S E N İ R K E N T ' D E S E L A F E T L E R İ ' (13 T e m m u z 1995-18-19 T e m m u z -1996) İ s p a r t a L E S C A T A C L Y S M E D E T O R R E N T S Â S E N İ R K E N T (Le 13 j u i l l e t 1995-le 18-19 j u i l l e t 1996) ; İ s p a r t a / T l J ö R Q U I E Prof. D r . A ü S E L Ç U K B İ R İ C İ K * Ö Z E T A k d e n i z B ö l g e s i ' n i n " G ö l l e r Y ö r e s i " n d e , İ s p a r t a iline bağlı S e n i r k e n t İlçesi, 1995 v e 1 9 9 6 t e m m u z a y ı n d a m a l ve c a n k a y b ı n a s e b e p o l a n sel afetine m a r u z kalmıştır.
13 T e m m u z 1995 g ü n ü saat 20.10 - 20,30 arası vuku b u l a n o l a y d a 74 kişi ö l m ü ş , 46 kişi de y a r a l a n m ı ş t ı r . Ayrıca 88 m e s k e n hafif, 4 m e s k e n o r t a d e r e c e d e h a s a r g ö r m ü ş ve 179 m e s k e n de yıkılmıştır. Yine bu olayda 21 b ü y ü k b a ş , 222 a d e t d e k ü ç ü k b a ş b a y v a n telef o l m u ş t u r .
18-19 T e m m u z 1996'da m e y d a n a gelen sel a f e t i n d e ise .can kaybı o l m a z k e n 57 m e s k e n hafif, 15*i o r t a d e r e c e d e , 14'ü de ağır h a s a r g ö r m ü ş t ü r .
Ö t e y a n d a n , K u a t e r n e r ' d e v e y a k ı n m a z i d e S e n i r k e n t y e r l e ş m e s i h e n ü z yok iken K a p ı D a ğ ı - B e ş p a r m a k D a ğ ı v e Barla D a ğ ı ' n t n kuzeye b a k a n y a m a ç l a r ı n d a ova t a b a n ı n a doğru şiddetli e r o z y o n ve sel k a r a k t e r l i akışlar
z a m a n z a m a n vuku b u l m u ş t u r . . S e n i r k e n t , 1936 y ı l ı n d a da sel afetine m a r u z k a l m ı ş t ı r . '
B ü t ü n b u n l a r d a n a n l a ş ı l ı y o r ki, S e n i r k e n t ' t e faciaya yol a ç a b i l e c e k sel k a r a k t e r l i akışlar b u n d a n s o n r a d a b e k l e n m e d i k a n l a r d a m e y d a n a gelecektir. O l a y ı n t e k e r r ü r ü n d e e n b ü y ü k e t k e n y ö r e n i n y a p ı v e rölyefi y a n ı n d a , özellikle k l i m a t i k ş a r t l a r d a m e y d a n a gelen a n i d e ğ i ş m e l e r d i r . B u ç e r ç e v e d e bazı ö n l e m l e r i n a l ı n m a s ı z a r u r e t i vardır.
B u n d a , S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n g ü n e y i n d e k i yüksek dağlık s a h a n ı n o l d u k ç a eğimli, çıplak y a m a ç l a r ı n ı sürekli v e b a z e n s a ğ a n a k y a ğ ı ş l a r d a n s o n r a hızla akışa g e c e n . b ü y ü k t a h r i b a t a s e b e p o l a n sel k a r a k t e r l i s u y u n a ş ı n d ı r ı c ı v e taşıyıcı r o l ü n ü a z a l t m a k t e m e l ilkedir, ö z e l l i k l e S e n i r k e n t ' i n g ü n e y i n d e k i D o ğ r u D e r e v e Suyolu D e r e s i vadi y a t a ğ ı n d a u y g u n g ö r ü l e c e k y e r l e r e , b e t o n p e r d e l i t e r s i p ve t a ş ı n t ı ş e d d e l e r i , t e k taraflı d r e n a j ve g ö m ü l ü baraj inşaası g e r e k m e k t e d i r . T e k taraflı d r e n a j ve g ö m ü l ü barajın g e r i s i n d e rezerve e d i l e c e k s u y u n derivasyon k a n a l l a r ı , z e m i n a l t ı n a d ö ş e n e c e k özel k a p a l ı b o r u l a r l a ova t a b a n ı n a tahliyesi g e r e k m e k t e d i r .
Ayrıca, D o ğ r u D e r e v e Suyolu D e r e s i ' n i n S e n i r k e n t O v a s ı ' n a d o ğ r u o l u ş t u r d u ğ u b i r i k i n t i y e l p a z e s i n i n u y g u n g ö r ü l e n 3 ayrı y e r i n d e geniş ç a p l ı ye d e r i n k u y u l a r ı n a ç ı l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . B ö y l e c e , o l d u k ç a k a l ı n b i r i k i n t i y e l p a z e s i n i n blok, çakıl, k u m l u ve killi d e p o s u i ç i n d e k i s u d a t a h l i y e e d i l m i ş ve klastik u n s u r l a r ı n h a r e k e t i ö n l e n m i ş o l a c a k t ı r . LE R E S U M E . L a sous-prefecture d e S e n i r k e n t d u d e p a r t e m e n t d ' İ s p a r t a , d a n s l a R e g i o n des L a c s de la M e c l i t e r r a n e e , a simi un c a t a c l y s m e de t o r r e n t s , en j u i l l e t 1995 et en 1996, qui a ç a u s e d e s d e g â t s m a t e n e l s et h u m a i n s . L o r s de 1 ' e v e n e m e n t qui a eu lieu e n t r e 2 0 h I O - 2 0 h 3 0 au 13 j u l l i e t 1995, 7 4 p e r s o n n e s s o n t m o r t e s e t aussi 4 6 blessees. E n o u t r e 8 8 h a b i t a t i o n s o n t et6 l e g e r e m e n t e n d o m m a g e e s et les 4 p a r t i e l l e m e n t et aussi les 179 r e n v e r s e e s . Et m e m e p e n d a n t c e t e v e n e m e n t 2 1 b e s t i a u x e t e n m e m e t e m p s 222 d e s a n i m a u x de b a s s e - c o u r se s o n t t u e e s .
L o r s du c a t a l y s m e de t o r r e n t qui s'est fait a u x 18 et 1 9 j u l l i e t 1996, i l n ' y a p a s eu de v i c t i m e , m a i s 37 h a b i t a t i o n s o n t eu d e s degâts legers, les 15 p a r t i e l l e m e n t et les 14 g r a v e m e n t e n d o m m a g ees. D ' a u t r e p a r t , a v a n t F i n s t a l l a t i o n â Q u a t e r n a i r e e t â S e n i r k e n t t o u t r e c e m m e n t , d a n s l e v e r s a n t n o r d d e K a p ı D a ğ ı , B e ş p a r m a k D a ğ ı e t B a r l a D a ğ ı , u n e violenfe e r o s i o n e t les c o u r a n t s â c a r a c t e r e t o r r e n t t e i s e s o n t p r o d u i t s d e t e m p s e n t e m p s vers l e fond d e l a p l a i n e . S e n i r k e n t a subi e n c o r e un c a t a l y s m e de t o r r e n t en 1936. C e l a v e u t d i r e q u ' â S e n i r k e n t , les c o u r a n t s t o r r e n t i e l s qui p o u r r o n t c a u s e r u n d r a m e s e r ö n t p r o d u i t s aussi u l t e r i e u r e m e n t e n u n i n s t a n t i m p r 6 v u . Q u a n d l e fait sera r e p e t e , l e p l u s g r a n d facteur est e n p a r t i c u l i e r d e s c h a n g e m e n t s
s o u d a i n s d a n s les c o n d i t i o o s c l i m a t i q u e s , â cöte" de la s t r u c t u r e de la r e g i o n et du relief. D a n s ce c a d r e , il est n e c e s s a i r e de p r e n d r e c e r t a i n e s m e s u r e s .
I c i , le p r i n c i p e f o n d e m a n t a l est qu'il faut r e d u i r e le role d e t e r i o r a n t et t r a n s p o r t e u r de l ' e a u t o r r e n t i e l l e qui c a u s e des g r a n d s degât et qui se m e t â c o u l e r r a p i d e m e n t a p r e s les p r e c i p i t a t i o n s c o n t i n u e l l e s e t parfois e n averse, des v e r s a n t s assez p e n c n a n t s e t d e p o u r v u s d e v Ğ g e t a t i o n , d e l a r e g i o n d e h a u t e s m o n t a g n e s au sud de la P l a i n e de S e n i r k e n t . En p a r t i c u l i e r , il faut c o n s t r u i r e des b a r r i e r e s d e p r e c i p i t a t i o n e t d e t r a n s p o r t e n b e t o n , des d r a i n a g e s d ' u n c o t e et des b a r r a g e s e n t e r r ö s . Les e a u x qui s e r o n t r6servees d e r r i e r e ceux-ci d o i v e n t e t r e evacuees d a n s le fond de la p l a i n e , p a r les c a n a u x de d e r i v a t i o n et p a r les t u y a u x et fermis qui s e r o n t pavös a u - d e s s o u s de la t e r r e .
E n m e m e t e m p s , i l faut p e r c e r des p u i t s p r o f o n d s e t d i a mAt r a l e m e n t ' larges d a n s les 3 lieux c o n v e n a b l e s du c d n e de d e j e c t i o n q u e ie ruisseau n a t u r e l e t l e r u i s s e a u d u c a n a l d ' e a u p r o d u i s e n t vers l a p l a i n e d e S e n i r k e n t .
Ainsi, les e a u x qui se t r o u v e n t d a n s le d e p o t â b l o c , c a i l l o u t e u x , s a b l o n n e u x et argileux du c ö n e de d e j e c t i o n assez £ p a i s s e , s e r o n t e v a c uAe s et les m o u v e m e n t s des â l Ğ m e n t s c l a s t i q u e s s e r o n t e m p e c h ö s .
G i r i ş :
Bilindiği ü z e r e , gerek iç d i n a m i k , gerekse dış d i n a m i k a m i l l e r e bağlı o l a r a k m e y d a n a g e l e n doğal olaylar -kendi işleyişi i ç i n d e d o ğ a l d ı r . Volkanik faaliyet, d e p r e m , h e y e l a n , kaya d ü ş m e l e r i , çığ, sel k a r a k t e r l i akışlar, su b a s k ı n l a r ı , e r o z y o n , s e d i m a n t a s y o n , şiddetli kasırgalar, k u m fırtınaları, şiddetli soğuk ve sıcaklar, u z u n süreli y o ğ u n sisler, d o n hadisesi gibi. B u n l a r , jeolojik z a m a n l a r b o y u n c a şiddet d e r e c e s i d e ğ i ş m e k l e birlikte sürekli y a d a p e r i y o d i k olarak vuku b u l m u ş v e h a l e n d e d e v a m e t m e k t e d i r . ' D o ğ a l d e n g e n i n tesisi için gerekli o l a n bu olaylar i n s a n ve e s e r l e r i n e z a r a r l ı o l d u ğ u z a m a n âfet a d ı n ı a l m a k t a d ı r .
İşte bu a f e t l e r d e n b i r i s i ; A k d e n i z B ö l g e s i ' n i n " G ö l l e r Yöresi" n d e İ s p a r t a İ J i ' n e bağlı S e n i r k e n t İ l ç e s i ' n d e y a ş a n m ı ş t ı r . N i t e k i m kısa süreli v e sağanak yağışlarla birlikte eğimli çıplak y a m a ç l a r d a n hızlı ve k o r k u n ç g ü r ü l t ü l e r l e akışa g e ç e n m u a z z a m . m i k t a r d a k i sel k a r a k t e r l i su, y a m a ç l a r ı a ş ı n d ı r a r a k t e m e l a r a z i d e n k o p a r d ı k l a r ı irili ufaklı m a l z e m e y l e birlikte, ö n c e d e n h a z ı r l a n m ı ş ç ö z ü l m e e n k a z ı n ı d a a l a r a k K a p ı D a ğ ı ' n ı n (2447 m.} k u z e y e t e ğ i n e k u r u l m u ş S e n i r k e n t ' d e b ü y ü k faciaya yol a ç m ı ş t ı r (foto: 3-6-7).
• 13 T e m m u z 1995 g ü n ü saat 20.10-20.30 a r a s ı n d a vuku b u l a n o l a y d a 74 kişi ö l m ü ş , 46 kişi de y a r a l a n m ı ş t ı r . Ayrıca 88 m e s k e n hafif, 4 - m e s k e n o r t a d e r e c e d e h a s a r g ö r m ü ş ve m a a l e s e f 179 m e s k e n de yıkılmıştır. Yine bu o l a y d a 21 b ü y ü k b a ş , 222, a d e t de k ü ç ü k b a ş h a y v a n telef o l m u ş t u r .
Olay d u y u l u r d u y u l m a z d e v l e t i n b ü t ü n i m k â n l a r ı seferber e d i l m i ş ; ya/atar a l m a y a çalışılmıştır. İlk, etapta 9 5 ç a d ı r d a ğ ı t ı l m ı ş ; 1 7 a i l e l o j m a n a y e r l e ş t i r i l m i ş ; 19 aileye ev k i r a l a n m ı ş ; acil i h t i y a ç l a r ı n ı n k a r ş ı l a n m a s ı için 321 aileye 15'er m i l y o n T L . n a k i t ö d e m e y a p ı l m ı ş t ı r ( f o t o : 6 ) . İ ş m a k i n a l a r ı ç a l ı ş m ı ş ; e n k a z yığını h a l i n e g e l e n c a d d e l e r t e m i z l e n m i ş t i r . K ö k l ü t e d b i r l e r a l m a k ü z e r e u z m a n l a r d a n o l u ş a n e k i p l e r y ö r e d e i n c e l e m e l e r y a p m ı ş l a r v e r a p o r l a r d ü z e n l e m i ş l e r d i r . B u r a p o r l a r ı n ışığı a l t ı n d a u y g u l a m a y a h e m e n b a ş l a n m ı ş t ı r (foto 8-9-10) H a l böyle iken 1 ( b i r ) y ı l s o n r a (18-19 T e m m u z 1 9 9 6 ' d a ) S e n i r k e n t y i n e sel afetine m a r u z k a l m ı ş t ı r . B u kez c a n kaybı o l m a m ı ş ; m e s k e n l e r d e n 37'si hafif, 15 M o r t a d e r e c e d e , 14'ü de ağır h a s a r g ö r m ü ş t ü r . Ayrıca 15 işyerinde hafif v e o r t a d e r e c e d e h a s a r m e y d a n a gelmiştir. D e v l e t v e v a t a n d a ş h e r z a m a n k i gibi y i n e y a r d ı m elini u z a t m ı ş t ı r . B u n u n l a birlikte h a l k t e d i r g i n y e ümitsizliğe k a p ı l a r a k S e n i r k e n t ' d e n g ö ç e t m e y e b a ş l a m ı ş t ı r .
Yöre s a k i n l e r i n d e n ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e S e n i r k e n t ' d e 1936 y ı l ı n d a da b e n z e r i b i r olay m e y d a n a gelmiştir. B ü t ü n b u n l a r b i z e , S e n i r k e n t ' d e z a m a n z a m a n t a h r i p k a r sellerin m e y d a n a geleceği i z l e n i m i n i v e r m e k t e d i r .
A r a z i n i n yapı ve rölyefi y a n ı n d a , k l i m a t i k ş a r t l a r d a zaman z a m a n g ö r ü l e n fevkalâdelik, d r e n a j Özellikleri ve b u n l a r a bağlı e r o z y o n a ! aktivite d i k k a t e a l ı n m a d a n , dolayısıyle S e n i r k e n t m e s k û n s a h a s ı n ı n y e r l e ş m e y e u y g u n l u ğ u y e t e r i n c e a r a ş t ı r ı l m a d a n ş e h r i n g e l i ş m e s i n e v e y a p ı l a n m a y a izm verilmiş o l m a s ı doğal afete a £ ı k bir z e m i n h a z ı r l a m ı ş o l d u ğ u n u o r t a y a k o y m a k t a d ı r .
-S e n i r k e n t Yöresi'nin Yapı ve Rölyefi:
Y ö r e n i n k e n d i n e özgü y a p ı ve rölyefi S e n i r k e n t ' d e sel afetinin z a m a n z a m a n v u k u a g e l m e s i n d e h a z ı r l a y ı c ı bir rol o y n a m a k t a d ı r . B u sebeple y ö r e n i n y a p ı ve rölyefi h a k k ı n d a özlü bilgilere yer v e r i l m e s i g e r e k m e k t e d i r .
S e n i r k e n t y e y a l a n - ç e v r e s i n d e araziyi o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r M e s o z o i k v e S e n o z o i k ' e aittirler. B u n l a r d a n e n eski o l a n ı alt J u r a ( L i a s ) y a ş ı n d a o l d u k l a r ı kabul e d i l e n gri r e n k l i d o l o m i t i k k a l k e r l e r d i r . B u n l a r , t a b a k a l ı b i r yapı s u n d u k l a r ı gibi kıvrımlı v e k ı n k l ı d ı r l a r . T a b a k a d o ğ r u K u l a n n d a d e ğ i ş m e l e r söz
k o n u s u d u r . . S e n i r k e n t g ü n e y i n d e ise, ekseriya S-SE' y a eğimlidirler. O l d u k ç a k a t ı n , k o m p a k t v e breşik d o k u d a k i b u masifel k a l k e r l e r i n ü z e r i n d e killi k a l k e r l e r v e d a h a ü s t t e k o n k o r d a n t h a l d e v e alt K r e t a s e ' y e ait o l d u k l a r ı ileri s ü r ü l e n kütlevi k a l k e r l e r vardır.
S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n g ü n e y i n d e k i dağlık s a h a n ı n bazı y e r l e r i n d e ise J u r a -K r e t a s e k a l k e r serisi Ü z e r i n e üst -K r e t a s e - P a l e o s e n flişi gelmiştir. B u n l a r ı da yer yer d e n i z e l E o s e n , t r a n s g r e s i f o l a r a k ö r t m ü ş t ü r , ö t e y a n d a n d e p r e s y o n u n N - N E
s u n d a v o l k a n i t l e r aflöre e t m e k t e d i r . Sözü e d i l e n v o l k a n i t l e r , S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n k u z e y i n d e k i p l a t o s a h a s ı n d a n i s p e t e n geniş b i r a l a n a yayılmış b u l u n m a k t a d ı r . U l u ğ b e y c i v a r ı n d a k i tüfler d e b u n l a r d a n d ı r . B u y ö r e d e b a d -l a n d s rö-lyefi ge-lişmiştir (foto: 11).
Y ö r e n i n e n g e n ç s e d i m e n t l e r i t e k t o n i k d e p r e s y o n u n t a b a n ı n d a yer a l m a k t a d ı r . B u n l a r , l i m n i k v e d a n a ç o k flüvyal k ö k e n l i d i r . S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n m u h t e l i f y e r l e r i n d e a c ı t a n sondaj k u y u l a r ı n ı n v e r i l e r i n e g ö r e killi v e m a m l ı s e v i y e l e r i n d e n o l u ş a n l i m n i k s e d i m e n t l e r i n fazla k a i m o l m a d ı k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . U n s u r l a r ı genellikle k a l k e r l e r d e n o l u ş a n silt, k u m v e çakıllar killi ve m a r a l ı seviyelerle birlikte d e p r e s y o n t a b a n ı n d a 100-150 m.ye v a r a n kalınlığa sahiptir. B u n l a r ı n sel k a r a k t e r l i v e ç a l k a n t ı l ı b i r o r t a m d a ç ö k e l d i k l e r i k a n a a t i h a k i m d i r .
K a b a klastik u n s u r l a r , o y a d a n dağlık s a h a y a g e ç i l e n dik y a m a ç l a r ı n etek k ı s ı m l a r ı n d a yer a l m a k t a d ı r l a r . D i ğ e r y a n d a n , h a v z a n ı n eğimli y a m a ç l a r ı n d a ebulîlere r a s t l a n ı l m a k t a d ı r . H a v z a t a b a n ı n d a ise, S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n y e n i a l ü v y o n l a r ı z i r a a t s a h a l a r ı n a t a h s i s e d i l m i ş t i r .
S e n i r k e n t ve ç e v r e s i n i n b u g ü n k ü rölyefi k a z a n m a s ı n d a ş ü p h e s i z iç ve dış d i n a m i k a m i l l e r i n i n m ü ş t e r e k etkileri o l m u ş t u r . V
Y ö r e n i n ilksel topografik g ö r ü n ü m ü i ç d i n a m i k â m i l l e r i n i n eseridir. B u r a d a k a b a c a S W - N E d o ğ r u l t u l u dağ ş u a l a r ı ile b u n l a r a r a s ı n a y e r l e ş m i ş t e k t o n i k d e p r e s y o n l a r vardır. U l u b o r l u - S e n i r k e n t - H o y r a n D e p r e s y o n u b u n u n e n belirgin ö r n e ğ i d i r . B u d e p r e s y o n u n N E ' s u n a E ğ i r d i r G ö l ü ' n ü n H o y r a n ç u k u r l u ğ u y e r l e ş m i ş t i r ( f o t o : 5). O l u ş u m m e k a n i z m a s ı itibariyle d e b i r g r a b e n k a r a k t e r i n d e d i r . B u d e p r e s y o n u n k u z e y i n d e k i K a r a k u ş D a ğ l a r ı (2130 m . ) ile g ü n e y i n d e k i K a p ı d a ğ ı (2447 m . ) v e G e l i n c i k D a ğ ı (2799 m . ) b i r h o r s t özelliği g ö s t e r m e k t e d i r . D e p r e s y o n t a b a n ı n a S e n i r k e n t Ovası h a k i m d i r ( S e k i l : 1).
Ova t a b a n ı n ı n o r t a l a m a yükseltisi (950-1000 m . ) ile g e r i s i n d e k i dağlık s a h a n ı n yükseltisi a r a s ı n d a yaklaşık 1500 m . ' l i k b i r fark vardır. Bu farkın, d e p r e s y o n u n ilk teşekkül ettiği a n d a d a h a fazla o l d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Ç ü n k ü
d e p r e s y o n t a b a n ı n d a o r t a l a m a kalınlığı 100-150 m . o l a n P l i o - K u a t e r n e r ' i n k a r a s a l klastikleri a l t t a k i t e m e l araziyi d i s k o r d a n t o l a r a k ö r t m ü ş t ü r . U l u b o r l u ' d a n H o y r a n Ç u k u r l u ğ u ' n a , y a d a E ğ i r d i r G ö l ü ' n ç (916 m . ) d o ğ r u hafif eğimli (%o 10) glasi ö z e l l i ğ i n d e b i r o v a n ı n t e ş e k k ü l ü n e s e b e p o l m u ş t u r . O v a t a b a n ı n d a k i sözü e d i l e n s e d i m e n t l e r i n esas k a y n a ğ ı d e p r e s y o n u n k u z e y v e g ü n e y i n d e k i yüksek dağlık s a h a l a r d ı r . Y ü k s e l t i n i n 2000 m . ' n i n ü z e r i n d e o l d u ğ u b u dağlık s a h a l a r P l i o s e n s o n l a n v e özellikle K u a t e r n e r b a ş l a n g ı c ı n d a ö n e m l i b i r e r o z y o n sahası h a l i n e gelmiştir. B u olay b u g ü n d e , farklı b o y u t l a r d a vuku b u l m a k t a d ı r .
S * M SENİIİKENÎ VE ÇEVRESİNİN GENEL Î D P O G R Â F İ K ö Ö W M M J
O v a d a n dağlık s a h a y a geçiş ö n e m l i yükselti k a d e m e l e r i y l e o l m a k t a d ı r . B u n d a , S W - N E v e EAW y ö n l ü f a y l a n m a l a r ı n e t k i s i n i n o l d u ğ u a r a z i g ö z l e m l e r i m i z d e n o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r .
D a ğ l ı k sahayı o v a d a n a y ı r a n d i k l i k l e r i n ö n ü n d e b i r i k i n t i k o n i v e y e l p a z e l e r i vardır. B u n l a n o l u ş t u r a n m a l z e m e ç o ğ u n l u k l a köşeli iri b l o k v e ç a k ı l l a r d a n i b a r e t t i r : B u k â b a klastik m a l z e m e l e r i n S e n i r k e n t Ovası g ü n e y i n d e d a h a yaygın o l d u ğ u d i k k a t i ç e k m e k t e d i r ( f o t o : 2 - 3 - 4 ) . B u n u n b i r k a ç sebebi vardır. Bir defa, S e n i r k e n t Ovası g ü n e y i n d e k i d a ğ l a r ı n ( K a p ı D a ğ ı , G e l i n c i k -B a r l a - D a ğ ı ) o r t a l a m a yükseltisi 2 0 0 0 m . ' n i n ü z e r i n d e d i r . -B u n a karşılık k u z e y i n d e k i d a ğ l a r ı n o r t a l a m a yükseltisi 1500 m . ' n i n a l t ı n d a d ı r . B ö y l e c e N - S
d o ğ r u l t u s u n d a d i s i m e t r i k bir. profil söz k o n u s u d u r . Ayrıca, S e n i r k e n t Ovası g ü n e y i n d e k i dağlık s a h a n ı n , d a h a dik y a m a ç l ı o l d u ğ u g ö z l e n m e k t e d i r . N i t e k i m b u r a d a % 25 ile % 50 a r a s ı n d a (14°-28°) d e ğ i ş e n y a m a ç e ğ i m l e r i y ü z ö l ç ü m ü itibariyle d a h a geniş b i r s a h a k a p l a m a k t a d ı r (Şekil: 2 ) . B u n u n b i r s o n u c u o l a r a k d a yükselti k a d e m e l e r i n i n e t e k k ı s ı m l a r ı n d a k a i m y a m a ç m o l o z l a r ı b i r i k m i ş t i r (foto: 1). S e n i r k e n t g ü n e y i n d e N a m a z g a h m e v k i i n d e k i klastik d e p o l a r , b u n a b i r ö r n e k teşkil e d e r . D i ğ e r b i r h u s u s d a yüksek, h a ş i n b i r rölyefe s a h i p o l a n K a p ı D a ğ ı - G e l i n c i k D a ğ ı Silsilesi'nin S e n i r k e n t O v a s ı ' n a b a k a n y a m a ç l a r ı n ı n dik
o l d u ğ u k a d a r N - N E y a a ç ı k o l m a l a r ı ş i d d e t l i k a r a s a l l ı ğ m , sıcaklık a m p l i t ü t ü t i d ü n d e ö n e m l i d e ğ i ş m e l e r i n o l m a s ı n a d a a ç ı k o l d u ğ u n u k a n ı t l a m a k t a d ı r .
Yakın jeolojik m a z i d e k l i m a t i k ş a r t l a r d a h a farklı i d i . N i t e k i m K u a t e r n e r d e k l i m a t i k ş a r t l a r d a v u k u a g e l e n ' f e v k a l â d e ö n e m l i d e ğ i ş m e l e r b u dağlık k ü t l e n i n rölyefi ü z e r i n d e e t k i s i n i g ö s t e r d i ğ i gibi, S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı d a e t k i l e m i ş t i r . D a ğ silsilesinin özellikle d o ğ u b ö l ü m ü n d e k i G e l i n c i k - B a r l â D a ğ ı (2799 m . ) g l a s y a s y o n a m a r u z k a l m ı ş t ı r . K a p ı D a ğ ı ' n d a ( 2 4 4 7 m . ) sınırlı b i r glasyasyon o l m a k l a b i r l i k t e , b u r a s ı ç o ğ u n l u k l a P e r i g l a s y a l . s a h a i ç i n d e k a l m ı ş t ı r . K u a t e r n e r ' i n P l e i s t o s e n d ö n e m i n d e , dolayısıyla glasyâl v e periglasyal şekiller dağlık sahayı m o t i v e e t m i ş t i r . Yine dağlık s a h a n ı n y ü k s e k k e s i m l e r i n d e k a r s t i k v e n i v o - k a r s t i k şekillere d e r a s t l a n ı l m a k t a d ı r . B u dağlık s a h a n ı n y i n e yüksek k e s i m l e r i n d e ş i d d e t l i m e k a n i k p a r ç a l a n m a y a bağlı o l a r a k m u a z z a m m i k t a r d a k ö ş e l i u n s u r l a r b i r i k m i ş t i r . B u o l a y d a h a k ü ç ü k boyutlu olsa d a h a l e n d e v a m e t m e k t e d i r . Ç ı p l a k kayalık z e m i n l e r d e sıcaklık f a r k l a r ı n d a n k a y n a k l a n a n m e k a n i k p a r ç a l a n m a l a r , a d e t a ç a t ı r d a y a r a k m e y d a n a g e l m e k t e d i r . B u olay, d a h a ç o k g ü n e ş i n d o ğ u ş u v e b a t ı ş ı n d a n b i r e r saat s o n r a v u k u b u l m a k t a d ı r
S e n i r k e n t ' i n d o ğ u s u n d a Yassıören c i v a r ı n d a k a b a klastik u n s u r l a r ı n -çok yaygın v e k a l ı n o l d u ğ u b e l i r g i n b i r şekilde g ö r ü l m e k t e d i r . B u n l a r , dağlık s a h a n ı n e t e k l e r i n d e n (1100 m. ve yer yer 1 İ S O - 1200 m . ) k u z e y e , ova t a b a n ı n a (950 m . ) d o ğ r u , d a l g a l ı g e n i ş bir b i r i k i n t i y e l p a z e s i n i o l u ş t u r m u ş t u r .
S e n i r k e n t Y ö r e s i ' n i n İklim Ö z e l l i k l e r i :
Ş ü p h e s i z , b i r y ö r e n i n k l i m a t i k ş a r t l a r ı n d a u z u n y a d a kısa süreli fevkalâde d e ğ i ş m e l e r o l u y o r s a b u n u n doğal z e m i n ü z e r i n d e , i n s a n v e eserleri ü z e r i n d e y e r i n e g ö r e o l u m s u z e t k i l e r i d e o l m a k t a d ı r . B u o l u m s u z e t k i l e r z a m a n z a m a n S e n i r k e n t ' d e y a ş a n m ı ş t ı r .
S e n i r k e n t ' d e , G ö l l e r Y Ö r e s i ' n e h a k i m o l a n i k l i m t i p i , ( Y a z l a n sıcak v e k u r a k , kışları serin-ılık ve yağışlı g e ç e n A k d e n i z i k l i m i ile kışları k a r yağışlı ve . n i s p e t e n sert, y a z l a n k u r a k g e ç e n İ ç A n a d o l u ' n u n s t e p - k a r a s a l i k l i m i a r a s ı n d a geçiş t i p i ) söz k o n u s u d u r .
Yıllık o r t a l a m a sıcaklık 13 °C c i v a n n d a d ı r . En soğuk ay O c a k ( 1 . 5 °C), e n sıcak a y ise Ağustos (23,5 ° C ) ' d u r . T e m m u z v e A ğ u s t o s ' d a sıcaklık d e ğ e r l e r i 2 0 ° C n i n ü z e r i n e ç ı k m a k t a d ı r . Yıllık o r t a l a m a sıcaklık K a p ı D a ğ ı (2447 m . ) ' n ı n zirve k e s i m l e r i n e ç ı k ı l d ı k ç a 5 °C ye d ü ş m e k t e d i r .
Yıllık yağış m i k t a r ı 700 m m . d e n b i r a z fazladır. B u n a göre S e n i r k e n t n e m l i iklim z o n u n d a yer a l m a k t a d ı r . Yağış a z a m i s i K ı ş ' a , asgarisi de Yaz'a . r a s t l a m a k t a d ı r . B u n a göre y ö r e y e A k d e n i z yağış rejimi h a k i m d i r . Yağışın en
fazla o l d u ğ u ay Aralık, en az o l d u ğ u ay ise T e m m u z ' d u r . N i t e k i m S e n i r k e n t ' d e T e m m u z , yılın en az yağış a l a n ayıdır. 1995 ve 1996 yılı T e m m u z ayı yağış m i k t a r l a r ı d e ğ e r l e n d i r m e y e a l ı n m a d ı ğ ı n d a 18 yıllık verilere göre bu ayın o r t a l a m a yağış m i k t a r ı 12 m m . dir. H a l b u k i bu d e ğ e r 1995 T e m m u z ' u n d a 90 m m . o l m u ş t u r . Ücibin m e t r e n i n ü z e r i n d e k i dağlık k e s i m l e r d e 135 m m . y e u l a ş m a k t a d ı r . 18 T e m m u z 1996 da ise m2 ye 27,8 m m . yağış d ü ş m ü ş t ü r . B u n u n 24,5 m m . si şiddetli s a ğ a n a k e s n a s ı n d a gerçekleşmiştir. 19 T e m m u z 1996 da m2 ye 9,6 m m . yağış d ü ş m ü ş , b u n u n 9,4 m m . ş i ise sağanak e s n a s ı n d a o l m u ş t u r .
F a c i a n ı n yaşandığı S e n i r k e n t ' d e 1 3 T e m m u z 1995 g ü n ü koyu siyah renkli y o ğ u n b u l u t l a r ı n K a p ı d a ğ ı ' n a ç ö k t ü ğ ü , dalga d a l g a şehrin ü z e r i n e doğru alçaldığı, şimşek ç a k m a l a r ı ve k o r k u n ç gök g ü r ü l t ü s ü y l e . b i r l i k t e , y a ğ m u r ve d o l u ş e k l i n d e şiddetli yağışların m e y d a n a geldiği g ö z l e n m i ş t i r . N i t e k i m H a z i r a n ö n c e s i , n i s p e t e n u z u n bir süre kuraklığın y a ş a n d ı ğ ı S e n i r k e n t ' d e 2 1 H a z i r a n
-13 T e m m u z 1995 t a r i h l e r i a r a s ı n d a , aralıklı o l a r a k ikindi ü z e r i b a ş l a y a n yağışlar ( k ı r k i k i n d i yağışları), gece s a b a h a k a d a r d e v a m e t m i ş t i r : Y a ğ m u r , z a m a n z a m a n d a olsa d o l u ş e k l i n d e v u k u b u l a n b u yağışlar, u z u n yılların o r t a l a m a l a r ı n a göre m e v s i m n o r m a l l e r i n i n ç o k ü z e r i n d e gerçekleşmiştir.
B u değerler, S e n i r k e n t ' i n g ü n e y i n d e k i yüksek dağlık s a h a l a r a çıkıldıkça d a h a d a a r t m a k t a d ı r . B u r a l a r a a t m o s f e r d e n d ü ş e n yağış a d e t a , y a ğ m u r - d o l u seli ş e k l i n d e o l m u ş t u r . Bu sel k a r a k t e r l i yağışa bağlı o l a n akış, doğal v a d i l e r i n ( D o ğ r u D e r e , S u Yolu D e r e s i v.b.) y a t a k l a r ı n a s ı ğ m a m ı ş ; t a ş m ı ş t ı r . B ö y l e c e K a p ı D a ğ ı v e B e ş p a r m a k D a ğ ı ' n t n S e n i r k e n t O v a s ı ' n a d o ğ r u a l ç a l a n y a m a ç l a r ı n d a ç o k s a y ı d a sel d e r e l e r i v e y a r ı n t ı l a r b e l i r m i ş t i r ( f o t o : ! ) . S e l l e n m e y e ve b u n u n s o n u c u n d a b ü y ü k âfete n e d e n o l a n yağışın S W d a n , h a k i m rüzgâr y ö n ü n d e (şiddeti 8 b o f o r u n ü s t ü n d e •) NE ya d o ğ r u o l d u ğ u g ö z l e n m i ş t i r . ' S e n i r k e n t Y ö r e s i ' n i n D r e n a j ö z e l l i k l e r i : S e n i r k e n t H a v z a s ı ' n ı n s u l a r ı n ı d r e n e e d e n ve ova t a b a n ı n d a n geçerek E daki E ğ i r d i r G ö l ü ' n e b o ş a l t a n y e g a n e a k a r s u P u p a Ç a y ı ' d ı r (Şekil: 1-2-3).. P u p a Ç a y ı ' n a d e p r e s y o n t a b a n ı n ı n kuzey v e g ü n e y i n d e yer a l a n , dağlık s a h a l a r d a n gelen ç o k sayıda, kısa b o y l u a k a r s u bağlanır. B u n l a r ı n h e m e n h e p s i p e r y o d i k akışlıdır. Yağışlı d ö n e m l e r d ı ş ı n d a y a t a k l a r ı n d a sürekli su akışı g ö r ü l m e z .
B u n l a r , esasta sel k a r a k t e r l i a k a r s u l a r d ı r . Z a m a n z a m a n çağlayanlı akış gösterirler.- M a l z e m e y ü k l ü d ü r l e r . B i r k a ç ı h a r i ç ç o ğ u n u n s u l a n d e n e t i m a l t ı n a a l ı n m a m ı ş t ı r . D o ğ a l akışlıdırlar.
U l u b o r l u ' n u n 4,5 k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a , K u r u ç a y ü z e r i n e , 1977 y ı l ı n d a U l u b o r l u Barajı inşa edilmiştir. B u n u n batjsında İledağı Baraj ı ' n ı n inşâsı söz k o n u s u d u r .
Ö t e y a n d a n S e n i r k e n t Ovası t a b a n ı n d a a ç ı l m ı ş s o n d a j k u y u l a r ı vardır. B u n l a n n v e r i m l e r i 30 ItJm. n i n ü z e r i n d e d i r . O r t a l a m a statik seviye ise 10 m. c i v a r ı n d a d ı r . Kuyular, P l i o s e n v e P l i o - K u a t e r n e r s e d i m e n t l e r i i ç i n d e açılmıştır. D e r i n l i k l e r i 100-150 m . k a d a r d ı r . B a z ı l a r ı n ı n t a b a n l a r ı J u r a - K r e t a s e ' y e atfedilen k a l k e r l e r e k a d a r i n m e k t e d i r . S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n s u l a n m a s ı n d a U l u b o r l u B a r a j ı ' n d a n y a r a r l a n ı l d ı ğ ı gibi E ğ i r d i r G ö l ü ' n d e n p o m p a j l a s u v e r i l m e k t e d i r . H â l b u k i y ö r e d e yüzey v e y e r a l t ı s u l a r ı n ı n t a h l i y e y e r i E ğ i r d i r G ö l ü (916 m . ) ' n ü n k u z e y k e s i m i n d e k i H o y r a n Ç u k u r l u ğ u ' d u r ( f o t o : 5 ) . S e n i r k e n t ' i d o ğ r u d a n i l g i l e n d i r e n , afette ö n e m l i rol o y n a y a n iki ö n e m l i a k a r s u vardır. B u n l a r ı n y u k a r ı m e c r a l a r ı S e n i r k e n t ' i n g ü n e y i n d e y ü k s e l e n K a p ı d a ğ ı - B e ş p a r m a k D a ğ ı ' n m zirve k e s i m l e r i n e d o ğ r u u z a n m a k t a d ı r . B u n l a r d a n biri v e e n ö n e m l i s i 2,86 k m .2 b e s l e n m e h a v z a s ı n a s a h i p D o ğ r u D e r e ' d i r . D i ğ e r i , d a h a k ü ç ü k a l a n l ı (0,97 k m .2) o l a n Suyolu D e r e s i ' d i r . Bu p e r y o d i k akışlı ve sel k a r a k t e r l i a k a r s u l a r yükselti k a d e m e l e r i n i g e ç e r e k ova k ı y ı s ı n d a k e n d i o l u ş t u r d u k l a r ı b i r i k i n t i yelpazesi i ç i n d e kaybolurlar,
Sözü e d i l e n a k a r s u l a r m u a z z a m b i r e r o z y o n a ! aktiviteye s a h i p t i r l e r . İşte S e n i r k e n t şehri b u iki ö n e m l i , h a ş i n akışlı a k a r s u y u n ağız k ı s m ı n d a yer a l m a k t a d ı r .
S e n i r k e n t Y ö r e s i ' n i n T o p r a k v e B i t k i Ö r t ü s ü :
S e n i r k e n t O v a s ı ' n a alüvyal t o p r a k l a r h a k i m d i r . O v a n ı n g ü n e y i n d e v e k u z e y i n d e k i dağlık s a h a n ı n n i s p e t e n hafif eğimli y a m a ç l a r ı n d a fazla k a h n o l m a y a n çakıllı, k u m l u ve killi t o p r a k l a r yardır. •
Y ö r e d e doğal vejetatif ö r t ü y ü seyrek a ğ a ç l a r ve ot f o r m a s y o n u o l u ş t u r m a k t a d ı r .
D a ğ m u ş m u l a s ı ( C o t o n e a s t e r ) , defne ( L a u r i s nofeilis), geyik d i k e n i ( C r a t e g u s ' o x y a c a n t h a ) , k a t r a n a r d ı c ı ( J u n i p e r u s o x y c e d r u s ) , k a r a m u k ( b e r b e r i s v u l g a r e ) , sabin a r d ı c ı ( J u n i p e r u s s a b i n a ) , üvez (sorbus) t e s p i t e d e b i l d i ğ i m i z b a ş k c a t ü r l e r d i r . B u n l a r ı n t a h r i p t e n a r t a k a l a n t ü r l e r o l d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . E r o z y o n u k o n t r o l a l t ı n a a l m a k v e dolayısıyla t o p r a k ö r t ü s ü n ü k o r u m a k , sel t a h r i b a t ı n ı b i r ö l ç ü d e ö n l e m e k d ü ş ü n c e s i y l e a ğ a ç l a n d ı r m a faaliyeti y a p ı l m ı ş t ı r . Ç a m ( p i n u s ) , a r d ı ç ( j u n i p e r u s ) v e akasya ( a c a c i a ) t ü r l e r i dikilmiştir. N a m a z g a h m e v k i i n d e k i ç a m k o r u s u b u n u n b i r ö r n e ğ i n i teşkil e d e r . Ö t e y a n d a n S e n i r k e n t O v a s ı ' n d a çeşitli k ü l t ü r b i t k i l e r i vardır. E s a s ı n d a b u r a s ı gül b a h ç e l e r i n i n d e b u l u n d u ğ u zirai faaliyetlerin yapıldığı y e r d i r . M e y v e ağaçları, karakavak, servi v e m e v s i m l i k sebze, p a n c a r v.s. b u n l a r d a n b a z d a n d ı r .
S o n u ç :
S e n i r k e n t y ö r e s i n d e araziyi o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r ı n litolojik v e t e k t o n i k özellikleri, a r a z i n i n genel topografik g ö r ü n ü m ü (yükselti k a d e m e l e r i , yüksek dağlık k e s i m l e r i n yükselti d e ğ e r l e r i , k a i d e seviyesine g ö r e yükselti farkı, y a m a ç l a r ı n eğim d e r e c e l e r i ve b a k ı ş a r t l a r ı ) , rölyefi, yüksek dağlık s a h a l a r ve p l a t o l a r ı y a r a r a k ova t a b a n ı n a u l a ş m a k isteyen a k a r s u l a r ı n akış şart v e h u s u s i y e t l e r i n d e g ö r ü l e n farklılık; b u n l a n n ova t a b a n ı n d a n E ğ i r d i r G ö l ü ' n e d o ğ r u s e y r e d e n P u p a Ç a y ı ve yerafcı suyu ile o l a n ilişkileri ö n e m l i h u s u s l a r d ı r . H i ç ş ü p h e s i z y ö r e n i n k l i m a t i k ş a r t l a r ı n d a m e y d a n a g e l e n d e ğ i ş m e l e r d a h a d a ö n e m l i ve d i k k a t çekicidir, ö z e l l i k l e yağış faktörü, sıcaklık, b u h a r l a ş m a ve rüzgar k a y d a değer u n s u r l a r d ı r .Diğer y a n d a n y ö r e n i n t o p r a k v e doğal vejetatif ö r t ü s ü h a k k ı n d a kısa d a olsa k o n u gereği a ç ı k t ı k getirilmiştir.
N i h a y e t b ü t ü n b u n l a r s ü z g e ç t e n geçirilip b i r y o r u m y a p ı l m a k i s t e n i l d i ğ i n d e ş u s o n u ç l a r o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r ,
' - K u a t e r n e r ' d e ve y a k ı n m a z i d e S e n i r k e n t y e r l e ş m e s i h e n ü z yok iken K a p ı D a ğ ı - B e ş p a r m a k v e B a r l a D a ğ ı ' n ı n k u z e y e b a k a n y a m a ç l a r ı n d a d a oya t a b a n ı n a d o ğ r u şiddetli e r o z y o n v e sel k a r a k t e r l i akışlar z a m a n z a m a n vuku b u l m u ş t u r .
- İstiklal, T u r g u t l a r , 16 H a z i r a n , Zafer, P a z a r , K ı b r ı s , H a m d i y e , O r t a , C u m h u r i y e t , Şehler, T a ş m e s c i t , B ü y ü k ç e ş m e , H ı d ı r ç e l e b i , Yeni ve. Yayla a d l a r ı n ı t a ş ı y a n m e r k e z ilçe m a h a l l e l e r i n d e n o l u ş a n ve 1990 v e r i l e r i n e g ö r e m e r k e z nüfusu 10.738 o l a n S e n i r k e n t , m a a l e s e f sel k a r a k t e r l i a k a r s u l a r ı n ( D o ğ r u D e r e v e Suyolu D e r e s i ) ağız k ı s m ı n d a k u r u l m u ş v e gelişmiştir.
- S e n i r k e n t 1936 y ı l ı n d a , a y r ı c a 1995 ve 1996-yılı T e m m u z a y ı n d a m a l ve c a n k a y b ı n a s e b e p o l a n sel afetine m a r u z k a l m ı ş t ı r .
- S e n i r k e n t ' d e sel k a r a k t e r l i akışlar b u n d a n s o n r a d a , b e k l e n m e d i k d ö n e m l e r d e m e y d a n a gelecektir. B u n l a r ı n afete d ö n ü ş m e m e s i a r z u edilir.
- B e k l e n m e d i k a n d a , kısa s ü r e d e , s a ğ a n a k h a l i n d e a t m o s f e r d e n y e r y ü z ü n e intikal e d e n yağış m i k t a r ı n a i n s a n ı n m ü d a h a l e s i söz k o n u s u değildir. Yağış, z e m i n t a b i a t ı n a göre şekillenir v e etkisini gösterir. İ n s a n , h e r şeye r a ğ m e n , b a z e n çaresiz kalabilir. B u şartlar a l t ı n d a n e l e r yapılabilir y a d a n e gibi t e d b i r l e r alınabilir? . ' "•"
S e n i r k e n t O v a s ı ' n ı n g ü n e y i n d e k i yüksek dağlık s a n a n ı n o l d u k ç a eğimli, ç ı p l a k y a m a ç l a r ı n ı sürekli v e b a z e n s a ğ a n a k y a ğ ı ş l a r d a n s o n r a , h ı z l a akışa g e ç e n b ü y ü k t a h r i b a t a s e b e p o l a n sel k a r a k t e r l i s u y u n a ş ı n d ı r ı c ı v e taşıyıcı r o l ü n ü a z a l t m a k t e m e l ilkedir. B u n u n i ç i n sözü e d i l e n y a m a ç l a r d a ıslah ç a l ı ş m a l a r ı n ı n y a p ı l m a s ı y a n ı n d a ç o k y ö n l ü k ö k l ü t e d b i r l e r a l m a k gerekir. B u ç e r ç e v e d e ; - Y ö r e n i n iklim, t o p r a k ve topografik ş a r t l a r ı n ı d i k k a t e a l a r a k a ğ a ç l a n d ı r m a faaliyetini s ü r d ü r m e k ,
S e n i r k e n t ' i n g ü n e y i n d e , yüksek dağlık s a h a l a r ı n zirve k e s i m l e r i n e d o ğ r u eğim kırıklığı v e yükselti k a d e m e l e r i n i n b u l u n d u ğ u y e r l e r d e , ö n c e l i k l e vadi y a t a k l a r ı n d a ç ö z ü l m e e n k a z ı n ı n a l t ı n d a k i t e m e l a r a z i d e n b a ş l a m a k Ü z e r e b e t o n p e r d e l i t e r s i p v e t a ş ı n t ı ş e d d e l e r i , d e r i v a s y o n t ü n e l l e r i , z e m i n altı b o r u l u su yolları, t a h l i y e k a n a l l a r ı , t e k taraflı drenaj ve g ö m ü l ü baraj s i s t e m l e r i n i n y a p ı l m a s ı z a r u r e t i vardır.
D o ğ r u D e r e ' n j r t y u k a r ı m e c r a l a r ı n ı n b a ş l a n g ı ç y e r l e r i n e y a k ı n k e s i m l e r i n d e k i 2260 m., 1900 m . , 1810 ve 1720 m. seviyelerinde b e t o n p e r d e l i t e r s i p ve t a ş ı n t ı ş e d d e l e r i n i n y a p ı l m a s ı , 1450 ve 1160 m. seviyelerinde ise t e m e l l e r i v a d i y a t a ğ ı n d a , ç ö z ü l m e e n k a z ı n ı n a l t ı n d a k i yerli k a y a d a n b a ş l a y a n v e u y g u n yüksekliğe s a h i p g ö m ü l ü baraj inşaası gereklidir.
Vadi y a t a ğ ı n d a 1450 m. y ü k s e l t i s i n d e y a p ı l a c a k barajın g e r i s i n d e rezerve e d i l e c e k s u z e m i n a l t ı n d a n özel k a p a l ı b o r u l a r l a 5 k m . b a t ı d a k i K u r t D e r e s i ' n e t a h l i y e edilebilir. 1160 m. seviyesinde i n ş a a e d i l e c e k barajın g e r i ş i n d e rezerve
e d i l e c e k s u «S» z e m i n a l t ı n d a d ö ş e n e c e k k a p a l ı b o r u l a r l a N W ' d a Çalbaşı m e v k i i n i takibefl ova t a b a n ı n a tahliyesi gerekir.
D i ğ e r . y a n d a n S u y o l u D e r e s i vadi y a t a ğ ı n d a , 1110 m . seviyesinde t e k taraflı drenaj y a p ı l m a s ı v e b u r a d a rezerve e d i l e c e k s u y u n 5 k m . N E ' d a
G ü r e ş y e r i m e v k i i n e tahliyesi g e r e k m e k t e d i r . • •
D o ğ r u D e r e / ' n i n 1450 ve 1160 m. s e v i y e l e r i n d e vadi y a t a ğ ı n d a k i klastik m a l z e m e i ç i n d e * «dese ş e k l i n d e fildöfer ( t e l kafesli t a ş ö r g ü ) y a p ı m ı p e k u y g u n değildir. Butlar, s o n r a k i ş i d d e t l i s a ğ a n a k yağış ve sel k a r a k t e r l i akış d ö n e m i n d e y e r l e r i n d e n o y l a r l a r , dotayısfyla i s t e n i l e n n e t i c e a l ı n m a z .
Y u k a r ı d a a ç ı k l a n a n t e k taraflı d r e n a j v e g ö m ü l ü b a r a j d a rezerve d i l e c e k s u y u n ova t a b a n ı n a t a h l i y e edildiği n o k t a l a r d a g e n i ş ç a p l ı v e 150-200 m . d e r i n l i k t e sondaj k u y u l a r ı n ı n a ç ı l m a s ı v e b u n l a r ı n ö r t ü f o r m a s y o n l a n a l t ı n d a yer a l a n kalkerli k a y a ç l a r a v e r i l m e s i u y g u n o l u r . B ö y l e c e , b i r Ö l ç ü d e yeraltı s u l a n n ı n ç o k sınırlı d e d e m l e r d e d e olsa b e s l e n m e s i s a ğ l a n m ı ş o l a c a k t ı r .
- D o ğ r u D e r e v e S u y o l u D e r e s i ' n i n o l u ş t u r d u ğ u b i r i k i n t i y e l p a z e s i n i n S e n i r k e n t O v a s ı ' n a d o ğ r u silikleştiği k e s i m l e r i n d e u y g u n g ö r ü l e n U ç ayrı n o k t a s ı n d a derinliği, ö r t ü f o r m a s y o n l a r ı n ı n a l t ı n d a k i kalkerli t e m e l a r a z i i ç i n d e e n a z 2 0 m . o l a n n i s p e t e n d e r i n v e g e n i ş ç a p l ı sondaj k u y u l a r ı a ç m a k ,
- Bu k u y u l a r , ova g e r i s i n d e k i klastik d e p o n u n suya d o y g u n l u ğ u n u ö n l e y e c e k t i r . D o l a y ı s ı y l a m a l z e m e h a r e k e t i o l m a y a c a k , y a d a yavaşlayacaktır.
- Yeraltı suyu seviyesini d ü ş ü r m e k . B u n u n i ç i n d e E ğ i r d i r G ö l ü ' n d e n S e n i r k e n t O v a s ı ' n a s u v e r i l m e s i n i ö n l e m e k ; zirai s u l a m a n ı n U l u b o r l u Baraj ı ' n d a n , y e t m e d i ğ i t a k d i r d e sözü e d i l e n y e r l e r d e a ç ı l a c a k sondaj k u y u l a r ı n d a n k a r ş ı l a n m a s ı n ı sağlamak,
- Ova t a b a n ı n d a , hafif eğimli b i r y a t a k i ç i n d e n g e ç e n v e E ğ i r d i r G ö t ü ' n e • u l a ş a n P u p a Ç a y ı ' n i n t e m i z l e n e r e k y a t a ğ ı n ı g e n i ş l e t m e k , b ö y l e c e fazla g e l e n
s u y u n t a h l i y e s i n i sağlamak, x
- N i h a y e t , D o ğ r u D e r e v e S u y o l u D e r e s i ' n i n z a m a n z a m a n sel k a r a k t e r l i a k ı ş l a r ı n d a n e t k i l e n e n , b ü y ü k Ö l ç ü d e m a l v e c a n k a y b ı n ı n söz k o n u s u o l d u ğ u
S e n i r k e n t i ç i n y e n i y e r l e ş i m sahası t e s p i t e t m e k , d a h a u y g u n b i r k a r a r d ı r . B i z i m g ö z l e m l e r i m i z e g ö r e bu iş için iki a l a n vardır. B i r i n c i s i , S e n i r k e n t ' i n 5 k m . k u z e y d o ğ u s u n d a 1000 m. ite 1150 m. eşyükselti eğrileri a r a s ı n d a k a l a n s a h a ( f o t o : 11), ikincisi ise Yassiören c i v a r ı n d a 950 m. ile 1000 m. eşyükselti eğrileri a r a s ı n d a k a l a n s a h a d ı r . Ş ü p h e s i z b u r a l a r d a a y r ı n t ı l ı z e m i n e t ü d l e r i y a p ı l d ı k t a n s o n r a alt y a p ı y a g e ç i l m e l i v e S e n i r k e n t b u r a l a r a t a ş ı n m a l ı d ı r .
Foto: 1 - Senirkent'm 'güneyindekiyüksek dağlık sahanın zirveye yakın kesimlerindeki yamaçlar. Burada sathi akışlı suların oluşturduğuı sjel dereleri ve yarıntılar belirgin bir şekilde görülmektedir.
Foto: 2 - Köşeli blok ve çakıllardan oluşan yamaç enkazı. Hayli kaim olan bu klastik malzeme, Doğru Dere vadisi boyunca Senirkent 'te doğru harekete hazır bir konumda bulunuyor.
Foto: 3 -Sel karakterli akışlarla Senirkent e doğru ilerlemiş klastik unsurlar.
F o t o : 4 - Yüzlerce ton (yaklaşık 300 ton) ağırlıkta büyük bir blok.
Gerideki yüksek dağlık kesimlerden yûvarlana yuvarlana gelen bu blok, her sellenme anında Senirkent e biraz daha yaklaşmaktadır.
Foto: 5 - Senirkent Ovası nın yüzey ve yeraltı sularının boşaldığı Eğirdir Gölü 'nün Hoyran Çukurluğu bölümü
Foto:6 - 13 Temmuz 1996feyezanında Senirkent Kaymakamlık binası
bahçesinde oluşan sikli ye killi malzemede kuruma çatlakları.
Foto: 7 - SenHent'mahrip olmuş evlerden biri.
Foto? 8 - Senirkent güneyinde, Namazgah mevkii yalanında feyezan sonrast ıslah çakmalarım yürüten ekip. Feyezan yatağının bu kesiminde fildöfer çalışması yapılmaktadır
Foto: J1 - Senirkentten Uluğbey'e bakış. Ön4e Senirkent in evleri, ortada depresyon tabana ve Senirkent Oyası. Karşıda Lflttğbey ve gerisinde aşımma karşı fazla dirençli olmayan formasyon içinde gelişen, bad-lands rölyefi. Burada yükselti kademeleri dikkati çekmektedir. Senirkent için uygun gördüğümüz yeni yerleşim sahası buralardır.
Y A R A R L A N I L A N K A Y N A K L A R
A R D O S , M . - 1 9 7 4 - 1 9 7 7 : B a r l a D a ğ ı C i v a n n m J e o m o r f o l o j i s i v e B a r l a Dağı'nda P l e i s t o s e n g l a s y a s y a s y o n u , | s t Üniv^Ed. Fak. C o ğ r . Enst. D e r g . s a y ı : 2 0 - 2 1 E R E N T Ö z C . P A M İ R , H . N : Jeoloji H a r i t a s ı " i z a h n a m e l i A n k a r a paftası. M T A . E n s t Yay. A n k a r a . S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A . - 1985: S a r a y k ö y ( K o n y a ) C i v a r ı n d a E r o z y o n v e Ö n l e m l e r i , İst. Ü n t v . E d . F a k . C o ğ r . Böl. C o ğ r . D e r g Sayı: 1 , s . 173-180, İ s t a n b u l . T O P R A K , F . - 1 9 9 6 : S e n i r k e n t Ç a m u r Çiği I I . Afet İ ş l e r i G e n e l M U D . B a s ı l m a m ı ş r a p o r , A n k a r a . " 30
