الأَندَلُس في الأدب التركي الحدیث

(1)

ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻛﺮﺘﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا

ﺪﻣﺎﺣ جﺎﺤﻟا رﺎﺘﺴﻟا ﺪﺒﻋ

* (Abdulsattar Elhajhamed)

ﺺﺨﻠﻣ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا فوﺮﺤﻟﺎﺑ بﻮﺘﻜﻤﻟا ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻛﺮﺘﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ةرﻮﺻ ﺔﻟﺎﻘﻤﻟا هﺬھ لوﺎﻨﺘﺗ ) "ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا" 1839 -1928 ﺦﯿﺸﻟا ﻦﻣز ﻰﻟإ ﺪﺘﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷﺎﺑ كﺮﺘﻟا ﺔﻗﻼﻋ ﻦﻋ ﺔﺤﻤﻟ مﺪﻘﺗ ذإ (م ةرﻮﻛﺬﻤﻟا ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﻮﺿﻮﻤﻟ خﱢرﺆﺗو ،ﻲﺑﺮﻋ ﻦﺑا ﻲﻓﻮﺼﻟا ءﺎﺑدﻷا ﻢھأ ﺮﻛﺬﺑ .ﺔﯿﺑدﻷا ﻢﮭﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا اﻮﻟوﺎﻨﺗ ﻦﯾﺬﻟا ﻲﻓ ﻚﻟذ ةﺮﱢﺴﻔُﻣ ،ﺔﯿﺑدﻷا ﻢﮭﻟﺎﻤﻋأ ﻲﻓ ﺎﮭﺗﺎﯿﻠﺠﺗو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا مﺎﮭﻠﺘﺳا بﺎﺒﺳأ ﻲﻓ ﺔﻟﺎﻘﻤﻟا هﺬھ ﺚﺤﺒﺗو ﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ نﻮﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا بﺎّﺘﻜﻟا ﺪﺟو ﺪﻘﻓ ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﺎﮭﺑ ﺮﻤﺗ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا فوﺮﻈﻟا ءﻮﺿ ﺎ تﺎﯾﻮﻨﻌﻣ ﻊﻓﺮﻟ ﺔﻠﯿﺳو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺖﻧﺎﻜﻓ ،بﺮﻐﻟا تﺎﻤﺠھ ﮫﺟو ﻲﻓ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻠﻟ ﻢﮭﻣﺰﻠﯾ .ةﺮﺒﻌﻟا ﺬﺧﻷ ﺎﺳرد ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺮﯿﺼﻣ نﺎﻛو ،رﺎﺴﻜﻧا ﺔﻟﺎﺣ نﻮﺸﯿﻌﯾ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﯾﺬﻟا ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا تﺪﺑ مﺎﻋ ﻞﻜﺸﺑو ،ﺔﺳورﺪﻤﻟا ﺔﯿﺑدﻷا لﺎﻤﻋﻷا ﻲﻓ نﺎﺒﺳﻹاو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ةرﻮﺻ ﻦﯿﺒﺗ ﺔﻟﺎﻘﻤﻟاو .ﺔﯿﺒﻠﺳ ﺖﻧﺎﻛ ﺪﻘﻓ نﺎﺒﺳﻹا ةرﻮﺻ ﺎﻣأ ﺔﻗﺮﺸُﻣ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ةرﻮﺻ :ﺔﯿﺣﺎﺘﻔﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ،ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا حﺮﺴﻤﻟا ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ،ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻛﺮﺘﻟا بدﻷا ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا .ﻲﻣﻼﺳﻹا بدﻷا ،بادﻵاومﻮﻠﻌﻟاﺔﯿﻠﻛغادﻮﻟوأﺔﻌﻣﺎﺟ/ﺎﮭﺑادآوﺔﯿﺑﺮﻌﻟاﺔﻐﻠﻟاﻢﺴﻗبادﻵاﺔﯿﻠﻛلﻮﺒﻨﻄﺳاﺔﻌﻣﺎﺟ،هارﻮﺘﻛدﺐﻟﺎط/ﺮﺿﺎﺤﻣ لﻮﺒﻨﻄﺳا -ﺔﺻرﻮﺑ / ﺎﯿﻛﺮﺗ

Okutman/Doktora öğrencisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, İstanbul-Bursa/Türkiye, abd.81@hotmail.com

Araştırma Makalesi / Research Article - Geliş Tarihi / Received: 01.01.2017 Kabul Tarihi / Accepted: 01.02.2017 - FSMIAD, 2017; (9): 195-217

* 10.16947/fsmia.323365 - http://dergipark.gov.tr/fsmia - http://dergi.fsm.edu.tr

(2)

Yeni Türk Edebiyatında Endülüs

Öz

Bu makalede Arap harfleriyle yazılmış olan (1839-1928) yeni Türk edebiyatındaki Endülüs imajı ele alınmıştır. İbnü’l-Arabî’nin yaşadığı döneme dayanan Endülüs-Türk ilişkileri özet bir şekilde verilmiştir. Söz konusu dönemdeki Türk edebiyatçılarının Endü-lüs’le ilgili vermiş olduğu eserler tanıtılarak Türk edebiyatında Endülüs konusu kronolo-jik bir şekilde ele alınmıştır.

Makalede Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu şartlar göz önünde bulundurularak edebiyatçıların edebî eserlerde Endülüs’ü neden ve nasıl ele aldıkları incelenmiştir. Türk edebiyatçıları, Batı saldırılarına karşı İslâm medeniyetini savunmak için gereken malze-meyi Endülüs’te bulmuşlardır. Endülüs, çöküş dönemini yaşayan Osmanlıların moralini yükseltmek için bir araç olarak kullanılmıştır. Endülüs’ün akıbeti de Osmanlı için bir ders olarak sunulmuştur.

Ele alınmış olan eserlerde Endülüslülerin ve İspanyolların imajları incelenmiştir. Ge-nellikle Endülüslülerin imajı olumluyken İspanyolların imajı olumsuz olmuştur.

Anahtar Kelimeler: Endülüs, yeni Türk edebiyatı, Osmanlı Devleti, Osmanlı

tiyat-rosu, İslâmî edebiyat.

Andalusia in Modern Turkish Literature

Abstract

Andalusia in modern Turkish literature Abstract This article discusses the image of Andalusia in modern Turkish literature written in Arabic script (1839-1928).It provides an overview of the relationship between Ottomans and Andalusia that goes back to the time of mystic sheikh Ibn Arabi. And it chronicles the subject of Andalusia in the Turkish literature in the so-called period by mentioning the most important writers who talked about Andalusia in their literature writings.

This article examines the causes of the of authoring on Andalusia and its manifesta-tions in their literary works interpreted in the light of historical circumstances that were experienced by the Ottoman Empire. Turkish writers found in Andalusia what enforces them to defend Islamic sevilaisation against western attacks. Andalusia was a way to ins-pire Ottomans who were in deteriorated situation. Andalusia end was lesson because of the similar elements between Andalusia and the Ottoman Empire.

It also presents an image of Andalusians and the Spanish people in the given literary works. Generally the image of Andalusians seemed bright but the image of Spanish pe-ople was negative.

Keywords: Andalusia, modern Turkish literature, Ottoman Empire, Ottoman theater,

(3)

ًﻻوأ - :ﺔﻣﺪﻘﻣ ﺔﯾﺮﯿﺒﯾﻷا ةﺮﯾﺰﺠﻟا ﮫﺒﺷ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ اوﺮﻄﯿﺳ ﻲﺘﻟا ﻖطﺎﻨﻤﻟا ﻰﻠﻋ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا بﺮﻌﻟا ﮫﻘﻠطأ ﻢﺳا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺔﻌﺒﺳ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ةﺮﻄﯿﺳ تﺮﻤﺘﺳا ﺚﯿﺣ .يﻮﻣﻷا ﺮﺼﻌﻟا ﻲﻓ (لﺎﻐﺗﺮﺒﻟاو ﺎﯿﻧﺎﺒﺳإ) ﺎﺒﺳﻹا ﻦﻜﻟ .ةدﺪﻌﺘﻣ ﻦﯾدﺎﯿﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻠﻟ تازﺎﺠﻧإ ﺖﻘﻘﺣ ةرﺎﻀﺣ ﺎﮭﻟﻼﺧ اﻮﻣﺎﻗأ ،نوﺮﻗ ءﺎﻀﻘﻟا اﻮﻋﺎﻄﺘﺳا ن )مﺎﻋ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ةرﺎﻣإ طﻮﻘﺳ ﻊﻣو ،ًﺎﯿﺠﯾرﺪﺗ ﺎﮭﯿﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﻢﻜﺣ ﻰﻠﻋ 897 =ه 1492 ﺖﮭﺘﻧا (م .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ًﺎﻣﺎﻤﺗ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺔﻄﻠﺳ روﺮﻣ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ،دﻮﻘﻔﻤﻟا ﻢﮭﺳودﺮﻓ ﻲﮭﻓ ،ًﺎﻌﯿﻤﺟ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺪﻨﻋ ﺔﻤﮭﻣ ﺔﻧﺎﻜﻣ ﺲﻟﺪﻧﻸﻟو ﻢﻟ ﺎﮭﯿﻓ ﻢﮭﻤﻜﺣ رﺎﺛﺪﻧا ﻰﻠﻋ نوﺮﻘﻟا ﺎًﻋﻮﺿﻮﻣ ترﺎﺻو ،ﻢﮭﺗﺮﻛاذ ﻲﻓ ﺔﺷﻮﻘﻨﻣ ﺎھاﺮﻛِذ ﺖﯿﻘﺑو ﺎھﻮﺴﻨﯾ ﻲﻛﺮﺘﻟاو ﻲﺑﺮﻌﻟا ﺎﮭﻨﻋ ﺐﺘﻜﻓ ،ﻢﮭﺘﻨﺴﻟأو ﻢﮭﻗاﺮﻋأ فﻼﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺑدﻷا ﻢﮭﺋﺎﺑدأو ﻢﮭﺋاﺮﻌﺷ لﺎﻤﻋﻷ ﻢﮭﺼﺼﻗو ﻢﮭﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣو ﻢﮭﺗﺎﯾاور ﻲﻓ ﺎﮭﺗرﺎﻀﺣو ﺎﮭﺨﯾرﺎﺗ اﻮﻟوﺎﻨﺗ ذإ ،ﻢھﺮﯿﻏو يﺰﯿﻟﺎﻤﻟاو ﻲﻧﺎﺘﺴﻛﺎﺒﻟاو ﻓ ﺔﻤﮭﻣ ﺔﻧﺎﻜﻣ ﺖﻟﺎﻨﻓ ،ﻢھرﺎﻌﺷأو .ﺔﻗﺮﻔﺘﻤﻟا ﺎﮭﺗﺎﻐﻠﺑ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا بادﻵا ﻲ اﻮﻤﮭﻠﺘﺴﯾ نأو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﻮﺿﻮﻤﺑ ًﺎﻣﺎﻤﺘھا نﻮﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ءﺎﺑدﻷا ﻲﻟﻮﯾ نأ ﻲﻌﯿﺒﻄﻟا ﻦﻣ نﺎﻛ ﺎﻨھ ﻦﻣو هﺬھ تﺮﻣ ﺪﻘﻓ ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ةﺎﯿﺣ ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷا ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻲﻓ ﺎﻤﯿﺳ ﻻو .قﺮﺸﻤﻟا ﺎﮭﺨﯾرﺎﺗ ﻦﻣ ﻢﮭﻟﺎﻤﻋأ ُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﻣ ﺖﻠﻌﺟ فوﺮظو ثاﺪﺣﺄﺑ ﺔﻟوﺪﻟا ﻒﺼﻨﻟا ﻲﻔﻓ ،ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ءاﺮﻌﺸﻟاو ءﺎﺑدﻸﻟ ًﺎﺒﺒﺤﻣ ًﺎﻋﻮﺿﻮﻣ ﺲ تﺎﻋﻮﺿﻮﻤﻟا ﻢھأ ﻦﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﻮﺿﻮﻣ ﺢﺒﺻأ ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا نﺮﻘﻟا ﻞﺋاوأو ﺮﺸﻋ ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا .ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ءﺎﺑدﻷا زﺮﺑأ ﮫﻟوﺎﻨﺗو ،ﻲﻛﺮﺘﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺔﻟوﺎﻨﺘﻤﻟا ًﺎﯿﻧﺎﺛ - :ﺲُﻟَﺪﻧَﻷاو ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﻦﺑا ﻦﯾﺪﻟا ﻲﯿﺤﻣ ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯿﺸﻟا لﻮﺻو ﻦﻣز ﻰﻟإ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷاو ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا عﺎﺟرإ ﺔﯿطﻼﻣ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻲﻓ مﺎﻗأو ،ﺎﮭﻧﺪﻣ ﻰﻠﻋ ددﺮﺘﯾ نﺎﻛ ﺚﯿﺣ ،ﺔﻘﺟﻼﺴﻟا ﻦﻣز ﻲﻓ لﻮﺿﺎﻧﻷا دﻼﺑ ﻰﻟإ ﻲﺑﺮﻋ ) ﻲﻣﺎﻋ ﻦﯿﺑ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ةﺮﺘﻔﻟا ﻲﻓ ناﺮﺣو ﺔﯾﺮﺴﯿﻗو ﺔﯿﻧﻮﻗو 602 -607 =ه 1206 -1211 كﺮﺗو ،(م هﺬھ ﻲﻓ ﺪﺣأ ﻲﺑﺮﻋ ﻦﺑا نﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ﻲﻓ ﺮﯿﺒﻛ ﺮﺛأ ﮫﯾﺪﯾﺮﻣو ﻲﺴﻟﺪﻧﻷا ﺦﯿﺸﻠﻟ نﺎﻜﻓ .ﮫﻟ ﻦﯾﺪﯾﺮﻣ نﺪﻤﻟا .ﺎھردﺎﺼﻣ ﻢھأ 1 ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا لﺎﺳرﺈﺑ ﺖﻠﺜﻤﺘﻓ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷاو ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا اﺬھ ﻦﻣ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻘﻠﺤﻟا ﺎّﻣأو ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻰﻟإ ًاﺮﯿﻔﺳ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻦﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟاو دﺪﻤﻟا ﺐﻠط ﻦﻤﻀﺘﺗ ﺔﻟﺎﺳر ﻞﻤﺤﯾ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺪﯾﺰﯾﺎﺑ ﱠﺚُﺤَﯿِﻟ ﺎﻣور ﻲﻓ ﺎﺑﺎﺒﻟا ىﺪﻟ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺪﯾﺰﯾﺎﺑ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻂﺳﻮﺗ ﺐﻠطو ،نﺎﺒﺳﻹا ﻦﻣ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺔﯾﺎﻤﺤﻟ ﻖﺋاﻮﻋ ﻲﻧﺎﻌﯾ نﺎﻛ ﺬﺌﺘﻗو ﺪﯾﺰﯾﺎﺑ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻦﻜﻟ .ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ءاﺬﯾإ ﻦﻋ ﻒﻜﻟا ﻰﻠﻋ نﺎﺒﺳﻹا ﮫﺘﻌﻨﻣ ﺔﻟود ﻊﻣ ﮫﺑﺮﺣو ،ﻢﺟ ﺮﯿﻣﻷا ﮫﯿﺧأ ﻊﻣ شﺮﻌﻟا ﻰﻠﻋ عاﺰﻨﻟا ﺎﮭﻤھأ ،ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ةﺪﻧﺎﺴﻤﻟ دﻮﻨﺠﻟا لﺎﺳرإ ﻦﻣ ﻦﻣ ﻰﻘﺒﺗ ﻦﻣ ﻞﻘﻧو ﺔﯿﻧﺎﺒﺳﻹا ﻞﺣاﻮﺴﻟا بﺮﻀﻟ لﻮﻄﺳأ لﺎﺳرإ ﻦﻣ ﻻإ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻦﻜﻤﺘﯾ ﻢﻠﻓ .ﻚﯿﻟﺎﻤﻤﻟا .ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﺿارأو ﺮﺋاﺰﺠﻟا ﻞﺣاﻮﺳ ﻰﻟإ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا 2 و ﻢﮭﺑ ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﻦﯿﻔﻘﺜﻤﻟا مﺎﻤﺘھا نﺎﻛ ،ﺎﮭﻠھأو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷﺎﺑ ًادوﺪﺤﻣ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا نﺎﻄﻠﺴﻟا مﺎﻤﺘھا نﺎﻛ ﺎﻤﻠﺜﻣ ﻦﯾﺪﻟا ءﻼﻋ ﻦﻣ ﻞﻛ ﺐﺘﻛ ﺪﻘﻓ ،ﺪﺷُر ﻦﺑا ﻰﻠﻋ ﺔﯾاﺪﺒﻟا ﻲﻓ ﻢﮭﻣﺎﻤﺘھا ﺮﺼﺘﻗاو .ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ًﺎﻀﯾأ ًادوﺪﺤﻣ ت) ﻲﺳﻮﻄﻟا 887 =ه 1482 (م ت)هداز ﻲﺟﺎﺣ يﻮﺻرﻮﺒﻟاو 893 =ه 1488 ﻦﻣ ﻊﯿﺠﺸﺘﺑ ،(م ﺪﻤﺤﻣ نﺎﻄﻠﺴﻟا

1_{M. Erol Kılıç, “İBNÜ’l-ARABÎ Muhyiddin” DIA, c 20; s 495-516.}

2_{Feridun Bilgin,“Gırnata İsyanı (1568-1570) Çerçevesinde Osmanlı-Endülüs İlişkileri” Usûl, 11} (2009/1),117-140

(4)

ت)ةداز ﻲﺟﺎﺣ لﺎﻤﻛ ﻦﺑا مﻼﺳﻹا ﺦﯿﺷ مﺎﻗو .ﺪﺷُر ﻦﺑا رﺎﻜﻓأ ﻰﻠﻋ ﮫﯿﻓ ناّدﺮﯾ ًﺎﺑﺎﺘﻛ ،ﺢﺗﺎﻔﻟا 940 =ه 1534 (م .ًﺎﻀﯾأ "ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﺖﻓﺎﮭﺗ" بﺎﺘﻛ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ ﺔﺑﺎﺘﻜﺑ ﻢﯿﻠﺳ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﺪﮭﻋ ﻲﻓ 3 ﻚﻟذو ،ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا بدﻷا ﻰﻠﻋ ﻦﯿﻌﻠﻄﻣ نﻮﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا كﺮﺘﻟا نﺎﻛ ﺪﻘﻓ بدﻷا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺎّﻣأ رﺎطإ ﻲﻓ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا بدﻷا ﻞﺧﺪﯾ ﻢﻟ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﻮﺿﻮﻣ نأ ﻻإ ،ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ سراﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﻲﺑﺮﻌﻟا بدﻷا ﻢﮭﻤﻠﻌﺗ ت)يﺪﻨﻓأ ﻒﺻاو ﺎﯿﻧﺎﺒﺳﻹ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺮﯿﻔﺴﻟا ﺎﮭﺒﺘﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯾرﺎﻔﺴﻟا ﺔﻠﺣﺮﻟا ءﺎﻨﺜﺘﺳﺎﺑ ،ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺔﺒﻘﺤﻟا 1220 =ه 1806 ﮭﺑ مﺎﻗ ﻲﺘﻟا ﮫﺘﻠﺣر ﺎﮭﯿﻓ ًﺎﻔﺻاو ﺎﯿﻧﺎﺒﺳإ ﻦﻣ ﮫﺗدﻮﻋ ﺪﻌﺑ (م ) ﻲﻣﺎﻋ ﻦﯿﺑ ﺎ 1201 -1202 =ه 1787 -1788 ﺦﺴﻧ ﺎﻤﯿﺳ ﻻو ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا ﺔﯾؤﺮﻟ هَﺮﱡﺛﺄﺗو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ ﻦﻋ ﺔﺤﻤﻟ ﺎﮭﯿﻓ ﺮﻛذ ﺪﻗو ،(م . ِ﷼ﻮﻜﺳﻷا ﺔﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ،ﻢﯾﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا 4 يزﺎﻐﻟا ﺔﻤﺤﻠﻣ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺮﻛذ درو ﻲﺒﻌﺸﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﻚﻟﺬﻛو ﻼﻤﻟا ىﺪﺣإ (ﻰﻧﺎﺘﺳد يزﺎﻏ بﺮﻛ) بﺮﻛ ﻲﻓ ةﺮﺸﺘﻨﻣ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﯿﺒﻌﺸﻟا ﻢﺣ ﺔﻔﯿﻠﺨﻟا ةﺮﺘﻓ ﻲﻓ ﺎﮭﺛاﺪﺣأ يﺮﺠﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻤﺤﻠﻤﻟا ﺬھ ﻲﻔﻓ .يدﻼﯿﻤﻟا ﺮﺸﻋ سدﺎﺴﻟا نﺮﻘﻟا ﻲﻓ لﻮﺿﺎﻧﻷا ﻦﻣ هﺎﯿﻤﻟﺎﺑ ﺔطﺎﺤﻣ ﺔﻌﻠﻗ ﺔﻤﺤﻠﻤﻟا ﻲﻓ تﺪﺑ ﻲﺘﻟا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻔﺑ بﺮﻛ يزﺎﻏ ﻞﻄﺒﻟا مﻮﻘﯾ ﻊﺑاﺮﻟا يﺪﺷاﺮﻟا .ثﻼﺜﻟا ﺎﮭﺗﺎﮭﺟ 5 ﺪﻋ ﺎﻤﯿﻓ ،تﺎﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﺮﺼﻋ ﻰﺘﺣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﻮﺿﻮﻤﻟ نﻮﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ءﺎﺑدﻷاو ءاﺮﻌﺸﻟا قﺮﻄﺘﯾ ﻢﻟ ﻚﻟذ ا لﺎﻤھإ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﺾﻌﺑ ﻊﺟﺮﯾو .ﻢﮭﯾﺪﻟ ﺔﺒﺒﺤﻤﻟا ﻊﯿﺿاﻮﻤﻟا ﻢھأ ﻦﻣ ﺎﮭﺗرﺎﻀﺣو ﺎﮭﺨﯾرﺎﺗو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺒﺼﺘﻟ مﺪﻋو ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻦﻋ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺪﻌﺑ ﻰﻟإ ﻢﮭﻟﺎﻤﻋأ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا بﺎّﺘﻜﻟا ﻲﻓاﺮﻐﺟ ﻂﺑار دﻮﺟو .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷاو ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﺿارأ ﻦﯿﺑ 6 ًﺎﺜﻟﺎﺛ - :ﺲُﻟَﺪﻧَﻷاو كﺮﺘﻟا ءﺎﺑدﻷا ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻠﻟ ﺮﯿﺧﻷا نﺮﻘﻟا ﻲﻓ اﻮﺷﺎﻋ ﻦﯾﺬﻟا ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ءﺎﺑدﻷا زﺮﺑأ ﻰﻟإ ةﺮﻘﻔﻟا هﺬھ ﻲﻓ فﺮﻌﺘﻨﺳ ﻚﻠﺗ ﻦﻋ ةﺮﺼﺘﺨﻣ ةﺬﺒﻧ ءﺎﻄﻋإ ﻊﻣ ،ﻢﮭﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا اﻮﻟوﺎﻨﺗ ﻦﻤﻣ .تﺎﻔﻟﺆﻤﻟا 1 . ) :ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ 1829 - 1880 (م ﺪﯿﺑ ،ﺲﯾرﺎﺑ ﻰﻟإ بﺮﮭﻓ صﺮﺒﻗ ﻰﻟإ هﺪﻌﺑأ يﺬﻟا ﺰﯾﺰﻌﻟا ﺪﺒﻋ نﺎﻄﻠﺴﻟا مﻮﺼﺧ ﺪﺷأ ﻦﻣ ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ نﺎﻛ ًﺎﯿﻗﺮﺷ بﺮﻐﻟا ﻦﻣ دﺎﻋ ﺪﻘﻓ ،ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﺎﮭﺑ يدﺎﻨﯾ نﺎﻛ ﻲﺘﻟا هرﺎﻜﻓأ ﻦﻣ اًﺮﯿﺜﻛ َﺮﱠﯿﻏ ﻰﻔﻨﻤﻟا ﻦﻣ ﮫﺗدﻮﻋ ﺪﻌﺑ ﮫﻧأ ﺘﺑ ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ مﺎﻗ .ﮫﺘﻓﺎﻘﺛو قﺮﺸﻟا ﺪﺠﻤﯾ ناﻮﻨﻋ ﺖﺤﺗ دودرﺎﯿﻓ ﺲﯾﻮﻟ بﺎﺘﻛ ﺔﻤﺟﺮ "ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ" 7 يﺬﻟا ) مﺎﻋ ﮫﺘﻤﺟﺮﺘﺑ أﺪﺑ 1275 = ه 1859 ،(م ﺔﺜﺣﺎﺒﻟا نإ ﻞﺑ ،ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا ﻞﺻﻸﻟ ﺔﻘﺑﺎﻄﻣ ﻦﻜﺗ ﻢﻟ ﮫﺘﻤﺟﺮﺗ نأ ﺮﯿﻏ " بﺎﺘﻛ نﻮﻜﯾ نأ ﻲﻓ ﺖﻜﻜﺷ نﻮﻨﯿﻐﻧأ ﻲﺠﻧإ "ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ لﻼﺧ ﺎﮭﻟ ﻦﯿﺒﺗ ﺪﻘﻓ ،ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا بﺎﺘﻜﻠﻟ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﺘﻜﻟا سﺮﮭﻓ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ،ﻦﯿﺑﺎﺘﻜﻟا ﻲﻓ ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ﻊﯿﺿاﻮﻤﻟا نأ ﻢﺟﺮﺘﻤﻟا بﺎﺘﻜﻟا سﺮﮭﻓو ﻞﺻﻷا بﺎ 8 ءﺎﯿﺿ نأ ﺎﻤﻛ

3_{Beşir Ayvazoğlu, “Edebiyatımızda Endülüs”, Endülüs'ten İspanya'ya, Ankara, Türkiye} Diyanet Vakfı, 1996. S.80

4_{Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, 2. baskı, Dersaâdet, Matbaa-i Osmaniye, 1309. IV,} 348-358

5_{Fatih İyiyol, Kerb Gazi Destanı: Manzum (inceleme-metin). İstanbul, Sütun Yayınları, 2014. I,} 114.

6_{Beşir Ayvazoğlu, a,g,m, s. 80}

7_{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, İstanbul, Karabet ve Kasbar Matbaası, 1304 H/1886-1887: Tab-ı}

Sânî (2. bs.).

8_{İnci Enginün, “Edebiyatımızda Endülüs”, Araştırmalar ve Belgeler, Dergâh Yay., İstanbul} 2000, s. 32-41

(5)

،ﺎھدﺮﺴﯾ ﻲﺘﻟا ﻊﺋﺎﻗﻮﻟاو ثاﺪﺣﻷا ﺐﺳﺎﻨﺗ ﻲﺳرﺎﻔﻟاو ﻲﺑﺮﻌﻟاو ﻲﻛﺮﺘﻟا ﺮﻌﺸﻟا ﻦﻣ تﺎﯿﺑﺄﺑ ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻦﯾز ﺎﺷﺎﺑ ﮫﺘﺑﺎﺘﻛ ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ﺔﯿﺑروﻷاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ردﺎﺼﻤﻠﻟ ﮫﺘﻌﺟاﺮﻣ ﻰﻟإ ًﺎﻀﯾأ بﺎﺘﻜﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻲﻓ رﺎﺷأو 9 ھﺎﻈﻟاو . نأ ﺮ ﻚﻟﺬﺑ ﻒﺘﻜﯾ ﻢﻟو ،ﺔﻠﻣﺎﻛ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﮫﻤﺟﺮﺘﯾ ﻢﻟو رﻮﻛﺬﻤﻟا ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا بﺎﺘﻜﻟا ﻦﻣ ﮫﺑﺎﺘﻛ ةدﺎﻣ ﻢﻈﻌﻣ ﻰﻘﺘﺳا ﺐﺗﺎﻜﻟا .ﺎھدﺮﺴﯾ ﻲﺘﻟا ﻒﻗاﻮﻤﻟاو ﺐﺳﺎﻨﺘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯾﺮﻌﺸﻟا ﻊﻄﻘﻟاو تﺎﯿﺑﻷاو تاﺮﻘﻔﻟا ﺾﻌﺑ ةدﺎﻤﻟا هﺬھ ﻰﻠﻋ داﺰﻓ 10 َﺪﻧَﻷﺎﺑ ﻢﮭﺋﺎﺑدأ مﺎﻤﺘھا بﺎﺒﺳأ ﻢھأ ﻦﻣ نأ ﻰﻠﻋ كﺮﺘﻟا بﺎّﺘﻜﻟا ﻊﻤﺠﯾ دﺎﻜﯾ بﺎﺘﻛ ﺲُﻟ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ ﺎﻣأ ، ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﯾﻮﻣﻷا نأ ــــ بﺎﺘﻜﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻲﻓ ﻒﻟﺆﻤﻟا هﺮﻛذ ﺎﻤﻛ ــــ ﻮﮭﻓ ﮫﻠﻘﻧ وأ بﺎﺘﻜﻟا اﺬھ ﻒﯿﻟﺄﺗ ﺐﺒﺳ مﺎﻘﻓ ،ﺎﮭﻨﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ﻦﻣ اﻮﻣِﺮُﺣ ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا نأ ﺮﯿﻏ ،ﺎﮭّﻠﻛ بﻮﻌﺸﻟا ﺎﮭﻨﻣ تدﺎﻔﺘﺳا ﺔﻤﯿﻈﻋ ةرﺎﻀﺣ اودﺎﺷ اﺬھ ﺪﺴﻟ بﺎﺘﻜﻟا اﺬھ ﻒﯿﻟﺄﺘﺑ ﻮھ .غاﺮﻔﻟا 11 ﻒﯿﻟﺄﺘﻟ ﻦﯿﺒﺒﺳ ﺔﻤﺛ نأ لﺎﺳ نورأ ﻞﯿﻋﺎﻤﺳإ ﺚﺣﺎﺒﻟا ىﺮﯾو نﺎﯿﺑو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﻰﻟإ ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا ةرﺎﻀﺤﻟﺎﺑ ﻦﯾرﻮﮭﺒﻤﻟا هﺎﺒﺘﻧا ﺖﻔﻟ :لوﻷا ؛بﺎﺘﻜﻟا نﻮﺸﯿﻌﯾ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﯾﺬﻟا ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا تﺎﯾﻮﻨﻌﻣ ﻊﻓر :ﻲﻧﺎﺜﻟاو ،ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا ةرﺎﻀﺤﻟا رﻮﮭظ ﻲﻓ ﺎھرود ﺎﺴﻜﻧا ﺔﻟﺎﺣ .ﺪﻌﺼﻟا ﱠﻞُﻛ ﻰﻠﻋ ،ﺔﻓﺎﻛ ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ءﺎﺤﻧأ ﻲﻓ ماﺰﮭﻧاو ر 12 ﻲﻓ ﺔﯿﺳﺎﺒﻌﻟا ﻦﯿﺘﻟوﺪﻟا رود ﻰﻟإ ﺮﯿﺸﯾ ﻢﺛ ،هرﺎﺸﺘﻧاو مﻼﺳﻹا ﺔﯾاﺪﺑ ﻦﻋ ﺐﺗﺎﻜﻟا ثﺪﺤﺘﯾ بﺎﺘﻜﻟا ﺔﯾاﺪﺑ ﻲﻓ مﺮﺣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻲﺤﯿﺴﻤﻟا ﺐﺼﻌﺘﻟا نأ ﻒﯿﻛو ،ﺔﻓﺎﻘﺜﻟاو ﻢﻠﻌﻟا ﺮﺸﻧ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺔﯾﻮﻣﻷاو قﺮﺸﻟا ﻦﻣ ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻤﻟاو ،ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ثاﺪﺣﻷا دﺮﺳ بﺎﺘﻜﻟا تﺎﯿط ﻲﻓ ﺐﺗﺎﻜﻟا ﻊﺑﺎﺘﯾو .ةﺮﯿﺜﻛ ءﺎﯿﺷأ مﺎﻈﻨﻟا ﻦﻋ ثﺪﺤﺘﯾو ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﻀﺤﻟا نﺄﺷ ﻦﻣ ﻲﻠﻌُﯾو ،ﺔﯿﺑﺮﻐﻟاو ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ﻦﯿﺗرﺎﻀﺤﻟا ا مﻮﻠﻋ ﻦﻣ ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا ةرﺎﻀﺤﻟا تدﺎﻔﺘﺳا ﻒﯿﻛو ،ﺎﯿﻧﺎﺒﺳﻹ بﺮﻌﻟا نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا ﺎﮭﺒﻠﺟ ﻲﺘﻟا ﻢﯿﻘﻟاو ﻢﻠﻌﻟاو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟ .ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻟا ﺮﺧﺄﺗ ﻰﻟإ ىدأ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﻣ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا جاﺮﺧإ نأ ﻰﻟإ ًاﺮﯿﺸﻣ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ " ﻦﻋ لوﺮﺸﺗو لﺎﻔﯿﻟ بﺎﺘﻛ ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ ﻢﺟﺮﺗ ﺎﻤﻛ ﺶﯿﺘﻔﺘﻟا ﻢﻛﺎﺤﻣ " 1299 =ه 1882 اﺬھ نأ ﺪﯿﺑ ،م ﻰﻟإ ﺐﺗﺎﻜﻟا ﮫﯿﻓ َقﱠﺮَﻄَﺗ بﺎﺘﻜﻟا اﺬھ ﻲﻓ .ﺮﮭﺘﺸﯾ ﻢﻟو لوﻷا ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻞظ ﻲﻓ ﻞظ بﺎﺘﻜﻟا ﺶﯿﺘﻔﺘﻟا ﻢﻛﺎﺤﻣ ﻢﺋاﺮﺟ .ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟاو دﻮﮭﯿﻟا ﻖﺤﺑ ﺎﯿﻧﺎﺒﺳإ ﻲﻓ 13 رﺎﻌﺷأ ﻦﻣ ﺔﻔﻟﺆﻣ تﺎﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﺮﺼﻋ ﻲﻓ ﺔﯾﺮﻌﺷ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ لوأ ﻒّﻟأ ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ نأ ﺮﻛﺬﻟﺎﺑ ﺮﯾﺪﺠﻟا ﻦﻣو ﻲﻣﺎﻋ ﻲﻓ ﺔﯿﺳرﺎﻔﻟاو ﺔﯿﻛﺮﺘﻟاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﻦﻣ ﺎھرﺎﺘﺧا ) 1291 -1292 =ه 1874 -1875 (م ناﻮﻨﻋ ﺖﺤﺗ "تﺎﺑاﺮﺧ" 14 . ﺴُﻟَﺪﻧَﻷا رﺎﻌﺷﻷ ﻰﻄﻋأ ﺪﻗو بﺎﺘﻜﻟا اﺬھ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻲﻓ ﺮﻛذ ﺎﻤﻛ ،ﮫﺗارﺎﺘﺨﻣ ﻲﻓ ًﺎﻤﮭﻣ ًﺎﻧﺎﻜﻣ ﻦﯿﯿ ﺮﺼﺤﻟا ﻻ لﺎﺜﻤﻟا ﻞﯿﺒﺳ ﻰﻠﻋ ـــ ﻢﮭﻨﻣ ﺮﻛﺬﻧو ،ﻢھﺮﻌﺸﺑ ﺐﺠﻋُأ ﻦﯾﺬﻟا ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ءاﺮﻌﺸﻟا ءﺎﻤﺳأ ﻦﻣ ًادﺪﻋ .ﺐﯿﻄﺨﻟا ﻦﺑاو ةﺮﻜﺳ ﻦﺑاو ﺔﺟﺎﻔﺧ ﻦﺑاو نﻮﯿﻟ ﻦﺑاو نوﺪﯾز ﻦﺑا ﺪﯿﻟﻮﻟا ﺎﺑأ ـــ ﺎھرﺎﺘﺧا ﻲﺘﻟا رﺎﻌﺷﻷا ﻦﯿﺑ ﻦﻣو نوﺪﺒﻋ ﻦﺑا ةﺪﯿﺼﻗو ،يﺪﻧﺮﻟا ءﺎﻘﺒﻟا ﻲﺑﻷ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺔﯿﺛﺮﻣ ﺎﺷﺎﺑ ءﺎﯿﺿ :ﺎﮭﻌﻠﻄﻣ ﻲﻓ لﻮﻘﯾ ﻲﺘﻟا ﺲﻄﻓﻷا ﻲﻨﺑ ءﺎﺛر ﻲﻓ ِﺮَﺛَﻷﺎِﺑ ِﻦﯿَﻌﻟا َﺪﻌَﺑ ُﻊِﺠﻔُﯾ ُﺮھﱠﺪﻟا ِرَﻮﱡﺼﻟاَو ِحﺎﺒﺷَﻷا ﻰﻠَﻋ ُءﺎﻜُﺒﻟا ﺎﻤَﻓ

9_{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, s. 5-6}

10_{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, I, 4-5.12-13, 25, 41, 97, 131.} 11_{Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, s. 6}

12_{İsmail E. Erünsal,“Türk Edebiyatında Endülüs’e İlginin Uyanmasında Ziya Paşa’nın Endülüs} Tarihi adlı Tercümesinin Rolü ve Bu Tercümenin Yapılış Nedenleri”,Ötekilerin Peşinde Ahmet

Yaşar Ocak’a Armağan, haz. Mehmet Öz, Fatih Yeşil, Timaş Yayınları, İstanbul 2015, s.

417-423.

13_{Ziya Paşa, Engizisyon Tarihi, 1.b. Kostantiniyye (İstanbul) Matbaa-i Ebüzziya, 1299.} (1981-1982)

(6)

ﻟا ﻦﺑا ﻦﯾﺪﻟا نﺎﺴﻟو ﻲﻠﻘﺼﻟا ﺲﯾﺪﻤﺣ ﻦﺑا ﻦﻣ ﻞﻜﻟ ًارﺎﻌﺷأو ﺪﺋﺎﺼﻗ رﺎﺘﺧا ﺎﻤﻛ ﺔﺟﺎﻔﺧ ﻦﺑاو ﺐﯿﻄﺨ ﻦﺑاو ﺮﯿﺒُﺟ ﻦﺑاو ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا نﺎﯿﺣ ﻲﺑأو رﺎﻤﻋ ﻦﺑاو ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا قرزﻷا ﻦﺑاو مﺎﺸھ ﻦﺑ ﺮﻣﺎﻋ ﻢﺳﺎﻘﻟا ﻲﺑأو .ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﻣ ﻢھﺮﯿﻏو ةﺮﱠﻜُﺳ 2 . ) :لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ 1840 - 1888 :(م ﺄﺸﻧو حﺮﺴﻤﻟا ﻦﻋ ﮫﺜﯾﺪﺣ ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ قّﺮﻄﺗ ،ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻛﺮﺘﻟا بدﻷا ﻲﺴﺳﺆﻣ ﺪﺣأ لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﮫﺗ اﻮﻠﻤھأ ﺪﻗ بﺮﻌﻟا نﻮﻜﯾ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﻻ ﮫﻧأ ﺮﻛذ ﺪﻘﻓ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺮﻛذ ﻰﻟإ قّﺮﻄﺗ ،ﮫﺗﺎﯾاور ىﺪﺣإ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻲﻓ " ﺐﺣﺎﺻ نأ ﺮﻛﺬﯾو ،ًﻼﻣﺎﻛ ًﻻﺎﻤھإ ﻲﺿﺎﻤﻟا ﻲﻓ حﺮﺴﻤﻟا ﺐﯿﻄﻟا ﺢﻔﻧ عاﻮﻧأ ﻦﻣ ًﺎﻋﻮﻧ ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻲﻓ ﺮﻛذ ﺪﻗ " ﺘﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬھ لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ ّﺪﻋو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺔﻌﺋﺎﺷ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﺴﺘﻟا .حﺮﺴﻤﻟا عاﻮﻧأ ﻦﻣ ًﺎﻋﻮﻧ ﺔﯿﻠﺴ 15 ﻲﺑﺮﻌﻟا ﺮﻌﺸﻟا ﻦﻣ تﺎﯿﺑﺄﺑ ﺪﮭﺸﺘﺴﯾ ﺎﻣ ًاﺮﯿﺜﻛو ،ﻲﺑﺮﻌﻟا ﺮﻌﺸﻟا ﻲﺒﺤﻣ ﻦﻣ نﺎﻛ لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﱠنإ ﺮﻌﺸﻟا ﻦﻣ ﺖﯿﺑ ﺎﮭﺑ ﺪﮭﺸﺘﺳا ﻲﺘﻟا تﺎﯿﺑﻷا ﻦﻣو ،قﺮﺸﻤﻟا ﻞھأ ءاﺮﻌﺷ رﺎﻌﺷأ ﺔﺻﺎﺧو ،ﮫﻠﺋﺎﺳرو ﮫﺗﻻﺎﻘﻣ ﻲﻓ ﻟا ﻦﺑ ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا يﻮﻣﻷا ﺮﯿﻣﻸﻟ ﺐﺴﻨﯾ :ﻮھو ﮫﺋﺎﻗﺪﺻأ ﺪﺣأ ﻰﻟإ ﺎﮭﮭﺟو ﺔﻟﺎﺳر ﻲﻓ ﻢﻜﺤ ٍبرﺎﺠﺘﺑ ﻰﮭُﻨﻟا ِﻮﺤﯾ نإ ﺦﯿﱠﺸﻟاو" "ﺎﮭﺑﺎﺒﺷ ﺪﻨِﻋ مﻮﻘﻟا يأر بﺎﺒﺸَﻓ 16 3 . ) ﺪﻣﺎﺣ ﻖﺤﻟا ﺪﺒﻋ 1852 -1937 ( ءﺎﺑدأ ﺮﺜﻛأ ﻦﻣ ــــ "ﻢﻈﻋﻷا ﺮﻋﺎﺸﻟا"ــﺑ ﺐﻘﻠﻤﻟا ــــ ﺪﻣﺎﺣ ﻖﺤﻟا ﺪﺒﻋ "ﻲﻜﯿﺘﻨﻣوﺮﻟا" ﺮﻋﺎﺸﻟا نﺎﻛ ﻖﺤﻟا ﺪﺒﻋ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﻰّﻨﺒﺘﯾو .ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﻦﻣ تﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﺲﻤﺨﺑ ﺎﮭّﺼﺧ ﺪﻘﻓ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷﺎﺑ ًﺎﻣﺎﻤﺘھا ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺎﮭﻨﻤﺿ ﻦﻣو ،ﮫﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ٍﺮﯿﺜﻛ ﻲﻓ ﺎﯿﻠﺠﺗ ﻦﯾﺬﻠﻟا ﻦﯿﯿﻣﻼﺳﻹا ﺮﻜﻔﻟاو ةﺪﯿﻘﻌﻟا ﺪﻣﺎﺣ ﻲﺘﻟا ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ .مﻼﺳﻹاو ﻒﻠﺨﺘﻟا ﻦﯿﺑ نﻮﻄﺑﺮﯾ ﻦﯾﺬﻟا ﻚﺌﻟوﻷ ﺎﮭﯿﻓ ىﺪﺼﺗ ﮫﺘﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا َطﻮﻘﺳ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا تﺎﯿﺣﺮﺴﻤﻟا ﺔﻠﺴﻠﺳ ﻦﻤﺿ ﺪﻣﺎﺣ ﻖﺤﻟا ﺪﺒﻋ لوﺎﻨﺗ " ﻰﻟوﻷا "ﺔﻔﯿﻈﻧ ) 1292 =ه 1876 (م 17 ﻦﻋو ،ﺮﯿﻐﺼﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺑأ ءﺎﻄﺧأ ﻦﻋ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ثﺪﺤﺗ . ﺔﻔﻜﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﺖﺤﺟر نﺎﺒﺳﻹا قﻼﺧأو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا قﻼﺧأ ﻦﯿﺑ ﺔﻧزاﻮﻣ ىﺮﺟأو ،ﻢﻟﺎﻈﻟا وﺪﻧﺎﻧدﺮﻓ ﺪﺋﺎﻜﻣ يﺬﻟا وﺪﻧﺎﻧدﺮﻓ ﺮﺼﺘﻨﻤﻟا ﻚﻠﻤﻟا ﺐﻠط ــــ ﺔﻔﯿﻔﻌﻟا ﺔﻤﻠﺴﻤﻟا ةﺎﺘﻔﻟا ـــ ﺔﻔﯿﻈﻧ ﺾﻓﺮﺗ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا ﻲﻓ .ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻠﻟ ﻌﻣ َﺶﯿﻌﻟا ﺎﮭﺒﺣأ .ﺔﯾﺮﺤﺑ ﮫﯿﻓ ﺶﯿﻌﺗ ﺮﺣ ﻲﻣﻼﺳإ ﺪﻠﺑ ﻰﻟإ ﺎﮭﻟﺎﺳرإ ﮫﻀﻓﺮﻟ رﺎﺤﺘﻧﻻا ﻰﻠﻋ مﺪﻘﺗو ،هﺮﺼﻗ ﻲﻓ ﮫ " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ لوﺎﻨﺗو قرﺎط ﺲﻟﺪﻧﻷا ﺢﺘﻓ :وأ " ) 1296 =ه 1879 ﺪﺒﻋ لﺎﻤﻋأ ﺮﺜﻛأ ﻦﻣ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟا ــــ (م ﺴﻧﻹا ﻢﯿﻘﻟا ازﺮﺒﻣ .ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا تﺎﯿﻄﻌﻤﻟا ﺐﺴﺣ ﺢﺟﺎﻨﻟاو ﻊﯾﺮﺴﻟا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻓ ــــ ةﺮﮭﺷ ﺪﻣﺎﺣ ﻖﺤﻟا ﺔﯿﻧﺎ ﺐﻧﺎﺟ ﻰﻟﺈﻓ ﺔﻟﺎﯿﺨﻟ نﺎﻨﻌﻟا ﻖﻠطأ ﺎﻤﻛ .ﺢﺘﻔﻟا ءﺎﻨﺛأ ﺎھوﺮﮭظأ ﻲﺘﻟا ﺔﻋﺎﺠﺸﻟاو نﻮﺤﺗﺎﻔﻟا ﺎﮭﺑ ﻰﻠﺤﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻠﯿﺒﻨﻟا ﺢﺘﻓ ﺪﻌﺑ جاوﺰﻟﺎﺑ ﺖﻠﱠﻠﻜﺗ دﺎﯾز ﻦﺑ قرﺎطو ﻰﺳﻮﻣ ﺖﻨﺑ ءاﺮھز ﻦﯿﺑ ﺐﺣ ﺔﺼﻗ ﺪﺠﻧ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا .ﺔَﻠُﻄﯿَﻠُط " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ لوﺎﻨﺗو "ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻚﻠﻤﻟا وأ رﺰﺗ ) 1297 =ه 1880 ﻦﻣ ﺔﯿﺒھﺬﻟا ﺔﺒﻘﺤﻟا (م ﺎﮭﯿﻓ ثﺪﺤﺗ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ ،ﺔﯿﻧﺎﺒﺳإ ةﺎﺘﻔﻟ ــــ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا مﺎﻜﺣ ىﻮﻗأ ــــ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﺐﺣ ﺔﺼﻗ ﻦﻋ

15_{Namık Kemal, Namık Kemal'in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları, haz,} Kazım Yetiş, 2. Bs, İstanbul, Alfa Yayım Dağıtım, 1996. s.355-356

16_{Namık Kemal, a.g.e. s. 240}

17_{Abdülhak Hamid Tarhan, Tarık yahut Endülüs’ün Fethi, İbn Musa yahut Zatü’l-Cemal, Tezer}

yahut Melik Abdurrahmanü’s-Salis, Nazife, Abdullahü’s-Sagir. haz; İnci Enginün. İstanbul,

(7)

يﺬﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ نأ :ﺎھدﺎﻔﻣ ﺔﯾاور ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺣﺮﺴﻣ ﺪﻣﺎﺣ ﻰﻨﺑ ذإ ًﺎﻣﺎﻋ ﻦﯿﺴﻤﺧ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻢﻜﺣ ﻢﻟ ﻮﯾ ﺮﺸﻋ ﺔﻌﺑرأ ﻻإ ًاﺪﯿﻌﺳ ﺶﻌﯾ ﻦﯿﺑ لدﺎﺒﺘﻣ ﺐﺣ ﺔﻗﻼﻋ مﺎﯾﻷا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ةدﺎﻌﺴﻟا ﺐﺒﺳ ﺐﺗﺎﻜﻟا ﻞﻌﺟ ﺪﻘﻟ .ًﺎﻣ ﻊﻣ ﺔﯾوﺎﺳﺄﻣ ﺔﯾﺎﮭﻧ ﺖﮭﺘﻧا هﺬھ ﺐﺤﻟا ﺔﺼﻗ نأ ﺪﯿﺑ .ﮫﺒﺤﺑ ﺖﻌﻗﻮﻓ ﺔﻧﻮﻌﻤﻟا ﮫﻟﺄﺴﺗ تءﺎﺟ ﺔﯿﻧﺎﺒﺳإ ةﺎﺘﻓو ﺮﺻﺎﻨﻟا ﻟا ﻢﮭﺘﻔﯿﻠﺧ ﻦﯿﺑو ﻢﮭﻨﯿﺑ ﺖﻟﺎﺣ ﺔﯿﻧاﺮﺼﻨﻟا ةﺎﺘﻔﻟا رﺰﺗ نﻷ ﻢﮭﺗﺮﺋﺎﺛ ترﺎﺛ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟﺎﻓ .دﻼﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﻨﺘﻓ ثوﺪﺣ يﺬ ،ﺔﻔﯿﻠﺨﻟا ﺪﺿ ةرﻮﺛ ﺖﻣﺎﻗو ،مﻼﺳﻹا رﺰﺗ قﺎﻨﺘﻋا ﺐﺒﺴﺑ ﺎﻀﯾأ اورﺎﺛ ىرﺎﺼﻨﻟاو ،ﺎﮭﺒﺒﺴﺑ ﻢﮭﻨﻋ ﺐﺠﺘﺣا .ﮫﻨطﻮﻟ راﺮﻘﺘﺳﻻا ةدﺎﻋإ ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺎﮭﺒﺤﺑو ﺔﯿﻧﺎﺒﺳﻹا ةﺎﺘﻔﻟﺎﺑ ﺔﯿﺤﻀﺘﻟا رﺮﻘﻓ " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ لوﺎﻨﺗو "ﻰﺳﻮﻣ ﻦﺑا ) 1297 =ه 1880 ﺖﺒﻘﻋأ ﻲﺘﻟا نﺎﻄﯿﺘﺳﻻاو ﺲﯿﺳﺄﺘﻟا ةﺮﺘﻓ (م ﻦﻣ ﺎﮭﻠﻠﺨﺗ ﺎﻣو ﺢﺘﻔﻟا ﺪﯿﻟﻮﻟا يﻮﻣﻷا ﺔﻔﯿﻠﺨﻟا ةﺎﻓو ﺪﻌﺒﻓ .ﺎﮭﺗﺮﺧأو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻓ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﺖﻗﺎﻋ ﺲﺋﺎﺳدو ﺪﺋﺎﻜﻣ ،ﺎﻤﮭﻟﺰﻋو ﻰﺳﻮﻣو قرﺎط ﻦﻣ ﻞﻛ ءﺎﻋﺪﺘﺳﺎﺑ ﺮﯿﺧﻷا مﺎﻗ ،نﺎﻤﯿﻠﺴﻟ هﺪﻌﺑ ﻦﻣ ﺔﻓﻼﺨﻟا لﺎﻘﺘﻧاو ﻚﻠﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ .ﻰﺳﻮﻣ ﻦﺑ ﺰﯾﺰﻌﻟا ﺪﺒﻋ لوﻷا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻟاو ﻞﺘﻗ ﻲﻓ ﺐﺒﺴﺘﻟاو " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ ﺎﻣأ ﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ) "ﺮﯿﻐﺼ 1335 =ه 1917 ﻞﻗﺎﻌﻣ ﺮﺧآ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ طﻮﻘﺳ ﺎﮭﯿﻓ لوﺎﻨﺗ ﺪﻘﻓ (م ﻦﻋ ﺪﻌﺘﺑاو ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﮫﻟﺎﯿﺨﻟ نﺎﻨﻌﻟا ﻖﻠطأ ﺪﻣﺎﺣ ﻖﺤﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﻜﻟ .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا بﺮﻌﻟا ﻰﻟإ بﺎھﺬﻟاو دﻼﺒﻟا ةردﺎﻐﻤﻟ ﺮﻄﺿا ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺮﯿﻐﺼﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺑأ ةرﺎﺴﺧ ﺪﻌﺒﻓ ،ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا ﺒﺤﻄﺼﻣ بﺮﻐﻤﻟا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ةذﻮﺒﻨﻣ ﺖﻧﺎﻛو ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮﺑأ ﺎﮭﺒﺣأ ﺔﯿﻧﺎﺒﺳإ ةﺎﺘﻓ هﺬھ ﺎﻨﯿﻟورﺎﻛ ،ﺎﻨﯿﻟورﺎﻛ ﮫﻌﻣ ًﺎ ةدﻮﻌﻠﻟ ﺮﻄﺿﺎﻓ ،ﮫﻨطﻮﺑ طﺮﻓ يﺬﻟا نﺎﺒﺠﻟا ﻚﻠﻤﻟا اﺬھ لﺎﺒﻘﺘﺳا ﺾﻓر بﺮﻐﻤﻟا نأ ﺪﯿﺑ .ﻲﻧﺎﺒﺳﻹا ﺎﮭﻌﻤﺘﺠﻣ ﻋ ﺪﻘﻓ .ﺮﯿﻐﺼﻟا ﺎﮭﺧﻮﻛ ﻲﻓ ﺎﮭﻌﻣ ﮫﺗﺎﯿﺣ ﺔﯿﻘﺑ شﺎﻋ كﺎﻨھو ،ﺎﻨﯿﻟورﺎﻛ ﻊﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻰﻟإ ﺪﯾﺪﺟ ﻦﻣ ﻲﻓ شﺎ .ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗ ﻲﻓ ﺎﮭﺷﺎﻋ ﺪﻗ نﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﻚﻠﺗ ﻦﻣ ﺪﻌﺳأ ةﺪﯿﻌﺳ ةﺎﯿﺣ خﻮﻜﻟا :ﻲﺗﻵا ﻞﻜﺸﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ "ﺪﻣﺎﺣ" رﺎﻜﻓأ ﺺﯿﺨﻠﺗ ﻦﻜﻤﯾو ﻦﯿﺑ ًﺎﻤﺋاد نزاﻮﯾو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻓ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺔﻋﺎﺠﺷو مﻼﺳﻹا ةﻮﻗ ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ زﺮﺒﯾ .ﻦﯿﯿﺤﯿﺴﻤﻟا قﻼﺧأ ﻦﻣ ﻰﻤﺳأ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا قﻼﺧأ نأ ىﺮﯾو ،ﻦﯿﯿﺤﯿﺴﻤﻟاو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ةرادإ نﻮﻜﻠﺘﻤﯾ ﻢﮭﻧأ ﺎﻤﻛ ،ﷲ ﻞﯿﺒﺳ ﻲﻓ ﻢﮭﺴﻔﻧأ اورﺬﻧ ﺪﻘﻓ ،ﷲ ﺔﻤﻠﻛ ءﻼﻋﻹ نﻮﻠﺿﺎﻨﯾ ﻢﮭﻠﻛ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا و ﺔﺒﻠﺻ ﺔﯿﺒﻠﺳ ﻢﮭﺗرﻮﺻ ﻢﮭﻨﻣ ﻦﯾﺪﻟا لﺎﺟرو ،ءﺎﻔﻌﺿو نﻮﻤﻟﺎظ ﻢﮭﻤﻈﻌﻤﻓ نﺎﺒﺳﻹا ﺎﻣأ .ﺔﻌﺿاﻮﺘﻣ .ًاﺪﺟ ﻦﯿﺑ ﻂﺑﺮﯾو ،ﺔﻌﯾﺮﺸﻟاو ﻖﺤﻟاو ﺔﻟاﺪﻌﻟاو ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹاو مﻼﺳﻹا ﻢﯿھﺎﻔﻣ ﻰﻠﻋ ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ ﺰﻛﺮﯾ قﻮﻘﺤﻟا ﺖﻋﺎﺿو ﺎﻣ ﺔﻟود ﻲﻓ قﻼﺧﻷا تﺪﺴﻓ ﺎﻣ اذﺈﻓ ،ﺔﻟوﺪﻟا طﺎﻄﺤﻧاو ﻲﻗﻼﺧﻷا طﺎﻄﺤﻧﻻا ﻟاﺪﻌﻟا ﺖﻣﺪﻌﻧاو .ﺔﻟوﺪﻟا ﻚﻠﺗ طﻮﻘﺴﻟ ًﺎﺒﺒﺳ نﻮﻜﯿﺳ طﺎﻄﺤﻧﻻا اﺬھ نﺈﻓ ﺎﮭﯿﻓ سﺎﻨﻟا ﻦﯿﺑ ﺔ .ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻗﻮﻣﺮﻤﻟا ةأﺮﻤﻟا ﺔﻧﺎﻜﻣ ﺮﮭﻈﯾ ﺮﯿﻐﯿﻓ ﮫﻟﺎﯿﺨﻟ نﺎﻨﻌﻟا ﻖﻠﻄﯾو ،ﮫﺗﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﻦﻣ ةﺮﯿﺜﻛ ﻦﻛﺎﻣأ ﻲﻓ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا تﺎﯾاوﺮﻟا ﻦﻋ جﺮﺨﯾ ﺪﻣﺎﺣ ﺺﻘﻨﯾو ﺪﯾﺰﯾو لﺪﺒﯾو . 18 4 . ) :ﻲﻣﺎﺳ ﻦﯾﺪﻟا ﺲﻤﺷ 1850 - 1904 م( تﺎﯿﺣﺮﺴﻤﻟاو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ ﻦﻣ ﺎﮭﻨﻣ ﺎﺛﻼﺛ ﻢﮭﻠﺘﺳا ،تﺎﯿﺣﺮﺴﻣ ﺲﻤﺧ ﻲﻣﺎﺳ ﻦﯾﺪﻟا ﺲﻤﺷ ﺐﺘﻛ " ﻲھ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺦﯾرﺎﺗ ﻦﻣ ﺎﮭﻤﮭﻠﺘﺳا ﻲﺘﻟا ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ " 19 "و ناﺪﺟو " 20 "و ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻢﻟﺎﻈﻣ نأ ﺮﯿﻏ ،"

18_{İnci Enginün, a,g,e, S. 32-41}

19_{Şemseddin Sami, Seydî Yahya, İstanbul; Tasvir-i Efkâr Matbaası, 1292.} 20_{Şemseddin Sami, Vicdan, haz, İrfan Morina. Üsküp, Logos-A, 2014.}

(8)

ﺦﯾرﺎﺗ ﻦﻣ ﺎﻤﮭﻤﮭﻠﺘﺳا ﻦﯿﺘﻠﻟا ﮫﯿﺘﱠﯿﺣﺮﺴﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺐﺗﺎﻜﻟا ﺪﻤﻋ .ﺎﻨﯿﻟإ ﻞﺼﺗ ﻢﻟ ةﺮﯿﺧﻷا ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا .ﻦطﻮﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺔﯿﺤﻀﺘﻟا أﺪﺒﻣ ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻟإ " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ّﺪﻌﺗ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ )مﺎﻋ ﻲﻓ تﺮﺸﻧ ﻲﺘﻟا " 1292 =ه 1875 بدﻷا ﻲﻓ ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ لوأ (م ) ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا طﻮﻘﺳ ﻢﮭﻠﺘﺴﺗ ﻲﻛﺮﺘﻟا 897 =ه 1492 " ﺔﯿﺣﺮﺴﻣ ﻲﻓ ﻲﻣﺎﺳ ﻦﯾﺪﻟا ﺲﻤﺷ لوﺎﻨﺗ (م يﺪﯿﺳ ﻰﯿﺤﯾ ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﺮﺧاوأ ﻲﻓ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا هﺬھ ثاﺪﺣأ روﺪﺗو .لﺪﺠﻠﻟ ةﺮﯿﺜﻤﻟا ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ﺔﯿﺼﺨﺷ " .ﺔﻟﺎﺘﺸﻗ ﺔﻨﯾﺪﻣو هزار ﺔﻌﻠﻗ ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ يﺮﺠﮭﻟا ﺮﺷﺎﻌﻟا نﺮﻘﻟا ﺔﯾاﺪﺑو يﺮﺠﮭﻟا ﻲﻓ ﻞﺟر ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ،ﻦﺴﺤﻟا ﻮﺑأ ﺦﯿﺸﻟا ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺔﻔﯿﻠﺧ ﻢﻋ ﻦﺑا ﻮھ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا ﻞﻄﺑ ﻌﺑرﻷاو ﺔﺴﻣﺎﺨﻟا ﻦﯾﺬﻟا ﺎﮭﻠھأ اﻮﻋﻮﺟو ،نﺎﺒﺳﻹا ﺎھﺮﺻﺎﺣ ﻲﺘﻟا هزار ﺔﻌﻠﻗ ﺪﺋﺎﻗ ﻮھو ،هﺮﻤﻋ ﻦﻣ ﻦﯿ ﻦﯿﺑ ﺔﻌﻠﻘﻟا ﻞھأ ﺮّﯿﺧو ،ﻲﺟرﺎﺨﻟا ﺔﻌﻠﻘﻟا بﺎﺑ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ﺢﺘﻓ ﺔﻠﯾﻮط ﺔﻣوﺎﻘﻣ ﺪﻌﺑو ،ﺔﺌﺑوﻷا ﻢﮭﻨﯿﺑ تﺮﺸﺘﻧا ﯿﻠﺣ ﮫﺘﻨﺑا كﺮﺗو ،ﺔﻌﻠﻘﻟا ﻦﻣ ﻰّﻘﺒﺗ ﺎّﻤﻋ عﺎﻓﺪﻠﻟ ﻦﺼﺤﻟا ﻞﺧاد ﻰﻟإ ﮫﻌﻣ بﺎﺤﺴﻧﻻا وأ وﺪﻌﻠﻟ مﻼﺴﺘﺳﻻا ﺔﻤ ﺪﺣأ نأ ﺮﯿﻏ .ﮫﻌﻣ ءﺎﻘﺒﻟا اﻮﻠﻀﻓ ﻦﯾﺬﻟا سﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻊﻣ ﺔﻌﻠﻘﻟا ﻲﻓ ﻦّﺼﺤﺗو ،نﺎﻤﺜﻋ ﮫﻣدﺎﺧ ﺪﻨﻋ ﺔﻧﺎﻣأ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ اﻮﻠﻘﺘﻋﺎﻓ ،ﮫﻟ ﺎﮭﺋﺎﻄﻋﺈﺑ هوﺪﻋو لاﻮﻣأ ﻞﺑﺎﻘﻣ نﺎﺒﺳﻺﻟ ﻦﺼﺤﻟا بﺎﺑ ﺢﺘﻓ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ لﺎﺟر ﻦﻣ بﺮﮭﻟﺎﺑ "ورﺪﺑ" ﺢﺠﻨﯾو ،ﻰﯿﺤﯾ "ورﺪﺑ" ﻦﺋﺎﺨﻟا عﺪﺨﯾ ﻦﺠﺴﻟا ﻲﻓ .ﻦﺠﺴﻟا هﻮﻋدوأو ﺬﺧأ ﺪﻌﺑ ﻦﺠﺴﻟا .ﻢﮭﻌﻣ ﻖﻔّﺘﯾو ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ﮫﻧﺄﺑ نﺎﺒﺳﻺﻟ ﮫﺴﻔﻧ مّﺪﻘﯾو .ﮫﻤﺗﺎﺧو ﻰﯿﺤﯾ ﺲﺑﻼﻣ ﺔﯿﻧﺎﺒﺳإ ةﺮﺳأ ﺪﻨﻋ ﺔﻤﯿﻠﺣ ﻰﯿﺤﯾ ﺔﻨﺑاو ﻒﺳﻮﯾ ﮫﻨﺑاو ﻮھ ﺶﯿﻌﯾ ﻰﯿﺤﯾ مدﺎﺧ نﺎﻤﺜﻋ نﺎﻛ ءﺎﻨﺛﻷا ﻚﻠﺗ ﻲﻓو ﻊﻗو ﻰﯿﺤﯾ ﺔﻨﺑا ﺔﻤﯿﻠﺣ نأ فﺮﻋ نأ ﺪﻌﺑ ﻦﻜﻟ ،ﮫﺘﺧأ ﺔﻤﯿﻠﺣ نأ ﻦﻈﯾ نﺎﻛ ﻒﺳﻮﯾ ﺔﯾاﺪﺒﻟا ﻲﻓ ،ﺪﯿﺒﻌﻟﺎﻛ ﻲﻓ .ﺎﮭﺒﺣ ،ﺔﻤﯿﻠﺣ ﮫﺘﻨﺑا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟﺎﺑ أﺪﺒﯾو ،ﻦﺠﺴﻟا ﻦﻣ ﻰﯿﺤﯾ ﮫﺒﺟﻮﻤﺑ جﺮﺨﯾ ًﺎﻣﺎﻋ ًاﻮﻔﻋ ﺔﻜﻠﻤﻟاو ﻚﻠﻤﻟا رﺪﺼﯾ ﻦﺠﺴﻟا عدﻮﯾ يﺬﻟا ورﺪﺑ ﺎﮭﻛﺎﺣ ﻲﺘﻟا ﺪﺋﺎﻜﻤﻟا ﺔﻘﯿﻘﺣ ﺔﻜﻠﻤﻟاو ﻚﻠﻤﻠﻟ ﻒﺸﻜﯾو ،ورﺪﺑ ﺐﻘﻌﺘﯾ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ،ﺎھﺪﺠﯾو ﮫﺋﺎﻄﻋإ ﻲﻓ ﺐﻏﺮﯾ ﮫﻧإ ﮫﻟ لﻮﻘﯿﻓ ﮫﺘﺒﻏر ﻦﻋ ﻰﯿﺤﯾ ﻚﻠﻤﻟا لﺄﺴﯾو ،ﺪﺑﻷا ﻰﻟإ نﺎﻜﻤﻟا ﻰﻟإ بﺎھﺬﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺤﻟا .ﺪﯾﺮﯾ يﺬﻟا ًﺎﻘﻓو ﺐﺘﻜﺗ ﻢﻟ ﮫﺘﯿﺣﺮﺴﻣ نﺄﺑ تاﺮﻣﺎﻐﻤﻟﺎﺑ ىﻸﻤﻟا ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا هﺬھ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻲﻓ ﻲﻣﺎﺳ ﻦﯾﺪﻟا ﺲﻤﺷ حﺮﺼﯾ ﻦﻣ لوﻷا ﮫﻓﺪھ نﻷ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ثاﺪﺣﻷﺎﺑ مﺰﺘﻠﯾ ﻢﻟ ﮫﻧﻷ ﮫﯿﻠﻋ ضﺮﺘﻌُﯾ نأ ﻲﻐﺒﻨﯾ ﻻ ﮫﻧأ ىﺮﯾو ،ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﺐﺘﻜﻟ ﻦﻣ ﻰﯿﺤﯾ يﺪﯿﺳ ﺔﺋﺮﺒﺗ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا ﺔﺑﺎﺘﻛ ﮫﺑ ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﺎﮭﻘﺼﻟأ ﻲﺘﻟا ﺔﻧﺎﯿﺨﻟا ﺔﻤﮭﺗ 21 . " ناﻮﻨﻌﺑ ﻲﮭﻓ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﮫﺘﯿﺣﺮﺴﻣ ﺎّﻣأو ناﺪﺟو ﻲﻣﻼﺳﻹا دﻮﺟﻮﻟا ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷا ةﺮﺘﻔﻟا ﺎﮭﯿﻓ لوﺎﻨﺗ ﺪﻗو " ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ طﻮﻘﺳ ةﺮﺘﻓ ﺪﯾﺪﺤﺘﻟﺎﺑو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ . ًﺔﻤﯿﺘﯾ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ ﺔﯿﺣﺮﺴﻤﻟا هﺬھ ﺔﻠﻄﺑ "ﺔﻤطﺎﻓ" تﺄﺸﻧ ناﻮﺿر" ﺐﺤﺗ ﻲھو .ﻦﺴﺣ ﺎﮭﯿﺧأ ﺔﯾﺎﻋﺮﺑ ٍﺪﻋﻮﻣ ُﺪﯾﺪﺤﺗ ﻢﺘﯾو ،ﮫﻨطﻮﻟ ﮫﺒﺣو ﮫﺘﻋﺎﺠﺸﺑ فﺮُﻋ يﺬﻟا " جاوﺰﻟا ﻞﯿﺟﺄﺗ ﻰﻠﻋ ناﻮﺿر بﺎﺸﻟا ﻢﻏﺮﺗ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻦﯾﺮﺻﺎﺤﻤﻟا نﺎﺒﺳﻹا طﻮﻐﺿ ﻦﻜﻟو ،ﺎﻤﮭﺟاوﺰﻟ .ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻠﻟ نﺎﺴﻐﻟا ﻲﺑأ ﻦﺑ ﻰﺳﻮﻣ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ نﺎﺳﺮﻓ ﺪﺋﺎﻗ تاﻮﻗ ﻰﻟإ مﺎﻤﻀﻧﻻاو ﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺒﻠﺴﻟا ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﻞﺜﻤﯿﻓ ﻦﺴﺣ ﺔﻤطﺎﻓ ﻮﺧأ ﺎﻣأ ﺐﺤﯾ ﻮﮭﻓ .ﺮﻣﻷا ﺮﺧآ ﻲﻓ ﺎھﺪﺷر ﻰﻟإ دﻮﻌ ،ﺲﻧﻮﻔﻟأ ﻰﻟإ ﮫﻤﺳا ﺮﯿﯿﻐﺗو ،ﺔﯿﻜﯿﻟﻮﺛﺎﻜﻟا قﺎﻨﺘﻋا ﻰﻠﻋ ﻖﻓاﻮﯾ ﺎﮭﻨﻣ جاوﺰﻠﻟو ﺔﯿﺤﯿﺴﻤﻟا ةﺎﺘﻔﻟا "ارﻮﻧﻮﯿﻟ" ﻚﻠﻤﻟا ﻦﻣ نوﺪﻟا ﺐﻘﻠﺑ ًاﺮﯿﺧأ ﻰﻈﺤﯿﻓ ،ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻟا ﻲﻓ ﻢﮭﻛرﺎﺸﯾ ﻻو ،ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﻦﻋ ﺪﻌﺘﺒﯾو

(9)

ﻞﺑ ﻚﻟذ ﻞﻜﺑ ﻒﺘﻜﯾ ﻢﻟ ﻦﺴﺣ ﻦﻜﻟو .ﺪﻧﺎﻨﯾدﺮﻓ ﻦﻣ جوﺰﺘﺗ ﻲﻜﻟ ًﺎﻀﯾأ ﺔﯿﻜﯿﻟﻮﺛﺎﻜﻟا ﻖﻨﺘﻌﺗ نأ ﺔﻤطﺎﻓ ﻦﻣ ﺐﻠط ﺔﯿﻜﯿﻟﻮﺛﺎﻜﻟا قﺎﻨﺘﻋا نأو ،ﻞﺘﻗ ﺪﻗ ناﻮﺿر نأ ﮫﻟﻮﻘﺑ ﺎﮭﻋﺪﺧو .ًاﺮﯿﺜﻛ ﺎﮭﺒﺤﯾ نﺎﻛ يﺬﻟا ودرﺎﻧﻮﯿﻟ ﮫﺘﺟوز ﻖﯿﻘﺷ ﻢﮭﻗﺎﻨﺘﻋا ﺔﺤﺻ تﺎﺒﺛﻹ ﻲﺴﯿﻣ لﺎﻨﯾدرﺎﻜﻟا ﺎﮭﺳأﺮﯾ ﻲﺘﻟا ﺶﯿﺘﻔﺘﻟا ﺔﻤﻜﺤﻣ ﻰﻟا ﻊﯿﻤﺠﻟا مﺪﻘﺘﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋ .ﺖّﻗﺆﻣ ﺮﻣأ ﺔﯿﻜﯿﻟﻮﺛﺎﻜﻠﻟ ﺖﺒﺘﻜﻓ تﺎﺒھاﺮﻟا ﺔﺴﯿﺋر ةﺮﯿﻏ رﺎﺛأ ﺎﻣ ﻮھو ،ﻰﻟوﻷا ةﺮﻈﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻤطﺎﻓ ﺐﺣ ﻲﻓ لﺎﻨﯾدرﺎﻜﻟا ﻊﻘﯾ لﺎﻨﯾدرﺎﻜﻟا ﻊﺿو ﺎﮭﯿﻓ حﺮﺸﺗ ﺎﻣور ﻲﻓ ﺎﺑﺎﺒﻟا ﻰﻟا ﺔﻟﺎﺳر . ناﻮﺿر ﻦﻜﻟو ،ﻲﺴﯿﻣ لﺎﻨﯾدرﺎﻜﻟا لﺰﻌﺑ ﺮﻣأ ﻊﻣ ًاﺪﯾﺪﺟ ًﻻﺎﻨﯾدرﺎﻛ ﺎﺑﺎﺒﻟا ﻞﺳﺮﯾ ،ﺮﯿﺧﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﻣ ﺲﺒﻠﯾو ﮫﻠﺘﻘﯾو ،ﻖﯾﺮﻄﻟا ﻲﻓ ﮫﻟ ﻦﻤﻜﯾ ﺮﯾﺮﺤﺗ ﻢﺛ ﮫﻟﺰﻋو ،ﻲﺴﯿﻣ لﺎﻨﯾدرﺎﻜﻟا ﻰﻟإ ﺮﻣﻷا لﺎﺼﯾﺈﺑ مﻮﻘﯿﻟ ﮫﺴﺑﻼ ﺐﯾﺬﻌﺗ ﻦﻣ ﮫﻟ ﺖﺿﺮﻌﺗ ﺎﻣو ﺔﻤطﺎﻓ ﮫﺘﺧأ ﻦﺴﺣ ىﺮﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋو ،ﻦﺠﺴﻟا ﻦﻣ ﻦﺴﺣ ﺎﮭﻘﯿﻘﺷو ﺔﻤطﺎﻓ ﮫﺘﺒﯿﺒﺣ مﻼﺳﻹا قﺎﻨﺘﻋا رﺮﻘﺗو ﻚﻟﺬﺑ ًﺎﻀﯾأ ارﻮﻧﻮﯿﻟ ﮫﺘﺟوز ﺮﺛﺄﺘﺗو ،ﮫﻣﻼﺳإ ﻰﻟإ دﻮﻌﯾو هﺮﯿﻤﺿ ﻮﺤﺼﯾ . 5 . ) :ﻲﺟﺎﻧ ﻢﻠﻌﻤﻟا 1850 - 1893 م( ﻨﺗ " ةﺎﻤﺴﻤﻟا ﮫﺘﻣﻮﻈﻨﻣ ﻲﻓ ﻲﺟﺎﻧ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺮﻜﻔﻤﻟاو ﺮﻋﺎﺸﻟا لوﺎ :وأ نﺎﺴﻐﻟا ﻮﺑأ ﻰﺳﻮﻣ ﺔﱠﯿﻤﺣ " 22 ) 1299 =ه 1882 ﻰﺳﻮﻣ ﻦﻋ ﺎﮭﯿﻓ ثﺪﺤﺗ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻲﻣﻼﺳﻹا دﻮﺟﻮﻟا ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷا ﺔﺒﻘﺤﻟا (م ﺪﻘﻓ ﻞﻄﺒﻟا اﺬھ ﺔﯾﺎﻜﺣ ﻰﻠﻋ ﺮﺼﺘﻘﺗ ﻻ ﺔﻣﻮﻈﻨﻤﻟا نأ ﺪﯿﺑ ،ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا لﺎﻄﺑﻷا ﺪﺣأ ﻲﻧﺎﺴﻐﻟا ﻲﺑأ ﻦﺑا ﺨﻟا ﻦﻣ ﻢﻋﺪﺑ ﻲﺒھﺬﻟا ﺎھﺮﺼﻋ نﺎﺑإ ﺎﮭﯿﻓ مﻮﻠﻌﻟا رﻮﻄﺗو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻓ ﻦﻋ ﻲﺟﺎﻧ ﺎﮭﯿﻓ ثﺪﺤﺗ رﺎﺷأ ﺎﻤﻛ ،ءﺎﻔﻠ .ﺔﯿﺑروﻷا ةرﺎﻀﺤﻟا ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا رود ﻰﻟإ ﺎﮭﯿﻓ ،بﺮﻌﻟا دﻼﺑ ﺮﻤﻏ يﺬﻟا رﻮﻨﻟﺎﺑ ﮫﮭﺒﺸﯾ يﺬﻟا مﻼﺳﻹا تﺎﯾاﺪﺑ ﻦﻋ ﺚﯾﺪﺤﻟﺎﺑ ﮫﺘﻣﻮﻈﻨﻣ ﻲﻓ ﺮﻋﺎﺸﻟا أﺪﺒﯾ ًاﺮﯿﺸﻣ ،ﻢﻠﻌﻟا ﮫﻧﺎﻜﻣ ﻞﺣأو ،سﺎﻨﻟا ﻦﯿﺑ يﺮﺸﺘﺴﻤﻟا ﻞﮭﺠﻟا ﺎﺤﻤﻓ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا دﻼﺑ ﻰﻟإ ةﺮﯿﺼﻗ ةﺮﺘﻓ ﻲﻓ ﻞﺻوو ﻣ ﻞﻛ رود ﻰﻟإ ةﺮﯾﺰﺟ ﮫﺒﺷ ﻲﻓ ﮫﻤﯿﻋﺪﺗو ،ﻦﯾﺪﻟا اﺬھ ﺮﺸﻧ ﻲﻓ ﺮﯿﺼﻧ ﻦﺑ ﻰﺳﻮﻣو دﺎﯾز ﻦﺑ قرﺎط ﻦ ﻻ ةﺪﺤﺘﻤﻟا ﺔﻣﻷﺎﻓ .ﺎﮭﯿﻓ مﻼﺳﻹا ﺮﺸﻧو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺢﺘﻓ ﻦﻣ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا ﻦﻜﻤﺗ ﺔﻤﻠﻜﻟا ةﺪﺣو ﻞﻀﻔﺑو ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻤﻛ ،لاوﺰﻟا ﺎھﺮﯿﺼﻤﻓ ةﺪﺣﻮﻟا ﻦﻋ ﺪﻌﺘﺒﺗو ﺎھداﺮﻓأ ﻦﯿﺑ ﺔﻗﺮﻔﺘﻟا بﺪﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻣﻷا ﺎﻣأ ،لوﺰﺗ نأ ﻦﻜﻤﯾ رﺎﺷأ ﺎ .ﮫﺳﺎﺳأو "ﻖﯿﻓﻮﺘﻟا نﺎﻨﻋ" ﻮﮭﻓ ،ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﻓ لﺪﻌﻟا ﺔﯿﻤھأ ﻰﻟإ ﺮﻋﺎﺸﻟا 23 ةرﺎﻀﺣ ﺎﮭﯿﻓ اﻮﺴﺳأ ﺪﻘﻓ ،ﻢھﺪﮭﺟ ةﺮﻤﺛو بﺮﻌﻟا رﺎﺨﺘﻓا راﺪﻣ ﻲھ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ّنأ ﻰﻟإ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﺮﯿﺸﯾ ﻢﺛ .ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻠﻟ ﺰﻛﺮﻣ ّﻢھأ ﺎھﻮﻠﻌﺟ ﻞﺑ ﻚﻟﺬﺑ اﻮﻔﺘﻜﯾ ﻢﻟو ،ﻢﮭﻟ ﺔﯿﺳﺎﯿﺳ ﺔﻤﺻﺎﻋ ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻦﻣ اﻮﻠﻌﺟو ،ﺔﻤﯿﻈﻋ أو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺮﺜﻜﻓ ،ﻢﻠﻌﻟا ﻰﻠﻋ ءﺎﻔﻠﺨﻟا ﺾﺣ ﺪﻘﻓ ،ﮫﻌﯿﺠﺸﺗو ﻢﻠﻌﻟا ﺮﺸﻧ ﻲﻓ ءﺎﻔﻠﺨﻟا رود ﻰﻟإ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﺢﻤﻟ .ﺔﺑوروأ ﻰﻟإ ﺪﻌﺑ ﺎﻤﯿﻓ ﻞﻘﺘﻧا ﺪﻗ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻟا نأ ﻰﻟإ رﺎﺷأو .ءاﺮﻌﺸﻟاو ءﺎﻤﻜﺤﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا رﺎﻀﺤﻟا هﺬھ تأﺪﺑ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﺮﺼﻋ ﻲﻓ ةورﺬﻟا ﻰﻟإ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا لﻮﺻو ﺪﻌﺑو ﺐﺒﺴﺑ لاوﺰﻟﺎﺑ ة ،ﺮﻣﻷا اﺬھ نﺎﺒﺳﻹا ﻞﻐﺘﺳا .ﺔﻟوﺪﻟا ةرادإ ﻦﻋ ﻢﮭﻟﺎﻐﺸﻧاو ﻮﮭﻠﻟا ﻰﻟإ ﻢﮭﻓاﺮﺼﻧاو ،مﺎﻜﺤﻟا قﻼﺧأ دﺎﺴﻓ ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻠﻟ ﺪﯿﺣﻮﻟا ذﻼﻤﻟا ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺖﯿﻘﺑ ﻰﺘﺣ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا نﺪﻤﻟا ﻰﻠﻋ نﻮﻟﻮﺘﺴﯾ اوﺬﺧأو .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﺮﺟ ﻲﺘﻟا تاروﺎﺸﻤﻟا ﺮﻋﺎﺸﻟا ﺎﻨﻟ رﻮﺼﯾ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﻮﮭﺑ ﻲﻓ ةدﺎﻘﻟاو ءاﺮﻣﻷاو ءﺎﻤﻠﻌﻟاو ءﺎﻤﻜﺤﻟا ﻦﯿﺑ ت ﻢﻠﻜﺘﯾ ،ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ اﺪﻋ ﺎﻣ ﺎﮭّﻠﻛ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻚﻟﺎﻤﻣ ﻰﻠﻋ نﺎﺒﺳﻹا ءﻼﯿﺘﺳاو ،دﻼﺒﻟا لﺎﺣ ءﻮﺳ ﺪﻌﺑ ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗ لﻮﺒﻗو مﻼﺴﺘﺳﻻا نأ ﻦﯿﻌﻤﺘﺠﻤﻠﻟ ﻦﯿﺒﯾو ،ﺮﯿﻐﺼﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺑأ ﻢﺳﺎﺑ ﻢﺳﺎﻘﻟا ﻮﺑأ ﺐﺟﺎﺤﻟا عﺎﻤﺘﺟﻻا اﺬھ ﻲﻓ ھ نﺎﺒﺳﻹا ﺔﯾﺎﻤﺣ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺮﺋﺎﺸﻌﻟا ءﺎﻤﻋز ﺪﺣأو ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ نﺎﺳﺮﻓ سرﺎﻓ ﻻإ ﻊﯿﻤﺠﻟا ﺖﻤﺼﯾ ،ﺪﯿﺣﻮﻟا ﻞﺤﻟا ﻮ

22_{Muallim Naci, Musa b. Ebu’l-Gazan; Yahud Hamiyyet, Matba’a-i Ebuzziya, İstanbul, 1299.} 23_{Muallim Naci, a.g.e, s.5}

(10)

ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﻲﻓ نأو ،مﻼﺴﺘﺳﻻا نﻮﻀﻓﺮﯾ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ سﺎﻨﻟا نأ ىﺮﯾ يﺬﻟا ﻲﻧﺎﺴﻐﻟا ﻲﺑأ ﻦﺑا ﻰﺳﻮﻣ ﺎﮭﯿﻓ ﻮﺒﻘﻟا ﻰﻟإ ﺮﯿﻐﺼﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮﺑأ ﺮﻄﻀﯾ .ﻢﮭﺘﻨﯾﺪﻣ ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻠﻟ نوﺪﻌﺘﺴﻣ ﻢھو ،نﺎﺳﺮﻔﻟا ﻦﻣ ًﺎﻔﻟأ ﻦﯾﺮﺸﻋ ل .ﻢﯿﻠﺴﺘﻟا ﺾﻓﺮﯾو ،ﻰﺳﻮﻣ يأﺮﺑ ﺔﻟﺎﺴﺑ تدادزا ﺮﻄﺨﻟا داز ﺎﻤﻠﻛو ،ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻟا ﻲﻓ ﻰﺳﻮﻣ ﻞﺴﺒﺘﺴﯾو ،ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا نﺎﺒﺳﻹا ﺮﺻﺎﺤﯾ ﻞﺴﺒﺘﺳا ﺎﻤﻛ ﻞﺴﺒﺘﺳاو برﺎﺣ ﮫﻧﻷ ،ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻟﺎﺴﺒﻟا ةﺪﺑز ﻮھ ﻰﺳﻮﻣ نأ ﺮﻋﺎﺸﻟا ىﺮﯾ .ﮫﺘﻋﺎﺠﺷو ﻰﺳﻮﻣ ﻞﻛ ﻦﻣ ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا اوﺮﺻﺎﺣ ءاﺪﻋﻷا نأ ﺮﯿﻏ .ﻞﺒﻗ ﻦﻣ نﻮﺤﺗﺎﻔﻟا ﻞﺣو ،مﺎﻌﻄﻟا ﺎﮭﻠھأ ﻦﻋ اﻮﻌﻄﻗو ،تﺎﮭﺠﻟا ،مﻼﺴﺘﺳﻻا اﻮﻠﺒﻗو بﺮﺤﻟا ﻢﮭّﻠﻛ نﻮﻌﻤﺘﺠﻤﻟا ﺾﻓرو ،ىﺮﺧأ ةﺮﻣ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ نﺎﯿﻋأ ﻊﻤﺘﺟﺎﻓ .ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﻂﺤﻗ ﻲﻓ ﻦﯿﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻖﺤﺑ ﻢﺋاﺮﺟ ﻦﻣ نﺎﺒﺳﻹا ﮫﻠﻌﻓ ﺎﻤﺑ ﺎﮭﯿﻓ ﻢھﺮﻛذ ءﺎﻤﺼﻋ ﺔﺒﻄﺧ ﻰﻘﻟأو ،ﻢﮭﻨﯿﺑ ﻰﺳﻮﻣ ﺾﻔﺘﻧﺎﻓ اﻮﻟﻮﺘﺳا ﻲﺘﻟا ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا نﺪﻤﻟا ﻊﻓﺎﻨﻤﻟا ءارو يﺮﺠﻟاو ﺔﻧﺎﯿﺨﻟاو ﻦﺒﺠﻟﺎﺑ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ نﺎﯿﻋأ ﻢﮭﱠﺗا ﻢﺛ ،ﺎﮭﯿﻠﻋ رﻮﯿﻏ ﻞﺟﺮﻟ ﻦﻜﻤﯾ ﻻ ﮫﻧﺄﺑ فﺎﺿأو ،ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟا ﻲﻓ ًﺎﯿﻟﺎﻏ ﻦﻤﺜﻟا نﻮﻌﻓﺪﯿﺳ ﻢﮭﻧﺄﺑ ﻢھﺮﺒﺧأو ،لﺎﻤﻟاو ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ،ﺔﺒﻄﺨﻟا هﺬھ ﺪﻌﺑ ﺲﻠﺠﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺖﻤﺼﻟا ﻢﯿﺨﯿﻓ .ءاﺪﻋﻷا ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻲﻟﻮﺘﺴﯾ نأ ﺪﻌﺑ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ ﺶﯿﻌﯾ نأ جﺮﺨﯾو برﺎﺤﯾو ،ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻂﯿﺤﻣ ﻰﻟإ ﻖﻠﻄﻨﯾو ،ﮫﺳﺮﻓ ﻲﻠﺘﻌﯾو ،ﺪﺳﻷﺎﻛ ﺎﻀﻔﺘﻨﻣ ﺲﻠﺠﻤﻟا ﻦﻣ ﻰﺳﻮﻣ ،ىﺮﺧأ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﮫﯿﺗﺄﺗ ﻦﻜﻟ ،ﻢﮭﻨﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﺼﺘﻨﯾو ،ﺮﮭﻨﻟا ﻦﻣ بﺮﻘﻟﺎﺑ ﺔﻨﯾﺪﻤﻠﻟ ﻦﯾﺮﺻﺎﺤﻤﻟا ءاﺪﻋﻷا .ًاﺮﯿﺳأ ﻢﮭﯾﺪﯾأ ﻲﻓ ﻊﻘﯾ نأ ﺔﻓﺎﺨﻣ ﺮﮭﻨﻟا ﻲﻓ ﮫﺴﻔﻧ ﻲﻘﻠﯿﻓ ،حﺮﺟ ﺪﻗو ﺎﻧ ﻢﻠﻌﻤﻟا نأ ﺮﻛﺬﻟﺎﺑ ﺮﯾﺪﺠﻟا ﻦﻣو " بﺎﺘﻛ ﻒﻟأ ﻲﺟ ﻲﻣﺎﺳﻷا " 24 ) 1308 =ه 1890 ﮫﯿﻓ ﻢﺟﺮﺗ يﺬﻟا (م ﻦﻣ ﺮﺜﻛﻷ 700 ﺔﻧﺎﻜﻣ ةرﻮﮭﺸﻤﻟا ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا تﺎﯿﺼﺨﺸﻠﻟ اﺬھ ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻲﻓ ﻰﻄﻋأ ،ةرﻮﮭﺸﻣ ﺔﯿﻣﻼﺳإ ﺔﯿﺼﺨﺷ ﺪﺒﻋ ﻞﺜﻣ ﻦﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا كﻮﻠﻣ ﺾﻌﺒﻟ ﻢﺟﺮﺗ ﺎﻤﻛ ،ﺔﯿﺴﻟﺪﻧأ ﺔﯿﺼﺨﺷ ﻦﯾﺮﺸﻋو ثﻼﺜﻟ ﻢﺟﺮﺗ ﺪﻘﻓ ،ﺔﯿﻟﺎﻋ ﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋو ،لوﻷا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﻞﺜﻣ ﻦﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ءﺎﻤﻠﻋ ﺾﻌﺒﻟ ﻢﺟﺮﺗ ﺎﻤﻛ ،ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋو ،ﻲﻧﺎﺜ .ﺔﯿﺒطﺮﻘﻟا ﺔﺸﺋﺎﻋ ﻞﺜﻣ ﻦﻣ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ءاﺮﻌﺸﻟ ﺎًﻀﯾأ ﻢﺟﺮﺗو ،ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا ﻰﻨﺒﻟو ،ﺪﺷر ﻦﺑاو ،رﺎﻄﯿﺒﻟا ﻦﺑا 6 . ) ﻒﻛﺎﻋ ﺪﻤﺤﻣ 1873 -1936 ( ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﯾرﻮﮭﻤﺠﻠﻟ ﻲﻨطﻮﻟا ﺪﯿﺸﻨﻟا ﻒﻟﺆﻣو ﻲﻨطﻮﻟا ﺮﻋﺎﺸﻟا نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋ نﺎﻛ ﻒﻛﺎﻋ ﺪﻤﺤﻣ ﻢﻟ ﮫﻧأ ﻻإ ،ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﯾرﻮﮭﻤﺠﻟا ﺲﯿﺳﺄﺗو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا رﺎﯿﮭﻧا ةﺮﺘﻓ ﻲﻓ ﻦﯿﯿﻣﻼﺳﻹا ءاﺮﻌﺸﻟا ﺮﮭﺷأ ﻦﻣ " ﺔﻠﯾﻮﻄﻟا ﮫﺘﻣﻮﻈﻨﻣ ﻲﻓ ﻻإ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا لوﺎﻨﺘﯾ ﺔﯿﻧﺎﻤﯿﻠﺴﻟا ﺮﺒﻨﻣ " 25 ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا عﺎﺿوأ ﺎﮭﯿﻓ لوﺎﻨﺗ ﻲﺘﻟا . ﻰﻟإ ﺎﮭﯿﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺎﻋدو ،هﺮﺼﻋ ﻲﻓ ﻢﻟﺎﻌﻟا ءﺎﺤﻧأ ﻒﻠﺘﺨﻣ هرﺎﻜﻓأ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﺚﺒﯾ ﺔﻣﻮﻈﻨﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ .ةﺪﺣﻮﻟا لاﻮﺣأ ﮫﯿﻟإ ﺖﻟآ يﺬﻟا ﻊﺿﻮﻟا ﻦﯿﻠﺼﻤﻠﻟ ﺐﯿﻄﺨﻟا رﻮﺼﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﯿﻠﺴﻟا ﺪﺠﺴﻣ ﺐﯿﻄﺧ نﺎﺴﻟ ﻰﻠﻋ ﻲﻓ ءﺎﻜﺒﻟﺎﺑ سﺎﻨﻟا تاﻮﺻأ ﻰﻟﺎﻌﺘﺗ ،اﺮﺑوﻸﻟ رود ﻰﻟإ ﺖﻟﻮﺤﺗ ﺪﺟﺎﺴﻤﻟا نأ ﻒﯿﻛو ،ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ﺑ مﻮﻘﻟا ءﺎﻜﺑ ﺐﯿﻄﺨﻟا ﺮﻋﺎﺸﻟا ﮫﺒﺸﯿﻓ ،ﺪﺠﺴﻤﻟا :لﻮﻘﯾ ﺚﯿﺣ ﺮﯿﻐﺼﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺑأ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا كﻮﻠﻣ ﺮﺧآ ءﺎﻜﺒ ﺮﺧآ ًءﺎﻜﺑ َﮫَﺒﺷأ اﺬھ ﻢﻛءﺎﻜﺑ ﱠنِإ" ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا جﺎﺗ هﺪﯾ ﻦِﻣ َﺬِﺧُأ يﺬﻟا ﺮﺛﺎﻌﻟا ﻆﺤﻟا ُﺐﺣﺎﺻ َبَﺮَھَو ﺐﻧﺎﺟﻸﻟ َﻞﯿﻤﺠﻟا َﺪﻠﺒﻟا اﺬھ ﻢﱠﻠﺳ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﮫَﻟﻮَﺣ َﺮَﻈَﻧو ٍةﺮﯿﺒَﻛ ٍةﺮﺨَﺻ َﺮﮭَظ َﻖﱠﻠَﺴَﺗ

24_{Muallim Naci, Esâmî, İstanbul, Mahmud Bey Matbaası, 1308.}

25_{Mehmed Âkif, Safahât İkinci Kitap Süleymaniye Kürsüsünde, Sebil'ür-reşad Kütüphanesi:1,}

(11)

،ﺔﻨﺠﻟا ﻞﺜﻣ تﺪﺑ ﺎﮭﻛﺮﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﱠﯾدﺮﻣﺰﻟا ُلﻮﮭﱡﺴﻟا ٍلﺎﻋ ٍتﻮﺼِﺑ َﻦﯿﻜﺴﻤﻟا ﺖَﻜﺑَأ ﺪﻘﻟ :لﻮﻘﺗو ًاﺪﺟ ٌﻖﺣ اﺬھ نأ ﻚﻠﻤﻟا مُأ ىﺮَﺗ ىﺮﺧﻷا ﺔﯿﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ » ًﺎﻋﺎﻀُﻣ ًﺎﻜﻠُﻣ ِءﺎﺴﱢﻨﻟا َﻞﺜِﻣ ِﻚﺑإ ِلﺎﺟﱢﺮﻟا َﻞﺜﻣ ﮫﯿﻠﻋ ﻆﻓﺎﺤُﺗ ﻢﻟ « " 26 7 . ) ﻲﺋاﺰَﺳ ةداز ﺎﺷﺎﺑ ﻲﻣﺎﺳ 1859 - 1936 ( ﻦﯿﺑ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ةﺮﺘﻔﻟا ﻲﻓ ﺪﯾرﺪﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻠﻟ ًاﺮﯿﻔﺳ ﻞﻤﻋ ،كﺮﺘﻟا ﻦﯿﯿﺋاوﺮﻟاو بﺎﺘﻜﻟا ﻢھأ ﺪﺣأ ﻲﻣﺎﻋ 1909 و 1914 ناﻮﻨﻌﺑ ﻰﻟوﻷا ؛ﻦﯿﺘﻟﺎﻘﻣ ﺎﮭﻨﻋ ﺐﺘﻛو ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا راﺰﻓ ،م :ﻊﻣﺎﺠﻟا ﺪﺠﺴﻤﻟا" "ءاﺮﻤﺤﻟا 27 مﺎﻋ ﻲﻓ ﺲﻟﺪﻧﻸﻟ ﮫﺗرﺎﯾز ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ﺎﮭﺒﺘﻛ 1914 ناﻮﻨﻌﺑ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟاو ،م "ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ" 28 ﻲﻓ ﺎﮭﺒﺘﻛ مﺎﻋ ﻲﻓ ﺔﯿﻨطﻮﻟا ﺮﯾﺮﺤﺘﻟا بﺮﺣ ءﺎﻨﺛأ 1921 .م " ﮫﺘﻟﺎﻘﻣ ﻲﻓ ﻲﺋاﺰﺳ هداز ﺎﺷﺎﺑ ﻲﻣﺎﺳ ﻒﺼﯾ ءاﺮﻤﺤﻟا :ﻊﻣﺎﺠﻟا ﺪﺠﺴﻤﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﻊﻣﺎﺠﻟا ﺪﺠﺴﻤﻟا " ﺮﺒﻛأ نﺎﻛ يﺬﻟا ﺪﺠﺴﻤﻟا اﺬﮭﻓ .ﮫﯿﻓ ةدﻮﺟﻮﻤﻟا ةﺪﻤﻋﻷا دﺪﻋو ﮫﺿﺮﻋو ﮫﻟﻮط ًﺎﻨّﯿﺒﻣ ًﺎﯿﻔﯾﺮﻌﺗ ًﺎﻔﺻو ﺔﺒُطﺮُﻗ أ ﺪﻗو ،ةرﻮﻤﻌﻤﻟا ﻲﻓ ﺪﺟﺎﺴﻤﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﻦﻣ اﻮﻠﮭﻨﯿﻟ بﺮﻐﻟاو قﺮﺸﻟا ﻦﻣ ﮫﻧﻮﻣﺆﯾ مﻮﻠﻌﻟا بﻼﻄﻟ ًاﺪﺼﻘﻣ ﺢﺒﺻ ﺲﺤُﯾ ﮫﺘﻠﻌﺟو ،ﻲﺴُﻟَﺪﻧَﻷا نﺎﺴﻧﻹاو ﺔﱠﯿﺴُﻟَﺪﻧَﻷا حوﺮﻟﺎﺑ ﮫﺗﺮﻛذ ﻲﺘﻟا ﺔﻘﯿﻀﻟا ﺔﺒُطﺮُﻗ عراﻮﺷ ﺎﻨﻟ ﻒﺼﯾو .ﮫﯿﻓ .ﻰﻄﺳﻮﻟا نوﺮﻘﻟا ﻰﻟإ ﻞﻘﺘﻧا ﮫﻧﺄﺑ ﻛ ﻒﺸﺘﻛاو ﮫﯿﻓ لّﻮﺠﺗ يﺬﻟا ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗ ﻦﻋ ﺚﯾﺪﺤﻠﻟ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﻞﻘﺘﻨﯾ ثﺪﺤﺘﯿﻓ ،هﺎﯾاوز ﻦﻣ ﺔﯾواز ﻞ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا حوﺮﻟا ﺖﺴﻜﻋو ،ﮫﻧارﺪﺟ ﺖﻨّﯾز ﻲﺘﻟا فرﺎﺧﺰﻟاو ﮫﺗﺎﻋﺎﻗو ،ﻲﺟرﺎﺨﻟا هﺮﻈﻨﻣو ﺮﺼﻘﻟا ﻊﻗﻮﻣ ﻦﻋ نﻮﯿﺑﺮﻐﻟﺎﻓ ،ﮫّﺴﺤﯾو ،ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗ ﻢﮭﻔﯾ ﻰﺘﺣ ًﺎﯿﻗﺮﺷ نﻮﻜﯾ نأ ﻦﻣ ّﺪﺑ ﻻ ءﺮﻤﻟا نأ ﺐﺗﺎﻜﻟا ىﺮﯾو .ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺎﺜﻤﺗ نوﺮﯾ ﻻ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﻢﮭﻧﻷ ﮫﺘﯾؤر ﺪﻨﻋ ﻞﻣأ ﺔﺒﯿﺨﺑ نﻮﺑﺎﺼﯾ راﺪﺟ ﻰﻠﻋ ةرﻮﺻ وأ ﺮﺼﻘﻟا ﻲﻓ ًﺎﺑﻮﺼﻨﻣ ًﻻ .ًﺎﻤﯿﻈﻋ ًﺎﺼﻘﻧ ﻚﻟذ نوﺪﻌﯾ "ﷲ ﻻإ ﺐﻟﺎﻏ ﻻ" ةرﺎﺒﻋ نأ ﻻإ ،ﺐﺗﺎﻜﻠﻟ قﺮﺗ ﻢﻟ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ نﺎﻜﻣ ﻞﻛ ﻲﻓ ﻲﻓﻮﻜﻟا ﻂﺨﻟﺎﺑ ﺔﺑﻮﺘﻜﻤﻟا .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا عﺎﯿﺿ بﺎﺒﺳأ ﻦﻣ ًﺎﺒﺒﺳ نﺎﻛ يﺬﻟاو ،ﻦﯿﯿﻗﺮﺸﻟا ﻦﯿﺑ يﺮﺸﺘﺴﻤﻟا ﻞﻛاﻮﺘﻟﺎﺑ ةرﺎﺒﻌﻟا هﺬھ ﮫﺗﺮﻛذ ﺪﻘﻟ ﺎﻣأ " ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﮫﺘﻟﺎﻘﻣ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻰﻠﻋ قﺮﺸُﺗ ﻢﻟ ﺲﻤﺸﻟا ّنأ :هدﺎﻔﻣ ،ﻲﺑﺮﻋ ﺮﻌﺷ ﺖﯿﺒﻟ ٍﺔﻤﺟﺮﺘﺑ ﺎھأﺪﺑ ﺪﻘﻓ " .ﺔَطﺎﻧﺮَﻏو ﻖﺸﻣد ﻦﻣ ﻞﻤﺟأ ﻦﯿﺘﻨﯾﺪﻣ ،ﺲﻤﺸﻟا ﺔﻌﺷأ ﻦﻣ ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﮫﺟو ّﺮﻤﺣا ﺪﻗو ،بوﺮﻐﻟا ﺖﻗو ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﺐﺗﺎﻜﻟا لﻮﺧد ﺔﻈﺤﻟ ﺖﻗﻮﻟا نﺎﻛو ا ﻞﺋاﻮﻌﻟا ﮫﻨﻜﺴﺗ ﺖﻧﺎﻛ يﺬﻟا ﻦﯾزﺎﯿﺒﻟا ﻲﺣ تﻮﯿﺑ ﮫﻟ تﺪﺑو ﺮﻈﺘﻨﺗ ﺎﻤﻧﺄﻛ ﺎﮭﺑاﻮﺑأ ًﺔﺤﺗﺎﻓ ﺔﻠﯿﺻﻷا ﺔﯿﺑﺮﻌﻟ .ءﺎﻤﺴﻟا ﻦﻣ لﺰﻨﺘﺳ ﻲﺘﻟا ﻢھرﺎﻜﻓأو ﻢھرﺎﻌﺷأ ﺮﻈﺘﻨﺗ ﺎﻤﻧﺄﻛ ﮫﻟ تﺪﺒﻓ ﺔﺣﻮﺘﻔﻤﻟا ﺎھﺬﻓاﻮﻧ ﺎﻣأ ،ءﺎﻣﺪﻘﻟا ﺎﮭﺑﺎﺤﺻأ ﻊﻗﻮﻣ ﻦﻋ ﺔﺤﻤﻟ ﻲﻄﻌُﯾو ،ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺔﻨﯾﺪﻤﻟ ﮫﺗرﺎﯾز ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ﮫﺘﺑﺎﺘﻧا ﻲﺘﻟا ﮫﺴﯿﺳﺎﺣأ ﻦﻋ ﺐﺗﺎﻜﻟا ثﺪﺤﺘﯾ ﻛ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ،ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﺦﯾرﺎﺗو ﺔَﯿِﺴﻨَﻠَﺑو ﺔَﯿﱢﻠﯿﺒﺷِإو ﺔﺒُطﺮُﻗ طﻮﻘﺳ ﺪﻌﺑ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻠﻟ ﺮﯿﺧﻷا ذﻼﻤﻟا ﺖﻧﺎ ،ﺔﯾﺮﻜﺴﻌﻟا ﺔﯿﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺮﺧﺄﺘﻟاو ﺪﺋﺎﻜﻤﻟا ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو .ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺮﯿﺧﻷا ﻢھذﻼﻣ ﻰﻟإ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا ﮫﺟﻮﺗ

26_{Mehmed Akif Ersoy, a,g,e, s.48}

27_{Samipaşazade Sezai, Sami Paşazade Sezai'nin Hikâye, Hatıra, Mektup ve Edebi Makaleleri.}

haz. Zeynep Kerman. İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1981. S, 277-280 28_{Samipaşazade Sezai, a.g.e, s.166-170}

(12)

دﻷاو ﻢﻠﻌﻟﺎﺑ ﻢﮭﻣﺎﻤﺘھا نأ ﻻإ ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ بﺮﻌﻟا ﺎﮭﺸﯿﻌﯾ نﺎﻛ ﻲﺘﻟا رﺎﺴﻜﻧﻻا ﺔﻟﺎﺣو ﻰﻠﻋ ﻞﺑ ﺮﺛﺄﺘﯾ ﻢﻟ ب ﺔَﺼﯿِﺼَﺨﻟا هﺬھ نأ ﺐﺗﺎﻜﻟا ىﺮﯾو ،ﻢﻠﻌﻟﺎﺑ ﻢﮭﻣﺎﻤﺘھا َداز ﺪﻘﻟ ﻚﻟذ ﻦﻣ ﺲﻜﻌﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻟﺎﺑ بﺮﻌﻟا ﻚﺴﻤﺗ يأ طﺎﻄﺤﻧﻻا رﻮﺼﻋ تارﻮﺜﻟاو ﻦﺘﻔﻟاو ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا بوﺮﺤﻟﺎﻓ ؛بﺮﻌﻟا ﻲﻓ ةدﺎﻌﻠﻟ ﺔﻗرﺎﺨﻟا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا ﻦﻣ ﻦﻣ ﻢﮭﻌﻨﻤﺗ نأ ﻊﻄﺘﺴﺗ ﻢﻟ ﻢﮭﺑ ﺖﻤﻟأ ﻲﺘﻟا مﺎﻈﻌﻟا ﺐﺋﺎﺼﻤﻟاو ﺔﯿﻠﺧاﺪﻟا نأ ﻦﻣو ،بدﻷاو ﻢﻠﻌﻟا نﺄﺷ ءﻼﻋإ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺳﺎﺒﻌﻟا ةﺮﺘﻔﻟا ﺮﺧآ ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻟا رﻮﻄﺗ ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ًﻼﺜﻣ بﺮﻀﯾو ،ﺔﻤﯿﻈﻋ ﺔﻣأ اﻮﺤﺒﺼﯾ ﺖﻠﺻو ﺪﻗو ،ًﺎﻀﯾأ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ تﺮﮭظ ﺔﻟﺎﺤﻟا هﺬھ نأ ﺐﺗﺎﻜﻟا ىﺮﯾ .يﺮﻜﺴﻌﻟاو ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا راﺪﺤﻧﻻا ﺮﻌﻟا نوؤﺎﻨﺒﻟا ﺎﮭﻨﻣ ﻞﻌﺟ ﺪﻘﻓ ،ًﺎﯾرﺎﻀﺣ ةورﺬﻟا ﻰﻟإ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺎﮭﯾﺪﻟ ﻦﻜﺗ ﻢﻟ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ نأ ﺪﯿﺑ ،ﺔﻌﺋار ﺔﻨﯾﺪﻣ ب .لاوﺰﻟا ﺎھﺮﯿﺼﻣ نﺎﻜﻓ ﺎﮭﻨﻋ عﺎﻓﺪﻟا ﻰﻠﻋ ةردﺎﻗ ﺔﺤﻠﺴﻣ ةﻮﻗ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮﺑأ ﺎﮭﻨﻣ ﻖﻠطأ ﻲﺘﻟا ﺔﺒﻀﮭﻟا ﮫھﺎﺒﺘﻧا ﻲﻋﺮﺘﺴﺗو ،ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا لﺎﺣ ﻒﺼﯿﻟ ﻞﻘﺘﻨﯾ ﻢﺛ ﷲﺪﺒﻋ ﻮﺑأ ﺎﮭﻘﻠطأ ﻲﺘﻟا ةﺮﻓﺰﻟا ﻚﻠﺗ ﻊﻤﺴﯾ ﮫﻧأ ﮫﯿﻟإ ﻞﯿﺧو ،ةﺮﯿﺧﻷا ﮫﺗﺪﯿﮭﻨﺗ ،ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ردﺎﻏ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺮﯿﻐﺼﻟا .ًﺎﺌﯿﺷ ﮫﻟ لﻮﻘﯾ نأ ﺪﯾﺮﯾ ًﺎﯿﻗﺮﺷ ًﺎﻤﻠﺴﻣ ىأر لﺎﯿﺧ ﻒﯿط ﺔﺒﻀﮭﻟا هﺬھ ﻦﻣ ﺐﺗﺎﻜﻠﻟ حﻻ ﺎﻤﻛ ﻖﻠطأ ﻲﺘﻟا ﺔﺒﻀﮭﻟا ﻰﻟإ ﺮﻈﻧو ةﺬﻓﺎﻨﻟا ﺢﺘﻓ ﺎﻣﺪﻨﻋو ،مﻮﻨﻟا ﻦﻣ ﮫﻌﻨﻤﻓ ،ﮫﻘﺣﻼﯾ ﻒﯿﻄﻟا دﺎﻋ ءﺎﺴﻤﻟا ﻲﻓو ًﺎﺑﺎﻘﻧ ﻊﻀﺗ ةأﺮﻣا ﻒﯿط ﮫﻟ اﺪﺑ ،ةﺮﯿﺧﻷا ﻢﮭﺗﺪﯿﮭﻨﺗ بﺮﻌﻟا ﺎﮭﻨﻣ باﺮﻄﺿﺎﺑ ﺮﻈﻨﺗ ﺖﻧﺎﻛ ةأﺮﻤﻟا هﺬھ ،دﻮﺳأ ﺎﮭﻨﺑﻻ ﺖﻟﺎﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﺸﺋﺎﻌﻟ ﻒﯿﻄﻟا اﺬھ نﺎﻛ ﺪﻘﻟ .ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗو ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻰﻟإ ةﺮﺴﺣو " ًﺎﻋﺎﻀُﻣ ًﺎﻜﻠُﻣ ِءﺎﺴﱢﻨﻟا َﻞﺜِﻣ ِﻚﺑإ ِلﺎﺟﱢﺮﻟا َﻞﺜﻣ ﮫﯿﻠﻋ ﻆﻓﺎﺤُﺗ ﻢﻟ " ، ﺐﺗﺎﻜﻟا ﻦﻣ ﺖﺑﺮﺘﻗاو ،ﺎﮭﻟﻮﺣ تﺮﻈﻧو ،ﺎﮭﮭﺟو ﻦﻋ ﮫﺘﻌﻓر ،ًﺎﺑﺎﻘﻧ ﻊﻀﺗو ،ًﺎﺑﺎﺘﻛ ﺎھﺪﯾ ﻲﻓ ﻞﻤﺤﺗ ﺖﻧﺎﻛ ﻢﻟ يﺬﻟا ﺎﮭﻨﺑا نأو ،ﻞﯿﻠﻟا ﻒﺼﺘﻨﻣ ﺪﻌﺑ ﺔﻠﯿﻟ ﻞﻛ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻲﻓ فﻮﻄﺗ ﺎﮭﻧﺄﺑ ﮫﺗﺮﺒﺧأ ﺪﻘﻟ ،ﺎﮭﻟ ًﺎﻣاﺮﺘﺣا ﺾﮭﻨﻓ ﺬﻨﻣ ﻲﻜﺒﯾ لاﺰﯾ ﻻ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻟا ﻊﻄﺘﺴﯾ 500 ﺖﻣﺪﻗ ﺎﮭﺜﯾﺪﺣ ﺔﯾﺎﮭﻧ ﻲﻓو .ﺔﻨﺳ ﺔﯾﺪھ ﻢﯾﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﮫﻟ .لﻮﺿﺎﻧﻷا ﻲﻤﻠﺴﻤﻟ ﮫﻤﻠﺴﯿﻟ 8 . ) :مﺮﻛأ ﻲﻠﻋ 1867 -1937 ( ناﻮﻨﻌﺑ ةﺪﯿﺼﻗ ﺮﻋﺎﺸﻟا اﺬھ ﻢﻈﻧ ،لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ ﺮﯿﺒﻜﻟا ﺮﻜﻔﻤﻟاو ﺮﻋﺎﺸﻟا ﻦﺑا ﻮھ مﺮﻛأ ﻲﻠﻋ ﺮﻋﺎﺸﻟا " ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻲﺑﺮﻋ ﺢﺋﺎﺳ ،" 29 ﮫﺗﺮﻛذ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﻞﯿﺨﻧ ةﺮﺠﺷ ىأر ﻲﺑﺮﻋ ﺢﺋﺎﺳ ﻦﻋ ﺎﮭﯿﻓ ثﺪﺤﺗ هﺮﻐﺻ ﻲﻓ ﮫﻟ ىور لﺎﻤﻛ ﻖﻣﺎﻧ هﺪﻟاو نﺄﺑ مﺮﻛأ ﻲﻠﻋ ﺮﻋﺎﺸﻟا لﻮﻘﯾ .ﺔﻠﺨﻨﻟا ﻚﻠﺗ ﺐطﺎﺨﯾ حاﺮﻓ ،ﮫﻨطﻮﺑ ﺮﯾ ﻢﻟ ﮫﻧأ ﺮﻛﺬﯾ مﺮﻛأ ﻲﻠﻋ نأ ﺪْﯿَﺑ .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺎھآر ﺔﻠﺨﻧ ﺎﮭﯿﻓ ﺐطﺎﺧ ةﺪﯿﺼﻗ ﻢﻈﻧ ﻲﺑﺮﻋ ﺮﻋﺎﺷ ﺔﯾﺎﻜﺣ .ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ةﺪﯿﺼﻘﻟا ﻲﺠﻧإ ﺔﺜﺣﺎﺒﻟا ﺪﻘﺘﻌﺗ ﺎﻤﻛ ــ ﺔﯿﺑﺮﻋ ﺔﻣﻮﻈﻨﻤﻟ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﺖﺴﯿﻟ ًاﺮﻄﺷ ﻦﯿﻧﺎﻤﺛ ﻰﻠﻋ ﺪﯾﺰﺗ ﻲﺘﻟا ةﺪﯿﺼﻘﻟا نإ نﻮﻨﯿﻐﻧأ 30 ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ يﻮﻣﻷا ﺮﯿﻣﻷا ﺎﻤﮭﻟﺎﻗ ﻦﯿﺘﻠﻟا ﻦﯿﺘﻌﻄﻘﻟا ﻦﻣ ةﺎﺣﻮﺘﺴﻣ ﺎﮭﺗﺎﯿﺑأ ﺾﻌﺑ ﺖﻧﺎﻛ نإو ــــــ ﻖﺸﻣﺪﺑ ﮫﺗﺮﻛذ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ ﺔﻠﺨﻧ ىأر ﺎﻣﺪﻨﻋ ﻞﺧاﺪﻟا 31 ﺎﺸﻤﻟ ﺎﮭﻨﻣ ﻦﯿﺘﯿﺑ ﺮﻛﺬﻧ . يﻮﻣﻷا ﺮﯿﻣﻷا تﺎﯿﺑأ ﺎﻤﮭﺘﮭﺑ :ﺎﻤھو ءﺎﻤﺠﻌﻟا ﺔﻠﺨﻨﻟا ﺎﮭﺘﯾأ ،ﺔﻨﺤﻤﻟا ﻲﻓ ﻲﺘﻘﯿﻓر ﺎﯾ هآ"

29_{Midhat Cemal, Nefais-i Edebiye, Dersaâdet, Araks Matbaası, 1329. 1. c. S. 98-103} 30_{İnci Enginün, a.g.e, s. 32-41}

31 :ﺮﻈﻧا .ﻲﻠﺒَﺧ ﻰﻠﻋ ﻊﺒﻄُﺗ ﻢﻟ ءﺎَﻤﺠَﻋ ...ﺔَﺴﱠﺒَﻜُﻣ ﻲِﻜﺒَﺗ ﻞھو ﻲِﻜﺑﺄﻓ / ِﻞﺻﻷا ﻦﻋ ﺔﯿِﺋﺎﻧ بﺮَﻐﻟا ﻲﻓ ...ﻲﻠﺜﻣ ﺔﺒﯾﺮَﻏ ﺖﻧأ ُﻞﺨَﻧ ﺎﯾ ةﺮھﺎﻘﻟا ،ﺔﯿﻨﯾﺪﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ .ﺲﻧﺆﻣ ﻦﯿﺴﺣ :ﺮﺗ ،ﺎﯿﺜﻨﻠﺑ ﺚﻟﺎﺜﻨﺟ ﻞﺒﺨﻧآ ،ﻲﺴﻟﺪﻧﻷا ﺮﻜﻔﻟا ﺦﯾرﺎﺗ 1955 ص . 51

(13)

ﺎًﻧﺎﻤﺟﺮﺗ ﺔﺑﺮﻐﻟا ﻲﻓ ﻚﻟﺎﺤﻟ نﻮﻜﯾ ﻻ ءﺎﻜﺒﻟا ﻰﺘﺣ ﺔﻨﺤﻤﻟا باﺮﺘﺑ ﺔطﻮﺑﺮﻣ ِﺖﻧأ " ﺔﺑﺮﻐﻟاو ﻞﯾﻮﻌﻟﺎﺑ ﻚﯿﻠﻋ مﻮﻜﺤﻣ ﺖﻧأ ...ﻲﺘُﻜﺳا 32 9 . :ﻦﯾﺪﻟا مﺎﻈﻧ ﺪﻤﺤﻣ ﺮﯾﺪﻣ نوﺎﻌﻣ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﻈﻧ ﺪﻤﺤﻣ هداز ﻲﻠﺒﯿﻠﻓ نﺎﻛ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻲﻓ ﻖﺸﻣد ﻲﻓ "ﺮﺒﻨﻋ ﺐﺘﻜﻣ" ﺔﯾﻮﻧﺎﺛ ﻲﻣﺎﻋ ﻦﯿﺑ 1912 و 1914 ﻰﻟإ ًاﺮﻌﺷ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ءﺎﺛر ﻲﻓ يﺪﻧﺮﻟا ءﺎﻘﺒﻟا ﻲﺑأ ةﺪﯿﺼﻗ ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ﻢﺟﺮﺗ ،م نﻮﻜﯿﻟ ،كرﺎﺒﻤﻟا ردﺎﻘﻟا ﺪﺒﻋ ﺔﻣﻼﻌﻟا ﺔﯿﻧﺎﻄﻠﺴﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا سرﺪﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻤﺑ ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ًﺮﻌﺷ ﻢﺟﺮﺗ ﻦﻣ لوأ ﻚﻟﺬﺑ .ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻰﻟإ ﺎًﯿﺴﻟﺪﻧأ ا 33 10 . ) :لﺎﻤﻛ ﻰﯿﺤﯾ 1884 - 1958 (م ﻲﻣﺎﻋ ﻦﯿﺑ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﻧﺎﺒﺳإ ﻲﻓ ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﯾرﻮﮭﻤﺠﻠﻟ ًاﺮﯿﻔﺳ لﺎﻤﻛ ﻰﯿﺤﯾ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﻞﻤﻋ 1928 و 1930 ﺖﺤﺗ ﺪﻌﺑ ﺎﻤﯿﻓ ﺖﻌﻤﺟ ،ﮫﺋﺎﻗﺪﺻﻷ ﺎﮭﻠﺳرأ ﻞﺋﺎﺳر ﻲﻓ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻦﻋ ﮫﺗﺎﻋﺎﺒﻄﻧا ﻦﻋ ثﺪﺤﺗو م " ناﻮﻨﻋ ﺎﯿﻧﺎﺒﺳإ تﺎﯾﺮﻛذ ." 34 ﻤﻛ ﻢﻟﺎﻌﻣ ﻦﻣ ﻦﯿَﻤَﻠْﻌَﻣ ﻢھأ ﻦﻋ لﺎﻤﻛ ﻰﯿﺤﯾ ثﺪﺤﺗ ﻲﺋاﺰﺳ ﺪﻨﻋ لﺎﺤﻟا ﻲھ ﺎ .ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗو ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻊﻣﺎﺟ ؛ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا تاذ قاﻮﺳﻷاو عراﻮﺸﻟﺎﻓ ،ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا ﻢﻜﺤﯾ ﻲﻗﺮﺸﻟا ﻊﺑﺎﻄﻟا نأ ﻆﺣﻻ ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻲﻓ ﮫﻟاﻮﺠﺗ ءﺎﻨﺛأ ﻲﻔﻓ ،هﺮﯿﺒﻌﺗ ﺪﺣ ﻰﻠﻋ ﺎﯿﻛﺮﺘﻟ ةروﺎﺠﻣ ﺔﻟود ﻲﻓ ﮫﻧﺄﺑ ءﺮﻤﻟا ﺮﻌﺸﺗ ﻲﻗﺮﺸﻟا زاﺮﻄﻟا ﻖﺒﯾ ﻢﻟ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا رﺎﺛﻵا نأ ﻻإ ﻂﺳو ﻲﻓ ﮫﺴﻔﻧ ﺲﺣأ ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻊﻣﺎﺟ لﺎﻤﻛ ﻰﯿﺤﯾ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﻞﺧد ﺎﻣﺪﻨﻋو ،ﻦﺼﺣو ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻊﻣﺎﺟ ىﻮﺳ ﺎﮭﻨﻣ ﺪﻋو ،ﺮﻋﺎﺸﻠﻟ قﺮﺗ ﻢﻟ ﺔﺴﯿﻨﻛ ﻰﻟإ ﮫﻠﯾﻮﺤﺘﻟ ﻊﻣﺎﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﺖﯾﺮﺟأ ﻲﺘﻟا تﻼﯾﺪﻌﺘﻟا نأ ﺮﯿﻏ ،ةﺪﻤﻋﻷا ﻦﻣ ﺔﺑﺎﻏ ﻟﺎﻓ ﻚﻟذ ﻢﻏر ﻦﻜﻟ .ﺐﯾﺮﺨﺘﻟا ﻦﻣ ًﺎﻋﻮﻧ تﻼﯾﺪﻌﺘﻟا هﺬھ ﮫﻠﯾدﺎﻨﻗو هدﺎﺠﺴﺑ ﻞﻤﺟأ نﻮﻜﯿﺳ نﺎﻛو ،ﻞﯿﻤﺟ ﻊﻣﺎﺠ .ﺮﻋﺎﺸﻟا ﻒﺻو ﺪﺣ ﻰﻠﻋ 35 ﺎﮭﯿﻓ اﻮﻌﻤﺘﺟا نأ ﺪﻌﺑ ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ﻲﻓ بﺮﻌﻟا ﺎﮭﻛﺮﺗ ﻲﺘﻟا ةﺮﯿﺧﻷا ىﺮﻛﺬﻟا ﺎﮭﻧﺄﺑ ﺎﮭﻔﺻو ﻲﺘﻟا ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ ﺎﻣأ ،ضرﻷا ﮫﺟو ﻰﻠﻋ ةرﺎﯾﺰﻟا ﻖﺤﺘﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﻦﻛﺎﻣﻷا ﻞﻤﺟأ ﻦﻣ ﺎھﺪﻋو ،ًاﺮﯿﺜﻛ ﺎﮭﺒﺣأ .ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا ءﺎﺤﻧأ ﻞﻛ ﻦﻣ ﺬﯾو نأ ﻻإ ،ﺲُﻟَﺪﻧَﻷا نﺪﻣ ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏو ﺔَﯿِﺴﻨَﻠَﺑو ﺔَﻠُﻄﯿَﻠُطو ﺔَﯿﱢﻠﯿﺒﺷِإو ﺔﺒُطﺮُﻗ ﻦﻣ ًﻼﻛ راز ﮫﻧأ ﺮﻋﺎﺸﻟا ﺮﻛ .ًﺎﻤﺋاد ﺎھﺮﻛﺬﯿﺳو ﺎھﺎﺴﻨﯾ نأ ﮫﻨﻜﻤﯾ ﻻ ةﺮﻣ ﺎھراز ﻦﻤﻓ ،ﻦﮭﻠﻤﺟأ ﺖﻧﺎﻛ ﺔَطﺎﻧﺮَﻏ 36 ﻲﺘﻟا تﺎﻗرﺎﻔﻤﻟا ﻦﻣو ﻌﻠﻘﻟا :لوﻷا ،ﺔﻨﯾﺪﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﻦﯾَءﺎﻨﺑ دﻮﺟو ﺮﻋﺎﺸﻟا هﺎﺒﺘﻧا ﺖﺑﺬﺟ لوﻷا ﺢﺘﻔﻟا ﺶﯿﺟ ﺎھﺎﻨﺑ ﻲﺘﻟا ﺔﻄﯿﺴﺒﻟا ﺔ ﺮﻋﺎﺸﻠﻟ قﺮﺗ ﻢﻟ ،ﺎﮭﯿﻓ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا هﺎﻨﺑ ﺎﻣ ﺮﺧآ نﺎﻛ يﺬﻟا ءاﺮﻤﺤﻟا ﺮﺼﻗ :ﻲﻧﺎﺜﻟاو ،دﺎﯾز ﻦﺑ قرﺎط ةدﺎﯿﻘﺑ ﺎﮭﻟﺎط يﺬﻟا ﻒﯾﺮﺤﺘﻟا ﺐﺒﺴﺑ ﻒﯾﺮﻌﻟا تﺎﻨﺟ 37 .

32_{Midhat Cemal, a,g,e,1. c. s. 102}

33_{Zekai Konrapa, “Endülüs Mersiyesi-Nizami Tercümesi ve Endülüs Tarihine Kısa Bir Bakış”,}

İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi, 1964, sayı: 2, s. 165-184.

34_{Yahya Kemal Beyatlı, Mektuplar ve Makaleler. İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti, Yahya} Kemal Enstitüsü, 1977. s. 3-20

35_{Yahya Kemal, a,g,e.s. 5-6} 36_{Yahya Kemal, a,g,e.s.15} 37_{Yahya Kemal, a,g,e.s.7-8}