T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
MERAM ĠLÇESĠ
AKTĠF YEġĠL ALANLARININ
COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ YARDIMIYLA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Sebahat KORUCU YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalını
Kasım-2010 KONYA Her Hakkı Saklıdır
iv
ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
MERAM ĠLÇESĠ AKTĠF YEġĠL ALANLARININ
COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ YARDIMIYLA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Sebahat KORUCU
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı DanıĢman: Doç. Dr. Serpil ÖNDER
(2010, 124 Sayfa) Jüri
Doç. Dr. Serpil ÖNDER Doç. Dr. Koray ÖZCAN Yrd. Doç. Dr. A.Tuğrul POLAT
Ekolojik ve rekreasyonel amaçlarla planlanan, sosyal ve mekânsal boyutta birçok getirisi bulunan kentsel açık yeşil alanlar, insan ile doğa arasındaki ilişkinin dengelenmesinde ve kentsel yaşam koşullarının iyileştirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu nedenledir ki yeşil alanların, toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde olması gerekmektedir.
Günümüz bilgi çağında bilgisayar ve bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin yönlendirdiği CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) birçok meslek dallarında uygulama alanı bulmuş, özellikle planlama sürecinde kullanıcılara zaman ve emekten tasarruf sağlamıştır. Dünyada ve ülkemizde planlama ve tasarımda birçok uygulama alanı olan CBS, mevcut planların denetlenmesinde de kullanılan önemli bir bilgi teknolojisi aracıdır.
Bu çalışmanın amacı, aktif yeşil alanların yeterliliklerinin CBS’ne dayalı bir yöntem kullanılarak tespit edilmesi, bu tespitlerin mevcut standartlara ve planlama ilkelerine göre değerlendirilmesi ve Konya kenti Meram ilçesi örneğinde bu yöntemin uygulanmasıdır. Bu doğrultuda Meram ilçesinde bulunan 89 mahalle çalışma alanı kapsamına alınmıştır. Mahallelerin mevcut ve projeksiyon nüfuslarına göre tespit edilen yeşil alan miktarları karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Mevcut yönetmelikler ve standartlara göre planlama ilkeleri çerçevesinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı bulunmuş ve yürüme mesafesi içerisinde aktif yeşil alanların türüne göre hizmet yarıçapları (etkileme bölgesi) çıkarılmıştır.
Sonuç olarak mevcut yeşil alan sistemi planlama kriterleri açısından değerlendirilmiş ve bu kriterler doğrultusunda sürdürülebilir kentsel gelişmenin sağlanmasına yönelik geleceğe ilişkin açık ve yeşil alanlara ilişkin bazı öneriler sunulmuştur.
v
ABSTRACT Master of Science Thesis
THE EVALUATION OF ACTIVE GREEN AREAS IN MERAM DISTRICT BY USING GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS
Sebahat KORUCU Selcuk University Institute of Science
Department of Landscape Architecture Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Serpil ÖNDER
(2010, 129 pages)
Examining Committee Members Assoc. Prof. Dr. Serpil ÖNDER Assoc. Prof. Dr Koray ÖZCAN Assist. Prof. Dr. A.Tuğrul POLAT
Urban light green areas planned for ecological and recreational objectives have considerable uses in terms of social and spatial dimensions and play a great role in balancing the relationship between nature and people as well as improving the urban life conditions. That’s why, the number of green areas must be enough to meet the needs of societies.
Geographical Information Systems, one of the developments in computer and information technologies, has several application fields and it is quite time and energy-efficient during planning processes. GIS, used in planning and designing throughout the world, is an important information technology tool in checking available plans.
The aim of this study is to determine the adequacy of active green areas by using a method based on GIS and to implement it in the district of Meram, Konya. In line with this, 89 neighbourhoods have been involved in this study. The number of green areas has been analyzed by comparing the present population and projection population Within the frame of current regulations and standards, the amount of green areas per person has been determined and their service radii( influence regions) have been found considering the type of active green areas in walking distance.
Consequently, the system of current green areas has been evaluated in terms of planning criteria and some suggestions have been made about the future of light green areas with the aim of providing sustainable urban development.
vi
“Meram Ġlçesi Aktif YeĢil Alanlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Değerlendirilmesi” konulu tez çalıĢmamda beni yönlendiren ve desteğini esirgemeyen danıĢman hocam Doç. Dr. Serpil Önder teĢekkürlerimi sunarım.
Tez çalıĢmalarım sırasındaki hoĢgörü ve toleransı için Konya BüyükĢehir Belediyesi Ġmar ve ġehircilik Daire BaĢkanımız ġehir Plancısı Hasan GÜMÜġ’e, Ġmar ve Planlama ġube Müdürümüz Mimar Faruk KOÇAK’a, Kent Bilgi Sistemi ġube Müdürü Harita Mühendisi Nurullah OSMANLI’ya ve çalıĢanlarına, Yük. ġehir Plancısı Serdar BARAN’a, ġehir Plancısı Aydan HACIBEYOĞLU’na, Ali DAMAR’a ve planlama bürosu çalıĢanlarına, ġehir Plancısı Sibel BÜYÜKÇAY’a ve nazım plan bürosu çalıĢanlarına, ġehir Plancısı Kemal TOKAY’a ve KUDEB çalıĢanlarına ve çalıĢmalarımda desteğini gördüğüm tüm mesai arkadaĢlarıma teĢekkür ederim.
ÇalıĢmalarım sırasında zaman zaman görüĢlerini aldığım Yrd. Doç. Dr. Sertaç GÜNGÖR, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Tuğrul POLAT ve Yrd. Doç. Dr. Banu ÖZTÜRK KURTASLAN’a teĢekkür ederim.
ÇalıĢmamın çeĢitli aĢamalarında yardımlarını esirgemeyen Konya BüyükĢehir Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü ve Meram Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü, Selçuklu Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü ve Karatay Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü’nde görev yapmakta olan görevlilere de ilgi ve katkıları için teĢekkür ederim.
Bütün eğitim hayatım boyunca bana gösterdikleri özveri, sabır ve güvenden dolayı canım annem Huriye KORUCU, babam Ömer KORUCU, kardeĢlerim Murat KORUCU ve Saadet KORUCU’ ya teĢekkürü borç bilirim.
Sebahat KORUCU Konya-2010
vii İÇİNDEKİLER ÖZET ... iv ABSTRACT ...v ÖNSÖZ ... vi İÇİNDEKİLER ... vii ŞEKİLLER DİZİNİ ... ix ÇİZELGELER DİZİNİ ...x SİMGELER VE KISALTMALAR ... xi 1. GİRİŞ ...1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ...3
2.1.Kentsel Bölgeler ve Kentsel Alan Kullanımı ... 3
2.2.Açık ve Yeşil Alanlar ... 4
2.2.1. Açık ve yeşil alan kavramları ...4
2.2.2. Açık ve yeşil alanların sınıflandırılması...5
2.2.3. Açık ve yeşil alanların işlevleri ...6
2.2.4. Açık ve yeşil alan normu (standartları) ...8
2.2.5. Açık ve yeşil alanların önemi ... 12
2.3. Coğrafi Bilgi Sistemleri ( CBS) ... 13
2.3.1. Kent Bilgi Sistemi (KBS) kavramları ... 14
2.3.2. KBS’nin amacı... 15
2.3.3. KBS’nin kapsamı ... 16
2.3.4. KBS’nin önemi ... 17
2.3.5. KBS’nin planlama ve uygulama süreci ile ilişkisi ... 17
3. MATERYAL VE METOD ... 19
3.1. Materyal ... 19
3.1.1. Çalışma alanı ... 19
3.1.2. Kullanılan veriler ... 21
3.2. Metod ... 22
3.2.1. CBS çalışmaları kullanılarak yapılan analizler ... 23
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ... 25
4.1. Konya Kenti’nin Doğal Özellikleri ... 25
4.1.1. Ülke ve bölge içindeki yeri... 25
4.1.2. Coğrafi konum ... 25
viii
4.1.4. Yeraltı suyu, akarsular, taşkın alanları ... 26
4.1.5. Jeolojik yapı ... 27
4.1.6. Toprak yapısı ... 27
4.1.7. İklim durumu ... 28
4.1.8. Doğal bitki örtüsü ... 28
4.2. Konya Kenti’nin Kültürel Özellikleri ... 28
4.2.1. Ekonomik yapı ... 28
4.2.2. Demografik yapı ... 30
4.2.3. Ulaşım ... 31
4.2.4. Turizm ... 33
4.3. Konya Kenti’nin Tarihi Ve Mekânsal Gelişim Süreci İçerisinde Açık Ve Yeşil Alanların Durumu ... 34
4.3.1. Plânlı dönem öncesi mekânsal gelişim ... 34
4.3.2. İmar plânlarıyla oluşan mekânsal gelişim ... 37
4.4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi ... 44
4.4.1. Demografik verilerin CBS yardımıyla analizi ... 44
4.4.2. Aktif yeşil alan verilerinin CBS yardımıyla analizi ... 44
4.4.3. Mahalle parklarının yeterliliğinin CBS ile analizi ... 88
4.4.4. Çocuk oyun alanlarının yeterliliğinin CBS ile analizi ... 90
4.4.5. Spor alanlarının yeterliliğinin CBS ile analizi ... 92
4.4.6. Kent parklarının yeterliliğinin CBS ile analizi ... 94
4.4.7. İmar planında öngörülen rekreasyon alanları ve kent parklarının yeterliliğinin CBS ile analizi ... 96
4.4.8. Aktif yeşil alanların Bayındırlık ve İskan Bakanlığı normlarına göre değerlendirilmesi ... 103
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 116
KAYNAKLAR ... 119
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 2.1. CBS’nin alt sistemleri ... 14
Şekil 2.2. Kbs’nin Veri Çeşitleri ... 16
Şekil 3.1. Meram ilçesi mahallelerinin yerleşme özellikleri ... 20
Şekil 3.2. Aktif Yeşil Alanlarının CBS ile değerlendirilmesinde izlenen akış seması ... 22
Şekil 3.3. Aktif yeşil alanların öznitelik bilgileri... 23
Şekil 3.4. Mapınfo Professional 8 Programında Gerçekleştirilen Sorgulamalar ... 24
Şekil 4.1. Konya İli'nin Ülke Ve Bölge İçindeki Yeri ... 25
Şekil 4.2. Konya Kentinin Çevre Yerleşmelerle Ulaşım Bağlantısı ... 32
Şekil 4.3. Konya kent İçi Ana Ulaşım Aksları ... 33
Şekil 4.4. Konya Kentinin Tarihi Süreç İçerisindeki Mekânsal Gelişimi ... 36
Şekil 4.5. 1922 yılı Konya kenti genel haritası ... 37
Şekil 4.6. 1945 yılı Konya Nazım İmar Plânı ... 38
Şekil 4.7. 1954 yılı Konya İmar Planı ... 39
Şekil 4.8. 1966 yılı Konya Nazım İmar Planı ... 40
Şekil 4.9. 1983 yılı Konya Çevre Düzeni Planı ... 42
Şekil 4.10. 2020 yılı Konva Nazım Plânı ... 43
Şekil 4.11. 2009 Yılı Meram İlçesi Mahalleleri Nüfus Dağılımı ... 45
Şekil 4.12. Meram İlçesindeki Mevcut Aktif Yeşil Alanların dağılımı ... 46
Şekil 4.13. Meram İlçesindeki mahallelerin 2020 yılı projeksiyon nüfusu... 53
Şekil 4.14. Meram İlçesindeki Mevcut Mahalle Parklarının Dağılımı ... 88
Şekil 4.15. Meram İlçesindeki Mevcut Çocuk Oyun Alanların dağılımı... 91
Şekil 4.16. Meram İlçesindeki Mevcut Spor Alanlarının Dağılımı ... 93
Şekil 4.17. Konya Kenti Merkez İlçeler Geneli Mevcut Kent Parklarının dağılmı... 95
Şekil 4.18. Konya kenti merkez ilçeler geneli 2020 yılı rekreasyon alan dağılmı ... 97
x
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 2.1. Açık Alanların Sınıflandırılması ...5
Çizelge 2.2. Türkiye ve yurtdışında uygulanan yeşil alan normları ... 10
Çizelge 2.3. Kentsel, Sosyal Ve Teknik Alt Yapı Standartları ... 10
Çizelge 2.4. Açık-Yeşil Alanların Ölçütleri Ve Alan Büyüklükleri ... 11
Çizelge 2.5. Kentsel Yeşil Alanların Planlanmasındaki Temel Ölçütler ... 11
Çizelge 2.6. Türkiye’den ve yurtdışından, Kişi Başına Düşen yeşil alan değerleri... 11
Çizelge 3.1. Konya kenti Ve Meram İlçesi İdari Sınırları... 19
Çizelge 4.1. 2000–2007 yılları Türkiye ve Konya, Şehir ve Köy Nüfusu ... 30
Çizelge 4.2. 2007 Yılı Nüfus Sayım Sonuçlarına Göre İlk 10 İl Ve Konya’nın yeri ... 31
Çizelge 4.3. 2007 yılı Konya Merkez İlçelerinin Nüfusu ... 31
Çizelge 4.4. Konya Kenti Meram İlçesi Mahallelerinin Aktif Yeşil Alan Değerleri ... 48
Çizelge 4.5. Rekreasyon Alanlarının ve Kent parklarının 2009 ve 2020 yılları yılları itibariyle gerçekleşme oranları ... 99
Çizelge 4.6. B.İ.B. Normlarına Göre Meram İlçesi 2009 Yılı Aktif Yeşil Alanları ... 104
Çizelge 4.7. B.İ.B.Normlarına Göre Meram İlçesi 2009 ve 2020 yılı Rekreasyon Alan değerleri ... 109
Çizelge 4.8. B.İ.B. Normlarına Göre Konya Kent Geneli Kent Parkları ... 113
xi
CBS Coğrafi Bilgi Sistemleri
GIS Geographical Information Systems
KBS Kent Bilgi Sistemi
BİB Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
DİE Devlet İstatistik Enstitüsü
TUİK Türkiye İstatistik Kurumu
1. GĠRĠġ
Ülkemizde 1950 yıllarında baĢlayan sanayileĢmeye paralel olarak, sosyo-ekonomik ve kültürel geliĢmeler doğrultusunda kentleĢme olgusunun giderek yoğunlaĢtığı gözlemlenmektedir. Ġkinci Dünya SavaĢı sırasında ülke nüfusunun yaklaĢık % 18.3 ü kentlerde yaĢarken 1997 yılında bu oran % 60‘ lara ulaĢmaktadır. Kent nüfusunun hızlı artıĢı, sosyal, ekonomik, politik ve kültürel koĢullar sonucu günümüz kentlerinde, özellikle kent merkezinde yık ve yap eylemi ile birlikte çok katlı yapıların artması, yeni yerleĢim ve sanayi alanlarının yoğun bir Ģekilde eklenmesi, gibi nedenler açık-yeĢil alanların yatay ve düĢey yönde giderek azalmasına yol açmaktadır (Gül ve Küçük, 2001).
Çetiner‘e (1990) göre Ģehirlerin ve yakın çevresindeki yeĢil alanların, Ģehir insanının sağlıklı yaĢaması için önemi, tartıĢmasız kabul edilmektedir. Doğal olarak endüstrileĢme ve bunun sonucu ĢehirleĢme olgusu her geçen gün yaĢantımıza yapaylık kazandırmaktadır. Ülkemiz Ģehirlerinin de son yıllarda aĢırı nüfussal ve yapısal yoğunlaĢması, yeni fonksiyonların geliĢmesi açık ve yeĢil alanların baskı altına alınarak yavaĢ yavaĢ tüketilmesine neden olmaktadır.
Türkiye‘deki geleneksel planlama anlayıĢında hızlı ve düzensiz kentleĢme, çarpık yapılaĢma, alt yapı eksikliği, devamlı göç ve benzeri kavramlardan dolayı; yeĢil alanlar kentleĢme süreçlerinin planlama beklenti ve hedeflerinden bağımsız olarak geliĢmektedir. Türkiye‘nin içinde bulunduğu sosyal ve kültürel gerçekler ve bunların doğurduğu kaçak yapılaĢma, her Ģeyden çok eklektik oluĢumların belirlediği bir kent dokusu yaratmaktadır. Birçok yerleĢim için geçerli olan bu tipleĢmiĢ kent dokusu, yeĢil alanların büyüklük olarak yetersiz kalmasına, tasarım standartları açısından çağdaĢ kentsel yaĢamın beklentilerine cevap vermeyen yeĢil alanların oluĢumuna neden olmaktadır (Aksoy 2004).
Günümüzde kontrolsüz geliĢen metropollerin yaĢamak için ideal bir çevre sunmadıkları, yapılar ve dıĢ mekânlardan oluĢan kurguların fiziksel özelliklerinin, kenti yaĢayan kullanıcıların beklentilerine tam olarak cevap veremediği ve tasarımların dıĢ mekân yaĢantısına katkı anlamında eksiklikler ve hatalar içerdiği gözlemlenmektedir. Bununla beraber ortak kullanım alanlarının organize edilememesi sonucunda farklı sosyal grupların arasındaki mekânsal sınırlar da gittikçe belirginleĢmekte ve birbirlerinden ayrılmaktadır (Erdönmez ve Akı, 2005).
doğasına aykırı, biyolojik anlamda yetersiz bir çevre kimliği yansıtmaktadır. Böyle bir ortamda insanların sağlıklı ve mutlu yaĢamaları, kentin sosyo-ekonomik yapısının geliĢmiĢliği buna bağlı olarak yeĢil alan sisteminin gereksinimlere cevap verecek düzeyde olmasına bağlıdır. Açık ve yeĢil alanların iĢlevsel olabilmeleri için, kiĢi baĢına düĢen alan miktarı, donatı elemanları, her bir yeĢil alanın kendi sınırları içinde hizmet yönünden niteliği ve görsel etkinliği önemlidir.
Bir kentin genel karakterini, mimari yapılar, açık-yeĢil alanlar ve bunların birbirleriyle olan iliĢkileri ve bütünlüğü tayin eder. Açık-yeĢil alanlar, insan ile doğa arasındaki bozulan iliĢkiyi dengelemede ve kentsel yaĢam koĢullarının iyileĢtirilmesinde önemli bir konuma sahiptir. Bu nedenle geliĢmiĢ ülkelerde açık-yeĢil alanların nitelik ve nicelikleri, medeniyetin ve yaĢam kalitesinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir (Gül ve Küçük, 2001).
Güleç‘e (2003) göre ekolojik ve rekreasyonel amaçlarla planlanan, uygulanan ve yönetilen açık ve yeĢil alanlar kentsel büyümenin denetlenmesinde ve kent formunun oluĢturulmasında önemli rol oynamaktadır
Günümüz modern kentleri için önemli araĢtırma konularından biri, kent dokusu içindeki ağaç ve yeĢillik alanların varlığının kayıt altına alınması, arazi yüzeyi üzerinde kapladığı alan miktarının belirlenmesi ve zamansal değiĢimlerinin ortaya konulmasıdır. Böylece bu analizler sonucunda, kent dokusu içinde yeni park alanlarının planlanması ve bu alanlarda yeni düzenlemelerinin yapılabilmesi de sağlanmıĢ olacaktır ( Marangoz, ve ark. 2005).
Bu çalıĢmanın önemi; araĢtırma alanında uygulaması yapılmıĢ olan ve projeksiyon yılında önerilen aktif yeĢil alanların yeterliliklerinin ve etkileme bölgelerinin ortaya konması, giderek kullanımı yaygınlaĢan Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) sağladığı avantajların bu çalıĢmayla örneklendirilmesidir.
Bu çalıĢmanın amacı, aktif yeĢil alanların yeterliliklerinin CBS‘ne dayalı bir yöntem kullanılarak tespit edilmesi, bu tespitlerin mevcut standartlara ve planlama ilkelerine göre değerlendirilmesi ve Konya kenti Meram ilçesi örneğinde bu yöntemin uygulanmasıdır.
AraĢtırmanın birinci kısmı tez konusuna genel bir açıklama niteliğinde hazırlanan giriĢ bölümünden, ikinci kısmı kuramsal temeller ve kaynak araĢtırmasından, üçüncü kısmı araĢtırma kapsamında kullanılan materyal ve yöntemden, dördüncü kısmı araĢtırma bulgularından, beĢinci kısmı coğrafi bilgi sistemleri ile yapılan analizler ve analiz sonuçlarından, altıncı kısmı ise sonuç ve öneriler kısmından oluĢmaktadır.
2. KAYNAK ARAġTIRMASI
2.1. Kentsel Bölgeler ve Kentsel Alan Kullanımıı
Kentlerde planlı geliĢmeyi sağlayabilmek ve bu yönde gerekli kontrolleri yapabilmek için belirli sahalar, belirli kullanıĢlara ayrılmalıdır. Farklı karakterdeki bölgelerin arazi kullanıĢı yönünden belirli bir amaca ayrılması ―zoning‖ olarak isimlendirilir.
Zoning baĢlangıçta belirli konut bölgelerinde yaĢayan kiĢilerin endüstriyel faaliyetlerinin rahatsız edici etkilerinden kurtarmak amacıyla uygulanmıĢtır. Bugün ise kent imarı ile ilgili faaliyetlerin, genel ve yaygın bir planı uygun Ģekilde yürütülmesini sağlamak amacına yönelmiĢ bulunmakta ve ―Ģehirde her Ģey için uygun yer vardır ve her Ģey kendi yerini bulmalıdır‖ esasına dayanmaktadır (Bayraktar, 1973).
Keeble e (1961) göre; halkın ekonomik sosyal kültürel ve hijyenik yönden gereksinmelerine karĢılık verebilmek için, kentlerde (çevrelerini de içeren ) yararlanma yönünden farklı bölgeler ayırmak gereklidir. Bu farklı bölgeler için alan ve yer seçimi, kentlerde fiziksel yapıyı oluĢturur. Herhangi bir planlı kentte ve aynı nitelikte olmamakla beraber plansız bir kentte de beĢ ayrı bölüm bulunmaktadır. Bunlar: Kent Merkezi, YerleĢim bölgesi, Sanayi bölgesi, Açık alanlar ve Kent çevresidir (Öztan, 1968).
Modern Ģehirciliğin ilkelerinin belirlendiği, 1933 yılında Atina da yapılmıĢ olan C.I.A.M (Uluslararası Modern Mimarlık Kongresinde) çalıĢmalarının sonucunda kent dört temel iĢlevle belirlenmiĢ ve bu iĢlevler kentsel alanda ―bölgeleme‖ ilkesiyle yerini bulmuĢtur. Bunlar (Kortan, 1981);
Barınma Bölgeleri: Konut bölgelerinin belirlenmesinde hijyen normları, fiziksel
çevre koĢulları ön plana çıkarılmıĢ,
Dinlenme (BoĢ zamanları değerlendirme) Bölgeleri: Bu alanların yetersizliği
ortaya konmuĢ, oluĢturulacak yeni yeĢil alanların; çocuk bahçeleri, gençlik merkezleri veya ortak kullanılacak mekânları kapsamasına karar verilmiĢ,
ÇalıĢma Bölgeleri: konut ve çalıĢma yerleri arasındaki mesafelerin en aza
indirgenmesi, sanayi sektörünün konut sektöründen bağımsız olması ve bu sektörlerin birbirinden yeĢil bir bölgeyle ayrılması düĢünülmüĢ,
UlaĢım Bölgeleri: konut, gezinti, transit ve ana yollar olarak ayrılması, yayaların
otomobil yolundan farklı bir yolu kullanması, büyük ulaĢım akslarının yeĢil bölgelerle yalıtılması kararı alınmıĢtır.
2.2. Açık ve YeĢil Alanlar
2.2.1. Açık ve yeĢil alan kavramları
KeleĢ (1998)‘e göre açık alan, insanın yaĢantısını sürdürdüğü, üzerinde yapı yapılmıĢ kapalı mekânların dıĢında kalan, ya doğal durumunda bırakılmıĢ ya da tarımsal ve konut dıĢı dinlenme amaçlarına ayrılmıĢ kent parçasıdır.
Yıldızcı‘ ya (1975) göre gerek belirli bir arazi kullanma özelliğine sahip (orman, tarım, fundalık, göl vs.) gerekse belirli iĢlevlere cevap veren (park, bahçe, meydan, gezinti yeri vs.) kent içinde ya da dıĢındaki inĢa edilmemiĢ boĢ alanlar açık alanlardır. Açık alan tanımı fiziki açıdan ele alındığında ―devamlı ve belirlenmiĢ hiç bir kullanıma ayrılmamıĢ fakat oyun, sergi, pazar yeri, meydan gibi geçici bir çok iĢlevi yerine getirebilen inĢa edilmemiĢ boĢ alanlardır.
Bakan ve ark. (1987) ise açık yeĢil alanları kent dokusu içindeki boĢluklar olarak ele almıĢ ve ―yapılanmamıĢ kentsel kamusal dıĢ mekânlar‖ olarak nitelendirerek ―bu alanların bir kısmı iĢlevsel alanlar olurken oyun, spor, park vb. bir diğer bölümü de sokaklar, meydanlar gibi tamamlayıcı mekânlar niteliğindedir‖ demiĢtir. Eylem durumuna göre yeĢil alanlar Ģu Ģekilde sınıflandırılabilir: Aktif alanlar; oyun alanları, spor alanları, çocuk bahçeleri, yarıĢ yerleri gibi kiĢileri eylemlere katan yerlerdir. Pasif alanlar kapsamında ise; yalnızca dinlence için kullanılan yeĢil, ulaĢım çevresindeki yeĢil, ormanlar ve fidanlıklar sayılabilir. KiĢi pasif alanlarda yalnızca bir izleyicidir.
Crowe (1959), esas itibariyle açık alanları iki gruba ayırmaktadır. Bunlardan birinci tip alanlar; mimarinin dominant olduğu alanlardır. Bunların içine, Ģehrin çok sıkıĢık ve hareketli yerlerindeki küçük dinlenme parkları, küçük meydancıklar girmektedir ve daha çok oturma ve seyretme gibi pasif rekreasyona hizmet etmektedirler. Ġkinci grup açık sahalar ise, insanların Ģehrin kalabalık ve gürültüsünden uzakta huzur bulabilecekleri ve daha ziyade aktif rekreasyona imkân veren geniĢ açıklıklar olarak tanımlanmaktadır (Akdoğan, 1972).
3194 sayılı Ġmar Yasası uyarınca hazırlanan ve 2 Kasım 1985 tarih, 18916 sayılı Resmi gazetede yayınlanan Ġmar Planı Yapılması ve DeğiĢikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelikle (Değ. RG:02.09.1999–23804 ve (Değ:17.3.2001-RG:24345 ), yeĢil alan kavramı ―Toplumun yararlanması için ayrılan oyun bahçesi, çocuk bahçeleri, dinlenme, gezinti, piknik, eğlence ve kıyı alanları toplamıdır. Interpol ölçekteki fuar, botanik ve hayvanat bahçeleri ve bölgesel parklar da yeĢil alan kapsamındadır‖ denilmektedir. Aktif
yeĢil alan kavramını ise kent ve mahalle parkı, çocuk bahçesi ve oyun alanlarının toplamıdır Ģeklinde tanımlamaktadır (Anonim, 2000) .
2.2.2. Açık ve yeĢil alanların sınıflandırılması
Açık ve yeĢil alanlar kentlerin yaĢam kalitesinin yükseltilmesine yardımcı olacağı gibi yapısal geliĢmesini de kontrol altına alacak unsurlar olarak kabul edilirler ve karakterleri, kullanım Ģekilleri, yerleĢim birimlerine olan uzaklıkları gibi değiĢik faktörlere göre farklı Ģekillerde sınıflandırılmaktadırlar (Önder, 1997).
Bayraktar (1973) ın açık ve yeĢil alanlara iliĢkin yaptığı sınıflama Çizelge 2.1. de verilmiĢtir.
Çizelge 2. 1. Açık alanların sınıflandırılması
Ülkemizde uygulanan imar yasalarının sınıflandırmasına göre açık ve yeĢil alanlar aktif ve pasif alanlar olarak sınıflandırılırlar (Tazebay, 1991).
Aktif alanlar, eğlence, dinlenme sağlık gibi amaçlar için düzenlenen ticari de
olabilen, halkın doğrudan kullanımına açık yeĢil kullanım alanlarıdır. Bu alanlar çocuk bahçeleri, küçük oyun alanları, fuar alanları, hayvanat bahçesi, botanik bahçesi, açık çay
bahçesi, ağaçlık, ormanlık, piknik ve gezinti alanları gibi alanlardır.
Pasif yeĢil alanlar ise halkın kullanımına açık olmayan, daha ziyade çevre sağlığı,
koruma, estetik gibi amaçlarla düzenlenen yeĢil alanlardır. Meyvelik, fidanlık, kavaklık gibi alanlar, mezarlıklar, topoğrafik nedenlerle ağaçlandırılıp aktif kullanımı mümkün olmayan alanlar, iki kullanım arasında koruma bandı olarak düzenlenmiĢ ağaçlık alanlar, halkın kullanımına açık olmayan ormanlar, koruluklar, büyük bahçeler, kültür varlıkları ve kültürel amaçla düzenlenmiĢ (Anıtkabir, müze vb.) kullanımlar çevresindeki yeĢil alanlardır. (Gül ve Küçük, 2001).
2.2.3. Açık ve yeĢil alanların iĢlevleri
KentlileĢme için mutlak gereklilik olan sağlıklı ve kaliteli kentsel çevrelerin oluĢumunda açık ve yeĢil alanların iĢlevlerinin büyük önemi vardır. Özellikle günümüz kentsel yaĢamında açık ve yeĢil alanlar; kentlinin ruhsal ve fiziksel gereksinimlerini karĢılamaktan doğal zenginliklerin korunmasına, turizmin geliĢmesinden konut alanları ile ticaret ve sanayi alanları arasında tampon bölgeler oluĢturmaya, yaya ve taĢıt dolaĢımını kolaylaĢtırmaya varıncaya kadar pek çok iĢlev üstlenmiĢtir. Bu iĢlevler kentsel yaĢamda fiziksel, estetik, toplumsal, psikolojik, ekonomik, ekolojik ve klimatik iĢlevler olarak ortaya çıkmaktadırlar (Öztürk, 2004).
2.2.3.1. Ġklimsel iĢlevleri
YeĢil alanlar kent içinde ve çevresinde hava hareketlerine olanak sağlarlar. Kent çevresinden merkeze doğru hava akımı olurken, kent içindeki yeĢillikler kirli havayı filtre ederler. Kent havasının nispi nemini düzenlerler. Günlük ve mevsimlik ısı değiĢimleri arasındaki ısı farklarını en aza indirirler. GüneĢ enerjisini absorbe ederek ısının açıkta kalmasını önlerler ve güneĢ enerjisi yoğunluğunda bir azaltma yaratırlar (Öztan,1968).
Atabay‘a (1994) göre rüzgâr hızı genellikle kentlerde azalırken yapı kitleleri arasında çıkıĢ noktaları bulan rüzgâr, hızı artarak kuvvetli esintiler halinde ortaya çıkmaktadır. Özellikle geniĢ yeĢil alanlar kent çevresindeki hava sirkülasyonunu önemli ölçüde düzenlenmektedirler. Kent içindeki yeĢil alanlar ise kente serin hava sağlanmasında ve hava neminin yükselmesinde etkili olmaktadırlar. YeĢil alanlardan kent merkezine doğru yönelen serin ve nemli hava kent içindeki hava sıcaklığını düĢürmektedir. Hava hareketi ile kent havasının temizlenmesi, tazelenmesi sağlanmaktadır. Yapı ve yapı
adalarının arasında kalan yeĢil alanlar havalandırma kanalı olarak görev yapmaktadır (YeĢil, 2006).
2.2.3.2. Rekreasyon iĢlevi
ġahin ve BarıĢ (1998) a göre yeĢil alanlar rekreasyon iĢlevleri açısından; aktif ve pasif rekreasyon imkanı sağlamakta, kent içinde ve dıĢında sportif donatımların tesisine olanak vermekte, eğlence ile ilgili donatımlara olanak vermekte, kent insanına bir peyzaj ve doğallığa yakın bir iliĢki alanı sunmaktadır.
2.2.3.3. Planlama iĢlevi
ġahin ve BarıĢ‘a (1998) göre yeĢil alanları arazi organizasyonu iĢlevi açısından; kentlerin fiziksel alanların denge oluĢturan unsurlardır. Kitle boĢluk ayarlamasına yardımcı olurlar. Kent içindeki yeĢil alanlar, araç trafiğini, yaya rekreasyon ve yerleĢim alanlarından ayırmakla insanlar için trafik yönünden gereken güvenceyi sağlamıĢ olurlar. Kentlerin formal yapılı binaların meydana getirdiği katı kalıbı yumuĢatarak kente organik bir karakter kazandırırlar.
2.2.3.4. Estetik iĢlevleri
Kentlerde kitle ya da yüzey halindeki yeĢil alanlar, mimari formların sert ve katı etkilerini yumuĢatırlar. Kent ölçeğinde ise yumuĢak bir doku özelliği oluĢtururlar. YeĢil alanlar, görülmesi tercih edilmeyen görünümleri maskeleyerek rahatlık verici bir atmosfer oluĢtururlar.
Çocuk oyun alanı, park, mezarlık gibi alanlarda kullanılan yeĢil elemanlar, mevsimlere göre değiĢen renk ve doku özellikleriyle, çiçek ve meyveleriyle insanların mevsimleri algılamalarında belirleyici olur, onların doğa olaylarını izlemelerinde etkili olurlar. Ayrıca siluet, gölge ve dokularıyla da kentsel mekânlara canlılık ve hareket kazandırırlar (Öztürk, 2004).
2.2.3.5. Psikolojik iĢlevleri
biçiminden kaçıp sığınacakları alanlardır. Temiz, sakin ve huzur veren özellikteki bu alanların insan ruh sağlığı açısından önemi büyüktür. Doğa ile insan arasındaki iliĢkinin kurulmasını sağlayan yeĢil alanların kentte yasayanlara hem fiziki hem de psiko-hijyenik yararlar sağlamaktadır (YeĢil, 2006).
2.2.3.6. Ekonomik iĢlevleri
Kent içerisinde ve çevresinde bulunan, tarımsal üretimin gerçekleĢtiği tarımsal alanlar, pek çok sektör için hammadde kaynağı olan orman ürünlerinin elde edilebildiği ormanlık alanlar, kent ve çevresinin içme ve kullanma suyu gereksiniminin karĢılandığı su havzaları ekonomiye direkt katkıda bulunmaktadır.
Bunun gibi, yeĢil alanları göreceli olarak fazla olan yerleĢimlerde arsa fiyatları yüksek olmaktadır. Ayrıca küçük çapta ticarete ve rekreasyona olanak tanıyan park, fuar alanı vb. alanlar da ekonomiye katkıda bulunabilmektedir. Aslında yeĢil alanların sözü edilen tüm iĢlevleri dolaylı olarak ekonomiye katkıda bulunmaktadır. Günümüzün ve geleceğin kaliteli ve dolayısıyla sağlıklı yaĢam çevrelerinde yerlerini alacak olan insanlar da bedensel ve zihinsel olarak sağlıklı olacak, böylece üretimde de daha verimli olacaktır (Öztürk, 2004).
YaĢama sevinci sağlayarak iĢgücü ve verimi artırır, sağlık yönünden olduğu kadar beslenme ve diğer kullanımlar için ekonomik katkı sağlar, peyzaj amaçlı bitkisel üretim ve pazarlama ile ilgili sektörlerin geliĢmesine katkıda bulunarak ekonomik yarar sağlar (Gül ve Küçük, 2001).
2.2.3.7. Ekolojik iĢlevi
ġahin ve BarıĢ‘a (1998) göre kent içerisinde hava akımlarına olanak verirler. Kentin içinde, çevresinde artmakta olan endüstriyel tesisler, konutlar ile motorlu taĢıtlardan çıkan gazlardan kirlenen kentin havası içinde bulunan toz ve zararlı gazları temizleyerek kente ıĢık ve hava sağlarlar.
2.2.4. Açık ve yeĢil alan normu (standartları)
Yıldızcı‘ya (1982) göre normlar, kiĢi baĢına düĢen metrekare (alan) olarak tanımlanır. Kentsel doku içerisinde yeĢil alan normunu belirleyen kriterler; ihtiyaçlar
(gereksinimler), nüfus, kentin boyutu, coğrafi konumu, iklimi ve kullanım yoğunluğu olarak sıralanabilir. Gereksinimler yaĢ, gelir, eğitim, mesleğin doğurduğu düĢünce ve örgütlenme yöntemiyle, yaĢama mekânı ve hareket olanaklarına göre değiĢmektedir.
Tümer‘e (1976) göre, açık ve yeĢil alanlara ait standart hesabında göz önüne alınması gereken kriterlerden bazıları Ģöyledir;
1) Planlanacak alan içinde nüfus ve yaĢ dağılımı, 2) Planlanacak alan içinde konut ve nüfus yoğunluğu, 3) Nüfusun sosyo-ekonomik özellikleri ve
4) Nüfusun sağlık özellikleridir.
YeĢil alan gereksinimini, yalnızca sayısal bir artıĢ olarak değil, mekânsal kalite açısından ve eĢitsizliklerin yok edilmesi anlamında da ele almak gerekmektedir. Bu nedenle, en küçük yerleĢme biriminden kentsel ölçeğe değin yerleĢme kademelenmesi dikkate alınarak yeĢil alanlar için yeterli alan ayrılması kaçınılmazdır. YerleĢmelerin nüfusça ve alanca geliĢmesi ve yapı yoğunluğunun artması yeĢil alanlara duyulan gereksinimi ve bu alanların çeĢitlendirilmesi gereğini artırmaktadır. Yeterli büyüklüklerin saptanması her ülkenin sosyal, ekonomik ve fiziksel koĢullarına göre değiĢmekte ve belirlenen standartlar uyarınca saptanmaktadır (Aksoylu ve ark., 2005).
Ülkemizde ilk olarak 2290 sayılı Yapı Yolları Kanunu ile 1933- 1956 yılları arasındaki kent düzenleme planlarında kiĢi baĢına 4 m² lik yeĢil alan (koru, çayır, göl ve oyun alanları) normu önerilmiĢtir. 1956 yılında yürürlüğe giren Ġmar Kanunu ile bu hüküm kaldırılmıĢ ve yerine plancı kendi çalıĢma ve kabulleri ile planlama yapılmaya çalıĢılmıĢtır. 6785 sayılı Ġmar Kanunu‘nun 20.07.1972 tarih ve 1605 sayılı yasa ile değiĢik 25. maddesinde kiĢi baĢına minimum 7 m² yeĢil alan öngörülmüĢ olup komĢuluk düzeyinde oyun ve çocuk bahçeleri (3-6 ile 7-11 yaĢ) 1.5 m², mahalle düzeyinde oyun ve spor alanları (11-18 yaĢ) 2 m², mahalle parkları 1 m², kent düzeyinde ise semt stadı 1m², kent parkları 1.5 dir (Yıldızcı, 1987 ).
3194 sayılı Ġmar Yasası uyarınca hazırlanan ve 2 Eylül 1999 tarih, 23804 sayılı Resmi gazetede yayınlanan Ġmar Planı Yapılması ve DeğiĢikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelikle belirlenen standartlara göre Belediye sınırları içinde 10 m²/kiĢi, belediye ve mücavir alan sınırları dıĢındaki alanlarda 14 m² / kiĢi aktif yeĢil alan ayrılması gerekmektedir. Ġmar ve Ġskân Bakanlığı yeĢil alan normlarına göre kiĢi baĢına 1,5 m² çocuk oyun alanı, 2 m² mahalle ve semt parkları, 3 m² Ģehir parkı, 3 m² spor alanı olmak üzere toplam 10 m² yeĢil alan standardı bulunmaktadır (Anonim, 2000).Kentsel, sosyal ve teknik alt yapı standartlarına iliĢkin veriler Çizelge 2.2. ve Çizelge 2.3 de verilmiĢtir.
Çizelge 2.2. Türkiye ve yurtdıĢında uygulanan yeĢil alan normları (Aksoy, 2001)
U.S.A Amsterdam Roma VarĢova Ġngiltere Fransa **Türkiye
Çocukoyun A. * * 3,2 - * 3,5 1,5
Mahalle ve Semt Parkı 3,9 - 5,5 15 20 4,2 2
ġehir Parkı 13–20 9 11,6 5,3 40 10 3,5
Kent YakınıYeĢil Zon 60 30 18 17,5 8 10 10
SporAlanları * 6,5 7,5 7,5 10 8 3
Toplam 77-84 45,5 45,8 45,3 78 35,7 10
*Alanlar, park alanları içinde düĢünülmüĢtür.
** 1985 tarihli yönetmelikteki 2 Eylül 1999 tarihli değiĢikliklerle ortaya çıkan değerler.
Çizelge 2.3. Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı Standartları (Anonim 2000) Nüfus
0-15.000 15.000-45.000 45.000-100.000 100.000-+
KreĢ+Anaokulu 1 m2 / kiĢi 1 m2 / kiĢi 1 m2 / kiĢi 1 m2 / kiĢi Ġlköğretim 4 m2 / kiĢi 4 m2 / kiĢi 4,5 m2 / kiĢi 4,5 m2 / kiĢi Ortaöğretim 3 m2 / kiĢi 3 m2 / kiĢi 3 m2 / kiĢi 3 m2 / kiĢi Aktif YeĢil
Alan 10 m
2 / kiĢi
10 m2 / kiĢi 10 m2 / kiĢi 10 m2 / kiĢi Sağlık Tesisi
Alanları 2 m2 / kiĢi 2 m2 / kiĢi 3 m2 / kiĢi 4 m2 / kiĢi Kültürel Tesis
Alanları 0.5 m2 / kiĢi 1 m2 / kiĢi 2 m2 / kiĢi 2,5 m2 / kiĢi Sosyal Tesis
Alanları 0.5 m2 / kiĢi 0.5 m2 / kiĢi 1 m2 / kiĢi 1,5 m2 / kiĢi Halk Eğitim
Merkezi 0.4 m
2 / kiĢi
0.4 m2 / kiĢi 0.4 m2 / kiĢi 0.4 m2 / kiĢi Dini Tesis
Alanları 0.5 m2 / kiĢi 0.5 m2 / kiĢi 0.5 m2 / kiĢi 0.5 m2 / kiĢi Ġdari Tesis
Alanları 3 m
2 / kiĢi
3.5 m2 / kiĢi 4 m2 / kiĢi 5 m2 / kiĢi Teknik Alt Yapı (yol
ve otopark hariç) 1 m2 / kiĢi 2 m2 / kiĢi 3 m2 / kiĢi 4 m2 / kiĢi
Avrupa kentlerinde ise bu değer ülkemiz kentleri için ortaya konulanlardan oldukça yüksektir. Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan Kentsel Denetim raporunda kentsel yeĢil alanlar "kamu kullanımına açık olan kent içerisindeki yeĢil alanlar, örneğin parklar" olarak tanımlanmakta ve 1996 yılı için 32 Avrupa kentine ait kiĢi baĢına ortalama değer 26 m² verilmektedir. Avrupa Komisyonu Kentsel Denetim raporunda da kentsel yeĢil alanlar için 15 dakika yürüme mesafesinde olma kriteri getirilmekle birlikte, yeĢil alanlara bu mesafede yaĢayan nüfusun toplam kent nüfusuna oranı değerlendirmeye alınmakta ve bu oran Avrupa kentleri için %64,8 olarak verilmektedir. Avrupa Komisyonu Kentsel Denetim raporunda kentsel yeĢil alanlara ideal yürüme süresi 15 dakika olarak verilmektedir (Doygun ve Ilter, 2007 ).
Tümer (1976) e göre açık-yeĢil alanların ölçütleri ve alan büyüklükleri Çizelge 2.4. de verildiği üzere olmalıdır.
Çizelge 2.4. Açık ve YeĢil Alanların Ölçütleri ve Alan Büyüklükleri Açık YeĢil Alanlar Alan Büyüklüğü (da)
En Az-En Uygun
Kullanım Yeri
Çocuk Bahçeleri 2-6 Tek olarak oyun alanları, mahalle, semt ve kent parkları, özel bahçeler içinde
Çocuk Oyun Alanları 8-20 Mahalle ve kent parkları, okul bahçelerinde
Spor Alanları 40-60 Tek olarak veya semt parkları içinde
Mahalle Parkları 20-40 Tek olarak veya semt parkları içinde
Semt Parkları 200-400 Tek olarak veya semt parkları içinde
Kent Parkları 400-1000 Kent rekreasyon dokusu içinde ana rekreasyon alanı
olarak
Yöre Parkları ve Mesire Yerleri
1000-2000 Kent yakın çevresinde 30 dakikalık araba sürüĢ mesafesinde
Bölge Parkları 3000-4000 Kent uzak mesafesinde 1-2 saatlik araba sürüĢ
mesafesinde
Altunkasa'nın (2004) Türkiye'de ve yurtdıĢında öngörülen değerlerin ortalaması olarak verdiği çocuk bahçeleri-oyun alanlarına 10 dakika için 400 m, semt-mahalle parklarına 20 dakika için 800 m yürüme süresi ve mesafelerinin ortalaması olan 15 dakika için 600 m göz önüne alınmıĢ ve Çizelge 2.5. de verilmiĢtir.
Çizelge 2.5. Kentsel YeĢil Alanların Planlanmasındaki Temel Ölçütler
YeĢil Alan Grubu Her Birimin Hizmet Edeceği Nüfus KiĢi BaĢına Alan Gereksinim m² Toplam Alan Gereksinim (Da)
Hizmet Alanı Yarıçap (m) YürümeUzaklığı (m) Yürüme Süresi (dakika) Ortalama En
Yüksek Ort. Yüksek En Ort. Yüksek En Konut Bahçesi DeğiĢebilir DeğiĢebilir DeğiĢebilir - - - - Çocuk Bahçesi 5000 6 30 400 600 400 600 10 15 Oyun Alanı 10000 8 80 600 800 400 600 10 20 Mahalle Parkı 5000 8 40 800 1200 800 1200 20 30 Semt Parkı 20000 8 160 800 1200 800 1200 20 30 Kent Parkı 100000 10 1000 800 1200 1200 1600 30 40 Anakent Parkı 250000 20 5000 2400 3200 2400 3200 60 90 Bölge Parkı 1000000 40 40000 - - - -
Not: Çizelgedeki değerler, Türkiye‘de ve yurtdıĢında öngörülen miktarların genel ortalamalarını vermektedir.
Çizelge 2.6. da ise bazı yabancı ülke kentlerinde ve Türkiye‘de kiĢi baĢına düĢen yeĢil alan miktarları verilmiĢtir (Yıldızcı, 1991).
Çizelge 2.6. Türkiye‘den ve yurtdıĢından, kiĢi baĢına düĢen yeĢil alan değerleri
Kent Adı KiĢi BaĢına DüĢen YeĢil
Alan Miktarı (m²) Kent Adı KiĢi BaĢına DüĢen YeĢil Alan Miktarı (m²)
Frankfurt 154 Üsküp 17 Stutgard 153 Antalya 3,9 Hannover 112 Ġzmir 2,8 Stockholm 107 Ankara 2,3 Washington 50 Ġstanbul 2,1 Brisyol 49 EskiĢehir 0,8 BudapeĢte 37
2.2.5. Açık ve yeĢil alanların önemi
Ekolojik ve rekreasyonel fayda sağlayan kentsel açık ve yeĢil alanlar, sosyal ve mekânsal açıdan birçok öneme sahiptir.
YerleĢmelerin doğal özelliklerini ortaya çıkarma, yapı yoğunluğunu yönlendirme, kentlerin geliĢmesini sınırlandırma ve spekülatif geliĢmeleri önlemek için tampon bölge görevi yapma, doğal ve tarihi çevreyi koruma gibi konularda yeĢil alanların önemi büyüktür. Kentsel büyümeye engel oldukları gibi kentsel büyümenin aĢamalarını ve yönünü de belirler (Aksoylu ve ark., 2005).
— Açık-yeĢil alanlarda kullanılan bitkisel ve yapısal materyaller form, ölçü, doku, renk, çizgi gibi özellikleri ile kent mekânına fiziksel ve estetik değer sağlarlar,
—Kentlerin monoton geometrik yapı veya yapı kitlelerinin sert dokularını hafifletir, keskin hatlarını yumuĢatır, onlara canlılık verir. Ġnsan ile çevre, yapı ile yapı, yapı kitleleri ile boĢluklar arasında denge sağlar ve organik bir iliĢki kurarlar,
— Mikroklimayı kontrol eder ve düzenler. Örneğin kent ortamında havayı temizler, oksijen miktarını artırır, tozu veya havadaki kirli materyalleri tutar, hava sirkülâsyonu sağlar, hava akımını ve nemini düzenler, ısı yükselmesini önler, havayı serinletir, rüzgâr hızını azaltır ve istenilen istikamete yöneltir,
—Sınır, engel ve perde oluĢturur; Araç ve yaya trafiğini yönlendirir ve kolaylaĢtırır. Kentiçi sirkülâsyon da kolaylık sağlar. Gizlilik ve mahremlik yaratır. Yansıyan veya göz kamaĢtıran ıĢığı elemine eder,
—Bireyin ve toplumun aktif ve pasif rekreasyonel ihtiyaçlarının (eğlenme, dinlenme, görme, spor etkinlikleri gibi) karĢılanması için imkân oluĢturur,
—Ġnsan psikolojisine olumlu katkı sağlar; Kent ortamı stresinin olumsuz etkilerini azaltır.
—Ġnsan iliĢkilerini olumlu yönde etkileyerek bireylerin sosyalleĢmesine yardımcı olur. Doğa ve çevre kavramlarının konusunda bilgilenme ve bilinçlendirmede önemli rol oynar,
—Gürültüyü absorbe eder veya azaltır. Ġstenmeyen objeleri veya görüntüyü kamufle eder,
—Ekonomik yarar sağlar; yaĢama sevinci sağlayarak iĢgücü ve verimi artırır, sağlık yönünden olduğu kadar beslenme ve diğer kullanımlar için ekonomik katkı sağlar, peyzaj amaçlı bitkisel üretim ve pazarlama ile ilgili sektörlerin geliĢmesine katkıda bulunur (Gül ve Küçük, 2001).
2.3. Coğrafi Bilgi Sistemleri ( CBS)
Son yıllarda hızla ilerleyen ve teknolojinin vazgeçilmez amaçlarından biri olan Bilgiden yararlanma olgusu, ülkelerin sahip olduğu ve geleceğe yönelik planlamalarında kullanabileceği en büyük hazinedir. Bu nedenle CBS nin oluĢturulması, hızlı, etkin ve dinamik bir bilgi akıĢının sağlanması, bürokrasinin hantal yapısının kırılarak etkin bir yapıya kavuĢturulması, tüm kurumlar arasında koordinasyonun daha etkin olarak ön plana çıkarılmasında çağdaĢ teknolojik imkânlardan yararlanılması büyük önem taĢımaktadır (Erdi ve ark., 2004).
Bilgisayar teknolojilerinde meydana gelen geliĢmeler coğrafi verilerin de analizinde kullanılabilecek değiĢik olanakları ortaya çıkarmıĢtır. Farklı kullanıcılar tarafından konumsal verileri toplayan, depolayan, sorgulayan ve analiz eden bilgisayar sistemlerine ihtiyaç duyulması bu sektördeki geliĢmelere hız katmıĢtır.
CBS‘nin dünyada konumsal bilgi ile ilgilenen kiĢi, kurum ve kuruluĢlar arasında pek çok alanda uygulama kolaylığı sağlaması sonucunda Coğrafi Bilgi Sistemleri‘nin standart bir tanımı yapılamamıĢtır (Uz, 2005).
CBS‘nin farklı kiĢiler tarafından yapılmıĢ bazı tanımlamalarına bakacak olursak; Burrough‘un tanımına göre CBS, belli bir amaç ile yeryüzüne ait verilerin toplanması, depolanması, sorgulanması, transferi ve görüntülenmesi iĢlevlerini yerine getiren araçların tümüdür. Dale ise CBS‘nin tanımını yaparken, Cografi Bilgi Sistemleri‘ni ―Genel harita bilgilerini görüntülemeye yarayan bilgi yönetimi sisteminin bir sekli‖ olarak tanımlamıĢtır (Yomralıoğlu, 2000).
CBS, geometrik ve geometrik olmayan verilerin, yönetim, personel, yazılım, donanım yardımıyla; veri değiĢim standartlarına uygun Ģekilde bir araya getirilerek depolanması, analiz edilmesi, sorgulanması, kullanıcıların isteklerine cevap verecek biçimde tasarlanması ve hizmete sunulması ile oluĢan teknolojik bir sistemdir (Erdi ve ark., 2004).
CBS her türlü coğrafi referanslıbilginin etkin olarak elde edilmesi, depolanması, güncellenmesi, kullanılması, analizi ve görüntülenmesi için bilgisayar donanımı, yazılımı, personel ve yöntemlerin organize olarak bir araya toplanmasını ifade eder. Dünya genelinde GIS (GeographicInformation System) olarak adlandırılan bu sistem, geliĢmeye dayalı yerel yönetim stratejisinde kentlerin planlanması, planların uygulanması, kentli ve taĢınmazların coğrafi olarak izlenmesi gibi alanlarda etkin Ģekilde kullanılan bir araç haline gelmiĢ ve kent bazına indirgendiğinde Kent Bilgi
Sistemi çatısı altında yerini almıĢtır (Anonim, 2010/e).
2.3.1. Kent bilgi sistemi (KBS)
Kent bilgisi, altyapıdan üstyapıya, planlamadan sağlığa, güvenlikten ulaĢıma, eğitimden turizme kısaca kent hayatındaki tüm olgulardır. Kurumlarca toplanan, saklanan, paylaĢılan ve gerektiğinde kamuya sunulan hizmetlerdeki her bir fonksiyon kent bilgisiyle doğrudan iliĢkilidir. (Yomralıoğlu, 1999).
―Kent Bilgi Sistemi; ise Kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum kararlar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler, yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir Ģekilde irdelemek amacıyla oluĢturulan, CBS nin kent bazında bir uygulaması olan konumsal bilgi sistemlerinden birisidir‖ (Yomralıoğlu, 2000). CBS nin alt sistemleri ġekil 2.1 de verilmiĢtir.
ġekil 2.1. CBS‘nin Alt Sistemleri
*Tahsin YOMRALIOĞLU‘nun ―Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar‖ isimli eserinden faydalanılarak yeniden çizilmiĢtir.
Kent Bigi Sistemi kent ve kentliye ait bilgilerin belirli yöntemlerle toplanması uygun yazılım ve donanımlar kullanıp bir veri tabanına aktarılması, veriler arasındaki iliĢkilerin kurulması, yönetilmesi ve doğru sorgulamalar oluĢturup analizlerin yapılarak kentin her türlü ekonomik, sosyal, kültürel, idari ve diğer hizmetlerinin en iyi Ģekilde gerçekleĢtirilmesini sağlamak amacı ile kurulan sistemleri ifade eder (Alkaya,2009).
Bir baĢka deyiĢle Kent Bilgi Sistemi kent ve kentliye ait farklı amaç ve kurumlarca toplanmıĢ verilerin belli bir disiplin altında kolay eriĢilebilecek ve yönetilebilecek bilgisayar ortamında bulundurularak bir veya birden fazla kurumun değerlendirip sonuç aldığı ve bilgiye hâkim olduğu sisteme denir(Alkan, 1995).
2.3.2. KBS’nin amacı
Kent bilgi sisteminin amacı; milyarlarca grafik ve grafik olmayan bilginin, bir veritabanı sistemi içerisinde organize edilerek, el ile yapıldığında, aylarca sürecek analizlerin, bilgisayarın hızından yararlanarak çok kısa bir sürede yapılmasını sağlayarak, bu analiz sonuçları ile karar verme mekanizmalarını desteklemektir‖ (MaraĢ 2002).
KBS özellikle planlama ve hizmet amaçlı yatırım çalıĢmalarında yerel yönetimlerin optimum kararlara ulaĢabilmesi için doğru-karar verme kapasitesini arttırmak, bu yatırımlara kentlilerin top yekun katılımını sağlamak, kentliye çağdaĢ anlamda etkin hizmetler sunulmasına yardımcı olmak, yerel yönetimler kapsamında elde edilecek ve halihazırda bulunan bilgiyi en etkin ve sistematik Ģekilde sunmaktır. Dolayısıyla KBS, bilhassa kentsel hizmetlerinin yerine getirilmesinde yerel yöneticiler için önemli bir karar-destek sistemidir (HaĢal, 1999).
Gürpınar (2001)‘e göre KBS nin amacı Ģöyledir:
1. Kent insanlarının gereksinimlerini ele almak, sorunları çözücü, etkin, akilci mekânsal planlama için gerekli tüm kent verilerine hızlı ve etkin olarak ulaĢabilmek,
2. Kentte yasayan insanlara iliĢkin demografik, sosyal ve ekonomik bilgileri depolayarak mekânsal planlamanın yanında sosyal, kültürel ve ekonomik planlamayı da hedeflemek,
3. Altyapı, ulaĢım, sağlık, güvenlik, denetim gibi hizmetlerin daha verimli, güvenilir, zamanında ve doğru iĢletilmesini sağlamak,
4. Belediye birimleri ve kentle ilgili çalıĢmalar yapan diğer kuruluĢların çalıĢmalarındaki verimliliğin artırılması bu kapsamda bilgi ve çalıĢmaların gereksiz
tekrarlarının ve birbirleriyle çeliĢen doğrultuda etkinliklerde bulunmanın önüne geçmektir.
2.3.3. KBS’nin kapsamı
KBS‘nin iki temel öğesi bulunmaktadır;
1) Belediye sınırları içerisinde yaĢayan kentlilerin sahip olduğu; nüfus, mülkiyet, meslek, sosyal durum, vergi v.b. bilgilerinin toplandığı sözel veritabanı,
2) Kentin topoğrafik özelliklerini belirten; hâlihazır haritaları, mülkiyet durumunu belirten; kadastro haritaları, jeolojik özelliklerini belirten; jeolojik haritaları, Ģehir planlamasını temsil eden; imar ve kentsel tasarım haritaları, kentsel altyapı haritaları v.b. bilgilerin yer aldığı grafik veritabanıdır
Bu öğelerin tümleĢik ve güncel Ģekilde kullanılması baĢta imar hizmetleri olmak üzere, Ģehir planlama hizmetlerinin, sosyal hizmetlerin ve vergi yükümlülükleri ile ilgili diğer çalıĢmaların, turizm faaliyetlerinin, sanayi faaliyetlerinin, altyapı hizmetlerinin daha hızlı ve çağdaĢ bir biçimde yerine getirilmesini sağlayacaktır (HaĢal, 1999).
ġekil 2.2. KBS‘nin veri çeĢitleri
*Tahsin YOMRALIOĞLU‘nun ―Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar‖ isimli eserinden faydalanılarak yeniden çizilmiĢtir
2.3.4. KBS’nin önemi
KBS ile baĢta kente ait mülkiyet, planlama, hâlihazır haritalar gibi grafik gösterimler ile kente ve kentliye ait tanımsal nitelikteki tablosal verileri iliĢkisel veri tabanlarında modellendirerek iki yönlü sorgulamak mümkündür. Örneğin bilgisayar ortamındaki grafik harita üzerinde herhangi bir bina imle ile seçildiğinde, binanın kat adedi, ruhsat yılı, dıĢ görünümü, bu binada oturan Ģahıslara ait kimlik bilgilerine eriĢilebildiği gibi, bir Ģahsın hangi adreste bulunduğu sorusuna da grafik gösterim üzerinden yanıt bulunabilir.KBS‘nin sağladığı katkılar;
1. Kent yöneticileri kente hâkim olur ve daha doğru kararlar verilir. 2. Zaman ve emekten tasarruf sağlanır.
3. Hizmet kalitesi artar. 4. Ekonomik kazanç artar.
5. Kent imar dokusunun düzenlenmesi ve yönlendirilmesi sağlanır.
6. Daha güvenli ve huzurlu bir kent hayatı sağlanır (Yomralıoglu ve Çete, 2002). KBS‘ler kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum karar verebilmek için ihtiyaç duyulan, planlama, mühendislik, eğitim, sağlık, emniyet turizm ve benzeri temel hizmetler ile, yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir Ģekilde irdelemekte, bilgisayar teknolojisinin yardımıyla, kentin sosyokültürel geliĢiminin izlenerek gerekli fiziksel planlama çalıĢmalarının yönlendirilmesine, kentin alt ve üst yapı tesislerinin bakım-onarım ve yenilenmesine, imar-kadastro-insan-toprak iliĢkilerinin kurulmasına, ulaĢım -nüfus-suç vb. analizlerin yapılmasına çağdaĢ bir anlayıĢla yardımcı olmaktadırlar (Yomralıoğlu, 1999).
2.3.5. KBS’nin planlama ve uygulama süreci ile iliĢkisi
Teknolojinin geliĢimi beraberinde bilgi teknolojilerinin geliĢimini sağlamıĢ ve kısa zamanda; tek, doğru ve standart bilgiye eriĢimi çok daha rahat hale getirmiĢtir. Bunların bir sonucu olarak da kent bilgi sisteminin oluĢturulması gündeme gelmiĢtir. Kent bilgi sistemi; verinin niteliği ve planlama sürecine kazandırdığı zaman bakımından önemli bir araç olmaktadır.
―GIS, yapılan analizler ve edinilen görsel bilgi verileri arasında bağlantılar kurarak doğru stratejilerin belirlenmesinde yardımcı bir rol oynamaktadır. Bu sistem, aynı zamanda mevcut çevreye en uygun yerleĢim kararının alınmasında da Ģehir
planlamacılara yardımcı olduğundan yönlendirici ve zaman kazandırıcı olmaktadır‖ (Tokman, 1999).
Kent bilgi sistemi yapısal olarak geniĢ bir içeriğe sahiptir. E-Devlet süreci içerisinde Ulusal Bilgi Sistemi‘nin içerdiği altyapının büyük çoğunluğunu, kent bilgi sistemi kentsel manada içermektedir. Bu durumu ile kent bilgi sistemi ele alındığında planlama açısından sadece arazi kullanım bilgilerinin istenilen Ģekilde elde edilmesi değil, uygulama ve yönetme alanında da kent planlama disiplinine büyük katkıda bulunmaktadır. ġehir planları niteliksel olarak yaĢayan planlardır; insanlar için mevcutta ve gelecekte yaĢanabilir çevrelerin oluĢturulması, sektörler açısından geliĢmiĢliğin sağlanması ve bu etkilerin düzenli kontrolü ana hedefler olarak belirlenir. Bu bağlamda KBS‘nin kent planlama sürecine katkısı Ģu Ģekilde ortaya çıkmaktadır;
1.Planlamaya katkısı bulunacak ve altlık teĢkil edecek bilgilerin doğru, standart, güncel ve kısa zaman aralığında elde edilmesini,
2.Bilgilerin sentezi ve kendi arasında analizi ile tasarım sürecine katkı, 3. Kent kullanıcılarının planlama sürecinde yer almasını sağlamaktadır,
4. Ġmar faaliyetleri, kentsel ekonomi ve çevresel faktörleri ile ilgili kontrolünü, 5.Planlama doğrultusunda kentsel hareketliliğin kontrol altına alınması ve planın hedeflerine ulaĢılması açısından katkı sağlamaktadır (Sert, 2006).
3. MATERYAL VE METOT
ÇalıĢmanın bu bölümünde, araĢtırma kapsamında kullanılan materyal ve yöntem özetlenmeye çalıĢılmıĢ, yönteme iliĢkin akıĢ diyagramı verilmiĢtir.
3.1. Materyal
ÇalıĢmada kullanılan grafik ve grafik olamayan veriler, çalıĢmanın temel materyalidir. Bu bölümde çalıĢma kapsamında kullanılan materyal kapsamlı bir Ģekilde verilmeye çalıĢılmıĢtır.
Temel araĢtırma materyalini Konya kenti Meram ilçesi 2010 yılı itibariyle hâlihazırda kullanılan aktif yeĢil alanlar ve 1/1000 uygulama imar planında 2020 hedef yılı için öngörülen tahmini aktif yeĢil alanlar oluĢturmaktadır. AraĢtırma materyalini oluĢturan araĢtırma alanı ve kullanılan veriler aĢağıda verilen alt baĢlıklarda sınıflandırılmıĢtır.
3.1.1. ÇalıĢma alanı
Konya, coğrafi olarak 36041' ve 39016' kuzey enlemleri ile 31014' ve 34026' doğu boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü 38257 km² (göller hariç)'dır. Bu alanı ile Türkiye'nin en büyük yüzölçümüne sahip olan ilidir. 2009 yılı Ocak ayı itibariyle 982012 kiĢilik bir nüfusa sahiptir.
Konya Ġli mücavir sahasıyla 206479 ha dır (Çizelge 3.1.).
Çizelge 3.1. Konya kenti ve Meram Ġlçesi idari sınırları
Konya Mücavir Sahası BüyükĢehir Belediyesi Meram Ġlçesi Belediye
Ġdari Sınır (ha) 206.479 198.821 73.867
Konya ilinin yüzölçümü olarak çok büyük olması il ve ilçe sınırları içinde farklı topoğrafik yapı ve sosyal-kültürel farklılıklar oluĢturmuĢ, bu durum farklı yapılaĢma özellikleri ortaya çıkarmıĢtır. Kentin geliĢmesi istenmeyen güney yönü, bilinen jeolojik ve yeraltı suyu sakıncaları ile bütün planlarda hep aynı konumda korunmaya çalıĢılmıĢtır. Yapılan imar planlarında da güney geliĢme yönündeki yerleĢmeler, kırsal
karakterin ve doğal çevrenin korunduğu bir ortam Ģeklinde oluĢturulmuĢtur. Anayol/yollar üzerinde blok nizamda yapılarla, arka planda tarım iĢletmesi konumunda bahçeli yapılar, ağaçlı alanların korunması planlanmıĢtır.
ÇalıĢma alanını Meram ilçe sınırları içerisinde bulunan 89 adet mahalle oluĢturmaktadır. AraĢtırma konusu olan aktif yeĢil alanlar tespit edilirken, kentsel ve kırsal yaĢam faaliyetlerinin egemen olduğu bütün mahalleler irdelenmiĢtir (ġekil 3.1.).
ġekil 3.1. Meram ilçesi mahallelerinin yerleĢme özellikleri
Kırsal-yaygın konut yapısı, düĢük yoğunluklu nüfus yüklenen, kentsel yaĢam ile bütünleĢmeyen, köy karakteri yüksek olan, kırsal yaĢam özellikleri sergileyen bu mahalleler, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin egemen olduğu ekonomik yapı içersinde bulunmaktadırlar. Bu mahalleler Antalya çevre yolunun güney ve güney batısını kapsamakta olup Ģunlardır:
Dere ÂĢıklar, Çayırbağı, Çomaklı, Boruktolu, Ali Ulvi Kurucu, Karaaslan Aybahçe, Loras, Telafer, mahalleleri,
06.03.2008 tarihinde kabul edilen 5747 sayılı kanun ile Meram ilçe belediyesinde mahalle statüsüne geçen Çarıklar Fatih, Karadiğin (karadiğin deresi ve
karadiğin toptaĢ), KaĢınhanı (KaĢınhanı istasyon ve kaĢınhanı yeni) ilk kademe belediyeleri (artık mahalle ),
Alakoka, Boyalı, Hasanköy, Pamukçu, Yaylapınar KaĢ, Yaylapınar Süleymaniye, Yaylapınar Uhud ve Yenibahçe mahalleleridir.
Ayrıca Alakoka, Boyalı, Hasanköy, Pamukçu, Yaylapınar KaĢ, Yaylapınar Süleymaniye, Yaylapınar Uhud, Yenibahçe mahalleleri de 1/1000 uygulama imar planında imara açılmamıĢ bölgelerdir.
Daha sonraki bölümlerde verilen aktif yeĢil alanlara iliĢkin tematik haritalar incelenirken, aktif yeĢil alanların ġekil 3.1. de görüleceği üzere kahverengi lekelerle gösterilen yerleĢim bölgelerinde yoğunlaĢtığı görülecektir.
3.1.2. Kullanılan veriler
Konya kenti meram ilçesi aktif yeĢil alanlarının (kent parkları, mahalle parkları, çocuk oyun alanları, spor alanları) CBS çalıĢmaları ile analiz edilmesine yönelik aĢağıdaki materyallerden faydalanılmıĢtır.
3.1.2.1. Grafik veriler (haritalar, imar plan ve paftaları….)
Konya kenti meram ilçesi aktif yeĢil alanlarının (kent parkları, mahalle parkları, çocuk oyun alanları, spor alanları) yeterliliğini analiz edebilmek için aĢağıdaki haritalardan faydalanılmıĢtır.
—Konya kentinin 2006 yılına ait hava uçuĢ fotoğrafları görüntüsü,
—Konya kenti Meram ilçesine bağlı kent 89 mahalle ve bunların konumsal dağılımlarını gösteren grafiksel ve cad tabanlı harita,
—Konya kentine iliĢkin çeĢitli dönemlerde onaylanmıĢ imar plan paftaları ve —Konya kenti 1/1000 ölçekli Uygulama Ġmar Planı.
3.1.2.2. Grafik olmayan veriler
Amaca yönelik kullanılacak veriler aĢağıdaki Ģekilde gruplandırılmıĢtır
—Konya BüyükĢehir Belediyesi Ġmar Planlama ġube Müdürlüğü ve Kent Bilgi Sistemi ġube Müdürlüğü, Meram Ġlçe Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü ve Konya
BüyükĢehir Belediyesi Park Bahçeler Müdürlüğü‘nden temin edilen çalıĢma alanına ait yeĢil alanların dağılımlarını ve büyüklüklerini gösteren veriler,
—KiĢi basına düsen yeĢil alanların tespit edilmesine yönelik, Konya BüyükĢehir Belediyesi Numarataj Bürosundan temin edilen 2009 yılı nüfus verileri,
—TUĠK‘den alınan nüfus bilgileri,
—Konya Kenti Ġmar Planı AraĢtırma Raporları ( 1946, 1954, 1965, 1975, 1983, 1999 ) ve planları,
—Alana iliĢkin daha önce yapılmıĢ olan tez, araĢtırma ve projeler,
—Açık ve yeĢil alan sistemleri ile ilgili daha önce yapılmıĢ olan çalıĢmalar ve —AraĢtırma alanına ait fotoğraf, resim gibi görsel malzeme ile yerinde tespit ve gözlem çalıĢmalarından elde edilen güncel verilerdir.
3.2. Metod
ÇalıĢmada yeĢil alanların tespit edilmesi ve analizlerin yapılması için CBS kullanılmıĢtır. Konya kenti Meram ilçesine ait aktif yeĢil alanların değerlendirilmesi için izlenen iĢlem adımları ġekil 3.2. de gösterildiği gibidir.
ġekil 3.2. Aktif yeĢil alanlarının CBS ile değerlendirilmesinde izlenen akıĢ seması
ÇalıĢmada yeĢil alanların tespit edilmesi ve analizlerin yapılması için CBS kullanılmıĢtır. CBS çalıĢmalarında kullanılan yöntemler aĢağıda açıklanmaktadır.
3.2.1. CBS çalıĢmaları kullanılarak yapılan analizler
ÇalıĢmanın ilk adımı olarak Meram ilçesinde mevcut bulunan aktif yeĢil alan kullanımlarına iliĢkin sayısal veriler toplanmıĢtır. Daha sonra ilçe genelinde imara açılan mahallelerdeki yeĢil alanların büyüklükleri belirlenmiĢtir. Ġmara açılmamıĢ alanlar yalnızca mahalle isimleriyle özetlenmiĢtir. Aktif yeĢil alan kapsamında; kent parkları, çocuk oyun alanları, mahalle parkları ve spor alanları ele alınmıĢtır.
YerleĢim yerlerindeki yeĢil alan kullanımlarının belirlenmesi amacıyla mahalle sınırları gözetilerek araĢtırma alanları sınırlandırılmıĢtır. AraĢtırma alanında ilçeye ait onaylı 1/1000 ölçekli uygulama imar planında öngörülen yeĢil alanların kentsel alandaki dağılımları belirlenmiĢtir. Böylelikle kiĢi baĢına düĢen yeĢil alan standartları hesaplanmıĢ ve gereken yeĢil alan miktarları tepit edilmiĢtir.
Ġmar planı üzerinde gerek sayısallaĢtırma olsun gerekse alan hesaplama ve sorgulama iĢlemlerinde olsun haritalama ve CBS çalıĢmalarında baĢarılı sonuçlar veren Mapınfo Professional 8 ve Net cad 4,0 yazılımları kullanılmıĢtır.
Amaç doğrultusunda elde edilen veriler gruplandırılarak mahallelerin dağılımını gösteren sayısallaĢtırılmıĢ haritalara, öznitelik bilgisi olarak islenmiĢtir (ġekil 3.3.)
Her bir mahallenin nüfusları öznitelik bilgisi olarak islendikten sonra analizleri görsel hale getirilmek için sorgulamalar yapılmıĢtır (ġekil 3.4).
ġekil 3.4. Mapınfo Professional 8 programında gerçekleĢtirilen sorgulamalar
Mevcut yeĢil alan kullanımı kentsel nüfusun kullanım yoğunluğu ve aktivite olanakları açısından değerlendirilmiĢtir. Yapılan sınıflandırma kapsamında, ilçeyi oluĢturan 89 mahalle ünitesinin mevcut arazi kullanım kararlarına binaen açık-yeĢil alan varlığı, kiĢi baĢına düĢen değerler açısından irdelenerek, açık-yeĢil alan kullanımlarının mekânsal dağılımı belirlenmiĢtir.
ÇalıĢmanın diğer aĢamasında ise yeĢil alanlara iliĢkin imar planı tadilatları incelenmesi ve yerinde gözlem yolu ile elde edilen veriler doğrultusunda mevcut yeĢil alanların kent mekânındaki dağılımları ortaya konmuĢtur. Meram ilçesinde aktif yeĢil alanların yeterliliği imar planında öngörülenler ve mevcutta bulunan aktif yeĢil alan kullanımı kapsamında her mahalle için ayrı ayrı incelenmiĢtir. Son aĢamada ise mevcutta bulunan ve önerilen rekreasyon kullanımlarının metrekare cinsinden yüzey ölçüleri imar planı projeksiyon nüfusuna ve güncel nüfus değerlerine bölünmüĢtür. ÇalıĢmaya yön veren hedef yılı 2020 olarak seçilmiĢ ve projeksiyon nüfusu üssel artıĢ yöntemi ile belirlenmiĢtir.
4.ARAġTIRMA BULGULARI
4.1.Konya Kenti’nin Doğal Özellikleri
4.1.1. Ülke ve bölge içindeki yeri
Yüzölçümü 38257 km² (göller hariç)'dır. Bu alanı ile Türkiye'nin en büyük yüzölçümüne sahip olan ilidir. Ortalama yükseltisi 1016 m'dir. Ġdari yönden, kuzeyden Ankara, batıdan Isparta, Afyonkarahisar, EskiĢehir, güneyden, Ġçel, Karaman, Antalya, doğudan, Niğde, Aksaray illeri ile çevrilidir (ġekil 4.1.).
ġekil 4.1. Konya Ġli'nin ülke ve bölge içindeki yeri (Anonim, 2010/a) 4.1.2. Coğrafi konum
Konya ili, doğal açıdan kuzeyinde Haymana platosu, kuzeydoğuda Cihanbeyli Platosu ve Tuz Gölü'ne, batısında BeyĢehir Gölü'ne ve AkĢehir Gölü'ne, güneyinde Sultan Dağları'ndan baĢlayan Karaman ilinin güneyine kadar devam eden, Toros yayının iç yamaçları önünde bir fay hattı boyunca oluĢmuĢ volkanik dağlara, doğusunda ise Obruk platosuna kadar uzanır (Anonim, 2010/c).
konisi üzerinde kurulmuĢtur. Kent ortalama 1024 m. yüksekliğindedir. En yüksek noktası kent merkezindeki Alaeddin Tepesi (1080 m.), en alçak yeri ise Aslım Bataklığı (975 m.)'dır. Meram Çayı konisinin sonunda eski bir göl tabanı olan pürüzsüz bir düzlük halinde Konya Ovası baĢlamaktadır. Konya Ovasının batıya eğimi %0,3‘tür (Anonim 1964).
4.1.3. Topoğrafya
Kentte (çalıĢma alanında) yükseltiler 1000 m ile 2050 m arasında değiĢmektedir. Topoğrafya Kentin batısında (meram yakınında) 1250 m münhanisinden itibaren batıya doğru bariz yükselme baĢlamakta ve Loras Dağı‘nda (2050 m) zirveye ulaĢmaktadır. Bu batı yamaçları kuzey-güney yönünde uzanmaktadır (TaĢçı,1998).
ÇalıĢma alanının kuzey, doğu ve güneyi tamamen düzlüktür. Kentin doğu kısmında eğimin %10'nun altında olduğu görülür. Kent merkezi daha çok bu alan üzerinde oluĢmuĢtur. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde ise çok hafif bir meyil mevcuttur. Kent merkezinden batıya doğru gidildikçe eğimli alanlarla karĢılaĢılmaktadır. Bu kısımda eğim %10'nun üzerindedir. Özellikle kuzeydoğu ve güneydoğu kısımlarında kent merkezinin doğuya doğru geliĢmesinde bir eĢik oluĢturan % 10-20 arası eğime rastlanırken hemen batıda %20'nin üzerinde eğimler baĢlamaktadır (TaĢçı,1981).
4.1.4. Yeraltı suyu, akarsular, taĢkın alanları
Konya ovasının en önemli akarsuyu ÇarĢamba çayıdır. Diğer önemli akarsular Meram çayı, May deresi, Sille deresidir. Bu akarsular üzerinde, taĢkın kontrolü, kent içme/kullanma suyu sağlamak ve tarım sulaması amaçlarıyla yapılmıĢ Sille, Altınapa, May, Apa ve Ayrancı barajları bulunmaktadır.
TaĢkın alanları; kuzeybatı ve batıdaki engebeli yükseltilerde toprak geçirimli olduğundan akıĢ/yağıĢ oranı % 15 mertebesindedir. Bu yörelerdeki dereler, örnek, Selçuk üniversitesinin kuzeyindeki ġadiye deresi, tamamen taĢkın deresi olarak çalıĢmaktadır. Mayıs ortalarından ekime kadar su görülmez. 7 ay hiç su beslemesi olmaz. Yılda 1,0 m derinlikte su buharlaĢır.
Yer altı suyunda son 15–20 yıl içinde 25 m kadar azalma olmuĢtur. 80‘li yılların baĢında yapılan değerlendirmede, yıllık emniyetli verim 318.500.000 m3 olarak hesaplanmıĢtı. Kentin hâlihazır su kullanımı yılda 70–80 milyon m3‘ tür. Yeraltı suyu iĢletmesine en uygun yöreler güneyde yer altı suyunun en temiz olduğu Alakova,
Yenibahçe ve Alibeyhöyüğü köyleri civarıdır (TaĢçı,1998).
4.1.5. Jeolojik Yapı
Konya yöresinin karmaĢık bir jeolojik yapısı vardır. Ana unsurlar kalker, mermer ve Ģisttir. Ovanın temelinde, en altta Ģist, sonra kalker ve püskürük külteler görülür. Bunların üzerinde tekrar kalker, kil, marn ve killi kumlu formasyonlar bulunur. Bu tabakalar düĢük geçirgenlikli bir taban oluĢturur. Konya ovasında, özellikle Ilgın, Yalvaç, AkĢehir, BeyĢehir, SeydiĢehir ve Tuzgölü civarında volkanik malzeme geniĢ alanlar kapsar. Bu yörelerin jeolojik çağlar boyunca yoğun volkanik olaylara sahne olduğu kuĢkusuzdur. Bugün ise bir deprem riski olmadığı sanılmaktadır.
Ovanın çukur alanlarında geçirimsizlikten dolayı oluĢan bataklıkların bugün kurumuĢ oldukları düĢünülürse, çalıĢma alanı içinde kalan ovalık bölgede jeolojik formasyondan gelen bir yerleĢme engeli bulunmamaktadır. Batı ve kuzeybatı yamaçlarında ise sert ve kazımı güç tabakalar yerleĢme maliyetini belli bir ölçüde etkileyecektir (TaĢçı 1998).
4.1.6.Toprak Yapısı
Konya ilinin toprakları, düz veya hafif dalgalı topografya da eski göl ve deniz tortulları ile volkanik kayaçlar üzerinde oluĢmuĢtur. Kalınlığı fazla olmayan ince taneli bileĢenlerden oluĢmuĢ bu toprakların su, drenaj ve erozyon gibi sınırlayıcı faktörlere rağmen verim güçleri orta derecelidir. En önemli sınırlayıcı faktör sudur. Bilinçsizce yapılan tarım faaliyetleri ilde mevcut kullanılabilir alanları verimsiz hale getirmiĢtir.
YağıĢların fazla olduğu geçmiĢ yıllarda önemli zararlara neden olan taĢkınlar meydana gelmiĢtir. "Konya Ovası Drenaj Projesi" tamamlanması halinde geniĢ bir alanda izlenen taban suyu taĢkın ve tuzlama problemleri de azalacaktır (Anonim, 2006).
Hâlihazır kentin bulunduğu alan ve yakın çevresindeki topraklar I. sınıf yüksek verimli alüvyal tarım topraklarıdır. Aynı topraklar kentin doğusuna doğru uzanan ovada da görülmektedir. II. Sınıf alüvyal topraklar kentin bitiĢik batısında baĢlayıp batıya doğru uzanmaktadır. Bunlarda halen verimli kuru tarım yapılan topraklardır. Kentin diğer bölgeleri genellikle IV. ve VII. sınıf tarım topraklarıdır ve yerleĢme engeli oluĢturmazlar (TaĢçı 1998).
