Eşdeğerlilik
Kaynak metnin kendi dilinin okurunda uyandırdığı etkinin, hedef metnin de hedef dil okurunda uyandırabilmesidir (Güttinger, 1963).
To jump out of the frying pan into the fire ‘Tavadan ateşe atlamak’
Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak
To kill two birds with one stone ‘Bir taşla iki kuş vurmak’
Popovic (1976)
1. Dilsel Eşdeğerlik: Kaynak ve hedef dil arasında dilsel türdeşlik, sözcük düzeyinde birebir eşdeğerlik
2. Dizisel Eşdeğerlik: Dizimsel ya da dilbilgisel düzeylere ilişkin eşdeğerlik
3. Biçemsel Eşdeğerlik: Hedef metin ile kaynak metin arasındaki işlevsel eşdeğerlik , anlam değişmezliği
4. Metinsel Eşdeğerlik: Metin düzeyinde, biçim ve düzenlenişe ilişkin eşdeğerlik
Nida (1969)
Biçimsel eşdeğerlik (biçim ve içeriğe odaklanan eşdeğerlik)
Devingen eşdeğerlik (eşdeğer etki, alıcı ve ileti arasındaki ilişki hedef dilde de aynı olmalı)
Eşdeğerlilik (Koller, 1972 )
1. Düzanlamsal eşdeğerlilik 2. Yananlamsal eşdeğerlilik
3. Metin türü gelenekleriyle ilgili eşdeğerlilik 4. Dil-kullanımsal eşdeğerlilik
5. Biçemsel eşdeğerlilik
Düzanlamsal Eşdeğerlilik
Düzanlamsal eşdeğerlilik, bir metnin doğrudan doğruya nesnel konusuyla, metin dışı göndergesel anlamıyla ilgilidir. Çeviri araştırmasında sık sık geçen
"değişmez içerik" ya da "içerik düzeyindeki değişmezlik" bu türden bir eşdeğerliliğin konusudur. Bu eşdeğerlik sözcük, dizi, tümce, metin düzeylerinde görülür.
Sözcük düzeyinde
İng. electric circuit / Tr. elektrik devresi
Dizim düzeyinde
İng. stowaway / Fr. Passager clandestin / Tr. kaçak yolcu, Tümce düzeyinde
Alm. Rauchen verboten / İng. No smoking / Tr. Sigara içilmez.
Metin düzeyinde
At the réception desk of numerous hôtels you can obtain the exceptionally inexpensive two -o r three- day tram/bus tickets which have been made up especially for hotel guests. These tickets are valid for unlimited rides onthe complete network of the Basel public transportation system.
Birçok otelin girişinde, otel konukları için özel hazırlanmış, olağanüstü ucuz, iki ya da üç gün geçerli tramvay/ otobüs biletlerini edinebilirsiniz. Bu biletlerle Basel kenti kamu taşıtlarından sınırsız yararlanabilirsiniz.
Düzanlamsal eşdeğerlikte kaynak dildeki bir metnin hedef dilde yeniden oluşturulması sürecinde, tümce tümce veya sözcük sözcük yeniden oluşturulması yerine kaynak metindeki nesnel bilgi içeriğini iletmek gözetilir.
Yananlamsal Eşdeğerlilik
Yananlamsal eşdeğerlilik sözcük, dizim, tümce, bütün yönünden özgün bir dilsel yapı gösteren metinler için geçerli olur. Her yazar kullandığı dilin öğelerini, dilin dizgesi içindeki benzer seçenekler arasından derler, birleştirir.
Seçilen biçemin kendisi, kullanılan dilin toplum sınıflarıyla, yöresel ağız özellikleriyle, topluluk dilleriyle ilişkisi, metindeki sözcüklerin doğal dilde kullanım sıklık derecesi, kısaca, çeviri araştırmasında biçemsel eşdeğerlilik olarak geçen kavramın kapsadığı her durum, bu tür eşdeğerlilikle ilgilidir.
Burada tek tek birimlerin yalnız düzanlamlarıyla değil, işlevlerinin yöneldiği yananlamlanyla da aktarılması gerekir. Sözgelimi, gündelik dilde düzanlamıyla yemek eylemini belirleyen "yemek" sözcüğünün birçok eşanlamı vardır.
Türkçe bir metinde beslenmek, karın doyurmak, atıştırmak, gövdeye indirmek, tıkınmak, ziftlenmek biçiminde karşımıza çıkabilecek bu eşanlamlardan herhangi birini, sözgelimi Almancaya "essen", İngilizceye "to eat" sözcükleriyle aktarmak, çeviri açısından yetersiz bir işlem olur. Özellikle, yazarın biçemsel titizlik gösterdiği bir yazın metninin çevirisinde eşdeğerliliğin amaç dilde de çağrışımsal anlamlarla sağlanması, metnin işlevsel etkisi bakımından önemlidir.
He’s fat and scant of breath. Here, Hamlet take my napkin, rub thy brows.
Hamlet şişman, nefesi kesiliyor. Buraya gel Hamlet, şu mendili al da terini sil.
Look, gentleman, won’t you, both of you, please come and have a cup of tea with my lady wife and myself? (Calls) Dear-est!
Bakın beyler, ikiniz de içeri gelip ben ve karımla birlikte çay için lütfen. (Seslenir) Sevgilim!
Hey, baylar, bendeniz ve karım hanımefendiyle birlikte çay içmeye var mısınız, lütfen?
(Seslenir) Canikom!
Bakar mısınız beyler, buyrun birlikte çay içelim. Hanımımla beni memnun edersiniz.
(Seslenir) Karıcığım!
Hey, baylar, bendeniz ve karım hanımefendiyle birlikte çay içmeye var mısınız, lütfen?
(Seslenir) Canikom!
Metin Türü Gelenekleriyle İlgili Eşdeğerlilik
Bir dil içindeki sözleşmeler, iş yazışmaları, ilaç tanıtmalıkları, kullanım kılavuzları gibi, gündelik alışveriş pusulalarına varıncaya değin birçok metni, belli sözdizimsel, sözcüksel kalıpların üzerinde uzlaşılmış birtakım düzenleniş kuralları oluşturmaktadır.
Bu tür metinlerin çevrilmesi durumunda, hedef dilin benzer yerleşik kurallarıyla geleneklerine uyacak bir yapıyla aktarılmaları zorunluluğu doğar.
Yazın metinlerinin çevirisinde de, bu tür bir eşdeğerliliğin gözetilmesini gerektiren durumlar söz konusudur. Sözgelimi, salt mektup dizilerinden oluşan romanların çevirisinde, mektupların en azından, amaç dil okurunun alışmış olduğu kurallara da uygun bir görünüşte çevrilmeleri doğaldır.
1. Alice’s Right Foot, Esq.
Hearthrug,
near the Fender,
(With Alice’s love)
2. Alice’in Sayın Sağ-Ayağı Yaygı
Küllüğün Yanı
(Alice’den sevgilerle)
Dil-kullanımsal Eşdeğerlilik
Bir özgün metnin, hedef dil okuru çevresi dilsel davranış özelliklerinin, kendine özgü dil kullanımlarının göz önünde tutularak çevrilmesi durumunda, dil kullanımsal eşdeğerlilikten söz edebilir. Bir dilde seslenilenin, okurun en kolay anlayabileceği bir biçimde aktarılmasında böyle bir eşdeğerlilik söz konusudur.
Fish and chips
Balıkla patates tava Balıkla cips
Balık ekmek Köfte ekmek Wurst und Brot
Meksika yaylalarında Kızılderililer için yapılmış bir Kutsal Kitap çevirisinde, çevirinin okurları denizi tanımazlar düşüncesiyle, İsa’nın yürüyerek deniz üzerinden değil, bir bataklık üzerinden geçmesi
Eskimolar için yapılmış çevirilerde ekmek tanınmadığı için “Tanrım, bugünkü ekmeğimizi ver bize” yakarısının “bugünkü balığımızı ver bize” olarak çevrilmesi
Eskimolar için olan Kutsal Kitap çevirilerinde “Tanrı’nın kuzusu” deyiminin
“Tanrı’nın foku” olarak çevrilmesi
Biçimsel Eşdeğerlilik
Özgün metnin yalnız iletişimsel içeriğinin değil, sözdizimi, biçem özellikleri ile kendine özgü anlatımını, çeviride de benzer bir estetik etki sağlayabilecek biçimde aktarmak, biçimsel eşdeğerliliğin kurulması yönünde bir çabadır. Yazın yapıtlarının söylemini oluşturan deyimler, söz oyunları, uyak, ölçü, imgeler, eğretilemeler, bu tür eşdeğerliliğin kurulmasında göz önünde tutulmayı gerektiren noktalardır.
Think about something cheerful old man" he said. "Every minute now you are closer to home. You sail lighter for the less of forty pounds."
"Biraz da güzel şeyler düşünsene, yaşlı adam" dedi. "Her an eve biraz daha yaklaşıyorsun. Hem yükün de yirmi kilo azaldı.
Buyrun. Görmek işterşeniş. Kendiniş bakın bir keş lütfen. Paşaportum. Pariş'te bulunmuşum.
Barşelona'da. Oşnabrük'te, buyrun görün. Hepşi paşaportumda yaşılıdır."
"Pleath. If you would pleath look. Moth courteouth if you make thertain for your thelf. My pathport. Been in Parith. Barthelona. Othnabrück, pleath. Thee it all in my pathport.
Kaynaklar
Göktürk, A. (1994). Çeviri Dillerin Dili. İstanbul: YKY.
Munday, J. (2001). Inroducing Translation Studies. Theories and Applications.
London/New Yourk: Routledge.
Newmark, P. (1981). Approaches to Translation. Oxford and New York: Pergamon.
Nida, E.A. (1964). Toward a Science of Translating. Leiden: E:J.Brill .
Popoviç, A. (1976. Dictionary for the Analysis of Literary Translation. Edmonton, Alberta.
