Bursa ilinde yetiştirilen buğdaylarda kök ve kökboğazı fungal hastalık etmenlerinin saptanması üzerinde araştırmalar

Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2001) 127-138

Bursa ilinde

Yetiştirilen Buğdaylarda

Kök

ve

Kökbağazı

Fung_~l Hastalık

Etmenlerinin

Saptan-ması

Uzerinde

Araştırmalar

·

Ü

mit AR

S

LA

N

..

N

e

c

ati B

AYKAL•••

Ö

ZE

T

Bu

çalişma,

1996

ve

199

7 y

i

llarmda Bursa ilind

e

yetiştirilen buğ­

daylardaki kök ve

kökboğaz ı

fungal

hastalık

etmen

l

erini saptamak amactyla

yapılmış/w.

Sürvey a

lanlarr

Bursa

ilinin K

aracabey

.

Mustafakemalpaşa,

Nilüfer, Orhaneli ve

Yenişehir

ilçe/eridir.

Araştmna alanındaki hastaltğa

y

akalanma

oranı 1996

ve

199

7

yıllarmda sırasıyla

%14.53 ve

%

11.27,

yay-gmlik

oranı

i

se %38.81 ve %

37

.97'

dir.

Hastaliklı buğdayların

kök ve

kökboğazından

en yüksek

oranda izole

edi

len

jungus/ar Fusarium

spp.,

Rhiz

oc

tonia

cerealis van

de

r H

oeven,

Al

ternaria alte

rnato

(Fr.)

K

e

is

s

l

er ve

Drech

s

l

era sorok

ini

ana

(Sacc.)

Sub-ram and

Jain

'd

ir

.

Fusarium

spp. ve

Rhizoc

t

onia

cerealis

izolatları

il

e

yürütül

e

n

patojenis

i/e

t

est

l

e

r

i

nd

e.

patojenisilesi en

yüksek

izola

tlar

m

R

.

cer

e

al

i

s,

F.

culmorum ve F. grami

n

eorum

'a ait

olduğu saptannuşt1r.

Aualıtar

S

özc

ükl

e

r

:

Buğday.

K

ök ve

Kökboğazt

Fungal Has

t

a/ik/art

,

Sürvey

, Pa

t

ojenisi/e

Doktora Te=inin bir böliimı1dür .

..

_{Dr.: Uludağ Oniversltesl Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölıinıii. Bursa} ••• Prof Dr.: Uludağ Oniversltesi Ziraat Fakültesi. Bitki Kontma Bölümü, Bursa

ABSTRACT

I

n

ve

stig

a

ti

o

n

s

on th

e

D

ete

rminatio

n

of

F

un

g

al

Pa

th

ogens of Root

and

C

r

own Rot Di

se

a

ses o

f

W

h

eats Grow

n in

B

ur

sa P

r

ovince

This

s

t

udy was

carried out

to de t

e

rmin

e

th

e

root

and

c

rown

r

o

t

fim

-gal

disease pathogens

ofwheats

grown in Bursa in 1996 and 199

7.

Th

e sur

-vey areas we

r

e

Karacabey,

Mustafakemalpaşa,

Nilüf

e

r

,

Orhan

e

li

and

Y

enişehir

counties of

Bursa p

r

ovince. The ineiden

c

e of

the diseas

e

in

t

h

e

researc

h

area wasfound as 14.

5

3

%

and 11.27%

i

n

1

996

and

199

7,

r

es

p

ec

-tive

l

y. The

pr

evalence

of

th

e

di

s

ease

was 38.8

1

%

i

n

1

996 and 37.9

7% i

n

1

9

97.

T

h

e

m

os

t

fre

qu

e

nt

ly

i

sola

t

ed J

u

ng

i fro

m th

e

roo

t

and

crown of d

is

-eased

w

h

eats

were as fo

ll

ows:

Fu

sa

r

iu

m

spp.,

Rh

izocto

ni

a

cer

e

alis van

d

er

H

oeve

n

,

A

l

ternaria a

l

ternato

(Fr.)

Keissler

,

Drechs

l

era sorokiniana

(

Sa

cc

.)

Subra

m

and Jain.

In

t

h

e

pathogenicity

t

es

t

s

carried ou

t

wit

h

Fusarium

spp.

and

R

ce

-realis isolates

,

R

.

cerealis

,

F.cul

m

orum and F.graminearum isolates

show

ed

the highes

t

pathogenicity.

Key

Words

: Wheat

,

Root and Crown Rol Fungal Diseases

,

Sun

•ey

,

Pathogenicity

GİRİŞ

Buğday,

bir

çok

ül

ked

e

olduğu

g

ibi

ü

lk

e

mi

zde

de

in

s

a

n

b

es

l

enmesin-d

e

baş

ye

ri

almış

bir b

es

in m

a

dd

es

idir. Dün

ya'da ve T

ü

r

ki

ye

'

de ekim

alanı

ve

ü

re

ti

m

bakımından

bi

r

in

c

i

sırada

ye

r a

l

a

n

buğday,

d

ün

ya

d

a tüket

il

mekte

o

l

a

n

b

es

i

n k

a

l

a

ri

s

in

i

n

%20's

ini

karşılamakta

v

e

d

ün

ya

nü

f

u

su

nun

%40'ı

için

te

m

e

l bir b

es

in

o

l

m

a

özelliğini

s

ürdürmekt

ed

ir

(

Wi

ese

,

1

99

1

).

.

Ülkemiz~e

d

e

buğday yaşamsal

ö

n

e

md

e bir

tarım

k

o

lu

olduğu

halde

.

verım

ne

yazık kı

dü

n

ya

ortalamasının altındadır

ve

h

a

l

a 20

00 k

g/

h

a

sınırını aşmamıştır.

B

ur

sa

ilin

i

n

buğday

v

erimi

1

997

yılı

ver

il

er

in

e

gö

r

e

d

ünya

o

rta-lamasının

bi

r

az üzer

ind

e o

lu

p 2

8

86

kg/ha'dır

(Çize

l

ge

I

).

Ç

i

ze

l

g

e: I.

Buğdayın

Dünya

'

da v

e

Türkiye'd

e E

kim

Alanı,

Ü

reti

m

i v

e V

erimi

(Ano

n

im

,

199

7)

Ekim Alanı (1000 Ha) Üretim (1000 Ton) Verim (kg/ha) 1996 1997 1996 1997 1996 1997

OüflY?. 231175 226 945 586 036 609 566 3 535 2686 Türkiye 9350 9 500 18 515 18 650 1 980 1963

Bursa 123 132 420 292 3 018 2886

Dünyada,

buğday

kök

ve

kökboğazı h.astalık

etmenlerinin

oluştur­ dukları

zarar

oranlarını

belirten

çeşitli araştırmalar yapılmıştır.

Bu

etmenler-den

Rhizoctonia solani Kühn. (Thanetophorus cucumeris (Frank) Donk)'nin

~BD'de ~17-52, ~vustralya'da

%25

oranında

ürün

kaybı oluşturduğu

bildi-rılmektedır (MacNısh

ve Neate,

1996). Indiana

(ABD)'

da i

s

e I 972-1981

yıllarında

Gaeumannomyces graminis (Sacc.)

Arx

&

D. Olivier

var.triti

c

i

J.

Wa

lker

(Ophiobolus graminis Sacc.)'nin

üründe

%4-25

oranında

bir

düşüşe

neden

olduğu açıklanmaktadır

(Huber ve McCay-Buis

,

1993).

Ülkemizde

bu

konuda 1978

y

ılında

Trakya Bölge

s

inde

yapılan bir

çalışmada buğday

kök

ve

kökboğazı hastalıklarının

%3

0-60

oranında

tane

ağırlığı azalmasına

neden

olduğu

bildirilmektedir

(Finci

,

1979).

Bu

çalışma,

Bu

r

sa

ilinde

yetiştirilen buğdaylardaki

kök ve

kökboğazı

fungal

hastalık

etmenlerini

sa

ptamak

amacıyla yapılmıştır.

MATERYAL

ve

YÖNTEM

Araştırma,

1996-1997

yıllarında

Bursa

ilinin

Karacabey

,

Mustafa-kemalpaşa,

Nilüfer,

Orhane

li

ve

Yenişehir

ilçelerinde

yürütülmüştür.

Sürvey

alanına

giren

tüm

buğday

ekim

alanlarında

"S

istematik

örnek

"

a

lm

a yöntemi

kullanılmıştır

(Bora ve Karaca,

1970).

Çalışma olanakları

her 10

.000

dekar

buğday alanından yalnızca

1

tarlanın

s

ürvey

çalışmaları

ve örnekleme iç

i

n

se

çilmesine

elvermiştir. ı

0.000

dekardan

daha

az o

l

an alanlar

dikkate

alın­ mamıştır.

Her bir ilçe için incelenecek

örnek

sayısının saptanmasında

ilç

e

nin

ı996-ı997 yıllarındaki buğday

ekim

alanları

dikkate

alınmıştır.

Buna göre

tüm sürvey

alanında

1996

yılında ı

501 da örnek

l

eme

alanında

75,

ı997 yılında

1

396

da

örnek

l

eme

alanında

79

olmak

üzere

top

l

am

154

örnek

in-celenmiştir.

Tespit edi

len

her tarla Mart ve

Mayıs aylarında

olmak

ü

zere

bir

yıl

içinde 2

kez

kontrol

edilmiştir.

H

e

r

sürveyde

,

girilen

her

tarlanın

dört

köşesinden

ve

ortasından

lO

'

ar bitki

olmak

üzere toplam

50

bitki

makroskobik o

l

arak

incelemeye

alınmıştır.

Her tarl

a

da

,

hastalık

belirtisi

göstere

n

en

az

3

bitki İ

zolasyon çalışmalarında kullanılmıştır.

Hastalığa

yakalanma

oranı,

sürvey

yapılan

her ilçedeki

sağlıklı

ve

hasta

.bitkilerin

sayımı

sonunda

incelenen

tarla

alanları

ve

h

er tarladak

i

ha

s-talığa

yakalanma

oranları

dikkate

alınarak tartılı

ortala

ma

yö

nt

e

min

e gö

re

hesaplanmıştır

(Bora ve Karaca

,

I

9

7

0).

Yaygınlık oranı

i

se, s

ürve

y

yapılan

her ilçedeki

hastalıklı

tarla

sayısının

incelenen

toplam tarla

sayısına

oran

ıdır.

İzolasyon çalışmaları

için

,

b

i

tki

l

er

in

kökleri

mu

s

luk

suyunda

yıkana­

rak topraktan

arındırılmı

ş,

daha

so

nra

bu

bitkilerin belirti

gösteren

kı

s

ımları

(kö

k,

kökboğazı,

sap) 1-Smm

büyüklüğünde

parçalara

ayrılmıştır.

Bu

~~rça­

lar

1-2 dakika

sürey

l

e

%0.6

'

1ık

Sodyum

hipokl

or

it

(NaOCI)

~özel

tısınde

tutulmuştur

(Lawn ve

Sa

y

re,

ı992).

Bu

şekilde

yüzey

dezenfeksıyonu yapı­

lan parçalar

2

kez

ste

ril

s

u

il

e

yıkanmış,

s

teril

kurutma

kağıtları aras

ı~~a

kururulduktan

s

onr

a

PDA

(Pa

tate

s

Dekstroz

Agar)'lı

dü

z

agara

miştir. Herbir

petri

ye 4

adet

olarak

yer

l

eştirilm

i

ş

o

lan

bu

p~rçalar

2S

~C

d

~

karanlık koşullarda

inkuba

syo

n

a

bırakılmı

ş

tır (~ook

,

1980).

lzo~asy

~n

ı

ş

l

e~nı

so

nunda

,

petri kutularında

7-1

O

gü

n

so

nr

a

ge

lı

şe

n

fungu~larm

ılk

once

cın

s

dü

zey

inde

tanıları yapılmış

ve e

ld

e edi

len

saf

kültürler

eğık

agara

alınmıştır.

Rhizoctonia

dışındaki fungusların

tUr

teşhisleri

tek

spo

r

kültürler

i

hazırlandıktan

so

nra

yapılmıştır.

A

lt

em

ari

a

ve Drec

h

s

l

e

ra

izolatlarının

tü

r

te

ş

hi

s

i

Ellis

(197

1)'

e gö

r

e

Fusarium

izolatlarının tUr_

~e

ş

~i

s

~ Lam

.

Kültü~

ü

Metodu

kullanılarak

Booth (1977)

'

a

gö

r

e

gerçekleştırılmıştır. Rhızoctonıa

izolatlarının

tür

teşhisinde;

vegeta

tif hif hü

c

rel

er

inin

genişliği

ve çekirdek

sayıları belirlenmiştir

(Sneh ve

a

rk

.

,

1991

)

.

Diğer fungusların teşhisi

Domsch ve ark.

(I

980)'na

gö

re

gerçekleştirilmiştir.

Hastalıklı buğdayların

kök ve

kökboğazından

en

sık

olarak i

zo

l

e

e-dilen

76

Fusarium

izolatı

ve 40

R

. ce

r

ea

li

s

izolatının

patojeni

s

itel

e

ri

saksı

d

e

n

e

m

e

l

er

i

ile kontrollü

koşullarda yürütülmüştür.

Denemelerde herbiri

200

g

t

o

prak

a

l

ab

il

e

n

6.5

c

m

çaplı

pl

as

tik

saksılar kullanılmıştır.

Metil br

omit

ile

dezenfekte

edilmiş

denem

e

toprağı

l:

1

:

ı oranında

tarla

toprağı-kum-gübre karışımından oluşmaktadır.

Fungal

in

oku

lumun

hazırlanmasında

ve

çoğal­ tılmasında;

2

I

gü

n

25

°

C

'

de

i

nkube

edilerek

geliştirilen

ve

saksı toprağına

%5

oranında karıştırılan mısır

unlu

kum

kültürü

kullanılmıştır

(

H

ollin

s ve

a

rk

.

198

6,

Turhan ve

Turh

a

n I

989).

Denem

e

lerde

;%

ı

'

lik

NaOCI çözelti

s

in-de

1

O

dakika

tutularak

y

ü

z

ey

de

z

enfek

s

iyonu

yapılan

Gönen

buğday çeşidi­

nin

tohumları

her

saksıya

S

'e

r

adet

ekilmiştir.

Kontrol

o

larak

ayrılan saksı

topraklarına

f

un

g

us in

o

kula

syo

nu

yapılmamış

sa

dece

mısır

unu

+

kum

karı­ şımı

konul

a

rak tohum ekimi

yapılmıştır. Saksı

d

ene

m

e

leri

;

Fusarium

türler

i

için

22±

1

°C,

R

. cerealis

için i

se

18

±

1

°C

sıcaklık,

%7

0

±5 o

ran

sa

l n

em,

14

s

aat

aydınlık

ve

10 saa

t

karanlık

p

e

riyatt

a

çalışan

iklim

dolabında gerçekleş­ tirilmiştir.

Denemeler

,

her saks

ı

bir tekerrür

kabul

e

diler

ek

5

t

ekerr

ür

lü te

sa-düf par

s

ell

e

ri deneme d

ese

ninde

yürütülmüştür.

Patojenisite

te

s

tleri

ekimden

45

g~n

so

nra

Aktaş

ve

B

ora

(

ı98ı )'nın

0-7

ıskalasına

göre

değerlendirilmiş

ve

reızolasyonlar yapılmıştır.

I

s

kal

a

değerleri kullanılarak hastalık şiddetinin

belirlenm

es

ind

e

Taw

se

nd

-

Heuber

ge

r formüli.i

kullanılmıştır

(Karman

,

19

71).

Araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde

Minitab

İstatistik

P

aket

Programı kullanılmıştır.

Den

e

m

e

grupları arasındaki farklılıklar

için Dun

can

te

s

ti

uygulanmış

ve

tüm kontroller

P

<

O.OS

olasılık

düze

y

inde

yapılmıştır

(Düzgüneş

ve

ark.

,

I 983

).

ARAŞTIRMA

SONUÇLARI

ve TARTIŞMA

Sürvey

Çalaşmaları

Buğday

kök

ve

kökbağazı

fungal

hastalık

etmenlerinin

1

996 ve 1997

yıllarında

Kara

ca

be

y,

Mustafakemalpaşa,

N

ilüf

er

,

Orhaneli

ve

Yenişehir

ilç

e

l

e

rinde

oluşturduğu hastalığa

yakalanma ve

yaygınlık oranları

Çizel

ge

Il

'

d

e

verilmiştir.

Araştırma Alanı Karacabey M.Kemalpaşa Nilüfer Orhaneli Yenişehir TOPLAM

Çizelge

:

II.

Buğday

Kök

ve

Kökboğazı

Funga

l

Hastalık

Etmenlerinin 1996-1997

Yıllannda

Bursa

İlinde

Oluşturduğu Hastalığa

Yakalanma ve

Yaygınlık Oranı

incelenen Hastalığa Yakalanma Oranı Yaygınlık Oranı

Tarla Sayısı (%) (%) 1996 1997 1996 1997 1996 1997 1.Sürv 2.Sürv. Ort 1.Sürv. 2.Sürv. Ort. 1.Sürv. 2.Sürv. Ort. 1.Sürv. 2.Sürv. 18 21 12.66 14.26 13.46 6.73 17.39 12.06 33.33 44.44 38.88 42.86 47.62 21 21 15.12 17.64 16.38 9.85 12.28 11.06 42.86 33.33 38.09 33.33 33.33 12 13 9.53 18.30 13.91 7.50 9.67 8.58 38.46 38.46 38.46 30.77 38.46 10 10 17.19 25.37 21.28 12.40 24.07 18.23 40.00 50.00 45.00 40.00 40.00 14 14 7.49 10.79 9.14 5.08 13.35 9.21 28.57 42.86 35.71 42.86 28.57 75 79

-

-

-

-

-IL

ORTALAMASI

-

12.54 16.52 14.53 8.10 14.44 11.27 36.84 40.79 38.81 37.97 37.97 Ort. 45.24 33.33 34.61 40.00 35.71 37.97

Çizelge

II

'

de

görüldüğü

gi

bi

araştırma alanındaki hastalığa

ya

k

a-lanm

a

oranı

1996

yılında

%

14

.53 (I. ve

2.

s

ürve

y

sırasıyla

%

12.

54 ve

%16.52) 1997

yılında

%

11.27

(%8.10 ve %

14.44

). Ortalama

yaygınlık oranı

i

se

1996

yılında

%

38

.

81

(%36.84 ve %40.7

9

) 1997

yılında

%37.97 (%37

.

9

7

ve %37

.

97) olarak

saptanmıştır. Hastalığa

yaka

lanm

a

ve

yaygınlık oranları­

nın

ilçelerdeki

ve

rileri de

değişkenlik

göstermektedir

.

Çizelge

II

'

deki

en

dikkat

çek

ici nokta

hastalığa

ya

kalanma

oranlarının

1.

sürveylere oranla 2.

sürveylerde

daha

y

ük

se

k bir dü

zey

de

bulunmasıdır.

Hastalığa

y

akalanma ve

yaygınlık oranlarının

il

çeler

dü

z

eyind

e

de-ğişken oluşu,

b

ö

lgede

ağırlıklı

olarak

duyarlı buğday çeşitlerinin yetiştiril­

mesi

ve

paraziter

olmayan

hastalık

etken

leri

(fızyogenler)

ile

açıklanabilir.

Ancak bu

faktörlerin

yanında

mutlaka

başka

predispozi

s

yon

faktörlerinin de

(ekim

n

ö

beti

yapılmaması, ağır

toprak

koşulları, taban

s

uyunun

yüksek

o

l

u

-şu,

t

e

k

yanlı

azotlu

gübreleme,

v.b.) r

o

lü

vardır.

Ülkemizde

buğday

kök ve

kökboğazı

fungal

hastalık

etmenleri

ile il

-g

ili

çalışmalar

oldukça yetersiz

dir

ve genellikle d

a

r

kapsamhdır. Yapılan

son

ayrıntılı çalışma Aktaş

(1982)

'

a ait

o

lup

Orta Anadolu Bölgesi

'

nde tek

et

-ınene

yöne

lik

ola

r

ak

gerçekleştirilmiştir. Araştırıcı,

D.

sorokiniana'yı

213

a

rp

a

tarlasının.

77'sinde

,

ı

17

buğday tarlasının

8

'

inde

saptamıştır. Hastalığa

yaka

lanma

oranı

ve

yaygınlık oranı buğday

i

çi

n belli

değildir.

Araştırma alanında

belirlenen

simptomatolojik

özellikler

gene

l

ola-r

ak;

bitkilerin

kök ve

kökboğazında esmerleşme, çıkış ö

ncesi

ve sonrası

çö-kerten, sa

p

v

e

köklerde

yumuşama,

belirtilerin

olduğu

ye

rl

e

rden

sapın kırılıp

devrilme

s

i

,

cüceleşme, başaklarda aklaşma,

gene

l

bir solgunluk,

yapraklard

a

sa

rarm

a,

tane

oluşumunun azalması,

ya

tma

v

e ileri dönemde bitkinin

ölü

m

ü

ile

sonuçlanan

kök ve

kökboğazı

çürüklükleri

şeklinde

özetlenebi

lir.

İzolasyon Çalışmaları

Hastalıklı buğdayların

kök

ve

kökboğazından yapılan İzolasyonlarda

e

lde

edilen funguslar

ve

İzolasyon sıklıkları

(Ç

i

z

elge

[ll)

incelendiğinde

en

sık

izole edilen

fungusların ı996

ve 1997

yılı ı.

ve

2. sürveyleri, ge

nel

ort

a-l

ama

sonuçlarına

göre

Fusar

i

um

spp. (%39.40

-5

3.74 ve %45.43

-57.91

) v

e

R.

ce

r

ea

li

s

(%22

.

13- 18.67 ve

%2

0.19-15.25)

olduğu anlaşılmaktadır.

Her iki

yıl

~e

s

ürve_ylerde

hastalıklı buğday

bitkilerinin

k

ök

ve

kökboğazından

en

sık

ızole edılen fungus

Fusarium spp.

'

dir.

Tanılanan 242

Fusarium

izolatının

78'i

F.

c

ulmorum (%32.23)

,

60'ı

F.

oxysp

orum (%24.79)

,

45

'

i

F

acuminatum

(%18

.

60), 32'si

F.

solani (%13.22)

v

e

2

7

's

i

F.

gramin

earum

(%\

1.16)

'

dur.

Ülkemizin Trakya Bölgesinde,

buğdaydaki

kök

ve kökboğazı

fungal

hastalık

etmenlerinin

başında

%62.47

oranı

ile

Fusarium spp

.

(F.

avenaceum,

F.

jl

occifer

u

m, F. oxysporum, F.

equiseti) gelmektedir

(Y ılmazdem

ir

,

1

976). B

u

araştırmada

Fusarium türlerinin dominan

t

olarak

saptanması bulgularımızia

b

e

n

z

erlik g

ös

term

ek

t

ed

ir

.

Aktaş

ve a

r

k.

(ı

99

7)

tarafından

Sakarya

Mısır Araştırma

E

n

stitüsü

'

ndeki

buğday tarlalarında

1990-

1

992

yılları arasında yapılan çalışmada, hastalıklı buğdayların

kök

ve

kökboğazından

i

zo

le edi

le

n

fungusların

%39.69'

unu

Fusarium

spp.

(F

.

gra

minearu

m

,

F.

m

o

nil

ifor

me

F.

culm

o

r

um ve

diğer

Fusarim

spp.)

oluştur­

maktadır. Bunları

R

cerealis,

A.

alternaıa,

Gr

ü

tz,

D

. so

rokinian

a,

P

.

h

erpotrichoi

des

,

G.

gra

m

i

n

is var.

tr

itici, Phoma

sp

p

.

P.

grami

ni

co

la,

Stemph

y

lium h

e

rb

ar

um Rabenh

.

i

z

l

e

mekted

ir.

Bu

çalışınada

d

a en faz

l

a izo

l

e

edi

l

e

n

fungusların

Fu

sar

i

u

m

s

pp

. v

eR

cerealis

olması bulgularımızia

p

ara-l

e

lli

k g

ö

s

termekted

ir

(

Ç

iz

e

l

g

e

lJT)

.

Ç

i

z

elge ill

'

de

görüldüğü

g

ibi

Fu

sa

r

iu

m

s

pp

. ve

R

cereal

is tü

rl

e

ri

n-den so

nr

a

en

sık

iz

o

l

e e

dil

en

fun

g

u

s

l

ar

(diğer

fu

n

g

u

s

l

a

r

gr

u

bu hariç)

A.

alt

e

rnat

a v

e

D

. so

r

o

kini

a

n

a

'dır.

Çalışmada,

i

z

ol

e e

dil

e

n

fungusların

il

çe

l

e

r

e gö

r

e

dağılımında

i

s

tatis

-ti

k

se

l

açıdan

ö

nem

li

farklılık saptanmıştır.

B

u

farklılığın

ne

d

enlerini

;

duyarlı buğday çeşitlerinin yetiştirilmesi

v

e ekim n

ö

b

e

t

i

n

e (öz

e

l

li

k

l

e

Orh

a

n

e

li il

çe-s

in

d

e

) ge

reken önemin v

er

ilmeme

s

i i

l

e

açıklayabiliriz

.. Ç

i

ze

l

ge

lll

'

d

e

diğer

f

un

g

u

s

l

ar

s

ütununda yer

a

l

a

n

ge

nu

s

l

ar

şunlardır:

Acremonium Link,

Aspergillu

s M

icheli e

x

Link

,

Cladospor

i

um Link,

Curvularia

B

oedil

n

,

Muco

r Mi

c

h

e

li e

x

Fr.

,

Peni

cill

i

u

m Lin

k,

Ph

o

m

a Sacc.,

Rh

izopu

s

Ehre

n

b.,

Sept

one

m

a Co

rd

a,

Ste

m

phyliu

m Wallr

.,

Tr

ichode

r

ma

P

ers.

,

Ulocladium

Pre

u

ss.

i

zo

l

e

ettiğimiz

bu fun

g

u

s

lar

arasında

i

n vi

tr

o

koşullarda

patoje

nl

e

r

e

ka

r

ş

ı

ant

ag

oni

s

t etkisi

sa

ptanmı

ş o

lanlar da

bulunmak

ta

dır. i

zo

l

e

ett

i

ğ

i

mi

z

fung

u

s

l

a

rdan

F.

so

/

a

ni

,

F.

oxysporu

m

ve

D.

so

rok

i

nia

na'ya

karşı

Tri

c

h

o

d

er

ma

v

irid

e

Per

s. ex G

r

ay'

nin

,

F.

cu/

moru

m

'a

karşı

d

a

Cladosporium

herbaru

m (

P

e

r

s.)

Lin

k ex G

r

ay,

Pe

n

ici

lli

u

m

res

tr

i

c

t

u

m

G

il

ma

n

&

Abbott

,

Acrem

on

ium

cer

ea

l

is (Ka

r

s

t.

)

W

. Ga

m

s

ve

Tric

hoderma

harz

i

anum R

i

fa

i

'

un

antago

ni

s

tik etki

ye sa

h

i

p

o

ldu

ğ

u

be

lirt

i

l

mekted

ir

(Domsch ve ark.

,

1 980)

.

izo

l

e

ettiğimiz fungusların

i

zo

l

asyo

n

sıklığında

gö

rü

l

e

n

farklılığın

bi

r

·

n

edeni

de; a

nt

ago

ni

st

ik

ilişkiler

o

l

a

bilir

.

Pato

j

enis

it

e Testleri

Bu

rsa

ilind

e

ye

ti

ş

tiril

e

n bu

ğ

d

ay

l

a

rd

a

n

1996

- I

997

y

ıl

lar

ın

da izo

l

e

e-dile

n

Fusar

i

u

m v

e

R

ce

reali

s

i

zo

l

at

larının

Gö

n

e

n

b

u

ğday

çeş

i

di

nd

eki

p

atoje

ni

s

ite

l

eri

Çi

z

e

l

ge

IV

'

d

e ve

rilmiştir.

Araştırma Yıl Sürvey Alanı 1 1996 2 Ort. Karacabey 1 1997 2 Ort. 1 1996 2 Mustafa Ort. Kemalpaşa 1 1997 2 Ort. 1 1996 2 Nilüfer Ort. 1 1997 2 Ort. Çizelge: III.

Bursa İlinde Yetiştirilen Buğdaylardan 1996-1997 Yıllarında izole Edilen Kök ve

Kökboğazı Fungusları ve Bulunma Oranları

Izole Edilen Funguslar ve Bulunma Oranları (%)

Fa Fe Fg Fo Fs TF Re Aa Ds OF

12.22ı·q 25.83 a-c O.OOy 8.33 n·v 6.940-X 53.32 17.22 e-j 3.89 t-y 0.83 xy 17.77 e-ı

15.27 g-ı 21.66 b-t 5.83 q-y 7.49 O·W 4.16 f·S 54.41 18.05e-ı 5.27 r-y 2.77 u-y 14.99 g-m

13.74 12.24 2.91 7.91 5.55 53.86 17.63 4.58 1.08 16.38

6.66 O· X 14.28 d-m 8.09 m-v 10.71 h·t 5.71 Q·X 45.45 30.23 a 3.801-x 4.76 S-X 8.331-v 14.28 d-m 27.38 a 11.90 g-r 6.42 p-x 10.23 h-u 70.21 15.00d-l 2.38 V· X o.oox 5.95 q-x

10.47 20.83 9.99 8.56 7.97 57.83 22.61 3.09 2.38 7.14

20.24 c-g 9.28ı-u O.OOy 10.71 ı-s O.OOy 40.23 19.04 d-h 12.14ı-q 5.47 r-y 15.23 g-ı

10.94 ı-r 17.86 e-ı 10.71 ı-s 15.47 f-1 4.28 S·Y 59.26 13.33 h-o 7.140-X O.OOy 13.33 h-o 15.59 13.57 5.35 13.09 2.14 49.74 16.18 9.64 2.73 14.28

16.66 d-h 20.00 b-e 0.00 X 14.28 d·m 5.23 r-x 56.17 19.04 b-t 4.54 t-x 2.38 V·X 13.09 f-p 7.14 n-w 20.24b-d 5.95 q-x 5.95 q-x 9.52 ı-u 48.80 7.85 m-w 6.18 q-x 5.71 q-x 11.66 h-s 11.90 20.12 2.97 10.11 7.37 52.48 13.44 5.36 4.04 12.37

7.08 0-x 5.41 r-y O.OOy 20.00 c-g O.OOy 32.49 22.91 b-e 4.58 r-y O.OOy 15.41 f-1

12.50 ı-p 19.58 d-h 14.58 g-n 12.50 ı·p 8.33 n-v 67.49 18.33 e·ı 2.08 v-y 1.25w-y 8.33 n-v 9.79 12.49 7.29 16.25 4.16 50.00 20.62 3.33 0.62 11.87 12.30 g-q 18.46 c-g 3.84 t-x 13.45 e-o o.oox 48.05 11.54 h-s 3.46 u-x 6.15 q-x 16.15 d-ı 0.00 X 26.53 a 13.45 e-o 11.53 h-s 0.00 X 51.51 19.23 b-t 6.15 q-x 0.00 X 11.53 h·s 6.15 22.49 8.64 12.49 0.00 49.78 15.38 4.80 3.07 13.84

-Sonuçlar 5 tekerrur ortalamas ıdır. Duncan Testı P<0.05

SF FT O.OOy 93.03 O.OOy 95.49 0.00 94.26 o.oox 92.57 O.OOx 93.54 0.00 93.05 1.19w-y 93.30 o.ooy 93.06 0.59 93.18 0.00 X 95.22 O.OOx 80.20 0.00 87.71 O.OOy 75.39 O.OOy 97.48 0.00 86.43 0.00 X 85.35 0.00 X 88.42 0.00 86.88

Fa: Fu~arium ~cumina~um, Fe: F. cu/rr:orum, Fg: F. graminearum, Fo: F. oxysporum, Fs: F. so/ani, TF: Toplam Fusarium . Re. Rhızoctoma cerea/ıs, Aa: Altemana a/ternata, Ds: Drechslera sorokiniana, OF: Diğer Funguslar, SF: Steril Funguslar, FT: Fungus Toplamı, GY: Gelışme Yok

GY 6.97 4.51 5.74 7.43 6.46 6.94 6.70 6.94 6.82 4.78 19.80 12.29 24.61 2.52 13.56 14.65 11.58 13.11

Araştırma Yıl Alanı Orhaneli 1996 1997 Yenişehir 1996 1997 Genel Ortalama ₁₉₉₆ 1997

Çize

l

ge

:

III.

(Devamı)

Bursa

İlinde Yetiştirilen Buğdaylardan

1996-1997

Yıllarında

izo

l

e

Ed

il

e

n

Kök

ve

Kökboğazı Fungusları

v

e

Bulunma

Oranlaı·ı

Sürvey izole Edilen Funguslar ve Bulunma Oranları (%)

Fa Fe Fg Fo Fs TF Re Aa Ds OF

1 9.001-u O.OOy O.OOy 9.001-u 11.00 j-r 29.00 30.00 a 15.00g-m O.OOy 19.50 d-h

2 O.OOy 16.001-k 4.00 t-y 15.00g-m O.OOy 35.00 22.50 b-e 12.50 ı-p o.ooy 12.50 l·p

Ort. 4.50 8.00 2.00 12.00 5.50 32.00 26.25 13.75 0.00 16.00

1 0.00 X O.OOx O.OOx 25.00 ab 0.00 X 25.00 15.00 d-1 7.50m-w 5.00 r-x 15.50 d-k

2 0.00 X 24.00a-c O.OOx 16.50 d-h 10.00 h-u 50.50 25.00 ab 10.00 h-u 0.00 X 7.50

m

-v

Ort. 0.00 12.00 0.00 20.75 5.00 37.75 20.00 8.75 2.50 11.50

1 10.71 j-s 8.21

n-v

o.ooy 8.921-u 5.71 q-y 33.55 26.78 ab 8.57 m-v 3.57t-y 11.07 j-r

2 7.14 o-x 17.85 e-ı 0.00 y 11.06 j-r 10.00 k-t 46.05 24.99 a-d 3.57 t-y 6.06 p-y 10.00 k-t Ort. 8.92 13.03 0.00 9.99 7.85 39.80 25.88 6.07 4.81 10.53 1 8.93 k-v 19.64b-f o.oox 9.28j-v 3.57 U-X 41.42 18.57 b-g 5.35 q-x 1.42 wx 13.57 d-n 2 8.92 k-v 28.57 a 19.64 b-f 7.14n-w 0.00 X 64.27 16.07 d-j 8.92 k-v 0.00 X 7.49 m-w Ort. 8.92 24.10 9.82 8.21 1.78 52.84 17.32 7.13 0.71 10.53 1 12.93 11.20 0.00 11.07 4.20 39.40 22.13 8.67 2.40 15.67 2 10.07 18.80 7.27 12.20 5.40 53.74 18.67 5.93 2.00 12.20 Ort. 11.50 15.00 3.63 11.63 4.80 46.57 20.40 7.30 2.20 13.93 1 9.81 15.63 2.78 13.67 3.54 45.43 20.19 4.75 3.80 12.72 2 7.28 25.13 10.44 8.54 6.52 57.91 15.25 6.14 1.52 8.86 Ort. 8.54 20.38 6.61 11.10 5.03 51.67 17.72 5.44 2.66 10.79

Sonuçlar 5 tekerrür ortalaması dır. Duncan Testi P<0.05

Fa: Fusarium acuminatum, Fe: F. cu/monım, Fg: F. gramineanım, Fo: F. oxysponım, Fs: F. so/ani, TF: Toplam Fusarium

SF FT 1.50w-y 95.00 O.OOy 82.50 0.75 88.75 0.00 X 68.00 0.00 X 93.00 0.00 80.50 O.OOy 83.54 0.00 y 90.67 0.00 87.10 O.OOx 80.33 0.00 X 96.75 0.00 88.54 0.53 88.80 0.00 92.54 0.26 90.67 0.00 86.89 0.00 89.68 0.00 88.28

Re: Rhizoctonia cerealis, Aa: Altemaria altemata, Ds: Drechslera sorokiniana, OF: Diğer Funguslar, SF: Steril Funguslar, FT: Fungus Toplamı, GY: Gelişme Yok

GY 5.00 17.50 11.25 32.00 7.00 19.50 16.46 9.33 12.89 19.67 3.25 11.46 11.20 7.46 9.33 13.11 10.32 11.71

Çizelge:

IV

Bursa

İlinde YetiştirHen Buğdaylardan 19~6-1997 Yıllarıoda

izole

Edilen

Fusarium ve R

cerealis

Izolatlarının

Gönen

Buğday Çeşidindeki

Patojenisiteleri

Hastalık Şiddeti (%) % SO' den fazla Patojenisite

Incelenen _{Gösteren izolat Oranı (%)}

Funguslar izolat Sayısı

1996 1997

1996 1997 1996 1997 Min. Max. Min. Max.

F. acuminatum 7 6 0.00 40.00 0.00 0.00 0.00 0.00 F. cufmorum 12 16 0.00 60.57 0.00 100.00 8.33 37.50 F. graminearum 4 4 0.00 47.43 0.00 100.00 0.00 50.00 F. oxysporum 10 7 0.00 48.00 0.00 41.71 0.00 0.00 F. solani 4 6 0.00 0.00 0.00 21.14 0.00 0.00 R. cereafis 20 20 0.00 69.71 0.00 100.00 70.00 50.00

Ç

izel

ge

IV

'

deki

,

patojenisitesi

%

50

'

den fazla olan izolat

oranı

in

c

e

-lendiğinde

R

. cerea

lis

izolatlarının

patojeni

s

itesinin

Fusarium

s

pp

.

izolatlarına

oran

la

daha

yüksek

olduğu anlaşılmaktadır.

Fu

sa

rium

s

p

p

.

izolatları

i

çer

i

s

inde patojenisitesi en

yüksek

türler

F.

c

ulm

o

rum

ve

F

.

grami

n

ea

rum'dur.

Hill

ve

ark.

(1987)'nın

F.

c

ulmorum

ve

F.

gram

in

ea

rum'u

,

F.

acuminatum'a

oranla daha

viru

lent

o

larak

saptaması,

Lalev (198

7

)'

in tarla

ve

laboratuvar

koşullarında

5

yıl

s

üreyle

yaptığı çalış­

mad

a

,

Fusar

ium

s

pp. içerisinde

F.

c

ulmorum

ve

F.

graminearum

'

un

ço

k

vi

ru

lent

olduğunu

belirlem

es

i, Mantecon ve ark. (

1987)'nın

da 18

Fu

sarium

izolatının içeri

s

inde

F.

c

ulmorum

'

un

bir t

a

nesinin

çok

patojenik

o

lduğun

u

.

bunu

F. gra

min

ear

um

'

un

bir

izolatının i

z

lediğini

kaydetmesi

bulgularımı

z

i

a

benzerlik

taşımaktadır.

Sonuç

olarak,

Bursa ilinde

ye

tiştirilen buğda

y

ların kök

v

e

kökb

oğaz

ından 1996-1997 yıllarında en

yüksek oranda

izole

edile

n

fungu

s

ların

Fusarium

spp.,

R.

ce

r

e

alis

,

A. alternata

ve

D

.

so

rokiniana

oldu-ğu

belirlenmi

ş

tir.

Sürvey

çalışmaları

s

ırasında

bu

fungu

s

ların bu

ğ

d

ay

üret

i

-minde

önemli verim

kaybına

neden

o

lacak

düzeyde ve etkide

o

lmadıkl

a

rı

gö

rülmü

ştür.

izole edilen funguslard

a

n

Fusar

i

um

s

pp. ve

R

.

cereal

is

izolatları ile

yürütülen

patojeni

s

ite testlerinde

;

patojenisitesi

en

y

ü

ks

e

k

izolatların

R.

cerealis,

F.

c

ulmorum

ve

F.

graminearum'a

a

it

olduğu

s

apt

an

-mıştır.

TEŞEKKüR

Bu

ara

ş

tırmada

,

izole

ed

ilen ve

üzerinde

çalışılan tür

terin

tanılanm

a

­

sını gerçekleştiren

Ankara Zirai Mücadele

Araştırma

E

n

st

itüsü

'

nden

Dr.

Hüseyin

AKTAŞ

'

a

,

Bornova Zirai Mücadele

Ara

ş

tırm

a

Enstitüsü

'

nd

e

n

Dr

.

136

Semra ÖZ'e, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü'nden

Prof. Dr. Gülay TURHAN'a, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki

Ko-ruma Bölümü'nden Prof. Dr. Salih MADEN'e katkılarından dolayı teşekkür

ederiz.

KAYNAKLAR

Aktaş, H. 1982. Orta Anadolu Bölgesi Arpa ve Buğday Ekim Alanlannda Görillen Kök ÇürilkiUğil Hastalık Etmeni Drechslera sorokiniana (Sacc.) Subram. and Jain'nın Yayılışı. llL TOrkiye Fitopatoloji Kongresi Bildirileri, 12-15

Ekim 1982, Adana, s. 10-23.

Aktaş, H., B. Tunalı, H. Bostancıoğlu ve E. Bayram 1997. Reaction of Some Wheat Yarieties and Lines Against to Root and Foot Rot-Disease Agents in the

Field and Laboratory Conditions. J. Turk. Phytopath., 26(2-3):61-68.

Aktaş, H. ve T. Bora I 98 I. Untersuchen uber die Biologie und Physiologische Yarition von auf Mittelanotolischen Gersten Yorkammenden Drechslera

sorokiniana (Sacc.) Subram and Jain und die Reaktion der Befallenen

Gerstensorten auf den Parasiten. J. Tur k Phytopath., I O( 1 ): 1-24.

Anonim, 1997. FAO Yearbook Production. Vol: 51 s.62.

Booth, C. 1977. Fusarium. Laboratory Guide to the Identifıcation of the Major

Species. C.M.I. Kew Surrey, England. p.58.

Bora, T. ve İ. Karaca 1970. Kültür Bitkilerinde Hastalığın ve Zararın Ölçillmesi. Ege

Üniversitesi Yardımcı Ders Kitabı, Yayın No: 167, E. Ü. Matbaası,

Borno-va-İzmir, s.8.

Cook, R.J. I 980. Fusarium Foot Rot of Wheat and Its Control in the Pacifıc

Northwest. Plan! Dis., 64(12):1061-1066.

Domsch, K.H., W. Gams ve T.H. Anderson 1980. Compendium of Soil Fungi. Vol.

1, Academic Press. London, p.858.

Düzgüneş, O., T. Kesici ve F. GürbUz 1983. istatistik Metodları 1. Ankara

Üniversi-tesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No: 86 l, Ankara, 2 I 8 s.

Ellis, M.B. 1971. Dematiaceous Hyphomycetes. C.M.I. Kew Surrey, England p.608.

Finci, S. I 979 Buğdayın Kök ve Kökbağazı Hastalıkları ve Korunma Çareleri Gıda­

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel

MtidürlüğU, Çiftçi Broşürü No: 21, I 5 s.

Hill, J.P., C.R. Armitage, D. Kautzman ve P. Hanehey 1987. Surface Disinfestion of

Wheat Seed and Inoculation ofSeedling Roots with Single Macroconidia of Fusarium acuminatum. Plan! D is., 71 (2): I 30-13 1.

Hollins, T. W., P.R. Scott ve R.S. Gregory I 986. The relative Resistance of Wheat,

Rye and Triticale to Take-All Caused by Gaeumannomyces graminis. Plant

Pathology, 35, 93- I 00.

Huber, D.M. ve T.S McCay-Buis ı 993. A Multiple Component Analysis of the Take-All Disease ofCereals. Planı Dis., 77(5):437-447.

Karman, M. I 971. Bitki Koruma Araştırmalarında Genel Bilgiler. Denemelerin Ku-ruluşu ve Değerlendirme Esasları. Bornova-İzmir, 279 s.

Lalev, -T.S. 1987. Study of Fusarium in durum Wheat. Review of Plan/ Pathology, 66(7):2803.

Lawn, D.A. ve K. D. Sayre I 992. Soilborne pathogens on Cereals in a Highland Location ofMexico. Planı Dis., 76(2): 149-154.

MacNish, G.C. ve S.M. Neate I 996. Rhizoctonia B are of Cereals. Plan/ Dis, 80(9):965-97 ı.

Mantecoo, J.D., A.L. Melegari ve A.R. Escande 1987. Pathogenicity of Fusarium Strains on Wheat Seeds and Seedlings. Review of Plan/ Pathology. 66(7):2804.

Sneh, B., L. Burpee ve A. Ogoshi 1991. Identifıcation of Rhizoctonia Species. APS Press, USA, p. 133.

Turhan, G. ve K. Turhan 1989. Supression of Damping off on Pepper Caused by Pythium ultimum Trow and Rhizoctonia solani Kühn. by Some New Antagonists in Comparison with Trichoderma harzianum Rifai. J.

Phytopathology, 126, 175-182.

Wiese, M. V. 1991. Compendium of Wheat Diseases. St. Paul, Minnesota, U.S.A. American Phytopathology. p, 1 12.

Yılmazdemir, F.Y. 1976. Edirne, Tekirdağ ve Kırklareli İllerinde Buğday Kök Has

-talıklarının Fung~l Etmenleri ve Bu Hastalıkların Dağılışma Toprak pH ve Neminjn Etkisi Uzerinde Araştırmalar. Uzmanlık Tezi, Erenköy-İstanbuL

107

s.