisim aspirasyonu açısından risk oluşturacak durumlar değerlendirmeli, okul öncesi eğitimde ise çocuklar için güvensiz oyuncak ve oyun alanları konusunda gereken önlemler konusunda kuruma danışmanlık hizmeti vermelidir29.
3. MATERYAL VE METOD
3. 1. AraĢtırmanın ġekli
Araştırma, çocuk gelişimi öğrencilerinin yabancı cisim aspirasyonları (YCA, kulak, burun ve solunum yolları) ile ilgili bilgi düzeylerinin saptanması ve yabancı cisim aspirasyonları ile ilgili verilen eğitimin bilgi düzeyleri üzerine etkisini incelemek amacıyla yarı deneysel olarak yapılmıştır.
3. 2. AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman
Araştırma Mayıs 2011-Mayıs 2012 tarihleri arsında yapılmıştır. Araştırma verileri Erzincan Kız Teknik ve Meslek Lisesi, Üzümlü Kız Teknik ve Meslek Lisesi ve Erzincan Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarında 20 Eylül ve 20 Kasım tarihleri arasında toplanmıştır.
3. 3. AraĢtırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini Erzincan il sınırları içerisinde bulunan Erzincan Kız Teknik ve Meslek Lisesi, Üzümlü Kız Teknik ve Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi Bölümü 10, 11,12. sınıf öğrencilerinin tamamı (190 kişi) ile Erzincan Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu Çocuk Gelişim Bölümü 1. ve 2. sınıfta öğrenim görmekte olan öğrencilerin tamamı (62 öğrenci) toplamda 252 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada örneklem seçiminine gidilmemiş evrenin tümü çalışmaya dahil edilmiştir. Öğrencilerin 21‘i eğitimlerin verildiği günlerde okula devamsızlık ve rapor haklarını kullandıkları için çalışmaya dahil edilmemiştir. Çalışma, çocuk gelişimi bölümü bulunan liselerde toplam 170 yüksek okulda ise 61 öğrenci toplamda 231 öğrenci ile yapılmıştır.
3. 4. AraĢtırmanın DeğiĢkenleri
Bağımsız Değişkenler: Çocuk gelişim öğrencilerinin tanıtıcı özelikler ve YCA ile ilgili daha önce eğitim alma durumları bağımsız değişkenleri oluşturmaktadır.
Bağımlı Değişkenler: Çocuk gelişimi öğrencilerinin YCA konusundaki verilen eğitim bağımlı değişkenleri oluşturmaktadır.
3. 5. Veri Toplama Araçları 3. 5. 1.Veri Toplama Formu
Anket formu literatür doğrultusunda hazırlanan11,13,14,32-36,46
, öğrencilerin sosyo- demoğrafik özellikleriyle ilgili 11 soru ( yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sınıf, daha önce seminere katılma durumu, daha önce karşılaşma durumu, yabancı cismi fark etme durumu, yabancı cismin karşılaşıldığı organ, yabancı cismin aspirasyonunun karşılaşıldığı cinsiyet, yabancı cisim aspirasyonunun karşılaşıldığı yaş grubu, yabancı cisim aspirasyonuna müdahale etme durumu) öğrencilerin yabancı cisim aspirasyonu (kulak, burun ve solunum yolları) ile ilgili bilgi düzeylerine yönelik 25 soru (yabancı cisim aspirasyonlarında bilgi ve ilk yardım müdahalesinin yeterlilik düzeyi, yabancı cisim aspirasyonlarında görülen belirtiler ve ilk yardım müdahalesi) yabancı cisim aspirasyonlarından korunmaya yönelik 2 soru (oyuncak seçimi, yabancı cisim aspirasyonlarını önlemeye yönelik alınması gereken önlemler) toplamda 38 soru içermektedir (EK-1).
3. 5. 2. Eğitim Materyal ve Metodu
Eğitim üç aşamalı alarak yapılmıştır. Yabancı cisim aspirasyonları (kulak, burun, solunum yolu) eğitimi, ilk olarak görsel sunu, video gösterimi ve en son olarak maket üzerinde araştırmacı tarafından uygulamalı olarak verilmiştir.
Görsel sunu literatür doğrultusunda4,5,7,11,16,18,23,32-36,39,45,59
hazırlanmış olup toplam 74 slayttan oluşmaktadır. Görsel sunu;
Yabancı cisim aspirasyonları (kulak, burun, solunum yolu) nedir?
Yabancı cisim aspirasyonarının görülme sıklığı, görüldüğü cinsiyet ve yaş grubu,
Yabancı cisim aspirayonlarının çocuklarda sık görülme nedenleri, Çocuklar tarafından en sık aspire edilen yiyeyecek ve maddeler,
Solunum yolunun yabancı cisimle kısmi ve tam tıkanması durumunda görülen belirtiler,
Bir yaş üstü ve bilinci açık çocuklarda solunum yolunun yabancı cisimle tam ve kısmi tıkanması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesi,
Bir yaş üstü bilinci kapalı çocuklarda solunum yolunun tam tıkanması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesi,
Bir yaş altı bebeklerde solunum yolunun tam yıkanması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesi,
Kulağa yabancı cisim (böcek, baklagil, küçük parçacıklı oyuncak) kaçması durumunda görülen belirtiler,
Kulağa yabancı cisim kaçması ve batması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesi
Buruna yabancı cisim kaçtığında görülen belirtiler,
Buruna yabancı cisim kaçması ve batması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesi,
Yabancı cisim aspirasyonlarından çocukları koruma başlıklarını içermektedir.
Görsel sunu ile yapılan eğitim ortalama 60 dakika sürmektedir. Eğitim sonrası öğrencilere sununun çıktısı verilmiştir (EK-2).
Video gösterisi 3 parçadan oluşmaktadır. İlk video 1.30 dakika sürmekte ve 1 yaş altı çocuklarda solunum yolunun kısmi tıkanması ve tam tıkanması durumunda görülen belirtiler ve 1 yaş altı çocuklarda solunum yolunun tam tıkanması ve kısmi tıkanması durumunda yapılacak ilk yardım müdahalesinin içermektedir (EK-2).
Videonun 2. bölümü 1 yaş üstü çocuklarda solunum yolunun tam tıkanma ve kısmi tıkanma belirtileri ve solunum yolunun tam ve kısmi tıkanması durumunda ilk yardımcının dizleri üzerinde yaptığı ilk yardım müdahalesini içermektedir. Video 1.25 dakika sürmektedir.
Videonun 3. kısmını ise 1 yaş üstü çocuklarda solunum yolunun tam tıkanma ve kısmi tıkanma belirtileri ve solunum yolunun tam ve kısmi tıkanması durumunda ilk yardımcının ayakta yaptığı ilk yardım müdehalesini içermektedir. Video 1.20 dakika sürmektedir.Tüm video içerikleri araştırmacı tarafından hazırlanmıştır (EK-2).
Maket üzerinde uygulamalı eğitim yapmak için dışarıdan bir adet bebek, bir adet 3 yaşında çocuk maketi temin edilmiştir. Eğitim süresinin çok uzayıp öğrencilerin dikkatinin fazla dağılmaması için maket üzerinde uygulamalı eğitimin her gruptan en az 5 öğrenci tarafından yapılmasına karar verilmiştir. Maket üzerinde uygulamalı eğitimde 1 yaş altı bebeklerde ve bir yaş üstü çocuklarda yabancı cisim aspirasyonlarında solunum yolunun tam ve kısmi tıkanması durumunda yapılacak ilk yardım
3. 6. Verilerin Toplanması
Gerekli yasal izinler alındıktan sonra araştırma kapsamındaki okulların müdürleri ile görüşülmüş ve ön test, eğitim ve son testler için çalışma saatleri belirlenmiştir. Ön testlerin toplanması için liselere toplam 5 kez yüksek okula ise 2 kez gidilerek iki hafta içinde uygulanmıştır.
Okul müdürlerinden öğrencilere eğitim vermek için ön testlerin yapılmasından 10 gün sonrası için randevu alınmıştır. Lise öğrencilerine, okuldaki idareciler ve öğretmenler tarafından tahsis edilen konferans salonlarında her okuldan ders programı uygun iki sınıf birleştirilerek her gruba toplam 1,5 saat eğitim verilmiştir. Her liseye haftada bir kez gidilerek bir gruba eğitim verilmiştir. İki haftada lise grubundaki öğrencilerin eğitimi tamamlanmıştır. Eğitimler için liselere 4 kez gidilmiştir. Üniversite öğrencilerine ise ders gördükleri sınıflarda her bir sınıf tek tek ele alınarak ortalama 1,5 saat eğitim verilmiştir. Üniversite öğrencilerinin eğitimi ise bir hafta ara ile yapılmıştır.
Üniversiteye eğitim için 2 kez gidilmiştir. Her eğitimden sonra öğrencilere soru sorma imkanı tanınarak öğrencilerin soruları cevaplanmıştır. Tüm okullara bir ay içinde eğitim verilmiştir.
Eğitim verildikten 1 ay sonra liselerde, eğitim verilen iki gruba birer hafta arayla gidilerek son testler uygulanmıştır. Liselere toplam 4 kez, üniversiteye ise bir hafta ara ile 2 kez gidilerek son testler uygulanmıştır. Son testler iki hafta içinde toplanmıştır.
Çalışma boyunca toplam 19 kez okullara gidilmiştir.
3. 7. Verilerin Değerlendirilmesi
Ön test ve son test uygulandıktan sonra anketteki açık uçlu sorulara verilen her bir yanıt kodlanmıştır ve eğitim için hazırlanan kitapçıkta belirtilen bilgiler doğru bilgi olarak kabul edilmiş diğer bilgiler araştırmacı ve danışman tarafından yanlış bilgi olarak tablolaştırılmıştır.
Verilerin analizi araştırmacı tarafından kodlandıktan sonra araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi bilgisayar ortamında, SPSS 13.0 (Stastistical Package for Social Science) paket programında yapılmıştır.
Verilerin değerlendirilmesinde öğrencilerin tanıtıcı özellikleri, yabancı cisim aspirasyonları ile karşılaşma, fark etme, karşılaşılan cinsiyet, karşılaşılan yaş gruplarını incelemek amacıyla yüzdelik dağılımlar ve ortalamalar,
Veri analizi sırasında gruplar içindeki farkın değerlendirilmesi için Ki kare bağımsızlık testi kullanılmıştır.
Öğrencilere verilen yabancı cisim aspirasyonları ile ilgili eğitimin, çocuklarda görülen yabancı cisim aspirasyonları (kulak, burun, solunum yolu) ile ilgili bilgi düzeylerini etkileme durumunu incelemek amacı ile McNemar testi uygulanmıştır. İstatistiksel testler ile ilgili olarak p<0.05 değeri “istatistiksel olarak anlamlı‘‘ kabul edilmiştir.
3. 8. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği
Araştırmanın evrenini Erzincan il sınırları içerisinde bulunan 2 lisenin çocuk gelişimi bölümü 10, 11,12. sınıf öğrencileri ile yüksek okul çocuk gelişim bölümü 1. ve 2. sınıfta öğrenim görmekte olan öğrenciler ile yürütülmüştür. Bu nedenle sonuçlar bu gruba genellenebilir.
3. 9. AraĢtırmanın Etik Yönü
Araştırmanın yapılabilmesi için 27.04.2011 tarih ve 2011.2.1/11 numaralı etik kurul kararı ile çalışmaya başlanmıştır (EK-3). Üniversite Rektörlüğünden yasal izin alınmıştır (EK-4). İl Milli Eğitim Müdürlüğünden yasal izin alındıktan sonra çalışmaya başlanmıştır (EK-5). Anket uygulamasına katılıp katılmamakta öğrencilerin özgür oldukları ve istedikleri anda çalışmayı sonlandırabilecekleri, öğrencilerin verdikleri bilgilerin gizli tutulacağı açıklanmış araştırmaya gönüllü olanlar alınmıştır.
4.BULGULAR
Tablo 1‘de çalışma kapsamına alınan çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin demografik özelliklerine ait bulgular yer almaktadır.
Araştırmaya alınan çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin %66.2‘sinin 15-17 yaş grubunda, %23.8‘inin 18-19 yaş grubunda, %6.9‘unun 20-23 yaş grubunda, %3‘ ünün ise 23 yaş ve üzerinde oldukları saptanmıştır.
Çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin %19.9‘unu 10.sınıf, %22.9‘unu 11.sınıf,
%30.7‘sini 12.sınıf, %14.3‘ünü yüksekokul 1.sınıf ,%12.1‘ini yüksekokul 2.sınıf ta okudukları ve %91.8‘nin yabancı cisim aspirasyonları ve ilk yardım müdahalesi ile ilgili herhangi bir kursa katılmadıkları belirlenmiştir.
Araştırmada çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin %55‘inin yabancı cisim aspirasyonları (kulak, burun, solunum yolu) ile karşılaştıkları ve karşılaşanların
%44,1‘inin yabancı cisim aspirasyonlarını fark ettikleri, %70‘nin ise yabancı cismi çıkarmak için müdahale ettikleri saptanmıştır.
Yabancı cisim aspirasyonları ile karşılan öğrencilerinin %38.6‘sı solunum yoluna,
%32.3‘ünün buruna, %29.1‘inin kulağa yabancı cisim aspirasyonu ile karşılaştıkları tesbit edilmiştir. Öğrencilerin %67.7‘sini erkek çocuklarında, %38.6‘sının 0-3 yaş grubunda yabancı cisim aspirasyonları ile karşılaştıkları saptanmıştır.
Tablo 1. Öğrencilerin Tanıtıcı Özelliklere Göre Dağılımı
Tanıtıcı özellikler n %
YaĢ* 15-17 18-19 20-23
23 yaş ve üzeri Sınıf*
10.
11.
12.
Yüksekokul 1.
Yüksekokul 2.
YCA ile Ġlgili Seminer, Kursa Katılma Durumu*
Seminer/Kursa Katılan Seminer/Kursa Katılmayan YCA Ġle KarĢılaĢma Durumu*
153 55 16 7 46 53 71 33 28
19 212
66.2 23.8 6.9 3.0 19.9 22.9 30.7 14.3 12.1
8.2 91.8
Karşılaşmış 127 55.0
Karşılaşmamış 104 45.0
Yabancı Cismi Farketme Durumu**
Farketmiş 56 44.1
Farketmemiş 71 55.9
YCA’na Müdahale Etme Durumu**
Müdehale etmiş 89 70.0
Müdehale etmemiş 38 30.0
YCA’nun KarĢılaĢıldığı Organ**
Solunum Yolu 49 38.6
Burun 41 32.3
Kulak 37 29.1
YCA’nun KarĢılaĢıldığı Cinsiyet**
Erkek 86 67.7
Kız 41 32.3
YCA’nun KarĢılaĢıldığı YaĢ Grubu**
0-3 49 38.6
4-6 29 22.8
7-10 17 13.4
10 yaş üstü 32 25.2
*n=231 **n=127
Yabancı cisim aspirasyonlarında (YCA, yapılacak ilk yardım müdahalesinde öğrencilerin kendilerini yeterli hissetme durumları incelendiğinde; eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %10‘u, üniversite öğrencilerinin ise %13.1‘i, eğitim sonrasında lise öğrencilerinin %48.2‘si, üniversite öğrencilerinin ise % 49.2‘si kendilerini yeterli hissettikleri saptanmıştır. Eğitim öncesi ve eğitim sonrası grup içinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0.05, Tablo 2).
Tablo 2. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı Cisim Aspirasyonlarında Yapılacak İlk Yardım Müdahalesi Konusunda Kendilerini Yeterli Hissetme Durumlarının Okullara Göre Dağılımı
ĠLKYARDIM YETERLĠLĠK
DÜZEYĠ
Eğitim Öncesi(n=231) Eğitim Sonrası(n=231) Lise Yüksekokul Toplam Lise Yüksekokul Toplam
n % n % n n % n % n
Evet 17 10.0 8 13.1 25 82 48.2 30 49.2 112
Hayır 70 41.2 24 39.3 94 20 11.8 8 13.1 28
Kısmen 83 48.8 29 47.6 112 68 40.0 23 37.7 91
Test ve önemlilik X2 = 0.45 sd=2 p=0.80 X2 =0.14 sd=2 p=0.93
* Sütun yüzdesi alınmıştır.
YCA konusunda öğrencilerin bilgi düzeylerini yeterli hissetme durumları incelendiğinde; eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %4.7‘si üniversite öğrencilerinin ise %6.6‘sı çok iyi olduğunu ifade ettikleri saptanmış, eğitim sonrasında lise öğrencilerinin %48.2‘si, üniversite öğrencilerinin ise %49.2‘si bilgi düzeylerini çok iyi olarak değerlendirdikleri belirlenmiştir. Eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içinde istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 3).
Tablo 3. Öğrencilerin Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Yabancı Cisim Aspirasyonları Konusunda Hissettikleri Bilgi Düzeylerinin Okullara Göre Dağılımı
BĠLGĠ DÜZEYĠ
Eğitim Öncesi(n=231) Eğitim Sonrası(n=231) Lise Yüksekokul Toplam Lise Yüksekokul Toplam
n % n % n n % n % n
Çok İyi Biliyorum 8 4.7 4 6.6 12 82 48.2 30 49.2 112
Biraz Fikir
Sahibiyim 92 54.1 28 45.9 120 68 40.0 23 37.7 91
Hiç Fikrim Yok 70 41.2 29 47.5 99 20 11.8 8 13.1 28
Test ve önemlilik X2 =1.30 sd=2 p=0.52 X2 =0.14 sd=2 p=0,93
Lise öğrencilerinin eğitim öncesinde %20.6‘sının, eğitim sonrasında %97.6‘sının, üniversite öğrencilerinin eğitim öncesinde %32.8‘inin, eğitim sonrasında ise %95.1‘inin YCA‘nda yaş faktörünün önemli olduğunu bildikleri saptanmış, eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içinde (lise, yüksek okul) istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Tablo 4‘de eğitim sonrası, gruplar arasında YCA‘ında yaşın önemli bir faktör olduğunu bilen öğrenci sayısında artış olduğu belirlenmiş ve bu artışın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05).
YCA‘ ında en riskli yaş grubunu eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %87.6‘sı üniversite öğrencilerinin ise %88.5‘inin bildikleri belirlenmiş, eğitim sonrasında ise lise öğrencilerinin %97.6‘sı, üniversite öğrencilerinin ise %95.1‘inin bildikleri saptanmıştır.
Eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içinde istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Araştırmada eğitim sonrasında gruplar arasında YCA‘ında en riskli yaş grubu bilen öğrenci sayısında artış olduğu ve bu artışın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05, Tablo 4).
Kulağa, buruna veya solunum yoluna kaçan cismin niteliğini bilmenin önemini eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %98.2‘si, üniversite öğrencilerinin ise %91.8‘inin
bildikleri saptanmıştır. Eğitim sonrasında ise lise öğrencilerinin %99.4‘ü üniversite öğrencilerinin ise %98.4‘ünün YCA‘ında kaçan cismin niteliğini bilmenin önemli olduğunu bildikleri belirlenmiş olup eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içinde (lise, yüksek okul) istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Araştırmada, eğitim sonrasında gruplar arasında YCA‘ında kaçan cismin niteliğini bilmenin önemli olduğunu bilen öğrenci sayısında artış olmakla birlikte bu artış istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05, Tablo 4).
YCA‘ında görülen belirtileri eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %81.8‘i, eğitim sonrasında %97.6‘sının bildikleri belirlenmiştir, üniversite öğrencilerinin eğitim öncesinde %80.3‘ünün, eğitim sonrasında ise %100‘ünün bildikleri tesbit edilmiş, eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içindeki farkın anlamsız olduğu belirlenmiştir (p>0.05, Tablo 4).
Tablo 4‘de YCA‘ında görülen belirtilerin sayısını bilen öğrenci sayısında artış olduğu ve bu artışın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05).
Solunum yolunun yabancı cisim ile kısmı tıkanması durumunda görülen belirtileri eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %20‘si, üniversite öğrencilerinin ise %26.2‘sinin bildikleri belirlenmiş, eğitim sonrasında ise lise öğrencilerinin %92.9‘u, üniversite öğrencilerinin %95.1‘inin bildikleri tesbit edilmiştir. Eğitim öncesinde ve eğitim sonrasında grup içinde istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Eğitim sonrasında solunum yolunun kısmi tıkanma belirtini bilen öğrenci sayısında artış olduğu ve bu artışın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05, Tablo 4).
Solunum yolunun yabancı cisim ile tam tıkanması durumunda görülen belirtileri eğitim öncesinde lise öğrencilerinin %77.6‘sının, eğitim sonrasında %87.6‘sının bildikleri saptanmış, üniversite öğrencilerinin eğitim öncesinde %90.2‘sinin, eğitim sonrasında ise %77‘sinin bildikleri saptanmıştır. Eğitim öncesi ve eğitim sonrası grup içindeki farkın anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05, Tablo 4).
Tablo 4‘de eğitimin solunum yolunun tam tıkanma belirtilerini bilme durumunun okullara göre öğrenci bilgi deneyimlerini etkilemediği saptanmıştır (p>0.05, Tablo 4).
YCA‘na sebep olan riskli davranışları eğitim öncesinde araştırma kapsamındaki lise öğrencilerinin %74.1‘i üniversite öğrencilerinin %88.5‘inin bildikleri tesbit edilmiş, eğitim sonrasında ise lise öğrencilerinin %98.2‘si, üniversite öğrencilerin %98.4‘ünün bildikleri saptanmıştır. Eğitim öncesinde grup içindeki (lise, yüksek okul) fark anlamlı bulunurken (p<0.05), eğitim sonrasında grup içinde fark saptanmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Eğitim sonrasında YCA‘na sebep olan riskli davranışları bilen öğrenci sayısında artış olduğu belirlenmiş ve bu artışın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05, Tablo 4).
YCA‘da yabancı cisim çıkarıldıktan sonra sağlık kuruluşuna başvurulması gerektiğini lise öğrencilerinin eğitim öncesinde %98.2‘si, eğitim sonrasında ise %98.8‘i, üniversite öğrencilerinin ise eğitim öncesinde %98.4‘ü, eğitim sonrasında %100‘ünün bildikleri saptanmıştır. Eğitim öncesi ve eğitim sonrası grup içinde istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05, Tablo 4).
Eğitim sonrasında öğrencilerin YCA‘ında yabancı cisim çıkarıldıktan sonra sağlık kuruluşuna başvurulması gerektiğini bilen öğrenci sayısında artış olduğu belirlenmiş ve bu artışın istatistiksel olarak önemli olmadığı saptanmıştır (p>0.05, Tablo 4).
Araştırma kapsamındaki öğrencilere YCA ile karşılaşma durumunda acil yardım için aranacak numaranın kaç olduğu sorulduğunda; eğitim öncesinde lise öğrencilerinin
%98.8‘i, üniversite öğrencilerinin ise %100‘ünün bildikleri belirlenmiş, grup içindeki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05, Tablo 4). Eğitim sonrasında ise her iki gruptaki öğrencilerin tamamı (%100) YCA‘nda acil yardım için aranacak numarayı bildikleri saptanmıştır.
Tablo 4‘de YCA ile karşılaşma durumunda acil yardım için aranacak numarayı bilen öğrenci sayısında artış olduğu tesbit edilmiş ve bu artış gruplar arasında istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (p>0.05).
