Sütçü İnek ve Düvelerde Postpartum Dönem Serum IgG ve Biyokimyasal Parametrelerin Karşılaştırılması*
Uğur AYDOĞDU1, Hasan GÜZELBEKTEŞ2,3
1Cumhuriyet Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Sivas-TÜRKİYE 2Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya-TÜRKİYE
3Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Bişkek-KIRGIZİSTAN
Özet: Bu araştırmada, sütçü inek ve düvelerde doğum sonrası serum immunoglobulin G (IgG), makromineraller ve bazı biyokimyasal parametreler karşılaştırıldı. Yirmidört baş yeni doğum yapan düve ve 24 baş iki veya daha fazla do-ğum yapan inek olmak üzere 48 inekten dodo-ğumdan hemen sonra kan örnekleri alındı. Serum IgG seviyesi ELISA meto-du ile makromineral ve biyokimyasal parametreler ise otoanalizör kullanılarak belirlendi. Düve ve ineklerin serum biyo-kimyasal parametreleri ve IgG seviyeleri karşılaştırıldığında; düvelerde serum alkalen fosfataz (ALP), laktat dehidroge-naz (LDH) ve fosfor seviyeleri ineklere göre önemli oranda (P<0.05) yüksek, IgG ve magnezyum (Mg) seviyeleri ise önemli oranda (P<0.05) düşük bulundu. Sonuç olarak, doğum sonrası düve ve inekler arasında serum immunoglobulin G, makromineral ve bazı biyokimyasal parametrelerde önemli farklılıkların olduğu ve sütçü sığırlarda postpartum dö-nemde bu değişimlerin göz önünde bulundurulmasının yararlı olacağı kanısına varılmıştır.
Anahtar kelimeler: Biyokimyasal parametreler, immunoglobulin G, sığır
Comparison of Serum IgG and Biochemical Parameters at the Postpartum Period in Dairy Cows and Heifers Summary: The aim of this study was to compare the levels of serum IgG and biochemical parameters at the post-partum period in dairy cows and heifers. Blood samples were taken immediately after birth from 48 cows, including twenty-four heifers and 24 cows which experienced two or more deliveries. Serum IgG level was determined by ELISA method and macromineral and biochemical parameters by using autoanalyzer. When serum biochemical parameters and IgG levels of heifers and cows were compared; in heifers, serum ALP, LDH and phosphorus levels were signifi-cantly higher (P<0.05) and IgG and Mg levels were signifisignifi-cantly lower (P<0.05). In conclusion, it is determined that there are significant differences in serum immunoglobulin G, macromineral and some biochemical parameters between heifer and cows at the postpartum period and that it would be useful to consider these changes in postpartum period in dairy cows.
Key words: Biochemical parameters, cattle, immunoglobulin G
Giriş
Süt ineklerinde laktasyonun başlaması yapı ve metabolizmayı etkileyebilecek ani değişiklikler meydana getirebilir (26). Çiftlik hayvanlarında bazı serum biyokimyasal parametrelerin tespitiy-le hayvanların sağlık durumuna yönelik önemli bilgiler elde edilebilir. Özellikle subklinik seyir gösteren metabolizma hastalıklarının belirlen-mesi için laboratuvar analizler yapılmaktadır (3,22,23). Biyokimyasal ve hematolojik bileşen-lerdeki değişiklikler, hayvanın fizyolojik veya patolojik durumunun önemli göstergeleridir (1,4).
Organizmada pek çok dokunun normal
fonksi-yonu ve fizyolojik işlevleri için gerekli en önemli maddeler kalsiyum (Ca), fosfor (P) ve magnez-yum (Mg)’ dur. Memelilerde bu minerallerin he-mostazisi olağanüstü bir titizlikte devam ettiril-mektedir (3). Sığırların serum elektrolit profili, yaş, emzirme evresi, beslenme, gebelik ve lak-tasyon evresi ve eşlik eden hastalık gibi birkaç faktörden etkilenebilir (3,7,22).
Ruminantlarda hepatoselüler hasarın belirlen-mesinde aspartat aminotransferaz (AST) ve laktat dehidrogenaz (LDH) enzimlerinden yarar-lanılabilmektedir. Ancak AST ve LDH geniş do-ku varyasyonu göstermektedir ve en yaygın ola-rak karaciğer ve kas dokusunda bulunmaktadır. Serum kreatin kinaz (CK) aktivitesi ise kas ha-sarının duyarlı ve spesifik bir indikatörüdür. Kas hasarı ve nekrozu da AST, LDH ve CK aktivite-sinde belirgin artışa neden olmaktadır. Ayrıca eritrositlerde yüksek LDH aktivitesine sahiptir. Geliş Tarihi/Submission Date : 02.05.2017
Kabul Tarihi/Accepted Date : 20.06.2017
*Bu makale Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordi-natörlüğü tarafından 12102014 proje numarası ile desteklenen dok-tora tezinden üretilmiştir.
Araştırma Makalesi / Research Article 15(1), 46-50, 2018
Sığırlarda postpartum kan parametreleri… Erciyes Üniv Vet Fak Derg 15(1), 46-50, 2018
Sığırlarda serum gama glutamiltransferaz (GGT) ve alkalen fosfataz (ALP) aktivitesindeki artışlar kolestazis ile ilişkili olabilir. Birçok doku-da GGT aktivitesi bulunmasına rağmen bu en-zim karaciğer spesifik olarak düşünülür ve GGT aktivitesi ruminantlarda ALP’ye göre hepatik hastalıkların daha iyi bir göstergesidir. Rumi-nantlarda ALP seviyelerinin referans aralığı ge-niştir ve bu nedenle serum ALP aktivitesi rumi-nantlarda hepatobilier hastalıkların teşhisi için düşük diyagnostik değere sahiptir. Sağlıklı sığır-larda kan ALP aktvitesinin neredeyse tamamı kemik orijinlidir. Genç ve büyümekte olan hay-vanlarda osteoblastik aktivitedeki yüksekliğe bağlı ALP aktivitesinde de artış görülmektedir (23,25).
Bu araştırmada, iki veya üzerinde doğum yapan sütçü inekler ile ilk doğumunu yapan sütçü dü-velerde doğum sonrası serum immunoglobulin G, makromineraller ve bazı biyokimyasal para-metrelerin karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem
Bu çalışma, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakül-tesi Etik Kurulunun 14.03.2012 tarih ve 2012/030 sayılı izni ile gerçekleştirildi. Araştırma Konya ilinde holstein ırkı sütçü sığırlara sahip özel bir işletmede yapıldı. Hayvan materyali ola-rak 24 baş ilk doğum yapan düve ve 24 baş iki veya üzerinde doğum yapan inek olmak üzere toplam 48 baş sığır kullanıldı.
Kan Örneklerinin Alınması
Doğumu takiben ineklerin V. jugularisinden usu-lüne uygun olarak 8 mL kan örneği alındı. Alı-nan kan örnekleri 30 dk oda ısısında bekletilip
pıhtılaşması sağlandıktan sonra soğutmalı sant-rifüj (Nüve-NF 800R) kullanılarak +4°C’de 5000 devirde 10 dk santrifüj edilip serumlar çıkarıldı. Serum örnekleri analiz yapılıncaya kadar -20° C’de saklandı.
Kan analizleri
İnek ve düvelerin serum örneklerinden immu-noglobulin G (BioX diagnostics, Belçika) seviye-leri üreticinin talimatları doğrultusunda ELISA prosedürü uygulanarak spektrofotometre (Thermo Multiscan Go, ABD) ile ölçüldü. Serum kan üre nitrojen (BUN), kreatinin, total protein, albumin, total bilirubin, GGT, LDH, AST, ALP, CK, Ca, P, Mg, glukoz, kolesterol, trigliserid konsantrasyonları ticari kitler ile otoanalizer (BT 3000 plus, Roma, İtalya) kullanılarak belirlendi.
İstatistiksel Analiz
Araştırma sonuçları ile ilgili veriler ortalama ve standart hata olarak sunuldu. Düve ve inek gru-pları arasındaki istatistiksel farklılıklar Student T testi ile analiz edildi. İstatistik analizlerde SPSS 15.0 paket programı kullanıldı.
Bulgular
Düve ve ineklerin serum IgG, biyokimyasal pa-rametreler ve makromineral düzeylerindeki de-ğişimler Tablo 1 ve 2’de sunulmuştur.
Düve ve ineklerin serum makromineral, biyokim-yasal parametreler ve IgG seviyeleri karşılaştırıl-dığında; düvelerde serum ALP, LDH ve P sevi-yeleri ineklere göre önemli oranda (p<0.05) yüksek, IgG ve Mg seviyeleri ise önemli oranda (p<0.05) düşük bulunmuştur (Tablo 1-2).
Tablo 1. Düve ve ineklerin serum IgG seviyesi ve biyokimyasal parametrelerine ait tanımlayıcı istatistikler ve önem kontrolleri (Ortalama±standart hata)
Parametreler (n=24) Düve (n=24) İnek P değeri
IgG (mg/dl) 1888.46±128.03 2498.71±143.92 0.003 BUN (mg/dl) 11.75±0.53 12.25±0.62 0.542 Kreatinin (mg/dl) 1.21±0.04 1.14±0.05 0.262 Total Protein (g/dl) 7.00±0.13 7.06±0.11 0.761 Albumin (g/dl) 3.75±0.05 3.72±0.04 0.591 Globulin (g/dl) 3.25±0.13 3.34±0.10 0.567 AST (UI/L) 65.92±3.49 71.42±3.31 0.259 ALP (UI/L) 233.33±12.73 167.29±11.32 <0.001 LDH (UI/L) 1911.29±62.34 1655.33±42.29 0.002 GGT (UI/L) 24.21±2.07 24.71±2.46 0.877 CK (UI/L) 210.58±28.68 197.83±29.41 0.758 Total Bilirubin (mg/dl) 1.46±0.05 1.32±0.06 0.084 Glukoz (mg/dl) 94.29±5.16 90.67±8.25 0.711 Kolesterol (mg/dl) 88.43±2.77 81.79±2.35 0.074 Trigliserid (mg/dl) 28.63±1.54 25.38±0.96 0.080
Tartışma ve Sonuç
Sığırlarda doğum süreci önemli bir stres faktörü-dür. Doğum ve laktasyonun başlaması ineklerin homeostatik mekanizmalarına büyük fizyolojik zorluklar getirmektedir (2,12). Bu stres faktörleri de metabolizmada değişikliklere neden olabil-mektedir.
İmmunoglobulinler (Ig), yüksek moleküler ağırlı-ğa sahip proteinlerdir (6). Ig’lerin aminoasit içeri-ği, memelilerde süt veya serumda bulunan diğer proteinlerin aminoasit diziliminden tamamen farklıdır (5). İnek serum Ig sınıfından en bol bu-lunan IgG’dir ve IgG serum ve kolostral Ig’lerinin %85-90’ını oluşturmaktadır (6). Devery-Pocius ve Larson (8), ilk laktasyondaki holstein ırkı ineklerin laktasyonun erken dönemindeki serum IgG1 ve IgG2 düzeylerinin iki ve üzerinde lak-tasyona sahip ineklere göre düşük düzeyde ol-duğunu rapor etmişlerdir. Sunulan bu araştırma-da düvelerin serum IgG düzeyleri ineklere göre önemli oranda (p<0.05) düşük olduğu tespit edildi. Bu düşüklük muhtemelen düvelerin inek-lere göre yaş ile ilişkili olarak çiftlik bazlı pato-jenlere daha az maruz kalmasına bağlı spesifik antikor cevabının düşük olmasından kaynaklan-maktadır. Araştırmamızda düve ve ineklerde tespit edilen ortalama (minimum-maksimum) IgG düzeyleri (mg/dl) sırasıyla 1888 (923-3485) ve 2499 (1464-3868) olarak belirlenmiştir. Çalış-mamızda belirlenen düve ve ineklerin serum IgG düzeyleriyle Devery-Pocius ve Larson (8) tarafından yapılan araştırmada belirlenen IgG düzeyleri benzerlik gösterdi.
Klinik biyokimyasal profil birkaç organ sisteminin değerlendirilmesinde kullanılabilen değerli di-yagnostik bir araçtır (23). Düve ve inek serum biyokimyasal parametreler karşılaştırıldığında BUN, kreatinin, total protein, albumin, globulin, total bilirubin, glukoz, kolesterol, trigliserid sevi-yeleri ve AST, GGT, CK enzim aktiviteleri ara-sında bir fark belirlenmez iken, düvelerde serum ALP ve LDH enzim aktiviteleri ineklere göre önemli oranda (p<0.05) yüksek bulundu. Düve ve ineklerin serum BUN, kreatinin, total protein, albumin, globulin, total bilirubin, glukoz, koleste-rol düzeyleri ile AST, GGT, CK ve ALP enzim
aktiviteleri referans değerler arasında iken, se-rum trigliserid düzeyi ve LDH aktivitelerinin refe-rans sınırların üzerinde olduğu belirlendi (10,22). ALP aktivitesi genç ve büyüyen hay-vanlarda osteoblastik aktivite nedeniyle yüksek seviyede bulunmaktadır (23,25). Yapılan araş-tırmalarda, ilk doğumunu yapan sığırlarda ALP aktivitesinin birden çok doğum yapan sığırlara göre yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir ve yüksek ALP aktivitesinin yüksek osteoblastik aktiviteyle ilgili olabileceği ifade edilmiştir (7,18). Diğer araştırmalarda da serum kemik doku spe-sifik-ALP aktivitesinin doğum zamanında ilk do-ğumunu yapanlarda çoklu doğum yapanlara göre yüksek olduğu rapor edilmiştir (9,24). Araştırmızda düvelerdeki serum ALP aktivitesi-nin ineklerinkine göre önemli seviyede (p<0.05) yüksek olması osteoblastik aktiviteyle ilişkili ola-bilir. LDH enzim aktivitesi vücutta geniş doku varyasyonu göstermektedir. En yüksek seviye-de bulunduğu yerler karaciğer ve kas dokusu-dur. Eritrosit de yüksek LDH aktivitesine sahip-tir. Serumun pıhtılaşması için uzun süre bekletil-diğinde yada örneklerdeki hemoliz LDH aktivite-sinde yanlış yükselmelere neden olabilir (23). Çalışmamızdaki örneklerde olabilecek hafif he-molizler nedeniyle LDH aktivitesi normal refe-rans sınırların üzerinde tespit edilmiş olabilir. Sütçü ineklerin mineral durumu çeşili faktörler-den etkilenir. Doğum sayısı, geçiş dönemindeki inekler ve yenidoğan buzağıların mineral duru-munu etkileyen önemli bir faktördür (17,19). Do-ğum sonrası sütçü sığırlarda fizyolojik olarak hipokalsemi görülebilir. Postparturient sığırların birçoğu sağlıklı sığırlar için bildirilen referans aralıklara göre hipokalsemiktir, ancak sağlıklı postparturient sütçü sığırlar için bildirilen değer-lere göre hipokalsemik değildir (23). Kalsiyum homeostazisini etkileyen üç faktör vardır. 1-Kolostrum ile aşırı kalsiyum kaybını karşılaya-cak derecede bağırsaklardan kalsiyum emilimi ve kemiklerden mobilizasyon yoktur. 2-Doğumda bağırsaklardan kalsiyum absorbsiyo-nunun bozulmasıdır. 3-Normal serum kalsiyum seviyesinin sürdürülmesi için iskelet sisteminde-ki depolardan kalsiyum salınımındasisteminde-ki
yetersizlik-Tablo 2. Düve ve ineklerin serum makromineral seviyelerine ait tanımlayıcı istatistikler ve önem kontrolleri (Ortalama±standart hata) Parametreler Düve (n=24) İnek (n=24) P değeri Kalsiyum (mg/dl) 7.81±0.13 7.54±0.15 0.168 Fosfor (mg/dl) 5.15±0.17 4.40±0.18 0.004 Magnezyum (mg/dl) 1.43±0.03 1.65±0.04 <0.001
Sığırlarda postpartum kan parametreleri… Erciyes Üniv Vet Fak Derg 15(1), 46-50, 2018
lerdir. Bu yüzden erken postpartum dönemde sığırların plazma kalsiyum konsantrasyonu aza-lır. Plazma ve iyonize kalsiyumun postpartum depresyonu yaşlı sığırlarda ilk doğumunu yapan sığırlara göre daha fazladır (16,22). Araştırma-mızda ineklerin serum kalsiyum seviyesi düvele-rinkinden düşük olarak tespit edilmesine karşın düve ve inek serum kalsiyum değerleri arasında istatistiksel fark belirlenmedi. Bu çalışmada inek ve düvelerin kan kalsiyum değerleri sağlıklı sığırların referans değerlerinden düşük olarak tespit edildi. Bu sonuç doğumdan sonra gözle-nen fizyolojik hipokalsemiyle uyumluydu. Sığır-larda buzağılama zamanında kalsiyum seviyesi-nin azaldığı bildirilmiştir (13,15,20). Bu sonuçlar sığırlarda buzağılama zamanında kalsiyum se-viyesinin azaldığını belirten çalışmalarla (13,15,20) uyumlu bulunmuştur.
Sığırlarda doğum zamanında düşük fosfor sevi-yesine etki eden birkaç faktör vardır. Birinci ola-rak, laktasyonun başlamasıyla artan fosfor ihti-yacı, ikinci olarak düşük Ca seviyesi ile ilişkili artan parathormon seviyesine bağlı P’un idrar ile kaybının yükselmesi ve sonuncu olarak da doğum öncesi ineklerin düşük gıda alımına bağ-lı olarak bağırsaklardan yetersiz P abağ-lımıdır (16). Araştırmamızda düve ve inek serum fosfor sevi-yeleri yetişkin sığırların normal referans aralıkla-rına göre düşük olarak tespit edildi. Ayrıca dü-velerin serum fosfor seviyesi ineklerinkine göre önemli oranda (P<0.05) yüksek olarak belirlen-di. Yapılan çalışmalarda sığırlarda buzağılama zamanında fosfor seviyesinin azaldığı bildiril-miştir (13,20,21). Yapılan bir araştırmada, genç sığırlardaki serum P seviyelerinin yetişkin hay-vanlara göre önemli seviyede yüksek olduğu rapor edilmiştir (20). Bu sonuçlar çalışmamızda belirlenen sonuçlar ile uyumluluk göstermiştir. Hipokalsemili sığırlarda, kemiklerden yüksek Mg mobilizasyonu, hücrelerin Mg alımının ve idrar ile Mg atılımının azalması gibi nedenlerden do-layı yüksek serum Mg seviyesine rastlanabilir. Aksine, Mg eksikliği parathormon ve böbrekler tarafından sentezlenen 1,25 dihidroksivitamin D3 sentezini azaltır (16). Yapılan araştırmalarda sığırların doğum zamanında yüksek serum Mg seviyesine sahip olduğu bildirilirken (11,13,14,15,27) aksine Piccione ve ark (21) doğum öncesi ve sonrasına göre serum Mg se-viyesinin doğum anında düştüğünü belirtmiştir. Sunulan bu araştırmada, düvelerin serum Mg seviyesi ineklerinkinden önemli oranda (p<0.05) düşük olarak bulundu. Ayrıca çalışmamızda
belirlenen serum Mg seviyeleri sığırlar için belir-lenen referans sınırların altındaydı.
Sonuç olarak, doğum sonrası düve ve inekler arasında serum immunoglobulin G, kalsiyum, fosfor ve magnezyum düzeyleri ile bazı biyokim-yasal parametrelerde önemli değişimlerin oldu-ğu ve sütçü sığırlarda postpartum dönemde bu değişimlerin göz önünde bulundurulmasının yararlı olacağı kanısına varılmıştır.
Kaynaklar
1. Ahmad I, Gohar A, Ahmad N, Ahmed M. Haematological profile in cyclic, non cyclic and endometritic cross-bred cattle. Int J Agr Biol 2003; 5(3): 332-4.
2. Avcı C, Kızıl Ö. Geçiş dönemindeki inekler-de stres parametreleri üzerine mineral uygu-lamasının etkileri. F Ü Sağ Bil Vet Derg 2012; 26(2): 87-91.
3. Başoğlu A, Sevinç M. Metabolik ve Endokrin Hastalıklar. Ankara: Pozitif Press, 2004; p.1-143.
4. Bedenicki M, Potocnjak D, Harapin I, Radi-sic B, Samardzija M, Kreszinger M, Zubcic D, Djuricic D, Bedrica L. Haematological and biochemical parameters in the blood of an indigenous Croatian breed-Istrian cattle. Archiv Tierzucht 2014; 57(18): 1-7.
5. Bergmann-Leitner ES, Mease RM, Duncan EH, Khan F, Waitumbi J, Angov E. Evalua-tion of immunoglobulin purificaEvalua-tion methods and their impact on quality and yield of anti-gen specific antibodies. Malaria J 2008; 7: 129-38.
6. Butler JE. Bovine immunoglobulins: A re-view. J Dairy Sci 1969; 52(12): 1895-09. 7. Cozzi G, Ravarotto L, Gottardo F, Stefani
AL, Contiero B, Moro L, Brscic M, Dalvit P. Short communication: Reference values for blood parameters in Holstein dairy cows: Effects of parity, stage of lactation, and sea-son of production. J Dairy Sci 2011; 94(8): 3895-901.
8. Devery-Pocius JE, Larson BL. Age and pre-vious lactations as factors in the amount of bovine colostral immunoglobulins. J Dairy Sci 1983; 66(2): 221-6.
9. Devkota B, Takahashi M, Sasaki K, Osawa T, Izaike Y, Yamagishi N. Fluctuation in plasma bone metabolic markers in multipa-rous and primipamultipa-rous holstein cows during early to peak lactation. J Vet Med Sci 2013; 75(9): 1257-60.
ranges. http://www.msdvetmanual.com/ appendixes/reference-guides/serum-biochemical-reference-ranges. Erişim tarihi: 14.04.2017.
11. Gaona RC, Alegria KG, Hernandez EA, Pa-tino LG. Protein and mineral metabolites for dairy cows during the transition period under tropical conditions. Rev Fac Nal Agr Medel-lin 2012; 65(2): 6719-28.
12. Goff JP, Horst RL. Physiological changes at parturition and their relationship to metabolic disorders. J Dairy Sci 1997; 80(7): 1260-8. 13. Goff JP, Horste RL. Effects of the addition of
potassium or sodium, but not calcium, to prepartum rations on milk fever in dairy cows. J Dairy Sci 1997; 80(1): 176-86. 14. Goff JP, Kimura K, Horst RL. Effect of
mas-tectomy on milk fever, energy, and vitamins A, E, and β-carotene status at parturition. J Dairy Sci 2002; 85(6): 1427-36
15. Jagos P, Dvoitak V, Bouda J. Levels of mi-nerals in the blood plasma of cows and their calves fed from buckets. Acta Vet Brno 1981; 50(1-2): 33-41.
16. Kincaid R. Changes in the concentration of minerals in blood of peripartum cows. Mid-South Ruminant Nutrition Conference. April, 6-7, 2008; Texas-USA.
17. Kume S, Yamamoto E, Kudo T, Toharmat T, Nonaka I. Effect of parity on mineral con-centration in milk and plasma of Holstein cows during early lactation. AJAS 1998; 11 (2): 133-8.
18. Kume S, Nonaka K, Oshita T. Relationship between parity and mineral status in dairy cows during the periparturient period. Anim Sci J 2003; 74(3): 211-5.
19. Kume S, Tanabe S. Effect of parity on co-lostral mineral concentrations of holstein cows and value of colostrum as a mineral source for newborn calves. J Dairy Sci 1993; 76(6): 1654-60.
20. McAdam PA, O'Dell GD. Mineral profile of blood plasma of lactating dairy cows. J Dairy Sci 1982; 65(7): 1219-26.
21. Piccione G, Messina V, Marafioti S, Casella S, Giannetto C, Fazio F. Changes of some haematochemical parameters in dairy cows during late gestation, post partum, lactation and dry periods. Vet Zootech-Lith 2012; 58 (80): 59-64.
22. Radostits OM, Gay CC, Hinchcliff KW, Constable PD. Veterinary Medicine. Tenth
Edition. Philadelphia, PA: WB Saunders, 2007; p.1618-2050.
23. Russell KE, Roussel AJ. Evaluation of the ruminant serum chemistry profile. Vet Clin Food Anim 2007; 23(3): 403-26.
24. Sato R, Onda K, Kato H, Ochiai H, Kawai K, Iriki T, Kaneko K, Yamazaki Y, Wada Y. An evaluation of the effect of age and the peri-parturient period on bone metabolism in dairy cows as measured by serum bone-specific alkaline phosphatase activity and urinary deoxypyridinoline concentration. Vet J 2013; 197(2): 358-62.
25. Turgut K. Veteriner Klinik Laboratuar Teşhis. İkinci Baskı. Konya: Bahçıvanlar, 2000; p.179-201.
26. Umucalılar HD, Gülşen N. Çiftlik Hayvanla-rında Beslenme Hastalıkları. Konya: SÜ Ba-sımevi, 2005; p.59-69.
27. Wilson GDA, Hunter JT, Derrick GH, Aitken WM, Kronfeld DS. Fetal and maternal mine-ral concentrations indairy cattle during late pregnancy. J Dairy Sci 1977; 60(6): 935-41.
Sorumlu yazar:
Yrd. Doç. Dr. Uğur AYDOĞDU
Cumhuriyet Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı
58140 Sivas-TÜRKİYE
E-posta: uguraydogdu17@gmail.com Tel: 0 346 2191010/2583/117
