Kaybolan bir
sanat dalı:
Meddahlık
Sahnesi ve dekoru bulunmayan, aktörü, sunucusu da aynı olan bu Tek Adamlık Ramazan Eğlencesinde
Meddah neler anlatırdı?
NURULLAH K. TİLGEN
EDDAHLIĞIN bizde b aşlangıçla rını ara m a k icap ederse b u n u Os- m anlı İm p a ra to rlu ğ u d evirlerinde he m en h e r zam an y ap ılm ak ta olan helva so h b etlerin d e ve to p la n tıla rd a b u lm ak icap eder. Z ira bu to p la n tıla rd a h erkes güzel h ikâyeler a n la ta ra k kış geceleri ni hoş geçirirlerdi. A m atörlükle başlı- yan m eddahlığın nihayet ileride b ir m eslek biçim i alm ış olduğunu görüyo ruz. B u rad a konum uz yalnızca T ü rk m eddahlığı o ld uğundan Arap ve İra n m e d d ah la rın d an sözetmiyeceğiz.
T ü rk lerd e m eddahlık aşağı y u k arı 1550 yılların d a doğm uştur. Bu vıllar O sm anlı İm p a ra to rla rın d a n Ü çüncü M u rat devrine r as t ereli r.
Y ukarıda söylediğim iz gibi helva so h b etleri ve to p la n tıla rd a hikâye an latm ak veya b ir k itab ı okum ak su re tiyle başlıyan m eddahlık çeşitli devir lerde bazen fazla revaç b u lm u ştu r. H a ttâ O sm anlı İm p a ra to rla rı m eddahı saray ların a alarak kend ilerin e «Müsa- hip» h a ttâ «Baş m üsahip» payeleri bile v erm işlerd ir.
İste T ü rk iv e’de b u şekilde baslıvan m eddahlık nihayet h alk a in m iştir. K ah
S%3 2>%°r
Eski zaman kahvelerinden birinde Meddah, etrafına toplanmış olan halka bir hikâye
canlandırıyor.
velerde h a fta n ın m uayyen gün ve s a a t lerin d e u m u m a m ah su s olm ak üzere o n lara hik ây eler söyliyerek tem aşa ih tiy açların ın tem ine çalışılm ıştır. B ir kaç yıl önceye gelinciye k a d a r Şehza- debaşı kahvelerinde dinlediğim iz m ed d a h la rı a rtık görem iyoruz.
E sk id en m ed d ah la r özellikle ra m a zan gecelerinde yaşı ilerlem işlerin bel- libaşlı eğlencelerinden b iri idi. R am a zanda çocukların, yazın m esire y erle rin d e h alk ın en büyük eğlencelerinden olan K aragözle O rtao y u n u n d an b aşk a m ed d ah da önem li b ir y e r tu tu y o rd u .
M eddahlık oldukça güç b ir s a n a ttır. B ilhassa o gece söyliyeceği hikâyelerin m evzuunu ve geçm iş tip le rin ayrı ayrı şivelerini h a tırd a tu ta ra k en u fak b ir falsoya m eydan verm em ek h erh ald e kolay iş değildir.
M eddahlıkta tek b ir a r tis t v ard ır; bu, m ed d ah ın k en d isid ir. Bu a r tis t kahve nin yüksekçe b ir yerine çık a ra k
fm a to p lan an h alk a m u h telif ta k litle r de hikâyeler a n latır. T abiî tiy a tro d a ol duğu gibi b u n u n uzun uzadıya deko ru , ko stü m ü , m akiyajı olm adığı gibi piyes ve suflö rü de y o k tu r. T u lû attan oynam ak lâzım dır. M eddahlığı tiy atro ile k a rşıla ştıra c a k o lu rsa k tiy atro d ak i sahneyi m eddahın ü stü n d e hikâyeleri ni an lattığ ı yüksek yer, a k se su a r ola ra k üzerine attığı te r m endilini, elin deki b a sto n u n u ve o tu rd u ğ u iskem leyi görürüz.
Son devirlerin m ed d ah la rı içinde b il h a ssa b irço k tem ayüz etm iş s a n a tk â r
denecek derece kuvvetli a r tis tle r y etiş m iştir. B u n lard an Aşkî, S ü ru rî, K adri, H akkı, T ahsin kıym etli b ire r s a n a tk â r idiler.
Bu a d la r a ra sın a T ü rk m ed d ah la rı nın b ab a sı y erinde şö h re t b u lm u ş olan M eddah İsm et ile yakın za m an lara ka d a r m eddahlığın tek m üm essili olan M eddah Ali E fe n d i’yi de katabiliriz.
Pek güç olan m eddahlık sa n a tın d a T ü rk zekâsını yeni k u şa k la ra g ö ster m ek için za rif b ir örn ek olacağı h a tır la tıla ra k bu eski T ürk o y u n u n u n can lan d ırılm ası tem en n i edilir.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
