Araştırma Modeli
İç Geçerliği Etkileyen Faktörler
(Büyüköztürk vd., 2013; Karasar, 2005)
1. Zaman: Denenen bağımsız değişken dışında kalan önemli diğer bazı değişkenler, zamanla denenen değişken gibi etkili olabilmektedir. Zaman uzadıkça bu tür istemedik değişkenlerin kontrolü de güç olmaktadır.
2. Denek Seçimi: Deneklerin gruplara yansız atanmaması ya da eşleştirmenin olamaması durumunda daha başlangıçta ayrı grupların oluşması söz konusu olacaktır.
3. Deneklerin Olgunlaşması: Özellikle zamana bağlı yürütülen çalışmalarda, örneğin boylamsal çalışmalarda, deneysel uygulamalar arasında değişim ya da olgunlaşmaya bağlı olarak, deneklerin deneyin sınırları dışındaki yaşantılarında farklılaşma olabilir.
İç Geçerliği Etkileyen Faktörler
4. Veri Toplama Aracı: Araç etkisi, ölçme araçlarının deneysel koşullarda farklılaşması durumunda ortaya çıkar. Bu tehdit, deneklere verilen testlerin farklı olması, farklı gözlemcilerin birey ya da objeleri değerlendirmeleri gerektiği durumlarda ortaya çıkabilir.
5.Deneklerin Geçmişi: Deney süresince “geçmiş” olarak tanımlanabilen
ve bilinmeyen bir değişken, denekleri etkileyebilir. Araştırmacılar
deneklerin geçmişlerinin yol açacağı etkiden kurtulmak için, deneysel
manipülasyon dışında, aynı deneyimlere sahip denek grupları seçerler.
İç Geçerliği Etkileyen Faktörler
6.Denek Kaybı Etkisi: Denekler deney başladıktan sonra çeşitli
nedenlerle deneyden ayrılabilirler. Yansız atama ya da eşleştirme ile oluşturulan gruplarda denek kaybının olması, sonuçlar üzerinde etkili olabilir. Bu nedenle başlangıçta grupların büyük tutulması yararlı
olabilir.
7.Öntest (Deney Öncesi Ölçüm) Etkisi: Aynı testin aynı deneklere belirli
aralıklarla iki kez uygulanması, kişinin testin formuna ve içeriğine aşina
olması nedeniyle sontest puanları üzerinde belli bir etkiye sahip olabilir.
İç Geçerliği Etkileyen Faktörler
• 8.Etkileşim Etkisi: Bağımlı değişken üzerinde etkisi incelenen iki ya da daha fazla değişkenin kombinasyonu, bu değişkenlerin birbirinden bağımsız bir şekildeki etkilerinden farklı bir etkiye sahip olabilir. Bu durum özellikle yansız atamanın olmadığı durumlarda önemli olabilir.
• 9.Beklenti Etkisi: Deneklerin ya da araştırmacıların deneysel koşullar hakkında oluşan beklentileri, sonuçları ya da performansları beklenti yönünde etkileyebilir.
• 10.İstatistiksel Regresyon: Özellikle performans testleri için geçerlidir.
Regresyon ortalamaya doğru çekilme ya da gerilemelidir.
Dış Geçerliği Etkileyen Faktörler (Büyüköztürk vd., 2013)
1.Örnekleme Etkisi: Sınırlı bir alandan seçilen kişilerin, başka yerlerdeki kişileri temsil etmesi çok olası değildir. Bu durumda sonuç, araştırmaya dahil bireyler için geçerli olur.
2.Tepkisellik Etkisi ya da Beklentilerin Etkisi: Bir deneye katıldığını bilen
deneklerin ölçme aracı ya da deneysel işleme dair edindikleri bilgiler, bu
tür bilgiye sahip olmayanlara göre deneysel koşullardaki davranışlarını
farklılaştırabilir.
Dış Geçerliği Etkileyen Faktörler
3.Öntest/Deneysel Değişken Etkileşim Etkisi: Deney öncesi ölçme ile deneysel değişkenin etkileşimi, sadece deneysel değişkene bağlı bir değişmeden farklı bir etki ortaya çıkartabilir. Öntest uygulanmayan bir durum ile, ön testin uygulandığı bir deneyde oluşacak değişkenlik
farklıdır.
• İki ya da daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ya / ya da derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modellerine de “ilişkisel tarama modelleri” denir.
• İlişkisel tarama modellerine örnek:
Sigara içme alışkanlığı ile akciğer kanserine yakalanma durumu, Sosyo-ekonomik düzey ile ailedeki çocuk sayısı
• İlişkisel çözümlemeler “korelasyon türü” ve “karşılaştırma türü” olmak üzere iki türlü yapılabilir.
• Korelasyon türü ilişki aramalarda değişkenlerin birlikte değişip
değişmedikleri, birlikte değişim varsa bunun nasıl olduğu öğrenilmeye çalışılır.
Örn: Bireylerin zeka düzeyleri ile akademik başarıları arasındaki ilişki
• Karşılaştırma türü ilişkisel taramalar ise deneme modellerine en yakın
araştırma düzenleridir. Ancak Burada elde edilen neden sonuç ilişkileri bir kestirimden öteye gidemez. Gerçek neden-sonuç ilişkileri ancak deneme modelleri ile elde edilir.
Örn: Öğrencilerin okula ilişkin motivasyonlarının düşük-orta-yüksek şeklinde
sınıflandırıp, bu iç ayrı gruptaki öğrencilerin okul başarılarının karşılaştırılması
Bölüm II: Yöntem
NOT:
• Korelasyon ve karşılaştırma türünden ilişkisel taramalar arasında temelde bir ayrım yoktur. Ancak karşılaştırma türünde çalışmalarda korelasyon da olduğu gibi ilişki düzeyinin belirlenmesine olanak
yoktur. Sonuç “gruplar arasında ilişki vardır ya da yoktur” şeklindedir.
Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. ve Kılıç, E. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi
