T.C
DİCLE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKRARLAYAN SPONTAN ABORTUSLARI OLAN
ÇİFTLERDE GENETİK ARAŞTIRMALAR
(DOKTORA TEZİ) Arş.Gör.Diclehan ORAL
DİCLE ÜNİVERSİTESİ
TIP FAKÜLTESİ TIBBİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN Yrd.Doç.Dr.M.Nail Alp
DİYARBAKIR 2004
TEŞEKKÜR
Araştırma görevliliğine başladığım günden beri, gerek Bilim Uzmanlığı, gerekse Doktora öğrenimim süresince daima yol gösteren bilgi ve tecrübelerinden yaralandığım saygıdeğer hocam D.Ü. Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Turgay BUDAK’a
Çalışmalarım süresi boyunca ilgi ve yardımlarını gördüğüm Sayın Prof.Dr.Ali KELLE hocama,
Bu çalışmanın başından sonuna kadar her aşamasında ilgisini, bilgisini ve desteğini esirgemeden bana değerli zamanını ayıran tez yöneticim değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Nail ALP’e
Çalışmalarımda destek ve yardımcı olan değerli arkadaşım Sayın Yrd. Doç. Dr. Selahattin Tekeş’e
Anabilim dalındaki tüm çalışma arkadaşlarıma,
Her zaman desteğini esirgemeyen Ağabeyime ve Eşime değerli katkılarından dolayı teşekkürü bir borç bilirim.
İÇİNDEKİLER Tablo Listesi... I Şekil Listesi... II Özet...III Summary...IV SAYFA 1. Giriş ve Amaç...1 2. Genel Bilgiler...3 2.1. Genetiğin Tarihçesi ...3 2.2. Kromozomların Yapısı ...4
2.3. Kromozomların Adlandırma Sistemi...7
2.4. Kromozom Düzensizlikleri...7
2.5. Kromozom Düzensizliklerinin Sıklığı...10
2.6. Sayısal kromozom Düzensizlikleri...11
2.6.1. Poliploidi...14
2.6.2. Tetraploidi...15
2.6.3. Mozaisizm...15
2.7 Yapısal Kromozom Düzensizlikleri...15
2.7.1. Translokasyon...17
2.7.1.1. Karşılıklı translokasyon...17
2.7.1.2. Robertson tipi translokasyon...17
2.7.1.3. İnsersiyonel translokasyon...20 2.7.2. Delesyon...20 2.7.3. Duplikasyon...20 2.7.4. Ring kromozom...20 2.7.5. İzokromozom...21 2.7.6. Disentrik kromozom...21 2.7.7. İnversiyon...21 2.8. Tekrarlayan Düşükler...21 2.8.1. Anatomik Faktörler...22 2.8.1.1. Uterus Anomalileri...22 2.8.1.2. Servikal Yetmezlik...22 2.8.2. Enfeksiyon...22 2.8.3. Sistemik Nedenler...23 2.8.4. Endokrin Nedenler...23
2.8.4.1.Luteal Faz Yetmezliği...23
2.8.4.2. Tiroid Hastalıkları...23
2.8.5. İmmünolojik Nedenler...23
2.8.6. Genetik Faktörler...24
2.9. Otozomal Trizomiler ve Monozomiler...25
2.10. Cinsiyet Kromozom Anöploidileri...25
2.11. Kromozom Haploid Set Hataları...26
2.12. Yapısal Kromozom Düzensizlikleri...26
2.13.Tekrarlayan Düşük Öyküsü olan Ailelerde Eşlerde Görülen Sitogenetik Düzensizlikler...26
3. Gereç ve Yöntem ...29
3.1. Gereç...29
3.1.1. Kullanılan Kimyasal Maddeler...29
3.1.2. Solüsyonlar... 30
3.1.3 Aygıtlar ve Gereçler... 31
3.2. Yöntem... 31
3.2.1.Pedigri Yöntemi... 31
3.2.2. Periferik Kan Kültürü Yöntemi... 31
3.3. Boyama... 33 3.4. Değerlendirme... 33 4. Bulgular...34 5. Tartışma...75 6. Sonuç...81 7. Kaynaklar...82
I
TABL
O LİSTESİ SAYFA
Tablo 1 Kromozom düzensizliklerinin sıklığı...4
Tablo 2. Gebelik haftalarına göre kromozom düzensizliği görülme oranları...24
Tablo 3. Periferik kanda kromozom analizi için kullanılan kültür ortamı içeriği...30
Tablo 4 . Tekrarlayan spontan abortus nedeni ile başvuran çiftlerdeki anne yaşları...34
Tablo 5 . Tekrarlayan spontan abortus nedeni ile başvuran çiftlerdeki baba yaşları...34
Tablo 6 . Tekrarlayan spontan abortus öyküsü olan çiftlerde abortus sayıları...35
Tablo 7a.,7b.,7c. Kromozom düzensizliği saptanan 30 çiftin obstetrik öyküleri ile sitogenetik bulguları...36
Tablo 8 . Tekrarlayan spontan abortus öyküsü olan çiftlerde, kadında saptanan kromozom düzensizlikleri...39
Tablo 9 . Tekrarlayan spontan abortus öyküsü olan çiftlerde, erkekte saptanan kromozom düzensizlikleri...39
Tablo 10. Tekrarlayan spontan abortusları olan 434 çifttin 30’unda saptanan kromozomal düzensizliklerin eşlerdeki dağılımı...39
Tablo 11. Eşlerden birinde kromozom düzensizliği saptanan 30 çiftin abortus sayılarına göre dağılımı...41
Tablo 12a, b. İki yada daha fazla spontan abortus öyküsü olan çiftlerde gerçekleştirilen 32 çalışmada gözlenen kromozom düzensizlikleri ve sıklıkları...45
II
ŞEKİL LİSTESİ SAYFA
Şekil 1. Sentromer lokalizasyonu ve total kol uzunluklarına göre kromozom
tiplerinin şematik görünümü...6
Şekil 2. A. Sentromer, B. Metasentrik kromozom, C. Submetasentrik kromozom, D. Akrosentrik kromozom E. Satellit, F. Sekonder darlık ...6
Şekil 3. Normal bir kadına ait karyotip(46,XX)...8
Şekil 4. Normal bir erkeğe ait karyotip(46,XY)...9
Şekil 5. Kromozomların normal(disjunction) ve kusurlu [kromozom ayrılamaması (nondisjunction) ve anafaz gecikmesi(anaphase lagging)] bölünmeleri...12
Şekil 6. Mayoz bölünmede nondisjunction(kromozom ayrılamaması)...13
Şekil 7. Nondisjunction ve anaphase lagging olaylarının gametlere yansıması...14
Şekil 8. Yapısal kromozom düzensizlikleri...16
Şekil 9. Dengeli resiprokal translokasyon taşıyıcısı bir bireyin verebileceği dengeli ve dengesiz gametleri ve bunların normal eşin gametleri ile döllenmesi sonucu oluşabilecek zigotların olası kromozom kuruluşları...18
Şekil 10. 45,XX,der(14;21)(q10;q10) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olan bir kadının verebileceği dengeli ve dengesiz gametleri ve bunların normal eşin (46,XY) gametleri ile döllenmesi sonucu oluşabilecek zigotların olası kromozom kuruluşları...19
Şekil 11. Resiprokal translokasyon taşıyıcısı bireylerde mayoz bölünmede olası gamet oluşumu ve ürünler...27
Şekil 12. Robertson tipi translokasyon taşıyıcısı bireylerde mayoz bölünmede olası gamet oluşumu ve ürünler...28
Şekil 13. D Ailesine ait pedigri...47
Şekil 14. A Ailesine ait pedigri...48
Şekil 15. G Ailesine ait pedigri...49
Şekil 16. C Ailesine ait pedigri...50
SAYFA Şekil 18. 46,XX,t(4;10)(q25;q26) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı
olguya ait karyotip...52 Şekil 19. 46,XY,t(5;10)(q24;p15.3) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...53 Şekil 20. 46,XX,t(5;10)(q24;p15.3) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...54 Şekil 21. 45,XY,der(13;15)(q10;q10) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...55 Şekil 22. 45,XX,der(13;15)(q10;q10) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...56 Şekil 23. 45,XX,der(14;21)(q10;q10) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...57 Şekil 24. 46,XY,der(14;21)(q10;q10),+21 translokasyon mongolizmi olgusuna ait karyotip...58 Şekil 25. 46,XY,der(5)add(5)(?::p15.3→qter) kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip...59 Şekil 26. 46,XY,der(5)add(5)(?::p15.3→qter) kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip (16. gebelik haftasında amniyosentez ile saptanmıştır)...60 Şekil 27. 46,XY,t(8;22)(q22;q13) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı
olguya ait karyotip...61 Şekil 28. 46,XY,t(14;17)(q24;q25) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...62 Şekil 29. 46,XY,t(1;18)(q32;q23) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...63 Şekil 30. 46,XY,t(2;15)(q21;q26) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...64 Şekil 31. 46,XX,t(2;16)(p13;q24) resiprokal tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...65 Şekil 32. 45,XX,der(13;14)(q10;q10) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...66
SAYFA
Şekil 33. 45,XX,der(21;22)(q10;q11) Robertson tipi dengeli translokasyon taşıyıcısı olguya ait karyotip...67
Şekil 34. Mozaik olguya ait ( mos45, X[3] / 46, XX[17] ) 45, X karyotipi...68 Şekil 35. Mozaik olguya ait ( mos46, XX[18] / 47, XXX[2] ) 47, XXX karyotipi...69 Şekil 36. 46,XY, inv(9)(p13q21) kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip....70 Şekil 37. 46,XX, inv(9)(p13q13) kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip....71 Şekil 38. 46,XY, 1qh+ kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip...72 Şekil 39. 46,XX, 1qh+ kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip...73 Şekil 40. 46,XX, 9qh+ kromozom kuruluşuna sahip olguya ait karyotip... 74
III
ÖZET
Tekrarlayan Spontan Abortusları Olan Çiftlerde Genetik Araştırmalar
Araş. Gör. Diclehan ORAL
Bu araştırma akraba evlisi olmayan iki ya da daha fazla spontan abortus öyküsü olan çiftlerdeki kromozom düzensizliklerini ve bunların sıklığını belirlemek amacıyla planlanmıştır.
Çalışma süresince (Ocak 1993- Aralık 2003) 434 çifttin sitogenetik incelemesi gerçekleştirilmiş, kromozom düzensizliği saptananların pedigri analizi yapılarak ulaşılabilen akrabalarında aynı düzensizliğin varlığı araştırılmıştır.
Sitogenetik analiz için periferik kan kültürü yöntemi uygulanmış, hazırlanan preparatlar Giemsa-bantlama tekniği ile boyanarak her birey için 20-30 hücredeki kromozomlar sayılmış ve en az 5-10 bantlı metafazdan karyotip yapılarak varsa sayısal ve yapısal kromozom düzensizliğinin hangi grup kromozomu tuttuğu saptanmaya çalışılmıştır. Çalışma grubunu oluşturan 434 çifte, anne yaş ortalaması 26.8, baba yaş ortalaması 30.8 olarak bulunmuştur.
Çiftler abortus sayılarına göre değerlendirilmiş, en fazla 2 abortusa sahip 224 çift bulunmuş, bunun oranı % 51.6 olarak saptanmıştır. En düşük olarak 9 abortusa sahip 2 çift olup bunun oranı % 0.5 olarak saptanmıştır.
Kromozom analizi yapılan 434 çiftin 30’ unda (% 6.91), eşlerden birinde kromozom düzensizliği bulunmuştur. Onüç çiftte (% 2.99) eşlerden birinin dengeli translokasyon taşıyıcısı olduğu saptanmıştır. Bunların 7’sinin (% 1.61) resiprokal [ 46,XX,t (4;10)(q25;q26), 46,XY,t (5;10)(q24;p15.3), 46,XY,t ( 8;22)(q22;q13), 46,XY, t (14;17)(q24;q25), 46, XY, t (1;18)(q32;q23), 46, XY,t (2;15)(q21;q26), 46, XX, t (2;16)(p13;q24)] , 6’ sının (% 1.38) Robertson tipi [45,XY,der(13;15)(q10;q10), 45,XXder(14;21)(q10;q10), 45,XX,der(13;14) (q10;q10), 45,XX,der(21;22)(q10;q10)] dengeli translokasyon taşıyıcısı olduğu görülmüştür. Üç çiftte (% 0.69) gonozomal mozaisizm, 8 çiftte (%1.85) perisentrik 9 inversiyonu, 6 çiftte eşlerden birinde farklı kromozom kuruluşu saptanmıştır.
Genel populasyondaki düzensizliklerden daha büyük sıklıkla görülmesi bu kromozomal düzensizliklerin abortuslara neden olmada büyük bir öneme sahip olabileceklerini düşündürmüştür, sonuç olarak, klinik verilerin sebebi açıklamada yetersiz kaldığı durumlarda spontan abortusu olan çiftlerde kromozom analizinin gerektiği kanısına varılmıştır.
Anahtar Kelimeler : Kromozom düzensizlikleri, Abortus, Dengeli translokasyon, Mozaisizim, Pedigri
IV
SUMMARY
Genetic screening of couples with recurrent spontaneous abortion Arş.Gör.Diclehan ORAL
Aim of this study were to determine the chromosomal abberations and their incidence in couples with two or more than two spontaneous abortion.
During study (January 1993-December 2003) we have carried out cytogenetics analysis on 434 couples. Patients who detected with chromosome abnormality were evaluated according to their pedigree analysis and also patients relative were screened for same abnormality
Peripheral blood were taken from patients then performed with lymphocyte culture and stained and binded using Giemsa-banding method. 20-30-cells chromosomes were counted and around 5-10 well binded metaphases chromosomes karyotyped for numerical and structural chromosomal aberrations.
Mean age of study group were 26.8 % (n=434) and father’s mean age were 30.8% After evaluation by the number of abortion we have found that 224 couples with 2 abortions with range of 51.6 %
Among the 434 couples investigated 30 % (6.91) of these couples were found to have chromosomal abnormality. In 13 of couples (2.99%) one of partner were found to be balanced translocation carrier. 7 of these ( 1.61 %) [46,XX,t (4;10)(q25;q26), 46,XY,t(5;10)(q24;p15.3), 46XY,t(8;22)(q22;q13), 46,XY,t(14;17)(q24;q25), 46,XY,t (1;18)(q32;q23), 46,XY,t(2;15)(q21;q26), 46,XX,t (2;16)(p13;q24)], 6 of them (1.38%) Robertson [45,XY,der(13;15)(q10;q10), 45,XX,der(14;21)(q10;q10), 45,XX,der(21;22) (q10;q10)] were found to be balanced translocation carrier. Gonadal mozaisizm were found in 3 couples (0.69%), pericentric 9 inversion in 8 couples (1.85 %), 6 couples were showed different chromosomal structure from each other.
These chromosomal aberrations may couse of abortion due to high incidence in general population. As a result, our study indicated that when clinical evaluation is not
enough to explain the main cause of problem then chromosome analysis should be done in couples who have spontan abortions.
Keywords: Chromosome abnormality, Abortion, Balanced translocation, Mosaicism, Pedigree
