Sivas İlinde Sağlık Hizmetlerinin Durumu – Önceki Sağlık Teşkilatlanması Genelinde Bir Değerlendirme

(1)

Sivas İlinde Sağlık Hizmetlerinin Durumu – Önceki Sağlık Teşkilatlanması Genelinde Bir Değerlendirme

The Status of Health Services in Sivas Province – An Evaluation of Previous Health Organization

Mehmet Emin Özdemir¹, Ferit Koçoğlu²

1Kayseri İl Sağlık Müdürlüğü; ²Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Sivas, Türkiye

ABSTRACT

Aim: In 2018, the Ministry of Health undertook a new structure and the organization consisting of three different institutions was combined and gathered under a single roof. Our research reflects the organization period of three different institutions.

In our retrospective study, in 2012 activity reports of health in- stitutions in Sivas were evaluated and compared with the 2012 statistics of the Ministry of Health (MoH) reflecting the country in general. We aimed to compare the differences or similarities between them.

Material and Method: In our retrospective study, 2012 activity re- ports of health institutions in Sivas were evaluated and compared with the 2012 statistics of the Ministry of Health.

Results: In Sivas, both health manpower and the number of health facilities, as well as morbidity and mortality data were similar to the overall Turkey. In 2012, in Turkey as well as Sivas consulting a physician has an average of eight times in Sivas. More than 60%

of the applications were made to second and third level health institutions. It is noteworthy that more than half of the outpatients followed up in the outpatient clinics applied to emergency services and most of them were not emergency applications. also in Turkey, 70% of all deaths in Sivas in heart disease, cancer and respiratory diseases has created. The births were 97-99% in hospitals, 49.6%

of them in the country and 35.2% in Sivas by cesarean section.

Both Turkey in general, as well as in Sivas child immunization rates are above 90%.

Conclusion: When we look at the data of 2012, it is seen that the health data of Sivas Province in 2012 is similar to the country in general except with some exceptions. In order to evaluate the new organization structure which has been passed in 2018, some time should be spent on the new system.

Key words: family practice; health monitoring; health service; health statistics;

Ministry of Health organizational structure

ÖZET

Amaç: 2018 yılında Sağlık Bakanlığı yeni bir yapılanmaya gitmiş ve üç ayrı kurumdan oluşan teşkilatlanma birleştirilerek tek çatı al- tında toplanmıştır. Araştırmamız üç ayrı kurumdan oluşan teşkilat yapılanması dönemini yansıtmaktadır. Retrospektif nitelikteki araş- tırmamızda Sivas’taki sağlık kuruluşlarının 2012 yılı faaliyet raporları değerlendirilmiş ve Sağlık Bakanlığı’nın (SB) ülke genelini yansıtan 2012 yılı istatistikleriyle karşılaştırılmıştır. Aralarındaki fark veya benzerliklerin karşılaştırılması amaçlandı.

Materyal ve Metot: Retrospektif nitelikteki araştırmamızda Sivas’taki sağlık kuruluşlarının 2012 yılı faaliyet raporları değerlendirilmiş ve Sağlık Bakanlığının ülke genelini yansıtan 2012 yılı istatistikleriyle karşılaştırılmıştır.

Bulgular: Sivas’ın gerek sağlık insan gücü ve sağlık tesisi sayıları, gerekse morbidite ve mortalite verileri Türkiye geneline benzer bu- lunmuştur. 2012 yılında gerek Türkiye genelinde, gerekse Sivas’ta ortalama sekiz kez hekime başvurulmuştur. Başvuruların %60’tan fazlası ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarına yapılmıştır.

Hastanelerin ayaktan takip edilen hastalarının yarısından fazlasının acil servislere başvurmuş olduğu ve bunların çoğunun acil nitelikte başvurular olmadığı tespit edilmiştir. Türkiye genelinde de, Sivas’ta da tüm ölümlerin %70’ini kalp hastalıkları, kanserler ve solunum sistemi hastalıkları oluşturmuştur. Doğumlar %97-99 oranında has- tanelerde yapılmış olup, bunların ülke genelinde %49,6’sı, Sivas’ta

%35,2’si sezaryenle olmuştur. Gerek Türkiye geneli, gerekse Sivas’ta çocuk bağışıklama oranları %90’nın üzerindedir.

Sonuç: 2012 yılı verilerine bakıldığı zaman Sivas İlinin 2012 yılı sağ- lık verilerinin bazı istisnalar hariç ülke geneline benzer olduğu gö- rülmektedir.2018 yılında geçilmiş olan yeni teşkilat yapısını detaylı bir şekilde değerlendirebilmek için yeni sistemin üzerinden biraz zaman geçmesi gerekmektedir.

Anahtar kelimeler: aile hekimliği; sağlık izlemi; sağlık hizmetleri; sağlık istatistikleri; Sağlık Bakanlığı teşkilat yapısı

İletişim/Contact: Mehmet Emin Özdemir, Kayseri İl Sağlık Müdürlüğü, Kayseri • ^Tel: 0533 616 92 29 • ^E-mail: drmehmetemin@yahoo.com • Geliş/Received: 07.02.2019 • Kabul/Accepted: 03.01.2020

ORCID: Mehmet Emin Özdemir, 0000-0001-6043-5063 • Ferit Koçoğlu, 0000-0002-7523-937X

(2)

Giriş

Bir bölgede sağlık hizmetlerinin düzeyini belirleme- nin en güvenilir yolu, toplumu temsil eden örneklem- ler üzerinde çeşitli sağlık göstergeleri açısından alan araştırması yapmaktır. Sağlık kuruluşlarının kendi ça- lışmalarıyla ilgili olarak topladıkları ve yayınladıkları istatistiki raporlar toplumun sağlık düzeyinden çok o kuruluşların çeşitli faaliyetlerini yansıtmakla birlikte toplumdaki sağlık sorunları ve sunulan hizmetlerin düzeyi hakkında bazı fikirler de verebilir.

2003 yılında başlatılan ‘Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) sürecinde neoliberal sağlık politikalarına koşut olarak, Sağlık Bakanlığı görev tanımını şu şe- kilde açıklamaya başlamıştır: “Sağlık Bakanlığı’nın yeniden yapılandırılması için, hizmet sunumundan ziyade sağlık politikalarını oluşturacak, kapasite oluş- turma açısından sektöre yol gösterecek ve denetleyecek bir bakanlık teşkilat yapısı tanımlama çalışmaları yü- rütülmüştür”. Böylece Sağlık Bakanlığı, görevlerin asıl yüklenicisi olmaktan çıkmaya ve sadece denetleyici rolüne soyunmaya başlamıştır.^1-3.Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın hayata geçirilmesi sırasında, birinci basamağın özelleştirilmesi anlamına gelecek bir aile hekimliği sistemine geçişin sağlanabilmesi ama- cıyla 5258 Sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun 2004 yılında, genel sağlık sigortası- nın kurulması amacıyla 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ile Genel Sağlık Sigortası Kanunu 2006 yı- lında ve hekim işgücü piyasasını düzenlemek üzere 5947 Sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 2010 yılında çıkarılmış bulunmaktadır^4-7. SDP açısından asıl belirleyici dü- zenlemelerden birisi olan kamu hastanelerinin el- den çıkarılmasına ilişkin Kamu Hastaneleri Birliği

uygulaması ise Kasım 2011 tarihinde yayınlanan 663 sayılı KHK(Kanun Hükmünde Kararname) içinde yer almıştır⁸. Bu son kanun ve yönetmeliklerle artık Sağlık Bakanlığının sadece düzenleyici ve denetleyici bir rol oynaması öngörülmektedir. Reform sürecinde neoliberal sağlık politikalarına koşut olarak, bakanlık tarafından daha önceki yıllarda kullanılan toplumsal dil yerini ticari bir dile bırakmıştır.^9-16.Bu değişiklik- lerden sonra Sağlık Bakanlığının merkez ve taşra teş- kilat Tablo 1’deki şekli almıştır.

2008 yılında aile hekimliği sistemine geçildikten sonra ise sağlık ocakları ve sağlık evleri kapatılmıştır. Yerlerine merkezde yirmi altı aile sağlığı merkezi ve ilçelerde on altı aile sağlığı merkezi kurulmuştur. Biri merkezde olmak üzere on yedi toplum sağlığı merkezi kurulmuştur.

Demiryolları Hastanesi ve Asker Hastanesi kapatılmış, SSK Hastanesi Devlet Hastanesi olmuştur¹⁷.

Bu çalışmamızda Sivas ilindeki sağlık kuruluşlarının 2012 yılındaki kayıtlarını Sağlık Bakanlığı’nın 2012 yılı istatistik yıllığındaki ülke geneline ait verilerle kar- şılaştırarak Sivas ilinin 2012 yılı sağlık hizmetlerinin durumunu değerlendirme amaçlanmıştır (Tablo 2).

Gereç ve Yöntemler

Etik Kurul İzni

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nda Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun 2014-03/03 karar no.lu izniyle yapılmıştır. Retrospektif nitelikteki çalışmada, ilimizdeki sağlık kuruluşlarının Sağlık Bakanlığına gönderdikleri 2012 yılı faaliyet raporlarının birer ör- neği her bir sağlık kuruluşundan alınmış ve Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı ülke genelini yansıtan istatis- tiklerle karşılaştırılmıştır.

Tablo 1. Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı BAKAN

MÜSTEŞAR

BEŞ MÜSTEŞAR YARDIMCISI Tıpta Uzmanlık Kurulu ve Sağlık Meslekleri Kurulu BAĞLI KURULUŞLAR

On iki Genel Müdürlük Sağlık Politikaları Kurulu Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu,

Yüksek Sağlık Şurası Türkiye Halk Sağlığı Kurumu

Türkiye İlaç ve Tıbbi İlaç Cihaz Kurumu, Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü

(3)

İstatistiksel Analiz

Retrospektif nitelikteki araştırmamızda Sivas’taki sağlık kuruluşlarının 2012 yılı faaliyet raporları de- ğerlendirilmiş ve Sağlık Bakanlığı’nın ülke genelini yansıtan 2012 yılı istatistikleriyle sayısal değer olarak karşılaştırılmıştır.

Bulgular

Sağlık Tesis ve İnsan Gücü

2012 yılı itibariyle Türkiye geneli ve Sivas’ta kişi başına düşen sağlık tesisi ve personeli sayıları görülmektedir.

Sivas’ta nüfus başına düşen ebe-hemşire ve hasta yatağı sayılarının Türkiye ortalamasından oldukça fazla oldu- ğu dikkati çekmektedir (Tablo 3) ^16,18,19.

Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma

2012 yılında Sivas ve Türkiye genelinde sağlık kuruluş- larına başvuru sayıları görülmektedir. Gerek ülke gene- linde gerekse Sivas’ta halkın ikinci. ve üçüncü basamak

sağlık kuruluşlarına birinci basamaktan daha çok baş- vurduğu dikkati çekmektedir. Birinci basamağa baş- vuru kişi başına yılda 3 civarında iken, ikincive üçüncü basamaklara başvuru sayısının kişi başına 5’i geçtiği gö- rülmektedir. Sivas ilçelerinde birinci basamağa başvuru ortalaması ise 3,6’dır. Birinci basamak sevk oranlarının da oldukça düşük olduğu görülmektedir. Diş hekimine başvuru oranlarının düşüklüğü özellikle dikkat çekici- dir. Ana branşlarda yıllık poliklinik sayıları incelendiğin- de acil servis başvurularının çok yüksek yüzdeye(%43,5) sahip olduğu görülmektedir.( Tablo 4, Tablo 5)^16,18,19. Sivas merkez ve ilçelerinde halkın birinci ve ikinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuru sayıları görül- mektedir. birinci basamak sağlık hizmetlerine başvuru hızının Yıldızeli’nde en düşük, Akıncılar’da en yük- sek olduğu görülmektedir. Merkezde birinci basamak başvuru sayısının ikinci ve üçüncü basamak başvuru- ların oldukça altında kaldığı görülmektedir. İlçelerde de genel olarak birinci basamak başvuru sayısı ikinci ve üçüncü basamağa göre azdır (Tablo 6).

Tablo 2. Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı

İL VE İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜKLERİ* KAMU HASTANELERİ BİRLİKLERİ**

Şube müdürlükleri

Acil Sağlık Hizmetleri Başhekimliği, Uluslararası Tıp ve Kongre Merkezleri

Afetlerde Sağlık Hizmetleri Birimleri

112 İstasyonları

Hıfzıssıhha Enstitüsü Müdürlükleri Halk Sağlığı Laboratuvarları

E-II ve E-III grubu İlçe Devlet Hastaneleri Toplum Sağlığı Merkezleri

AÇSAP Merkezleri Verem Savaş Dispanserleri Sıtma Savaş Dispanserleri Ruh Sağlığı Dispanserleri

Deri ve Zührevi Hastalıklar Dispanserleri Trahom Savaş Merkezleri/Dispanserleri Sıtma ve Tropikal Hastalıklar Eğitim ve Araştırma Merkezleri

Kanser Erken Teşhis ve Tarama Merkezleri Kanser Kayıt Merkezleri

Sağlık Evleri Sağlık Merkezleri

Hemoglobinopati Tanı Merkezleri Aile Sağlığı Merkezleri***

Hastaneler (diş hastaneleri dahil) Ağız ve diş sağlığı merkezleri,(Diş tedavi ve protez merkezleri),

Semt poliklinikleri,

Amatem, Endotem, gibi özel tanı ve ileri tedavi merkezleri,

* Türkiye Halk Sağlığı Kurumunun taşra teşkilatıdır

** Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunun taşra teşkilatıdır

***Aile Sağlığı Merkezleri idari anlamda Toplum Sağlığı Merkezlerine bağlı değildir. Birlikte çalışan kurumlar olarak geçmektedir.

(4)

Tablo 5. Sivas İli Ana Branşlarda Poliklinik Sayıları ^16,18,19

Branş Üniv. Hast. Sivas

Devlet+Numune Özel Hast. İlçe Hast. Toplam* ÖZEL TIP MERKEZİ TOPLAM

ACİL 39.102 648.570 41.969 347.635 42.995 1.120.271

DAHİLİYE 3315 112.868 13.628 125.716 20.501 276.028

GENEL CER. 7045 63.300 11.990 45.210 895 128.440

GÖĞÜS HAST. 7540 53.487 7622 7347 -- 75.996

GÖĞÜS CER. 665 4007 -- -- -- 4672

GÖZ 21.896 97.981 16.484 12.872 8782 158.015

KBB 15.040 100.634 8086 11.635 -- 135.395

KADIN HAST. 15.659 103.271 33.289 42.935 9535 204.689

KALP VE 4704 15.533 2146 -- -- 22.383

DAMAR CER.

KARDİYOLOJİ 14.336 39.453 14.982 2385 -- 71.156

NÖROLOJİ 8970 62.561 8904 5676 -- 86.111

ORTOPEDİ 15.072 92.213 12.083 14.024 -- 133.392

PLASTİK CER. 3241 9130 -- -- -- 12.371

PSİK/PSİKO. 5410 68.574 -- 1103 -- 75.087

RADYOLOJİ -- -- 2331 -- -- 2331

ÜROLOJİ 8110 45.358 6556 4428 521 64.973

TOPLAM 161.135 1.516.940 180.070 83.229 2.571.310

Tablo 3. Türkiye geneli ve Sivas’ta nüfus başına sağlık tesisi ve personel sayıları^16,18,19

Türkiye Sivas 100.000 kişiye düşen

Toplam hekim sayısı 172 179

Pratisyen hekim sayısı 51 61

Uzman hekim sayısı 93 79

Diş hekimi sayısı 28 27,70

Eczacı sayısı 34 20,50

Hemşire ve ebe sayısı 186 286,20

10.000 kişiye düşen

Hastane Yatağı Sayısı 26,50 38,50

Nitelikli Hastane Yatağı Sayısı* 11,10 14,10

Yoğun Bakım Yatağı Sayısı 1,40 3,10

Diş Üniti Sayısı 1,10 0,70

Hemodiyaliz Cihazı Sayısı 2,10 2,90

Aktif çalışan aile hekimi başına düşen nüfus 3634 3523 112 acil yardım istasyonu başına düşen nüfus 40.594 24.941

*Nitelikli yatak,1, 2, 3 kişilik içinde WC ve banyosu olan odalardaki yataklardır

Tablo 4. Türkiye geneli ve Sivas’ta sağlık hizmetlerinden yararlanma^16,18,19

Türkiye Sivas Merkez Birinci basamak başvuru*

Aile Hekimliği 221.672.029 1.670.956

Verem Savaş Dispanseri 2.143.765 7846

Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi

630.583 53.597

Özel Poliklinikler 655.432 0**

Özel tıp ve dal merkezleri 32.012.211 113.050 2. ve 3. basamak başvuru 354.636.935 3.469.756

Kişi başı hekime başvuru 8,20 8,40

Diş hekimine başvuru 35.282.921 372.295

Kişi başı diş hekimine başvuru 0,47 0,60 Birinci basamak toplam kişi başı

hekime müracaat sayısı** 3,10 2,80

Birinci basamak sevk oranı %2,10 ---

İkinci ve üçüncü basamak kişi başı hekime müracaat sayısı

5,10 5,50

112 acil toplam vaka sayısı 3.230.442 46.648 112 acil yardım istasyonu başına

düşen vaka sayısı 1734 2915

*Birinci basamak başvurular verem savaş dispanseri,aile hekimliği, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezi, özel poliklinikler ve özel tıp ve dal merkezleri olarak alt gruplarla gösterilmiştir.

**Diş poliklinikleri ve güzellik merkezleri hariç.

(5)

çekmektedir. (%35,2) Sezaryen oranları özel hastane ve üniversitede daha yüksektir. (%65,5 - %58,5)^16,18,19. Sivas İli’nde çocuk izlem sayısı, gebe tespit oranı, gebeD vitamini profilaksi oranı Türkiye genelinden iyi durumda iken, gebe demir profilaksi ve bebek D vitamini profilaksi oranları daha geri durumdadır (Tablo 10, Tablo 11).

Tartışma

100.000 kişiye düşen uzman hekim sayısı Türkiye genelinde 93 iken, Sivas İli’nde 79’dur. Uzman hekim açı- sından ülke genelinin biraz gerisindedir. Diğer veriler ülke geneliyle benzerdir. Ülkemizde gerek hekim, gerekse yardımcı sağlık personeli açısından sayısal olarak dengesiz dağılıma bağlı bir açık vardır. (Tablo 3)^16,18,19. Türkiye geneli 10000 kişiye düşen hastane yatağı sayı- sı 26,5 iken, bu oran Sivas İlinde 38,5’dir. Sivas İlinin yatak sayısı açısından daha iyi olduğu söylenebilir. 112 acil yardım istasyonu başına düşen nüfus Türkiye genelinde 40.594 iken Sivas İlinde 24,941’dir (Tablo 3, Tablo 4)^16,18,19. Hali hazırda uygulanmakta olan sağ- lık sistemine göre gerek ülke genelinde gerekse Sivas İli’nde yeni ve çok büyük hastaneler inşa edilmektedir.

Her geçen zamanda yatak sayıları artmaktadır.

Morbidite

Bulaşıcı hastalıklar: Sivas İli’ndeki 2012 yılı verem sa- vaş verileri görülmektedir. Muayenelerin çoğunu rapor için çekilen mikrofilmler oluşturmaktadır. 2012 yılın- da tedavi gören 124 hastaya karşılık 373 temaslı mu- ayenesi yapıldığı görülmektedir. Bölge laboratuarına gönderilen balgam sayısına göre direkt mikroskopi mu- ayenesinin düşüklüğü dikkat çekmektedir ( Tablo 7)²⁰. 2012 yılında ülke genelinde de Sivas’ta da bağışıklama oranlarının oldukça yüksek olduğu görülmektedir.

Sivas’ta gebe tetanoz aşılama oranı Türkiye genelinden yüksektir (Tablo 8)^16,18,19.

Mortalite

Sivas ve Türkiye genelinde bazı mortalite hızları görül- mektedir. Sivas’ta bebek ölüm hızının Türkiye genelinden yüksek olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 9).

Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması

2012 yılında Türkiye geneli ve Sivas’ta doğumların

%97–99 oranında hastanelerde yapıldığı, bunların önemli bir kısmının da sezaryenle olduğu görülmüş- tür. Sivas ilinde de sezaryen oranları yüksek olmakla birlikte ülke geneline göre daha düşük olduğu dikkat

Tablo 6. 2012 yılı Sivas merkez ve ilçelerinde sağlık kuruluşlarından yararlanma sayıları^16,18,19

1. basamak poliklinik sayısı Kişi başı başvuru sayısı 2. basamak poliklinik sayısı Kişi başı başvuru sayısı

AKINCILAR 24.793 4,80 - -

ALTINYAYLA 40.022 4,00 - -

DİVRİĞİ 35.239 2,20 75.512 4,60

DOĞANŞAR 10.166 3,80 - -

GEMEREK 87.819 3,40 68.972 2,70

GÖLOVA 9145 2,50 - -

GÜRÜN 56.949 2,80 60.801 3,00

HAFİK 31.141 3,50 - -

İMRANLI 22.126 2,80 - -

KANGAL 58.675 2,50 54.727 2,30

KOYULHİSAR 32.174 2.60 - -

MERKEZ 1.057.271 3,10 3.469.756* 10

SUŞEHRİ 69.050 2,60 138.226 5,20

ŞARKIŞLA 78.242 2,00 151.450 3,90

ULAŞ 29.170 3,00 - -

YILDIZELİ 70.547 1,70 97.892 2,30

ZARA 53.477 2,30 86.292 3,700

*2.ve 3. basamak poliklinik sayıları toplamıdır.

(6)

Tablo 11. 2012 yılında Türkiye geneli ve Sivas’ta anne çocuk sağlığına yönelik çeşitli izlem ve tarama faaliyetleri^16,18,19.

1. basamak verileri Türkiye Sivas İlçeler

Gebe izlem sayısı* 4,10 4 4-5

Loğusa izlem sayısı* 2,30 2 1-3

Bebek izlem sayısı* 8,60 7 7-9

Çocuk izlem sayısı* 2,20 5 2-15

Hastanede yapılan doğum oranı (%) 97 99 97-100

Gebe Tespit Oranı (%) 92 99,8 77-132**

Bebek Tespit Oranı (%) - 90 83-94

Gebe demir profilaksi oranı (%) 92 63 56-145**

Gebe Dvit profilaksi oranı (%) 44,50 71 38-136**

Bebek Dvit Profilaksi oranı (%) 100 93,10 71-139**

Bebek Demir profilaksi oranı (%) 80,70 97,40 79-125**

İşitme Tarama Oranı (%) 84,80 89,80 94-100

Topuk kanı alma oranı (%) - 100 89-100

Smear Sayısı 215.000 10.018 -

Mamografi Sayısı 148.000 2885 -

Kolposkopi Sayısı - 103 -

Toplam Obez İzlem Sayısı - 6284 -

*Gebe, bebek ve loğusanın ortalama kaç kez izlendiğini gösterir sayılardır. İzlemlerdeki ilçeler sütunundaki küçük sayı en az izlem yapılan ilçeyi büyük sayı en fazla izlem yapılan ilçeyi göstermektedir. Bu izlem sayıları Halk Sağlığı Müdürlüğünden alınmıştır, tamamı eklerdeki ilçe verilerinde mevcuttur.

**%100’ü geçme sebebi, Bakanlığın her yılın başında aile hekimlerine bir önceki yılları değerlendirerek hedef nüfus ve sayı belirlemesindendir. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü o yıl ilden elde ettiği verileri, Bakanlığın belirlediği hedeflere oranlayarak belirli yüzdeler elde edip yayınlamaktadır.

Tablo 7. 2012 yılı verem savaş verileri²⁰

Türkiye Sivas

Muayene sayısı 2.143.748 7846

Radyolojik tetkik sayısı 1.726.124 6885

Direkt mikroskopi sayısı 75.316 221

Bölge tüberlüloz laboratuarına gönderilen

numune sayısı 119.785 530

Temaslı muayene sayısı * 373

İlaçlı korumaya alınanların sayısı * 129

*2012 verileri SB’nın raporunda yer almamaktadır.

Tablo 8. Sivas İli 2012 yılı aşılama oranları^16,18,19

Aşılar

DaBT- İPA- Hib-1

DaBT- İPA-

Hib-3 KKK BCG Hepatit

B-1

Hepatit

B-3 Td2

Türkiye geneli 97 97 97 97 97 103 62

Sivas geneli 97 98 98 97 90 99 75

Merkez 101 104 102 101 94 104 78

İlçeler 91 91 91 91 84 91 70

DaBT: Difteri, Aselüler Boğmaca, Tetanoz aşısı; İPA: İnaktif Polio aşısı; KKK: Kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısı; Hib: Hemofilus influenza tip B aşısı; BCG: Tüberkuloz aşısı; Td: Tetanoz aşısı.

Tablo 9. Türkiye geneli ve Sivas’ta 2012 yılı mortaliteyle ilgili veriler^16,18,19

TÜRKİYE SİVAS

Bebek ölüm hızı (binde) 7,40 10,30

Perinatal ölüm hızı (binde) 8,30 ---

Neonatal ölüm hızı (binde) 4,30 3,10

Postneonatal ölüm hızı (binde) 3,10 7,20

5 yaş altı ölüm hızı (binde) 11 13,10

Anne ölüm oranı (yüz bin canlı doğumda) 15,40 10,40

Kaba Ölüm Hızı (binde) 5 6,10

Tablo 10. 2012 yılı doğumla ilgili veriler^16,18,19

Türkiye Geneli Sivas

Sayı % Sayı %

Sağlık kuruluşlarında

gerçekleşen doğum 1.239.062 97 8935 99

Antenatal bakım oranı

(en az bir ziyaret) --- 97 --- 95

Sezaryenle yapılan doğumlar 614.046 49,60 3147 35,20 Primer sezaryenın tüm

doğumlara oranı

315.063 25,40 1643 18,40

(7)

Td2 aşısında ülke oranı %62’dir ve %75 ile Sivas’ta bu oran da geçilmiştir. Hepatit-1 aşısında oran %90’dır.

Hepatit B-3 aşısında oran %99’dur. Oran olarak Sivas aşılamada oldukça iyi bir durumdadır. (Tablo 8)^16,18,19. Bebek ölüm hızına bakıldığı zaman Türkiye genelinde 1000 canlı doğumda 7,4 iken Sivas İlinde ise 1000 canlı doğumda 10,26’dır. Neonatal ölüm hızı Türkiye genelinde 1000 canlı doğumda 4,3 iken, Sivas İli’nde 1000 canlı doğumda 10,25’dir. Postnatal ölüm hızı Türkiye genelinde 1000 canlı doğumda 3,1 iken, Sivas İli’nde 1000 canlı doğumda 5,49’dur. 5 yaş altı ölüm hızı Türkiye genelinde 1000’ de 11 iken, Sivas İli’nde 1000’de 13,1’dir. (Tablo 9)^16,18,19. Buradan anlaşılıyor ki ki Sivas İli bebek ölümlerinde ülke geneline yakın bir düzeydedir ama tam anlamıyla ülke genelini yakala- yabilmesi için daha özenli prenatal, antenatal ve postnatal bakıma ihtiyaç vardır. Erken bebeklik bakımına daha fazla hassasiyet gösterilmelidir. Hızlara bakıldığı zaman gerek Türkiye genelinde gerekse Sivas İli’nde oldukça başarılı hızlar dikkati çekmektedir. Özellikle aile hekimliği sistemine geçildikten sonra ölüm hızla- rında hızlı bir düşüş yaşanmıştır. Anne ölüm oranına bakıldığı zaman Türkiye genelinde 100.000 doğum- da 15,4,Sivas İli’nde ise 100.000 doğumda 10,36 dır.

(Tablo 9)^16,18,19.

Anne ölüm oranının Sivas’ta daha düşük olduğu gö- rülmektedir. Buradan gebe bakımının lohusa bakı- mından daha iyi olduğu sonucu çıkartılabilir. Sivas İl Sağlığı Müdürlüğünce annelere yönelik yürütülen birçok proje vardır. Misafir anne projesi, gebe okulu gibi projelerle daha bilinçli anneler oluşturulmaya çalışılırken, doğumların daha güvenli şartlarda ya- pılması sağlanmaktadır. Bu projeler ülke genelinde uygulanması gereken projelerdir ve her il bu proje- lerden sorumludur. Oranlara bakıldığı zaman Sivas İli’nin bu projeleri ülke geneline göre daha başarılı uyguladığı söylenebilir. Fakat Sivas’ta 8900 doğum olmuştur, bir anne ölümü olsa oran 10,36’yı aşmak- tadır. Dolayısıyla sayılar küçük olduğu için sağlıklı bir yorum yapmak zordur.

Türkiye genelinde sezaryen doğumların tüm doğum- lar içerisinde oranı %48 iken, Sivas İli’nde bu oran

%35,2’dir. Primer sezaryenin tüm doğumlara oranı

%24,6 iken, Sivas İli’nde bu oran % 18,4’dür. Doğum oranlarına bakıldığı zaman Sivas İli’nde normal doğu- mun tercih edildiği söylenebilir. Sivas İli’nde sezaryen oranları ülke geneline göre düşük olmasına rağmen bu düşüşün sağlık personelinin endikasyonlara uymasın- dan mı, ya da sezaryen yapılmasından çekinilmesinden Kişi başı diş hekimine müracaat sayısı Türkiye genelin-

de 0,47 iken, bu oran Sivas İli’nde 0,60’dır. Sivas diş hekimine başvuruda ülke genelinden iyi olsa da oran dü- şüktür. birinci basamağa başvuru oranları Sivas İli’nde de Türkiye genelinde de ikinci ve üçüncü basamağa başvurudan düşüktür. Ayrıca birinci Basamak sevk ora- nının da oldukça düşük olduğu görülmektedir. (%2,1).

ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarına başvu- runun fazla olması sağlık sisteminin iyi işlemediğinin önemli bir göstergesidir. İyi işleyen bir sağlık sisteminde halk öncelikle birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvurup, burada çözüm bulunamayan hastalıkları için ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarına sevk edilmelidir. Ülkemizde uygulanan aile hekimliği sisteminde ise halk aile hekimlerine neredeyse sadece reçete yazdırmak için başvurmaktadır. Birinci basamak sağlık kuruluşlarına güven duymadığı için de en basit rahatsızlıkları için bile ikinci Ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarına başvurup, iş yükünü ve maliyeti çok artır- maktadır. Klasik bir bilgi olarak sağlık sorunlarının % 85 ve daha fazlası birinci basamak sağlık kuruluşların- da teşhis ve tedavi edilebilir. Aile hekimliği sisteminde- ki sevk oranlarının düşüklüğü görülmektedir. Bunun sebebi tedavi olmak için aile hekimine başvuranların az olması ve sevk zincirinin mecburi tutulmamasıdır.

( Tablo 4)^16,18,19.

Değinilmesi gereken önemli konulardan birisi yapı- lan poliklinik başvurularının çok büyük yüzdesinin acil servise yapılmasıdır. Sağlıklı işleyen bir sistemde bu kadar fazla sayıda acil servis başvurusu olamaz. Bu fazlalık acil servislerin acil tıbbi durumlar haricinde normal poliklinik hizmetleri için kullanıldığını göster- mektedir. Acil servislere başvurunun acil haller dışında önlenmesi için gerekli tedbirler mutlaka alınmalıdır.

(Tablo 5) ^16,18,19

Verem savaş verilerinin Sivas İli ve Türkiye geneli için 2012 yılının verilerine bakıldığında muayenelerin çoğunun mikrofilmlerden oluştuğu, bölge referans laboratuarlarının yetersiz kullanıldığı görülmektedir.

Aile hekimliği sistemine geçildikten sonra birçok il- deki ve ilçelerdeki verem savaş dispanserleri kapatıl- mıştır. Tüberküloz gibi hala takip edilmesi çok önem- li olan, varlığında toplumu tehdit eden bir hastalığın düzenli bir şekilde takibini yapabilecek kuruluşlar olan verem savaş dispanserlerinin ilçelerde kapatılıp, iller bazına düşürülmesi takibi çok zorlaştırmıştır.

(Tablo 7)^16,18,19.

Aşı oranlarına bakıldığında ülke geneli aşı oranları

%97’dir. Sivas İli’nde bütün aşılarda bu oran geçilmiştir.

(8)

kriterlerine dahil edilmelidir ya da çok sıkı denetim mekanizmalarıyla bütün işlemler takip edilmelidir.

(bkz Tablo 11)^16,18,19.

İlçe verilerine bakıldığında aşılama oranlarında bü- tün ilçelerin gereken aşılama oranlarına ulaştığı gö- rülmektedir. Bebek ölümlerinde Gürün İlçesi’nin 1000 de 13,1 oranla ülke geneli 1000 de 7,4’ün gerisinde kaldığı görülmektedir. Takip verilerinde ilçe- lerin yeterli sayıları yerine getirdiğini ama Doğanşar İlçesi’nin loğusa izlem sayısının 1 ile 2 olan ülke genelinin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bebek ölüm hı- zında Kangal İlçesi binde 25,8, Koyulhisar İlçesi binde 23,8, Suşehri İlçesi binde 18,6 ile ülke geneli binde 7,4 olan verinin oldukça gerisinde kalmıştır. Anne ölüm hızında il merkezi yüz binde 17,4 ile ülke geneli 15,4 ün üzerinde kalmıştır. Bütün bunlar bahsedilen ilçelerin bebek bakımı ve gebe ve loğusa bakımlarında daha hassas olması gerektiğini göstermektedir. Gebe tespit oranında Koyulhisar İlçesi %77 ile olması gere- kenden geridedir. Kangal ve Yıldızeli İlçeleri de %81 ile geridedirler. Gölova ilçesi %43 gebe demir profilaksi oranıyla il genelinin gerisindedir. Topuk kanı alma oranlarında Doğanşar İlçesi %93 ve İmranlı İlçesi %89 oranlarıyla il verilerinin gerisinde kalmış- lardır. Ülke genelini yakalayamasalar bile il genelinin gerisinde kalmamalıdırlar. İlçe aşılama oranlarına bakıldığında Altınyayla ilçesinin bütün aşılarda ülke geneli olan %97 ve il geneli olan %99 oranlarının gerisinde kaldığı görülmektedir. Gemerek, Divriği, Gürün, Ulaş ve Gölova İlçelerinin de birkaç aşı hariç oranların gerisinde kaldığı görülmektedir. Rakamsal olarak gerilikten söz edilse de genel manada aşılamada istenilen oranlar yakalanmıştır^16,18,19.

2012 yılı verilerine bakıldığı zaman Sivas İlinin 2012 yılı sağlık verilerinin bazı istisnalar hariç ülke geneline benzer olduğu görülmektedir.2012 yılındaki üç kurumdan oluşan teşkilatlanma yapısıyla ilgili bazı sıkın- tılar olduğu bellidir ama bu sıkıntıların teşkilatlanma yapısını baştan değiştirmeyle düzelip düzelmeyeceği belirsizdir.2018 yılında geçilmiş olan yeni teşkilat ya- pısını çalışmamızdaki gibi detaylı bir şekilde değerlen- direbilmek için yeni sıstemin uygulamaları üzerinden biraz zaman geçmesi gerekmektedir.

Sınırlılıklar

Çalışmanın yapılmaya başlandığı 2014 yılında sağlık bakanlığının 2013 yılı verileri henüz yayınlanmadığı için çalışma 2012 yılı verileriyle yapılmıştır.

mi kaynaklandığının anlaşılması için yeni araştırmalara ihtiyaç vardır. Sezeryan;endikasyonu doğru konuldu- ğu taktirde yapılması gereken bir cerrahi işlemdir ama normal doğumun takip sürecinin uzunluğu, daha riskli bir süreci olması ve ekonomik kaygılar sebebiyle tercih ediliyorsa hasta açısından ve ülke ekonomisi açısından yanlış işleyen bir süreç var demektir. Bunun yanında ge- beliklerde %5-10 oranında sezaryen endikasyonu var- dır. Bu nedenle Sivas’taki oranlar da aslında istenilenin üzerindedir. ( Tablo 10)^16,18,19.

Çocuk başına ortalama izlem sayısı Türkiye genelinde 2,2 iken, Sivas İli’nde 5’dir. Tespit oranlarına bakıldığı zaman gebe tespit oranı Sivas’ta %99,8 iken Türkiye genelinde %92’dir.Tespit oranları önceki yıllara göre bakanlıkça hesaplanan formüllere göre belirlenen hedef nüfusta beklenen gebe sayılarının ne kadarının tespit edilmiş olduğu oranlanıp 100 ile çarpılarak hesaplanmaktadır. İzlem sayısı ise, izlenmesi gereken grupların bir sene içerisinde hekimlerce veya yardımcı sağlık personelince izlenen toplam kişi sayısının he- deflenen nüfustaki beklenen izlem sayısına bölünüp 100 ile çarpılmasıyla bulunmaktadır. Her ne kadar izlemler için daha çok hastaneler tercih edilse de izlenmesi gereken gruplar gerek izlemlerinin yapıldığı kuruluşlarca aile hekimlerine bildirilerek, gerekse de izlenen kişilerce aile hekimine bildirilerek bir enteg- rasyon sağlanmaktadır.

Profilaksi oranlarına bakıldığı zaman gebe demir profilaksi oranı Sivas’ta %63, Türkiye genelinde %92, gebe D vitamini profilaksi oranı Sivas’ta % 71’ken Türkiye genelinde % 44,5, bebek D vitamini profilaksi oranı Sivas’ta %93,1, Türkiye genelinde %100, bebek demir profilaksi oranı Sivas’ta %97,4, Türkiye genelinde

%80,7’dir. İzlem sayılarına bakıldığında Sivas İli Türkiye geneline benzer oranlara sahiptir. İlçelerin bazılarında birkaç izlem ortalamanın gerisindedir, ilçe izlemleri daha sıkı takip edilmelidir. Tespit oranlarında Sivas ili ülke genelinden daha iyi durumdadır. Profilaksi oran- larında ise gebe demir profilaksi ve bebek D vitamini profilaksi programları daha yakından takip edilmelidir.

Halkın katılımı sağlanmalıdır. Burada dikkat çeken hu- sus aile hekimliği sistemi içerisinde performans kriterlerine dahil olan tespitler ve izlemler neredeyse %100’e yakınken, performans kriterlerinde yer almayan bazı profilaksilerde oranlar oldukça düşüktür. Bu durum aile hekimliği sisteminde hasta yararına olan, yapılması gereken uygulamaları daha çok maddi kaygıların be- lirlediğini göstermektedir. Aile hekimliği sisteminde ya uygulanması istenen işlemlerin hepsi performans

(9)

9. Pala K, Akgün D. Türkiye Sağlık Raporu 2012 Türkiye Halk Sağlığı Derneği, Bölüm 01, Ankara, 2012:526–28.

10. Üçkuyu Y. Toplumsal Yapı ve Sağlık Sistemleri, Toplum Hekim, 2006;21:325–26.

11. Öztek Z. Türkiye’de sağlıkta dönüşüm programı ve aile hekimliği. Hacettepe Tıp Dergisi 2009;40:6–12.

12. Soyer A. Sağlıkta Dönüşüm’ün Neresindeyiz? Bundan Sonra, Bizi Neler Bekliyor? DEUHYO ED 2009;2:179–182.

13. John Lister Sağlık Politikası Reformu Çeviren: M. İnan, A.

Kılıçarslan İNSEV Yayınları, 2008;1:45–17.

14. OECD sağlık sistemi incelemeleri OECD-World Bank;

2009;1:9–98.

15. Dikici M., Kartal M., Alptekin S., Aile Hekimliğinde Kavramlar, Görev Tanımı ve Disiplininin Tarihçesi Turkiye Klinikleri J Med Sci 2007;27:412–418.

16. Sağlık bakanlığı istatistik yıllıkları 2012, Sağlık Bakanlığı, Ankara; 2013:1–153.

17. Karagöz N 1997 Sivas Nüfus Sağlık Araştırması, SİVAS:1998;1:243–44.

18. Türkiye İstatistik Kurumu Seçilmiş göstergelerle Sivas 2012, Ankara; 2013:1–177.

19. Türkiye Kent Sağlık Göstergeleri 2013 Uludağ Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 2013;1:241–43.

20. Türkiyede Verem Savaşı 2013 Raporu, T. C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara; 2014:1–120.

Kaynaklar

1. Akdur R. Türkiye’de Sağlık Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Ülkeleri ile Kıyaslanması A. Ü. T. F. Halk Sağlığı Anabilim Dalı Ankara; 1999:38–9.

2. Bahçe S. , Köktaş M., Abukan D. Sağlık Hizmetleri Reformu ve Hane Halkı Refahı: Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Programı International Conferance on Eurasian Economies 2013 Session 2B. Kalkınma, 2013:299–306.

3. Ağartan, Tuba. “Sağlıkta Reform Salgını”, Avrupa’da ve Türkiye’de Sağlık Politikaları, Reformlar, Sorunlar, Tartışmalar, 1. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007:64–71.

4. 5258 Sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5258.pdf 5. 5510 sayılı sosyal sigorta kanunu http://www.resmigazete.gov.

tr/eskiler/2006/06/20060616-1.htm/;2006(16/06/2006) 6. Genel Sağlık Sigortası Kanunu, http://www.resmigazete.gov.tr/

eskiler/2006/06/20060616-1.htm/;2006(16/06/2006) 7. 5947 Sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam

Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına DairKanun, http://www.resmigazete.gov.tr/

eskiler/2010/01/20100130-1.htm

8. Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname http://

www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-3.htm