Derleme
101 1) Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Doç. Dr., Kayseri
K
linik bir olgunun de¤erlendirilmesi kalitatif ya dakantitatif verilerle mümkün olabilir. De¤erlen-dirmenin gücü veri ölçe¤inin kantitatif ölçüm ka-biliyetine ba¤l›d›r.[1] Herhangi bir klinik ölçümüntara-ma, tan› ve tedavi ölçütü olarak kullan›labilmesi için hem tan›ya götüren geçerli bir ölçüm olmas› hem de olguyu do¤ru, güvenilir bir ölçümünü yapmas› gerekir. Tüm öl-çümler bir miktar hata pay› içerir.[2]
Ölçümlerin do¤rulu-¤unu mümkün oldu¤unca art›rmak çeflitli parametrelerin kontrol alt›na al›nmas›n› gerekir;
• Kullan›lan ölçe¤in kalibrasyonu,
• Ölçüm yapanlar›n ölçüm yöntemi konusunda e¤itil-mifl olmalar›,
• Ölçüm yapanlar›n say›s›n›n mümkün oldu¤unca az olmas›,
• Sistematik hatadan kaç›n›lmas›,
• Ölçüm yapan her bireyin yapt›¤› ölçümler aras›nda tutarl›l›k olmas› (s›n›f içi korelasyon),
• Ölçüm yapan farkl› bireyler aras›nda tutarl›l›k olmas› (s›n›flar aras› korelasyon hemen daima s›n›f içi kore-lasyondan küçüktür),
Türk Aile Hek Derg 2011;15(3):101-108 Derleme | Review
doi:10.2399/tahd.11.101
Büyüme geliflme izleminde kullan›lan
antropometrik ölçüm yöntemleri:
Büyüme takibinin metodolojisi
The anthropometric measuring methods for monitoring growth and development: the methodology of growth follow-up
M. Mümtaz Maz›c›o¤lu1
Özet
Fiziksel büyümenin 0-18 yafl aras›ndaki do¤rusal ancak döneme özgü özelli¤i yafl ve cinsiyete özgü referanslara ihtiyaç do¤urur. Bu referanslardan en kullan›fll› ve yararl› olan› antropometrik ölçüm-lerdir. Kilo fazlal›¤› ve obezite metabolik ve kardiyovasküler hasta-l›klar› etkiler. Bu klinik durumlar antropometrik ölçümler ve bu öl-çümlerden üretilecek ölçeklerle taranabilir ve tedavi edilebilir. Kilo fazlas›n› ve obeziteyi de¤erlendiren s›n›rl› say›daki yay›n son 10 y›l-da artm›fl, ölçümlerle birlikte kullan›ld›¤›ny›l-da beden yap›s›n› y›l-daha kesin tan›mlayabilecek, nispeten yeni metodlar tan›mlanm›flt›r. Kli-nik karar verme sürecinde, ciddi kroKli-nik hastal›klar›n öncüllerinin tan›mlanmas›nda, güvenilir belirli ölçümlerin yap›lmas›n›n yan› s›ra bu ölçümlerin yorumlanmas› oldukça önemlidir. Bu makale, tara-ma ve klinik izlem için antropometrik ölçümlerin yorumlantara-mas›n- yorumlanmas›n-da kullan›lan metodolojiyi tarif etmektedir.
Anahtar sözcükler: Fiziksel büyüme, antropometrik ölçümler,
büyüme takibi, metodoloji.
Summary
The linear but period specific character of physical growth during the first 18 years of life requires age and gender specific references. The most practical and useful of these references may be anthropo-metric measurements. Certain clinical situations like being over-weight and obesity and projections of these situations as metabolic and cardiovascular diseases are screened and cured by using anthro-pometric measurements and indexes derived from these results. There was limited number of anthropometric measurements to eval-uate the overweight and obese, but in the last a multitude of reports several reports were published related to the significance of relative-ly new measures which describes the body composition more pre-cisely when used with the previous measurements. While evaluating the precursors of severe chronic diseases certain reliable measures and interpretation of these measures are quite significant in clinical decision making. In this paper we will try to describe the methodol-ogy of interpreting anthropometric measurements for both screen-ing and clinical follow-up.
Key words: Physical growth, anthropometric measurements,
growth follow-up, methodology. www.turkailehekderg.org
• Ölçüm hatalar› birbirinden ba¤›ms›z ve toplanabilir niteliktedir (toplam hata, farkl› nedenlerden oluflan hatalar›n toplam›na eflittir)
Ayr›ca;
• Beslenme (s›v› ya da kat› g›dalar),
• Gün boyunca hormon sal›n›m›ndaki de¤iflimler[3,4]
• Mevsimsel de¤ifliklikler, • Pozisyonel de¤ifliklikler, • Yerinde duramama, • Yorgunluk
ölçümlerde de¤iflikli¤e neden olabilir.
Kiflinin boyunun sabah uyanmay› izleyen 2-3 saat içinde ve akflam ölçüldü¤ünde 1.5 cm’ye varan fark gös-terdi¤i uzun süredir bilinmektedir.[5,6]
Büyüme ve geliflme; genetik, hormonal ve çevresel faktörlerin etkisinde seyreden, invaziv olmayan antropo-metrik ölçümlerle do¤rudan ve dolayl› izlenebilen bir sü-reçtir.[3]
Belirtilen etkenler, co¤rafi sosyo-ekonomik fark-l›l›klar, toplumlar aras›nda ya da ayn› toplumun bireyleri aras›nda farkl›l›klara yol açabilir.[4]
Eriflkinlerde nispeten daha sabit de¤erler izlenirken; çocuklarda intrauterin dö-nemden epifizlerin kapand›¤› 18 yafla kadar süren ve de-¤iflen büyüme geliflme sürecinin fiziksel ölçümlerle izlen-mesi önemlidir. Gerek beslenme gerek enfeksiyonlar ya da çevresel faktörler nedeniyle büyümede gerileme; bafl-ta enfeksiyon hasbafl-tal›klar› olmak üzere morbidite ve mor-talitede art›fla yol açan nedenlerden biridir. Büyümede gecikme mental ve entelektüel kapasitede gerileme sonu-cu akademik performansta kayba neden olur. Metabolik ve kardiyovasküler hastal›klara yol açan büyüme fazlal›k ya da afl›r›l›klar›n›n tespiti de son derece önemli hale gel-mifltir.
‹zlem için elde geçerli ve güvenilir referanslar›n ulu-sal ya da uluslararas› standartlar›n bulunmas› gerekir.[7]
Bu standartlar kesitsel ya da sürekli verilerden oluflturu-labilir. Bu iki yöntem metodolojik aç›dan farkl›l›klar içer-di¤inden kullan›m alanlar› aç›s›ndan da farkl›klar› olabi-lece¤i düflünülebilir. Ayn› deneklerin büyüme sürecinin farkl› zamanlar›nda yap›lan antropometrik ölçümlerin-den oluflturulan referans de¤erlerin büyümenin klinik iz-lenmesinde kullan›lmas› önerilmifltir. Bunun tersine her-hangi bir zamanda tüm yafl gruplar›ndan al›nan ölçüm-lerden oluflturulan kesitsel ölçeklerin de farkl› popülas-yonlar›n karfl›laflt›r›lmas›nda daha uygun olabilece¤i be-lirtilmifltir.[8]
Kesitsel ölçümlerin önemli bir kullan›m ala-n› obezite, beden ya¤ yüzdesi gibi ikincil ölçütlerin pre-valans›ndaki olas› de¤iflimlerin belirlenmesidir. Herhan-gi bir dönemde belirlenen obezite prevalans› için kesitsel veriler yeterli iken daha sonra toplanan di¤er bir kesitsel
veri taban› ile önceki karfl›laflt›r›larak bu süreçte obezite-nin olumlu ya da olumsuz seyri izlenebilir.
Ölçümlerin Yorumlanmas›
Veri Da¤›l›m›Herhangi bir antropometrik ölçümün yap›ld›¤› popü-lasyonu yans›tmas› ve bireysel anlamda her bir verinin bu popülasyondaki konumunun normal olup olmad›¤›n› be-lirlemek için veri da¤›l›m› hakk›nda bilgi sahibi olmak gerekir.
Aritmetik Ortalama
Bir antropometrik ölçümün en do¤ru ifadesi ortala-mas›n›n ve standart saportala-mas›n›n (SS) bilinmesidir. Genel ortalama belirli bir cinsiyet ve yafl gurubu için en do¤ru ölçüyü verir. Bu grupta herhangi bir dene¤in SS’s› o de-ne¤in ortalamas›n›n genel ortalaman›n ne kadar alt›nda ya da üzerinde kald›¤› ile ilgili bilgi verir. Örne¤in, bir veri setinde, boy ortalamas› ve SS 145.5±1.5 cm ise veri-lerin 68.26’s› ortalaman›n bir SS alt› (145.5–1.5=144.0) ve bir SS üzerinde (145.5+1.5=147.0); [144.0–147.0] ara-l›¤›nda demektir. Denek grubunda boy da¤›l›m› düzgün ise bu de¤erlendirme bizi do¤ru yoruma götürür. Ancak denek gurubundakilerin ço¤ununun boyu belirli bir ara-l›kta yo¤unlaflm›flsa da¤›l›m buna göre sa¤a ya da sola ka-yar; ortalama, grubu yeterince temsil edemez (fiekil 1). Bu noktada ilk akla gelen çözüm ortalama yerine ortan-can›n kullan›lmas›d›r. Ortalama, ancak veri da¤›l›m› düz-gün bir çan e¤risi oluflturuyorsa kullan›labilir.[9]
Ortanca
Veri da¤›l›m› ortalamadan daha düflük ya da daha yüksek bir de¤er etraf›nda yo¤unlaflt›¤›nda ortalama ye-rine ortancan›n kullan›m›, veri seti hakk›nda daha do¤ru sonuç verir. Ortanca, bir veri setindeki veriler küçükten büyü¤e do¤ru s›raland›¤›nda en ortada kalan veridir.
Düzeltilmifl Ortanca
Büyüme e¤rileri çizimi için k›r›k çizgili olmayan düz-gün bir tek e¤ri elde etmek amac›yla LMS [L (Lambda; çarp›kl›k), M (Mu; ortanca) ve S (Sigma; varyasyon katsa-y›s›)] ya da regresyon e¤risi elde etmek için ortanca verile-rini en iyi temsil eden düzgün bir yol izleyen e¤ri üzerin-deki noktalar düzlefltirilmifl ortancalar olarak adland›r›labi-lir. Bu haliyle elimizdeki; a¤›rl›k, boy, bel çevresi gibi bü-yüme ile ilgili parametrelerden herhangi birini temsil eden büyüme e¤risi bir düzlefltirilmifl ortanca e¤risidir (fiekil 2).
Büyüme geliflme izlenmesinde kullan›lan güncel e¤ri-ler düzeltilmifl bir ortancan›n alt›nda ve üzerinde kalan farkl› yüzdelik dilimler halinde üretilmifl referans de¤erler
ya da farkl› ülkelerin referans de¤erleri kullan›larak üreti-len uluslararas› standart de¤erler üzerinden yap›l›r. Kaba-ca ortalamalar üzerinden konuflmak gerekirse bir veri se-tinde ortalama etraf›nda 1 SS’l›k bölümde toplam veri-lerin %68.26’s›, 2 SS’l›k bölümde %95.44’ü ve 3 SS’l›k bölümde %99.72’si yer al›r (fiekil 3).
Bir veri setinden persentil da¤›l›m› oluflturulmas›, ve-rilerin en küçükten en büyü¤e do¤ru s›ralanmas› anlam›-na gelir. Bu yüzdelik dilimler birerli, oanlam›-narl›, yirmi beflerli ya da eflit olmayan aral›klar fleklinde düzenlenebilir.
Eldeki herhangi bir verinin da¤›l›m› (a¤›rl›k, boy, bel çevresi) için, kabaca, ortalamadan 2 SS’dan fazla ya da az
Derleme
fiekil 1.Üç yenido¤an grubunda do¤um a¤›rl›klar›n›n da¤›l›m›.
Da-ha düflük do¤um a¤›rl›klar›nda yo¤unlaflma sola kayma (A), daDa-ha büyük do¤um a¤›rl›klar›nda yo¤unlaflma sa¤a kayma (B) fleklinde adland›r›labilir. Yanda ise düzgün da¤›lan bir do¤um a¤›rl›¤› da¤›l›-m› (C) görülmektedir.
fiekil 2.Gerçek veriler üzerinden erkeklerde boyun çevresi için ortalama,
or-tanca ve düzlefltirilmifl oror-tanca (50. persentil) de¤erlerinin yafla göre seyri.
fiekil 3.Bir normal da¤›l›mda ortalama çevresindeki standart
olan her de¤er normal d›fl› olarak tan›mlanabilir. Ortalama etraf›nda 3 SS’dan büyük sapmalar ileri derecede normal d›fl› kabul edilebilir. Bir örnekle aç›klamak gerekirse;
A¤›rl›k Ortancas›
30 kg, a¤›rl›k SS’s›: 0.5 kg olan bir veri setinde nor-mal da¤›l›m aral›¤› (2 SS’dan fazla ya da az olan her de-¤er) flöyle hesaplanabilir:
Normal da¤›l›m aral›¤› = Ortalama ± 2 SS = 30 ± 2 x 0.5 = 29 – 31 kg ‹leri derecede normal da¤›l›m aral›¤› = Ortalama ± 3 SS
= 30 ± 3 x 0.5 = 28.5 - 31.5 kg
Bu örne¤i beden kitle indeksi (BK‹) üzerinden kilolu olma ve obezite için düflünürsek 2 SS ile 3 SS aras› da¤›-l›m gösteren veriler kilo fazlal›¤›n›, 3 SS üzeri de¤erler ise obeziteyi tan›mlar. Benzer flekilde ortalaman›n 2 SS ile 3 SS aras›nda da¤›l›m gösteren veriler beslenme ye-tersizli¤ini, 3 SS alt› de¤erler ise ileri derecede beslenme yetersizli¤ini gösterir. Bu tarif kabaca düzgün da¤›lan bir veri seti için do¤ru kabul edilebilir.
Klinik uygulamada farkl› ölçümler için farkl› persen-tiller normali aflan de¤erler olarak kabul edilebilir. Örne-¤in BK‹ için ≥95 persentil, obezite, bel çevresi için >90 persentil, santral obezite olarak kabul edilir.
Büyüme geliflme izlenmesinde klinik pratikte persen-til de¤erleri kullan›lmakla beraber bu de¤erleri elde etmek için için kullan›lan veri setinin ayr›ca ortalama, SS ile, ortanca, minimum-maksimum de¤erlerinin bilinme-si o veri seti için da¤›l›m› tahmin etmemiz ve yap›lan öl-çümlerin o toplumu ne ölçüde do¤ru yans›tt›¤›n› görme-miz aç›s›ndan önemlidir.
Büyüme izlenmesinde her parametrenin klinik aç›dan farkl› fikir verebilece¤i düflünülerek planlanan izleme program›na uygun parametrelerin persentillerinin birlik-te de¤erlendirilmesi yerindedir. Örne¤in obezibirlik-tenin iz-lenmesi için BK‹’ne ek olarak bel çevresi ve beden ya¤ yüzdesinin kullan›lmas› BK‹’nin daha do¤ru yorumlan-mas›nda son derece yararl› olur. BK‹ normalden fazla ol-du¤u halde bu fazlal›k ya¤ de¤il, kas kitlesinin art›fl›na ba¤l› olabilir. Bunun tersine BK‹ normal s›n›rlarda oldu-¤u halde ya¤ kitlesi metabolik ve kardiyovasküler hasta-l›klar aç›s›ndan risk oluflturacak flekilde yüksek olabilir.
Düzlefltirilmifl veriler ile normal ve normal d›fl› de¤er-lerin belirlenmesinde de 1, 2 ve 3 SS’ya uyan düzeltilmifl persentil de¤erleri (z de¤erleri) ile çizilen büyüme e¤rileri de do¤rudan anormal de¤erleri izlememizi sa¤layabilirler.
Büyüme izlenmesinde karfl›m›za ç›kan baflka bir sorun da büyümeyi etkileyebilecek çok say›da etkenin bulun-mas›d›r; iklim, yaflan›lan bölgenin rak›m›, anne sütü al-ma, beslenme... Tüm bu etkenlerin olabildi¤ince ortadan kald›r›labilmesi için ulusal kapsaml› bir büyüme izleme program› oluflturulmal›d›r.
Ölçüm Yöntemleri
Büyümenin izlenmesinde farkl› klinik durumlar›n ta-n›mlanmas› için çok say›da do¤rudan ölçüm ya da bu öl-çümlerden oluflturulan ölçütler kullan›l›r. Bunlar›n güve-nilir olabilmesi için ölçümlerin do¤rulu¤u ortaya konul-mal› de¤erlendirme buna göre yap›lkonul-mal›d›r.
Ölçümler a¤›rl›k, boy, cilt k›vr›m kal›nl›¤› gibi do¤ru-dan bir uzunluk, a¤›rl›k ya da kal›nl›k ölçümü fleklinde yap›labilir. Bafl, boyun, gö¤üs bel ve üst orta kol çevresi ölçümü gibi mezür ile bir beden bölümünün etraf› sar›-larak yap›labilir. Ayr›ca do¤rudan ve çevre ölçümleri gi-bi ölçümlerden oranlar ya da formüller ile BK‹, bel boy oran› gibi ikincil hesaplamalar yap›labilir. Her bir ölçü-mün hangi yöntemle yap›ld›¤› bilinerek klinik de¤erlen-dirme buna göre yap›lmal›d›r. Örne¤in bel çevresi ölçü-mü için birden çok yöntem kullan›labilir.
A¤›rl›k
A¤›rl›k ölçümü yayg›n olarak hata pay› 100 g olan tart›-larla yap›l›r. Bunlar›n en önemli avantaj› tafl›nabilir olmala-r›d›r. Düzenli ölçümlerin yap›ld›¤› büyük merkezler için antropometrik ölçümlerin yap›labildi¤i cihazlar tercih edi-lebilir. Tart› üzerine ç›k›l›rken önerilen k›yafet iç çamafl›r-lar› ve/veya hafif k›yafetlerdir. Çocuklar tart› üzerinde tam dengede durmad›klar›ndan üzerinde çok fazla alg›lay›c›s› olan elektronik tart›lar hatal› ölçüm yapabilir (fiekil 4).[2,10]
Derleme
Boy
S›rt düz bir yüzeye dayal› durumda, ayakta, bafl dik ve gözler tam karfl›ya bakar durumdayken (Frankfurt düzle-mi) bafl›n tepe noktas› ile ayak tabanlar› aras› mesafe da-yan›lan düzleme yap›flt›r›lm›fl ya da dayanm›fl bir sabit öl-çek üzerinden ölçüm yap›l›r (fiekil 5ve6).[11]
Kulaç Uzunlu¤u
He iki elde 3. parmaklar›n uç noktalar› aras› mesafe ayakta s›rt duvara bitiflik ve dik dururken bafl karfl›ya ba-kar durumda yer düzlemine paralel olarak elastik olma-yan bir mezürle ölçülür (fiekil 7).[11,12]
Beden Kitle ‹ndeksi (BK‹)
Ölçülen kg cinsinden a¤›rl›¤›n metre cinsinden bo-yun karesine bölünmesi ile elde edilir (k/m2).
Bafl Çevresi
Arkada oksipital ç›k›nt›, önde glabella üzerinden ge-çen hattan ölçülür (fiekil 8).[13,14]
Gö¤üs Çevresi
Çocuk yatar durumda iken meme bafllar› hizas›ndan ya da ksifoid ç›k›nt›n›n alt hizas›ndan yap›l›r. Ölçüm befl yafl›na kadar yatarken, daha sonra ise ayakta orta solu-num döneminde yap›l›r (fiekil 9).[15]
Derleme
fiekil 5.Boy ölçümü solda (Harpenden boy ölçeri, sa¤da duvara
tutturul-mufl sabit boy ölçer).
fiekil 7.Kulaç uzunlu¤u ölçümü.
fiekil 8.Bafl çevresi ölçümü (elastik olmayan mezür ile).
fiekil 6.Boy ölçümü
Kar›n ve Bel Çevresi
Üç yafl›na kadar, kar›n çevresi çocuk yatarken orta so-lunum döneminde ölçülür, sonraki yafllarda ayakta bel çevresi ölçülür. Bel çevresi, ayakta ekspiryum sonunda, iliak krest ile 12. kosta aras›nda, orta noktadan yere para-lel bir düzlemde bel çevresine sar›lan elastik olmayan bir mezür yard›m›yla ölçülür (fiekil 10).[16-18]
Üst Orta Kol Çevresi
Sol kol dirsekten 90º bükülür. Akromion (omuz) ve olekranon (dirsek) ç›k›nt›lar› aras› orta nokta bulunur ve iflaretlenir. Daha sonra bedenin yan taraf›nda afla¤›ya do¤ru serbest b›rak›lan kolda iflaretlenen düzeyde yere paralel olarak elastik olmayan bir mezür ile çevre ölçümü yap›l›r (fiekil 11).
Boyun Çevresi
Çocu¤un bafl› dik durumda ve gözleri tam karfl›ya ba-karken tiroid k›k›rda¤›n en ç›k›nt›l› bölümünden yere pa-ralel düzlemde omuzlar gevflek bir biçimde tutulurken yap›l›r (fiekil 12).[19,20]
Cilt K›vr›m Kal›nl›¤›
Cilt k›vr›m kal›nl›¤› ölçümleri gövde ve ekstremiteler üzerinde ondan fazla noktadan yap›lmakla birlikte triseps ve subskapular bölgeler en s›k kullan›lanlard›r. Triseps, biseps, subskapular ve suprailyak deri k›vr›m kal›nl›klar› toplam›ndan vücut ya¤ miktar› ve ya¤s›z vücut dokusu saptanabilir. E¤er deri k›vr›m kal›nl›¤›ndan vücut ya¤
Derleme
fiekil 9.Gögüs çevresi ölçümü
(elastik olmayan mezür ile).
fiekil 11.Üst orta kol çevresi
(elastik olmayan mezür ile).
Derleme
miktar› ve ya¤s›z vücut kitlesi hesaplanacaksa, triseps ve subskapular bölgeye ek olarak biseps ve suprailyak deri k›vr›m kal›nl›klar› da ölçülür.
Triseps deri k›vr›m kal›nl›¤›n› ölçmek için önce sol kol dirsekten 90º derece bükülür. Akromion (omuz) ve olekranon (dirsek) ç›k›nt›lar› aras› orta nokta iflaretlenir. Daha sonra kol bedenin yan taraf›nda serbest b›rak›l›r, dirsekten epikondiller hizas›ndan yukar› do¤ru iflaretle-nen düzeyde cilt sol elin iflaret ve baflparma¤› ile tutulur. Kaliper ile sa¤ el kullan›larak iflaretli yerden ölçüm yap›-l›r. Ölçüm esnas›nda kifli ayakta dik olarak durur. Çocuk-larda ölçüm anne kuca¤›nda yap›l›r. Biseps cilt k›vr›m ka-l›nl›¤› ölçümü için triseps cilt k›vr›m kaka-l›nl›¤› ölçümü ya-p›lan daha önce iflaretlenmifl düzeyde orta kolun anterior bölümünden ölçüm yap›l›r.
Subskapular cilt k›vr›m kal›nl›¤› ölçümü için sol skapu-lan›n alt köflesi iflaretlenir. Sol elle cilt omurili¤e 45 dere-ce aç› ile tutularak ölçüm yap›l›r. Suprailyak cilt k›vr›m ka-l›nl›¤› da iliak kemi¤in (krest) 2 cm üzerinde orta aksiller çizgi hizas›ndan subskapular cilt k›vr›m kal›nl›¤› ölçümü gibi (alt kaburga ile iliak kemik aras›) yap›l›r (fiekil 13).[21]
El Bile¤i Geniflli¤i
Vücut yap›s›, boy uzunlu¤unun bilek geniflli¤ine ora-n› bulunarak da saptanabilir. Bilekte distal ve stiloid ç›-k›nt›lardan geçen çevre mezür ile ölçülür.
fiekil 13.Cilt k›vr›m kal›nl›¤›
öl-çümü (kaliper ile).
Biyoelektrik ‹mpedans
El-bacak ya da bacak-bacak ekseninde 50 kHz elek-trik ak›m›na karfl› oluflan dirençten beden ya¤ yüzdesi he-saplan›r. Do¤ru ölçüm için son 3 saat içinde herhangi bir fley yememek, son 2 saat içinde a¤›r egzersiz yapmamak, ölçüm öncesi mesaneyi boflaltmak ve ölçüm öncesinde 5 dakika dinlenmek önerilir (fiekil 14).[22,23]
Sonuç olarak antropometrik ölçümlerle büyümenin izlenmesi için do¤ru ölçümlerin yap›ld›¤› bir veri setin-den oluflturulan referanslar›n da¤›l›m ölçütleri de bilin-melidir. E¤er varsa, standardizasyon ve do¤ru izleme için ulusal ölçekler kullan›lmal›d›r. ‹zlenecek klinik duruma uygun de¤er varsa birden fazla parametrenin kullan›lma-s› daha do¤ru karar verilmesini sa¤lar.
Kaynaklar
1. Y›ld›r›m C. Bilim Felsefesi. 13. Bask›. ‹stanbul, Remzi Kitabevi, 2010; 82-93.
2. Himes JH. Challenges of accurately measuring and using BMI and other indicators of obesity in children. Pediatrics 2009;124:3-22.
3. Wei C, Gregory JW. Physiology of growth. Paediatr Child Health 2009;19: 236-40.
4. Hui LL, Schooling CM, , Cowling J, Leung SSL, Lam TH, Leung GM. Are universal standards for optimal infant growth appropriate? Evidence from a Hong Kong Chinese birth cohort. Arch Dis Child 2008;93:561-5. 5. Strickland AL, Shearin RB. Diurnal height variation in children. J Pediatr
1972;80:1023-5.
6. Voss LD, Bailey BJ. Diurnal variation in stature: is stretching the answer?
Arch Dis Child 1997;77:319-22.
7. de Onis M, Blössner M. World Health Organization global database on child growth and malnutrition: methodology applications. Int J Epidemiol 2003;32:518-26.
8. Taner JM; Whitehouse RH. Clinical longitudinal standards for height, weight, height velocity, and stages of puberty. Arch Dis Child 1976;51: 170-9.
9. Özdamar K. Paket Programlar ile ‹statiksel Veri Analizi. 3. Bask›. Eskiflehir, Kaan Kitabevi, 2002;326
10. Bundak R. Normal büyüme. Pediatrik Endokrinoloji’de. Ed. Günüz H, Öcal G, Yurdem N, Kurto¤lu S. 1. Bask›. Ankara, Kalkan Matbaac›l›k, 2003;39-64 .
11. Turan S Bereket A, Omar A, Berber M, Ozen A, Bekiroglu N. Upper seg-ment/lower segment ratio and armspan-height difference in healthy Turkish children. Acta Paediatr 2005;94:407-13.
12. Maz›c›o¤lu MM., Hatipo¤lu N, Öztürk A, Gün, I, Ustunbas HB, Kurtoglu S. Age references for the arm span and stature of Turkish chil-dren and adolescents. Ann Hum Biol 2009;36:308-19.
13. Nelhaus G. Head circumference from birth to 18 years old. Practical composite international and interracial graphs. Pediatrics 1968;41:106. 14. Kurto¤lu S. Büyüme ve büyüme bozukluklar›. Erciyes T›p Dergisi 1992;1:
73-92.
15. Keane V. Assesment of growth. Nelsons Textbook of Pediatrics’de. Ed. Kliegman RM, Jenson HB, Behrman RE, Stanton BF. 18. Bask›. Philadelphia, Saunders, 2007;70-4.
16. Fredriks AM, van Buuren S, Fekkes M, Verloove-Vanhorick SP, Wit JM. Are age references for waist circumference, hip circumference and waist-hip ratio in Dutch children useful in clinical practice. Eur J Pediatr 2005; 164:216-22.
17. Hatipo¤lu N, Öztürk A, Maz›c›o¤lu M, Kurto¤lu S, Seyhan S, Loko¤lu F. Waist circumference percentiles for 7- to 17-year-old Turkish children and adolescents. Eur J Pediatr 2008;167:383-9.
18. Kurto¤lu S. Büyüme ve büyüme bozukluklar›. Erciyes T›p Dergisi 1992; 1:73-92
19. Ben-Noun L, Sohar E, Laor A. Neck circumference as a simple screening measure for identifying overweight and obese patients. Obes Res 2001;9: 470-7.
20. Mazicio¤lu MM, Kurto¤lu S, Özturk A, Hatipo¤lu N, Çiçek B, Üstünbafl HB. Percentiles and mean values for neck circumference in Turkish chil-dren aged 6-18 years. Acta Paediatr 2010;99:1847-53.
21. Moreno LA, Fleta J, Mur L, Feja C, Sarria A, Bueno M. Indices of body fat distribution in Spanish children aged 4.0 to 14.9 years. J Pediatr
Gastroenterol Nutr 1997;25:175-81.
22. Lazzer S, Boirie Y, Meyer M , Vermorel M. Evaluation of two foot-to-foot bioelectrical impedance analysers to assess body composition in over-weight and obese adolescents. Br J Nutr 2003;90:987-92.
23. Kurto¤lu S, Maz›c›o¤lu MM, Öztürk A, Hatipo¤lu N, Çiçek B, Üstünbafl HB. Body fat reference curves for healthy Turkish children and adoles-cents. Eur J Pediatr 2010;169:1329-35.
Derleme
Gelifl tarihi: 22.03.2011 Kabul tarihi: 20.10.2011
Çıkar çakıflması:
Çıkar çakıflması bildirilmemifltir. ‹letiflim adresi:
Doç. Dr. M. Mümtaz Maz›c›o¤lu Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› Melikgazi Kayseri
Tel: 0533 549 80 55 e-posta: mazici@erciyes.edu.tr
