Kimlik Tespitinde KullanlIDI
ER*, Yrd. Dr. Patma BEYAZTA~**, Do~. Dr. Engin AKPINAR*
'Cumhuriyet Universitesi, Di§ Hekimligi Fakiiltesi, Endodonti Bilim Dal! SivaslTiirkiye
.. Cumhuriyet Universitesi, Tip Fakiiltesi, Adlf Tzp Anabilim Dah SivaslTiirkiye
BUgi fagl olarak adlandmlan yiizYllzmlzda meydana gelen teknolojik geli~meler di~ hekimligi alamnda da etki-Ii olmu~tur. Son yeniliklerden birisi de Direkt Dijital Radyqgrafidir (DDR). DDR, bi/gisayar teknolojilerinin
kulla-hir dijital avrzca goriintiiler
sistemidir. DDR'de konvansiyonel radyografideki elektronik tarafzndan ve film yerine
projeksiyon teknikleri
kulla-hilgisayar
sakla-DDR'nin di~ rutin olarak kullamlmaslyla aflSlndan olan dental daha dii-zenli tutulabilecektir. Bu sayede kimlik tespiti daha hzzlz ve giivenli bir ~eki/de yapllabilecektir.
Anahtar Kelimeler: Adli tlp, adlidi~ hekimligi, kimlik tespiti, direkt dijital radyografi
Use of Direct Radiography I tientijication Summary
Technologic developments occured in this century named as knowledge age have effected dentistry field also. One of the recent developments is Dirfct Digital Radiography (DDR).lt is a digital imaging system in which
com-lecnologies are Same projection lecniques are in conventional radiography bw are de-an electronic sensor de-and they stored in computer harddisk in By the usage of dentistry dental records which important for forensic medicine stored more regularly. By this way identification would be done more rapid and reliable.
Key Words: Forensic medicine,forensic dentistry, identification, direct digital radiography
Bircyier, fiziksei i~erdigi ozclliklcrinin yam Slra vUcut yapllan vc maddclcriyJe de ozgUnHiklcrgoste-rirler. Ya~, cinsiyet, boy, viicut aglrlIgl, renk (sa~, cilt, goz rengi), pannak iz1eri, kemikler ve di§ler bireyin tlbbi kimligini olu§turan fiziksel yapilann ba§hcalandlr. Insanlann viicut dokulan birbirine ~ok benzese de ic.:erdikleri i§aretlerle birbirierinden aynhrlar Yukanda parametreler biJimlerin oncei kim-narametreleridir. parametreler tannnianmadan bir saghkh olarak tespltl degildir. <,;ok yonlii olarak sUrdUrulen ~ah§malar, bu parametrelerin her biri i<;in en uygun yomemin ve yapll1111 ara'iunlmasl iizerinde yogunla~ml§tlr. Tek bir parametrenin degerlendirilmesiyle kimlik tespiti yapllmamasl, parametrelerin
bir-degerlendirildigi kombine yontemlerin kullamlmasl (3).
Ancak cinayetler, kazalar, sava§lar, dogal felaketler ve 6liim somas! degi§meler sonucu tamnmalanmn imkan-SIZ oldugu, biitiinliigiinii kaybetmi§ veya degi§ime ugraml~ kahntIlarla kimlik tespiti yapllmasl zorluk arz etmekte-dir. Di~ler viicudurnuzun en sert dokulanndan hiridir. Bundan c.:e§itli fiziksel faktOrlerden etkenler-cesetle
~iiriime fazla etkilenmemeieri, uzun slire dayamkhhklanm ve
bulunabilmeleri ncdcniyle di§leL tespitinde yapdara oranla rahat kullamlabilmcktedir
(2-5).
Er K, Yiicel Beyazta~ F, Akpmar KE
oliim somasl kalmt!lann kar§!la§tmlmasml kolayla§tlracaktlr. Bazl lilkelerde di§ kaYltlanmn tutulmasl zorunlulugu varken, lilkemizde bu konuda somut bir uygulama heniiz mevc1jt degildir (6).
Bir adli di§ hekimi Oliim oncesi di§ kaYltlanndan kimlik tespitinde kullamlacak ozellikleri iyi belirlemelidir. Bu ozellikler; eksik di~ler, diestemalar, supernumere di§ler, kmk di~ler, rotasyona ugraml~ di§ler, maksiller kesicilerin ark uzunlugu, gomlilii di§lerin avIianmasl, intrensik renklenmeler, di~ onanmlan, vuriikler, protez uygulamalan, kok kanal tedavisi, kemik seviyesi ve di§ anomalileri olabilir (7).
Di§ kaYltlanmn tutuldugu materyallerden biri de radyografilerdir. Di~lerin ve yuz kemiginin radyolojik goriin-tiisii bu yapdann daimi degi§mez kaydldlr. Radyoloji objektif bir bilgi kaynagl olarak hizmet eder ve kimlik tespi-ti olgulannda kesin bir delil olarak goz oniinde bulundurulur. Radyografilerde di§ ve vene kemiklerine ait bir vok ozellik degerlendirilebilmektedir. Ancak, unutulmamahdlr ki; radyografilerde Uv boyutlu bir yapmm iki boyutlu goriintiisii elde edilir. Bu da bize di§ler ve vevre dokular hakkmda bazl bilgileri veremez (intrensik renklenme,
di§e-ti hiperplazisi gibi) (7,S).
incelemede oliim oncesi ve olum somaSI radyografiler arasmdaki benzerlikler ve farkhhklar degerlendirilir. Ti-pik olarak adli di~ hekimi eksik veya supernumere di§ler, malforme veya ektopik di§ler, bulunan di§ onanmlan ve atJpik anatomik ozellikler veya i§aretleri arar. Bunlann hepsi veya herhangi biri kimlik tespitine yardlmcl olabilir. Ancak, oliim oncesi ve oliim somaSI radyografiler kar§Ila§tmhrken bazl zorluklar soz konusu olabilir. Giiniimiiz
ileri toplui1llarda koruyucu di§ hekimliginin geli§mi§ olmasl ve insanlann aglz saghgma onem vermesi nedeni ile viiriik ve di§ restorasyon insidansl oldukva dii§iiktiir. Bu da kimlik tespit vah§malannda zorluklara neden olabil-mektedir. Konvansiyonel yontemlerle elde edilmi§ radyografilerde birvok radyografi hatalan olu§abilmektedir (fog, artifakt, kontrast, dansite farkhhklan vb.). Bu nedenle alman olum oncesi radyografiler kaliteli olmahdlr. Gliim somaSl radyografinin oliim oncesi radyografi ile aym pozisyon ve avllamada olmasma dikkat edilmelidir. Konvan-siyonel radyografide bu i§lem vok ugra§tmcldIr. Aynca olii katIhgl sonucu oral kas sisteminin katIla§masl gibi du-rumlarda oliim somaSl di§ radyografisi pozisyonunu ayarlama konusunda engellerle kar§Iia§Ilabilir. Konvansiyonel
radyografilerdeki X-l§lm kaynagl, film provesorler ve soliisyonlann oliim oncesi §artlardaki ile aym olmamasl da oliim somaSI radyografi kalitesinde etkili olabilir (S-lO). DDR yonteminde yukanda bahsi geven vogu sorunlar or-tadan kalkmaktadu.
Direkt Dijital Radiyografi (DDR)
Di§ hekimliginde radyografi; te§his, tedavinin izlenmesi ve tedavi sonuvlannm kontrolu avlSlndan vok onemli-dir. Radyografi hekimin altmcl duyusu olarak nitelendirilebilir (11).
19.yy'm di~ hekimligini etkileyen en son tIbbi geli§mesi, Wiirzburg'lu fizik profesorii Wilhelm Condrad Ront-gen'in lS95'te X-l§mlanm ke§fetmesidir. Bu tarihten 14 giin soma di§ hekimi O. Walkhoff, Rontgen'e ba§vurarak,
kendi di§lerinin X-l§mlan araclhgl ile radyografisinin vekilmesini istemi§tir. Endodontik tedavilerde kullandlgl ozel kanal dolgu patl ile tam nan O.Walkhoff'un 25 dakikada l§mlanarak vekilen radyografisi, di§ hekimligi tarihin-de ilk di§ radyografisi olarak yerini alml§tlr. X-l§mlanmn di§ hekimliginde rutin kullamhr hale gelmesi ise ancak
lS99'dan soma Kells' in bu konudaki vah§malan sonucu miimkiin olabilmi§tir. Rontgen cihazlan 30 y!ldlr, di§ he-kimliginde kullamlan en onemli aletler arasmda yer alml§tlr (12,13).
Son 10 yIldlr ise geli§en teknolojinin sundugu aletler sayesinde gerek aglz, di§ ve vene hastahklan ve gerekse pulpa iltihaplannm tamsl daha kolay ve dogru olarak konulabilmektedir. Di§ hekimligi teknolojisinde konvansiyo-nel (klasik, geleneksel) radyoloji yontemlerinden manyetik ve dijital ortama, subjektif degerlendirmelerden saYlsal sonuvlara gevme vabasl gorlilmektedir. Uzerinde vah§ma yapiian veya kuJlamlan alet ve yontemler vok ve§itli olup, bunlardan baZllan §unlardlr: Endoskopi, fiberoptik transilluminasyon, "light scattering", laser otofloresans, laser doppler flowmeter, ultraviyole illuminasyonu, boya penetrasyonu, iyot alma, elektriksel direnv, elektronik sond, periotest, "vertikal bite-wing" radyograflar, "subraction" radyografi, ta§mabilir rontgen cihazl,
rografi, ultrasonik goriinttileme, sonografi, yiizey elektromyografisi, termografi, kinesiografi, SIVI analizi, "T-scan" sistemi, karaniIk alan mikroskobik spiroket saylml §eklinde saYllabilir (11,14-18).
Gtintimtizde bilgisayar teknolojisinde gortilen btiytik geli§me, saYlsal radyolojik sistemlerin de aym hlzda geli§-mesini saglaml§ ve farkiI bir~ok saylsal radyolojik yontem geli§tirilmi§tir. Bu yontemlerden bir tanesi de DDR'dir.
Konvansiyonel radyolojide elde edilen radyografi analog bir gortinttidtir. Burada gortintti, bir rontgen filmi tize-rindedir ve elde edildikten soma iizerinde degi§iklik yapIiamaz, ta§lma ve saklamaSI zordur. SaYlsal radyolojide bu sorunlar a§llml§tlr. Radyolojik gortintti bilgisayann hafIzasmda saklanabilmekte ve elde edilen goriintti iizerinde bilgisayar teknolojilerinin ttim ozellikleri kullamlarak oynanabilmektedir. Bu ozellikler sayesinde film saklanmasl kolaydlr ve ar§iv sorunu yoktur. SaYlsal rontgen gortinttilerinin elektronik transferi yapdabilmektedir (19).
DDR sistemleri konvansiyonel bir rontgen cihazl, film yerine kullamlan bir ahcI (sensor ya da "screen") ve uy-gun yazliIma sahip bir bilgisayardan olu§ur. Ytiksek ~oztiniirltikte bir monitOr sistemi tamamlar (20).
11k iiretilen DDR cihaZi RadioVisio Graphy'dir (RVG). RVG'nin 1,2,S,32000 ve PC modelleri bulunmaktadlf. Daha soma farkiI isimlerde ve teknolojilerde cihazlar iiretilmi§tir. En fazla tanman diger DDR cihazlanndan bazlla-n; Sens-A-Ray, Visualix, Flashdent, Sidexis, Digora ve Computed Dental Radiography (CDR, Bilgisayarh Di§ Radyografisi)'dir. CDR en son tiretilen sistemdir (~ekil 1) (20-31).
Sekill. CDR cihazmm genel gortiniimti.
l-Konvansiyonel Rontgen Cihazl: Bu cihazlarda hlzlandmlml§ elektronlann bir metale ~arpt1fllmaSI ile elektronlann kinetik enerjileri elektromanyetik enerjiye donti§iir ve X-I§lm olu§ur. Ayglt istenen miktar ve kali-tede X-I§ml iiretebilmektedir (19). DDR sistemlerinde I§In kaynagl olarak konvansiyonel rontgen cihazlan kullamhr (~ekil 2). Ancak DDR ahcllan X-I§lmna film-den daha hassas oldugu i~in rontgen cihazma daha az radyasyon vermek iizere, klsa l§Inlama zamam i~in
ayarlanabilen ozel bir elektronik zamanlaYlcl takdlf. Rontgen cihaZI 50-90 kVp (ortalama olarak 65-70 kVp) arasmda olabilir (20,21).
Er K. YUcel Beyazta~ F. AkpmaT KE
Sekil 2. Konvansiyonel rontgen cihazmm genel goruntimti.
Sekil3. CDR'nin sensorleri.
Klinik U ygulama
2-Ahcllar: DDR sistemlerinin ye§itli tipte ahCllan bulun-maktadlr. Bunlar; CCD (Charge Coupled Device) sensorler ve strage (depo) fosfor screen'dir. RVG, Sens-A-Ray, Visualix, F1ashdent ve CDR'de CCD sensor kullamhr. CCD, silikon bir <;ip tizerine yerle§tirilmi§, I§lga ya da X-l§mlanna hassas bir yan iletkenler dizisidir. RVG, F1ashdent ve CDR (1995) sis-temlerinde X-l§lm once bir sintillasyon ekranma <;arpar ve do-kulardan ge<;en X-l§lmnm miktan ile orantlh olarak l§lk ener-jisine (fotoelektronlara) donti§ur. Kullamlan CCD, l§lk enerji-sini optikler araclhgl ile algllayarak elektrik enerjisine <;evirir. CDR(l998)'nin son <;Jkan modeli CMOS/APS (Complemen-tary Metal-oxide Semiconductors/Active Pixel Sensors) sen-sor teknolojisi ile tiretilmi§tir (~ekil 3). Sens-A-Ray ve Visu-alix'de ise radyasyonla sertle§tirilen CCD kullamhr ve X-J§mlanm dogrudan elektrik enerjisine donti§ttirtir. Sonu<;ta olu§an elektrik enerjisi bir kablo araclhgl ile gelen sinyali
diji-talize eden ara birime, oradan da bilgisayara iletir ve burada ekranda gortilebilecek formata <;evirir. Him bu i§lemler birka<; saniye i<;inde ger<;eklqir (20,21,27 ,30,32-35).
Sidexis ve Digora'da ise strage (depo) fosfor screen'ler kullamhr. Bu screen'ler ekstra-oral filmlerde kullamlan scre-en'lere benzetilebilir. "screen" uzerinde potimer baglaYlcl i<;i-ne gomtilmti§ _.)sfor partiktilleri bulunur. X-l§mlan fosfor partiktillerini uyanr ve "screen" tizerinde latent gortintu olu-§ur. Digora'mn i§lemci klsmmda bir lazer taraYlclsl vardlr. Aglzdan <;lkanlan "screen" buraya yerle§tirildiginde
X-l§mla-n tarafmdan uyanlan fosfor uzerindeki latent gortintliden ya-yllan l§lk enerjisi bu lazer "scanner" tarafmdan okunur ve da-ha soma dijital da-hale getirilir. Yakla§lk 25 saniye i<;inde gorun-tli olu§ur (20,21).
3-Bilgisayar ve yaZlhm: DDR sistemleri yeterli haflzaya sahip bir ki§isel bilgisayar, uygun yazIllm ve yuksek crozunur-Wkte (en az Super VGA) bir monitOrle kullamlmaktadlr.
Sensorler sterilize edilememektedir. Otoklava konulamaz. Ancak dezenfektan soWsyonlaria silinerek dezenfek-siyonu saglanabitir. Aynca, sensorlerin klinik kullamml esnasmda kontaminasyonu engellemek icrin sensorun uzeri plastik bir kJhf ile kaplamr. Depo fosfor screen'lerde kontaminasyonu engellemek icrin "screen" lSIyla yapJ§tlfllan plastik bir kIM ile kaplanmakta ve bu plastik taraYlclya yerle§tirilmeden once cihaz iizerindeki bir eleman vasltasl
I
slllda konvansiyonel radyografi cihazl ile hekim istedigi pozisyon ve a~llama ile l~llliama yapar. Eger hekim isterse sensorlin konumu degi~tirilmeden arka arkaya degi~ik a~llamalarla I~llllamalar yapabilir. CCD sensorlerde X-I~llli (~qitli ~ekillerde) elektrik enerjisine donii~tlirlilerek bir kablo araClhgl ile gelen sinyalleri dijitalize eden ara biri-me, oradan da bilgisayara iletilir ve burada ekranda gorlilebilecek formata ~evrilir.
Sensorlerin dl~ yaplsl sert plastiktir. Sert olu§u geometrik distorsiyonlan engellemekle birlikte, alt ~ene arka bolgeye ve ark ko~elerine yerle~tirmede gli~liik yaratabilmektedir. Konvansiyonel filmden daha kli~lik olmasl ise, film hatalanm artlrmakta ve seri radyografi allllmasl durumunda radyasyon dozunda sozli edilen kadar azaltma sag-lanmamasllla neden olmaktadlr (20).
Screen'ler de sensorlerde oldugu gibi bir kablo baglantlsl yoktur. Normal film gibi aglZdan ~Ikartllan "screen" bilgisayar sisteminin i~lemci klsmllldaki lazer taraYlclsllla yerle~tirilir. X-I~lllian tarafllldan uyanlan fosfor lizerin-deki latent gorlintliden yayIlan 1~lk enerjisi bu lazer taraYlcl tarafmdan okunur ve daha soma dijitalize hale getirilir. "Screen" olduk~a esnek olmakla birlikte geometrik distorsiyonu engellemek i~in ~evresine daha sert bir ~er~eve
ge-~irilmi~tir. Boyutlan konvansiyonel filmle aym olmasl film hatalanmn ve seri radyografilerde radyasyon dozunun artmasllla engel olmaktadlr (20).
AiIcllann (sensor, "screen") sayl ve ebatlan sistemlere gore degi§mektedir (Om: CDR'de li~ farkiI ebatta, Digo-rada iki, Trophy ve Sens-A-Ray'de bir adettir).
DDR cihazlanmn yazliImlan sayesinde elde edilen gorlintliler lizerinde ~qitli i§lemler yapilabilmektedir. Go-rlintiiier lizerinde kontrast ayarlamasl yapilmasllll ve ~e~itli filtrelerIe diizeltilmesini miimklin kIlmaktadlr.Goriint ii-lerde bliyiitme, renklendirme, zoom, rotasyon, uzunluk ol~iimii, a~l ol~timii yapIlabilmektedir. Elde edilen gorlintii-ler hem pozitif hem de negatif §ekilgorlintii-leri ile incelenebilmektedir. Kemik yogunlugu ol~iimleri, gridlendirme ile alan
ol~iimleri yapilabilmektedir (36).
Gorlintiiler i§lendikten soma istenen gorlintliler hafIzaya allllabilmektedir, birden fazla goriintii aylll anda ekra-na getirilebilmektedir. Diskete yiiklenip, printer ~lktIlan allllabilmektedir. Bu disket veya ~lktilar hastalara
verilebi-lir veya ar~iv olu~turulabilir (36).
CDR' de hastalar i~in rapor tutulabilmekte ve klsa notlar allllabilmektedir. Goriintiilerin elektronik transferi
ya-piiabilmektedir. AglZ i~i kamera sistemi sayesinde video goriintlileri de elde edilebilmektedir (~ekil 4) (36).
~ekil 4. AglZ i~i kamera sistemi.
DDR'nin Avantajlan
1. Sensorler X-I~llllna filmden daha hassas oldugu i~in radyasyon dozu
%70-90 oranlllda daha azdlr.
2. Filmlerin i~lenmesi i~in gereken karanhk oda, banyo soli.isyonu ve banyo sisteminin gerektirdigi gere~lere DDR'de ihtiya~ yoktur. Aynca banyo soliisyonlanndan kaynaklanan hataiI goriintliler ortadan
kalkmakta-dlf.
3. Muayenehane ile karanhk oda araslllda kontamine film paketJerinin hareketi onlenmi~ olur.
4. yok klsa siirede goriintii elde edilmektedir. 5. Kullalllmi kolay bir sistemdir.
6. Muayenehanede az yer kaplar. 7. Operatif i§lemleri hlzlandmr.
Er K, Yiicel Beyazta~ F, Akpmar KE
8. Goriintii i§leme olanagl vardlr.
9. Standardizasyon saglanarak elde edilen goriintiilerde hastamn tedavi oncesi ve somaSl goriintiilerini aym anda ekrana getirip kar§Ila§tlITna imkam saglar.
10. Yapilacak tedaviler konusunda hasta bilgilendirilebilir. Bu §ekilde hasta ile hekim arasmda iyi bir kooperasyon saglanabilir.
11. Di§ kaYltlanmn tutulmasl daha kolay ve giivenlidir.
12. DDR cihazlanmn bir kIsmmda ilave olarak bulunan aglz ic,;i kamera sistemi sayesinde aglz ic,;i video goriintiileri elde edilebilmektedir. X-l§ml goriintiileri ve video goriintiilerinin e1ektronik transferi yapilabilmektedir (36-42).
DDR'nin Dezavantajlan
1. Fiyatl pahah bir sistemdir.
2. Teknik slmrlamalardan dolaYl sensor ebatlan (aktif alan biiyiikliigii) di§ filmlerinden kiic,;iiktiir. Uygulama alam birkac,; di§ ve yakm c,;evresi ile slmrhdlr. Bu yiizden biiyiik patolojiler saptanamaz. Daha c,;ok
endodontide, c,;iiriik tespitinde, cerrahide implant operasyonlan slrasmda ve periodontolojide kullamlmaktadlr. 3. Rezoliisyonu konvansiyonel tekniklere gore daha dii§iiktiir. Printerdan alman goriintiilerin baskI kalitesi,
ekran goriintiisiinden daha kotiidiir.
4. Damak derinligi az veya alveol kavsi dar olanlarda, rubber-dam kullamlan hastalarda sensoriin yerle§tirilmesi zor olabilir (36-42).
Sonu~
DDR'nin kullammlyla adli di§ hekimligi ac,;lSlndan daha diizenli kaYltlar tutulabilecegi ic,;in elde edilen bilgiler daha giivenli olacaktlr. Elektronik goriintii transferinin yapllabilmesi, hasta goriintiilerinin diskette veya printer c,;lk-tlSlmn elde edilmesinden dolaYl kimlik tespiti ic,;in bilgiye ula§mayl hlZlandlracaktlr. Oliim oncesi ve oliim somaSl goriintiiler bilgisayar ekranmda yan yana getirilip incelenebilir. Oliim oncesi goriintiiniin oliim somaSl olarak tekrar e1de edilmesi DDR ile daha kolay saglamr. Sensor aglz ic,;ine tutucularla sabitlenerek X-l§lm tiipiiniin ac,;llanmasl ve pozisyonu degi§tirilerek arka arkaya goriintiiler ahnabilmekte ve bu sayede oliim somaSl §artlarda oliim oncesi go-riintiiye en yakm goriintii en klsa siirede elde edilebilir. CDR'de bulunan aglz ic,;i kamera sistemi sayesinde hastamn video goriintiileri de elde edilebilmektedir. Bu da kimlik tespitinde radyografi ile elde edemeyecegimiz intrensek renklenme, di§eti biiyiimesi gibi bilgilere ula§mamlzl saglar.
DDR pahah bir sistem olmasl nedeni ile §u an iilkemizde yaygm olarak kullamlmamaktadlr. Oniimiizdeki yIl-larda di§ hekimligi fakiilteleri, hastaneler ve di§ hastahklan kliniklerinde rutin kullanilmaya ba§lanmaslyla di§ ka-Yltlan daha diizenli tutulabilecek ve olu§turulan bilgisayar agl ile goriintiilerin elektronik transferi yapllabilecektir. Boylece adli di§ hekimligi alamnda da kimlik tespiti ac,;lsmdan biiyiik katkl saglanacakhr.
Kaynaklar
1. <;:tiloglu AS. Adli olaylarda kimlik belirlenmesi. In: Soysal Z, <;:akahr C. Adli tJp.Cilt I. istanbul Universitesi Cerrahpa~a TIp Fakiiltesi Yaymlan, istanbul,1999;73.
2. Harorh AB, Bocutoglu O. Adli tiP ve adli odontolojide kimlik tesbiti. Oral, 1990;7(78): 23-28.
3. Af~in H. iskelet kaimtIlannda di~lerden ya~ tayininde dentin transparasyonu gtiriintii analizi ytintemi. istanbul Universitesi Adli TIp Enstitilsii TIp Bilimleri Anabilim Dah(doktora tezi). istanbul, 1999:83.
4. 1~lk AF. Di~ pulpasmdan ABO kan grubu tayini. Ankara Universitesi,Tlp Fakiiltesi,Adli TIp Anabilim Dah (uzmanhk tezi), Ankara, 1994:5.
5. inanlcl MA. <;:aglr S, Birgen N, Soysal Z. Di~ muayenesi ile kimligin saptanmasl ve aglz i«i otopsi uygulamasl. Akademik Dental
Di~hekimligi Dergisi, 2000;2(3): 1-6.
6. TunalI i. Adli TIp. Se«kin Yaymclhk, Ankara, 2001:49.
7. Delattre VF. Stimson PG. Self-assessment of the forensic value of dental records. Journal of Forensic Sciences, 1999;44(5):906-909. 8. Wood RE. Kirk NJ, Sweet DJ. Digital dental radiographic identification in the pediatric, mixed, and permanent dentitions. Journal of
Forensic Sciences, 1999;44(5):910-916.
9. Hubar 1S, Carr RF. Computed dental radiography used to reproduce tiliim tincesi film position. Journal of Forensic Sciences, Adli Tıp Dergisi 2002; 16(1): 63-69
11. Efeoglu E, KIil~ AR. Periodontal tedavide dijital radyografik goriintiileme metodlarl. iu Di§hek. Fak. Derg., 1996;30:89-98. 12. Ala~am T, Uzel i, Ala~am A, Aydm M. Endodonti. Ban§ Yaymlan. Ankara, 2000;96-98.
13. YazlClOglu AN, Yara§ S. Standardize paralel, bite-wing, a~l ortaYl tekniklerinin periodontal klinik muayene ile kar§lla~tIrllmasl A.O Di§hek. Fak. Derg., 1993;20(1 ):85-91.
14. Karakurumer K, ~ahin M. Giinaydm Y, Dogan N. Di§hekimliginde radyolojik tam yontemleri. A.O Di§hek. Fak. Derg, 1990; 17(3):469-473.
IS. Hausmann E. Radiographic and digital imaging in periodontal practice. J. Periodontol., 2000;71(3):497-503.
16. Vandre RH, Webber RL. Future trends in dental radiology. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 1995;80(4):471-8. 17. Musselwhite JM, Klitzman B, Maixner W, Burkes EJ, Laser Doppler flowmetry: A clinical test of pulpal vitality. Oral Surg. Oral Med.
Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 1997;84:411-9.
18. Lindhe J, Karring T, Lang NP. Clinical periodontology and implant dentistry, third edition. Munksgaard, 1998:713. 19. Kaya T, Adapmar B, Ozkan R, Temel radyoloji teknigi. Giinq-Nobel Tip Kitabevleri, 1997;70.
20. Aydm 0, Alasya D, Di§hekimliginde direkt dijital radyografi. Atatiirk Universitesi Di§hek. Fak. Derg., 1998;8(2):78-84. 21. Akgiil HM, Yllmaz AB, Direkt dijital radyografi (DDR). Atatiirk Universitesi Di§hek. Fak. Derg., 1998;8(1):100-104. 22. Benz C, Mouyen F. Evaluation of the new Radio Visiography system image qUality. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol.,
1991 ;72(5):627-31.
23. Mouyen F, Benz C, Sonnabend E, Lodter JP. Presentation and physical evaluation of radiovisiography. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1989;68(2):238-242.
24. Sullivan JE, Di Fiore PM, Koerber A. Radiovisiography in the detection of periapical lesions. Journal of Endodontics, 2000;26( 1 ):32-35. 25. Walker A, Horner K, Czajka J, Shearer AC, Wilson NHF. Quantitative assessment of a new dental imaging system. The British Journal
of Radiology, 1991 ;64:529-536.
26. Sanderink GCH. Imaging:New versus traditional technological aids. International Dental Journal, 1993;43:335-342.
27. Farman AG, Scarfe WC, Schick DB, Rumack PM, Computed dental radiography:Evaluation of a new charge-coupled device-based intraoral radiographic system. Quintessence International, 1995;26(6):399-404.
28. Stamatakis HC, Welander U, McDavid WD. Physical properties of a photostimulable phosphor system for intra-oral radiography. Dentomaxillofacial Radiology, 2000;29(1):28-34.
29. Oliveira AE, De Almeida SM, Paganini GA, Haiter Neto F, Boscolo FN. Comporative study of two digital radiographic storage phosphor systems. Braz Dent J. 2000;11(2):111-116.
30. Wallace JA, Nair MK, Colaco MF, Kapa SF. A comparative evaluation of the diagnostic efficacy of film and digital sensors for detection of simulated periapical lesions. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 2001;92:93-7.
31. Yoshiura K, Kawazu T, Tokumori K, Tanaka T, Kanda S. Assessment of image quality in dental radiography, part 2 optimum exposure conditions for detection of small mass changes in 6 intraoral radiography systems. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 1999;87:123-9.
32. Attaelmanan AG, Borg E, Grondahl HG. Signal-to-noise ratios of 6 intraoral digital sensors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 2001 ;91 :611-5.
33. Ke~eci AD. Egri kanallann geni§letilmesinde kulianIian 3 manuel yontemin intraoral dijital radyografi yardlmlyla kar§Iia§tmlmasl, Ege
Oniversitesi Saghk BiJimleri EnstitiisU, Di§ hastahklarl ve tedavisi(doktora tezi), izmir, 1997:47. 34. Cohen S, Burns RC. Pathways of the pulp, eighth edition. Mosby, St Louis, 2002:938-941.
35. Akdeniz BG. Periapikal doku degi§iklikleri ve dijital radyografi. Di§ HekimIiginde KIinik Dergisi, 1999; 12(2):52-6. 36. CDR user quide (CDR kullamm klavuzu), Schick technologies inch.,1999.
37. Hokett SD, Honey JR, Ruiz F, Baisden MK, Hoen MM. Assessing the effectiveness of direct digital radiography barrier sheats and finger cots. JADA, 2000; 131 :463-7.
38. Cederberg RA, Tidwell E, Frederiksen NL, Benson BW. Endodontic working lenght assessment :comparison of storage phosphor digital imaging and radiographic film. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 1998;85:325-8.
39. Versteeg KH, Sanderink GCH, Von Ginkel FC, Van der Stelt PF. Estimating distances on direct digital images and conventinal radiographs. JADA, 1997; 128:439-443.
40. Lim KF, Loh M, Hong YH. Intra-oral computed radiography-an in vitro' evalution. J. Dent, 1996;24:359-364.
41. Burger CL, Mork TO, Hutter JW, Nicoll B. Direct digital radiography versus conventional radiography for estimation of canallenght in curved canals. Journal of Endodontics, 1999;25(4):260-63.
42. Scmage P, Pfeiffer P, Nergiz I, Pitzer U. Analysis of digital image clarity for clinical purposes. Journal of Marmara University Dental Faculty, 1999;3(2):931-9.
ileti§im Adresi: Dr. Kiiqat ER Cumhuriyet Oniversitesi, Di§hekimligi FakUltesi. Endodonti Bilim Dal!, 58140 KampUs/Sivas e-mail:qursater@hotrnail.com
