A. O. Vet. Fak. Derg. 31 (2) : 316-323 ı984
DOGU ANADOLU'DA KEÇİLERDE SARCOSPORIDIOSIS'IN YA YILlŞI ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR
Fahri Saym*
Incidence of goal sarcoporidiosis in East Anatolia.
Edip Özer**
Summary: The examination of gulets obtained Fom 77 i6
slaug/ı-tered goats showed that all animals were infected ıvith Sarcocystis. Mic-roscopic and macMic-roscopic cysts of Sarcocystis ıvere present in 100
%
and14.47
%
of goats respectively.The goats ırhidı ıvere older than one year had the both macroscopic and mieroscopic cysts. But kids under one year oL age possessed only microscopic cysts.
The incidence of macroscopic cysts was high in the goats which were older than four years.
Özet: 1980-1 98iyıllarında Doğu illerinden topla1l1pElazığ mezba-hasında kesilen 77i6 keçiye ait özefagus Sarcocystis k istleri bakımından
muayene edilmiştir. Bunların
%
ıoO'ünde mikroskopik,%
14'ünde makroskobik kistlere rastlanmıştır.Oğlaklarda mikroskopik kistler bulunmuş, fakat makroskobik kistler bulunamamıştır. Dört yaşından büyük keçilerde daha çok makroskobik kistlere rastlann1lşf1r. Makroskopik kist bulunan hayvan Oran1l1111illere göre
%
9.01-25.1 i arasında değiştiği saptanmıştır.Giriş
Sarcocystis kistleri çeşitli hayvan türlerinin, ekseriya herbivor-ların, adelelerinde bulunur ve dünyada yaygındır (1). Avustralya'da az yağışlı bölgelerde Sacrcocystis kistleriyle enfekte hayvan oranı
yak-* Prof. Dr. A. Ü. Veteriner Fakültesi, Ankara. ** Dr. Arş. Gör. F. Ü. Veteriner Fakültesi Elazığ.
DOÖU ANADOLU'DA KEÇİLERDE SARCOSPORIDIOSIS... 317
laşık
%
1, Kangaro adası gibi bazı yerlerde ~~ 100 olarak bulunmuştur (4). Ürdün'de yapılan bir çalışmayla keçilerde bu parazitin varlığı ka-nıtlanmıştır (12). Amerika Birleşik Devletleri'nde Sarcocystis kistleri-nin keçilerde az görüldüğü, çeşitli araştırıcılara atfen, bildirilmiştir (6). Sri Lanka'da mezhabaha'da kesilen 66 keçiden 5'inde (~~ 7.6) bu parazite rastlandığı kaydedilmiştir. Ancak, bunların sadece mikros-kopik kistlerden ibaret oldukları belirtilmiştir (IL). Hindistan'da mez-bahada kesilen 71 keçiden 2'nin özefagusunda makroskobik Sarcocystis kisti bulunmuş; fakat diyaframada kistlere rastlanmamıştır (2). Yine Hindistan'da 152 keçiden hiçbirinin diyaframa, kalp ve özefagusunda makroskobik kist bulunamamış, fakat i22 keçiden 70'inin diyaframa-smda, 14 keçiden 7 sinin kalbinde ve 16 keçiden 7 sinin özefagusunda mikroskobik kist saptanmıştır (5). Almanya'da keçilerde makroskobik kiste rastlanmamıştır (ıo). Warioa'da da keçilerde makroskobik kist bulunamamış, fakat 60 keçinin%
26.3'nin diyaframasında mikrosko-bik kistler bulunmuştur (3).Sarcocystis türlerinin Türkiye'de manda, sığır ve koyunlarda bu-lundukları ve ekonomik önem taşıdıkları bildirilmiştir (8). Nitekim İstanbul'da çeşitli hayvanların et ve et ürünleri üzerinde yapılan ça-lışmalar 54 keçi ve oğlağın hepsinde (% 100) mikroskobik Sacrcocys-tis kistinin bulunduğunu göstermiştir (7). Ankara mezbahasında kesi-len 20 keçinin diyaframasında da mikroskobik Sarcocystis kistlerine rastlanmıştır (7).
Keçilerin diyaframasında bulunan mikroskobik kistlerin 43-95 x 30-70 mikrometre, bu kistlerde yer alan bradzoitlerin 9-13x2-3 mik-rometre büyüklükte oldukları saptanmıştır (2).
Türkiye'nin doğu illerinde önemli ölçüde keçi yetiştirildiği halde Sarcocystis'in bu hayvanlardaki yaygınlık derecesi üzerinde bu güne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Doğu bölgesinde konunun önemini belirtmesi bakımından, sürvey niteliği taşıyan bu çalışmanın yayınlanmasında yarar görülmüştür.
Materyal ve Metot
Keçilerde Sarcocystis kistlerinin varlığını incelemek amacıyla 1980-1981 yıllarında, keçi kesiminin yapıldığı Temmuz-Aralık ayları arasında, düzenli olarak her hafta Elazığ Et ve Balık Kurumu'na gidil-miştir. Bu süre içinde Elazığ ve çevre, illerden (Bingöl, Diyarbakır,
31a F. SAYıN-E. ÖZER
Erzurum, Muş, Tunceli ve Van) getirilip kesimi yapılan 7716 keçinin muayenesi yapılmıştır. Muayene edilen keçi leri n getirildikleri iller, müsbet keçilerin yaşları ve cinsiyetIeri tesbit edilmiştir. Post mortem olarak muayene edilen bu keçileri n sadece kalp kası ile interkostal kasıarında, özefagus ve diyaframalarında makroskopik Sarcocystis kistleri araştırılmıştır. Dil ve çene kasıarına bakılamamıştır. Sahipleri tarafından izin verilmediği için özefagus dışında, kalp, interkostal, diyaframa, dil ve çene kaslarından materyal alıp, mikroskopik kistler yönünden laboratuvarda muayene etmek olanağı da bulunamamıştır. Makroskopik Sarcocystis kistleriyle enfekte oldukları görülen ve en-fekte olmayan keçi özefagusları toplanmış ve bunlar bir kavanoz için-de laboratuvara getirilmiştir. Sonra özefaguslarda mevcut makroskopik Sarcocystis kistleri sayılmış, bunların ölçüleri alınmış ve morfolojik özellikleri incelenmiştir. Ayrıca, iO adet makroskopik Sarcocystis kistinden, herbiri parçalanıp Him üzerine sürülmek suretiyle, frotiler hazırlanmıştır. Bu frotilcr Giemsa boyası ile boyanmış ve immerziyon objektifle muayene edilip zoitlerin özellikleri incelenmiştir.
Ayrıca, laboratuvara getirilen bütün özefaguslardan ve bunlardan bazılarında bulunan mak rosko bi k kistlerden histolojik kesitler yapıl-mıştır. Bu kesitler
%
lO'luk formoldehit solüsyonundan. alkol ve ksilol serilerinden geçirildikten sonra parafin blokuna alınmışlardır. Parafin bloklarından yapılan 6 mikron kalınlığındaki kesitler hematoksi-len-eosin boyası ile boyanmışlardır. Boyama işlemi tamamlandıktan sonra her bloktan 2 kesit seçilerek lam-Himel arasına monte edilmiş ve bu prep.1ratlar 45 cC lik etüve bırakılarak kurutulmuşlardır.Bunu takiben mevcut preparatlarda mikroskopik kistlerin bu-lunup bulunmadığı, mevcut mikroskopik kistlerin özellikleri mikrpos-kop altında incelenmiştir.
Bulgular
Doğu illerinde 1980 yılında muayene edilen 2769 keçiden 194'ünün
(%
7.01), 1981 yılında muayene edilen 4947 keçiden 943'ünün(%
19.06) makroskopik Sarcocystis kistleriyle enfekte oldukları görülmüştür. Tablo i de 1981 yılında muayene edilen keçileri n ve bunlardan mak-roskopik Sarcocystis kistleriyle enfekte bulunanların sayıları iIlere göre kaydedilmiştir. Bu tabloda görüldüğü gibi makroskopik Sarcocystis kistleriyle enfekte keçi oranı Bignöl'de%
23.49, Diyarbakır'da%
9.01,DOGU ANADOLU'DA KEÇİLERDE SARCOSPORlDIOSIS ~ı9
Elazığ'da
%
18.74, Erzurum'da%
16.30, Muş'ta%
25.11, Tunceli'de%
19.31 ve Van' da%
13.95 olarak bulunmuştur.Tablo J: 1981 yılında makroskopik Sarcocystis kistleri ile enfekle keçilerin iHere göre dağılımı İller Bingöl Diyarbakır Elazığ Erzurum Muş Tunceli Van Toplam
Muayene edilen keçi ~ayısı
975 III 1035 1043 450 906 301 4947
Müsbet keçi sayısı
!
Oran \%)229 23.49 JO 9.01 194 18.74 170 16.30 113 25.1 ı 175 19.31 42 13.95 943 19.06
Diğer taraftan keçilerde bulunan makroskopik Sarcocystis kistle-rinin aylara göre dağılımı Tablo 2 de gösterilmiştir. Bu tabloda belir-tildiği gibi 1980-1981 yıllarında keçilerdeki enfeksiyon oranın Temmuz ayında
%
3.56, Ağustos ayında%
6.35, Eylül ayında%
12.34, Ekim ayında%
18.35, Kasım ayında%
20.88 ve Aralık aynıda%
13.19 olduğu anlaşılmıştır. Bu yıllarda Elazığ Et ve Balık Kurumu'nda ge-belik ve doğum döneminde keçi kesimi yapılmadığından ilkbahar ve kış aylarındaki enfeksiyon oranı tesbit edilememiştir.Keza ayni yıllarda muayene edilen keçilerde makroskopik Sar-cocystis enfeksiyonunun yaşa göre dağılımı Tablo 3 de gösterilmiştir.
Bu tabloda belirtildiği gibi 2 yılda saptanan enfeksiyon oranının, ortalama olarak, 2 yaşındaki keçilerde
%
2.15, 3 yaşındakilerde%
5.69, 4 yaşındakilerde /~ 6.52 ve 5 yaşındakilerde%
0.37 olduğu anla-şılmıştır. Fakat 8 yaşındakilerde makroskopik Sarcocystis kistlerine rastlanmamıştır.Tablo 4: 1980-1981 yıllarında keçilerde saptanan makroskopik Sarcocystis kistlerinin cinsiyete göre dağılımı
Müsbet keçi sayısı
Yıl Muayene edilen Erkek Dişi Toplam
keçi sayısı
Sayı % Sayı % Sayı %
--1980 2769 50 1.8 O 144 5.20 194 7.01
Tablo 2: 1980-1981 yıllarında kesim yapılan aylarda keçilerde saptanan makroskopik Sarcocyslis kistlerinin oranı Aylar'
l-Yıl Keçi Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam
._----1980 Muayene edilen 204 383 560 364 1023 235 2769 Müsbet 7 29 21 27 79 31 194 % 3.43 7.57 3.75 7.42 7.72 13.19 7.01 1981 Muayene edilen 245 1176 931 993 1602 - 4947 Müsbet 9 70 163 232 469 - 943 % 3.67 5.95 17.51 23.36 29.28 - 19.06 X Muayene edilen 224.5 779.5 745.5 678.5 1312.5 117.5 3858 Müsbet 8 49.5 92 124.5 274 15.5 568.5 % 3.56 6.35 12.34 18.35 20.88 13.19 14.74
(+) Gebelik ve doğum döneminde kesim yapılmadığından ilkbahar ve kış aylarındaki Sarcocystis enfeksiyon oranı tesbit edilememiştir.
Tablo 3: i980-1981 yıllarında keçilerde saptanan makroskopik Sarcocystis kistlerinin yaşa göre dağılımı Müsbet keçi sayısı
Yıl Muayene edilen 2 yaşında 3 yaşında 4 yaşında
5 yaşında Toplam keçi sayısı
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
--1980 2769 12 0.43 76 2.74 80 2.89 26 0.94 194 7.01
1981 4947 154 3.i1 363 7.34 423 8.55 3 0.06 943 19.06
DOGU ANADOLU'DA KEÇiLERDE SARCOSPORIDIOSIS 32ı
Bu tabloda belirtildiği gibi i980 yılında muayene edilen 50 erkek keçinin
%
1.80'i, 303 dişi keçinin%
6. i6 sı, 1981 yılında muayene edi-len 144 erkek keçinin 5.20 si, 640 dişi keçinin%
12.94'ü makroskopik Sarcocystis kistleri bakımından müsbet bulunmuştur.Diğer taraftan Et ve Balık Kurumu'nda muayene edilen keçilerin kalp, interkostal ve diyaframa kaslarında makroskopik Sarcocystis kistlerine rastlanmamıştır. Özefagusda bulunan makroskopik kistlerin oval ve mekik şeklinde oldukları, büyüklüklerinin 6.7 (1.5-15.0) X 4.5 (1.2-8.0) mm arasında değiştiği görülmüştür. Bunların beyaz renkte, local ara bölünmüş, kist duvarı düz ve ince, 1.7 (1.5-2.2) mikrometre kalınlıkta bir yapıya sahip oldukları saptanmıştır. Bu kistlerin içinde bulunan locaların çok sayıda, 14.5 (6.0-21.0) x 3.9 (2.6-12.0) mikro-metre büyüklükte, zoit ihtiva ettikleri görülmüştür. Enfekte özefagus-larda 36. i (3-287) adet makroskopik kistin bulunduğu anlaşılmıştır. Gerek makroskopik kistlerle enfekte özefaguslarda gerekse, makrosko-pik kistten yoksun olanlarda mikroskobik kist bulunmuştur. Bunların
123.9 (34.5-342.2) X 510. (31.5-80.5) mikrometre büyüklükte oldukları saptanmıştır. Cidarları enine çizgili olan bu kistlerin 2.8 (1.5-4.5 mik-rometre kalınlıkta oldukları ve içlerinde çok sayıda, i
ı.
5 (9.0- i6.5) x 3.4 (2.6-4.5) mikrometre büyüklükte, zoitlerin bulunduğu anlaşıl-mıştır. Bu bulgular Doğu bölgesinde keçilerin%
100 oranında Sarcocys-tis kistleriyle (makroskopik ve m:kroscopik) enfekte olduklarını gös-termiştir.Tartlşma ve Sonuç
Çeşitli ülkelerde yapılan çalışmalarda evcil hayvanlarda Sarcocys-tis kistlerinin yaygın olduğu (1), fakat Amerika Birleşik Devletleri'nde keçilerde bu parazitin kistlerine az rastlandığı bildirilmiştir (6). Ür-dün'de keçilerde mikroskopik Sarcocystis kistlerinin yaygın olarak bulunduğu (12), Sri Lanka'da mikroskopik kistlerle enfekte keçi ora-nının
%
7.6 olduğu kaydedilmiştir (1 I). Hindistan'da kesilen 71 keçi-nin 2 tanesikeçi-nin özefagusunda makroskopik kistlere rastlanmıştır (2). Yine Hindistan'da muayene edilen 152 keçinin kalp ve özefagusların-da makroskopik kistler görülmemiş, fakat mikroskopik kistler bulun-muştur (5). Warioa'da ve Almanya'da keçilerin özefagusunda makros-kopik kistler görülmemiş (3,10), fakat Warioa'da 60 keçinin%
28.3' ünün diyaframasında mikroskopik kistler bulunmuştur (3).İstanbul'da muayene edilen 54 keçi ve oğlağın hepsinde (7), Ankara Mezbahası'nda kesilen 20 keçinin diyaframasında mikros-kopik Sa~cocystis kistlerine rastlanmıştır (9).
322 F.SA YıN-E. ÖZER
Bu çalışmada 1980 yılında keçilerde
%
7.0 i oranında, 1981 yı-lında%
19.06 oranında makroskopik Sarcocystis kistlerine rastlan-mıştır. Bu kistler keçilerin sadece özefagusunda görülmüştür. Ayrıca gerek makroskopik Sarcocystis kistlerini ihtiva eden ve gerekse bu kistlerden yoksun olan özefagusların hepsinde (% 100) mikroskopik Sarcocystis kistleri bulunmuştur.Keçilerde diyaframa kaslarında bulunan mikroskopik kistlerin büyüklüklerinin 43.0-95.0 X 30.0-70.0 mikrometre (3), kistlerin bradi-zoitlerinin 9.0-13.0 X 2.0-3.0 mikrometre (2) olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada özefagusta makroskopik kistlerin dışında mikrosko-pik kistlere de rastlanmıştır. Bunların 123.9 (34.5-342.7) X 51.0 (31.5-80.0) mikrometre ve zoitlerinin 11.5 (9.0-16.5) X 3.4 (2.6-4.5) mikro-metre büyüklükte oldukları görülmüştür.
Literatür
1- Boch, J. und Supperer, R. (1977): Veteriniirmedizinische Pamsitologie. Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg. 517.
2- Chabra, M.B. and Mahajan, R.C. (1978)! Sarcocystis sp. from the goat iıı [ndia. Vet. Rec., J03: 562-563.
3- Collins, G.H. and Grawford, S.J. (1978): Sarcocystis iıı goats: Preı'alence and traııs. missioıı. N.Z. Vet. J., 26 (11): 288.
4- Ford, G.E. (1974): Prey-predator transmissioıı in the epizootiology of oviııe sarcospo-ridiosis. Aust. Vet. J., 50: 38-39.
5- Gupta, S.L. and Gautam, O.P. (1982): Sarcocystis infectioıı iıı goats in Hissar aııd its traıısmission to dogs. Indian J. Parasitol. 6(i): 73-74.
6- Levine, N.D. (1973): Protozooıı Parasites of Domestic Animals and of Man. 2n d Ed., Burgess, Minneapolis, Minnesota. 406.
7- Maskar, Ü., Özden, M. ve Dikmen, S. (1971): Çeşitli kasaplık hayvan türleri ile et müstahzarlarmda Sarkosporidi bakl/llIIıdmı histolojik araştırma. Mikrobiol. Derg . .İstanbuL.XXIV (3-4): 86-104.
8- Mimioğlu, M., Göksu, K. ve Sa~'ın, F. (1969): Veteriner ve Tıbbi Protozaoloji II. An-kara Üniversitesi Basım evi. AnAn-kara. 723
9- Retzlaff, N. (1972): Ober das vorkommen von Sarkosporidien bei schlachtselıafen und selılachtziegeıı der Türkei. Schlacht-Viehhof-Ztg. 72 (6): 192-196.
10- Rommel, M., Heydorn, A.O., und Erber, M. (1979): Die sarkosporidiose der haustiere und des meııselıes. BerI. Münch. Tierarzt!. Wschr., 92 (23): 457-464.
ı1- Seneviratna, P., Atureliya, D. and Vijayakumar, R. (1975): The iııcidelice of Sarcocys-tis spp. iıı c(lftle aııd goats in Sri Lanka. Ceylon. Vet. J., XXIII (i /2): ı1-13. 12 - Sherkov, S.N., Leitch, B. and EI-Rabie, Y. (1977): A survey of Sarcosporidia in
Şekil J: Özefagusta makroskopik kistlerin görünüşü. (Maeroseopie eysts in gulet)
Şekil 2: Makroskopik kistin enine kesitinin görünüşü (X J J).
(Widewise section of maeroscopie eyst) Şekil 3a: Makroskopik kist ve cidarının görünüşü (X 72).
(Wall of maeroseopie eysI) Şekil 3b: Mikroskopik kistin görünüşü (X 72).
(Mieros::opie eyst)
Şekil 4: Makroskopik kist içindeki zoitlerin görünüşü (X 1310). (Zoits in maeroseopie eyst)
