Sabahaddin Beyin vicdanı milliye hitabı

Sabahaddin Beyin Vicdanı m illiy e hitabı

Vicdanı m illiy e b ir müracaat- Meslek İçtim aî - şek li Hükümeti d e ğ iş tir­ mekle istibdadın önüne geçilemez- îh tiyaoat mütehavvileye uygun ¡km sulh­ perver b ir siyaset faale ye ine harp i h t i l â l b ir siyaset a t ı-1- takip e d ild i- siyasî ve d a h ilî h a tıl ardın tevellü t eden zararlar* Felâketi hazıra karşısında dahilen ve haricen nasıl b ir siyaset takip etmek lâzım .

üçüncü hayat menfadan avdetimde alicenap dostlarım ızla efkârı uaumiye- v i temsil eden nürvetkâr matbaamızın izhar ey led iği lutufkâr hüsnü ka­ bulden m ütevellit h issiyat minnettaranemi en müsmir bir tarzda arz ede­ bilmek iç in yirmi seneye yaklaşan b ir davayı vataninin felâk et hazıra karşısındaki v a ziy e tin i tayin etmeği elzem görüyor ve matbuatımızdan, hâdisatın s i l daimisi enlinde b ir lahza tevakkuf ve ¡¿eıekKdr isteyen bu s a tırla ra raihnannevaz b ir sutur. açmalarını ricaya geliyorum.

Vukuat karşısında meslekî İçtim aî

Meşrutinin ilânından evvel müdafaasına başladığımız bu mes­ lek î meşrutiyeti tskip eden vukuat tasdik mi ,yoksa tekzib ai id i ? harb umumiyeden evvelki vaziyet muvacehe sinde takibini t e k l i f edegeldi- gi.miz hayatı hususiye ve umumiye İs lâ h a tı harp umumiden sonraki vaziye­

timiz karşısında da k a b ilî tatbik midir ? îş te meslekî İçtim aî ve siya­ s î m üdafilerini bugün yeniden cevaba davet eyleyen ik i sual esas vekayi- in vaz e t t i ğ i bu suallere karşı en kati cevabı yine vekayiin vermesi lâ ­ zım . İddia edfcgeliyoruz ki ( meslekî İçtim aî) şahsi d e ğ il,İlm î ve o ni. bette amelî b ir meslektir ilim ise herhangi ze ine tatbik e d ilirs e eb iisin -h â d isa tı yekdiğerine müselselen rabt eyleyecek b ir t a h lil e»ası sayesinde-maziyi te n v ir ,is tik b a li keşfe yürür. Ne a z iy i ten vir ne is t ik - baki keşfe muvaffak olamayan bir saî fik r id e hiç b ir ilmin ve binaenaleyh bir merkez istin ad ın da mevcut olamayacağı aşikâr . Meslek İçtim aî bugün

; .z iî Osmaniyeyi - b ir t a h lil ilm i i l e - tamamen tenvire başladığı g i b i ( l ) is tik b a l m de onbeş senedenberi katiyet ve riyaziyeye yakın b ,r sarahla keşfe muvaffak oluyor . Bu iddia k avli mücorretteiı ibaret kalsa id i hiç kimsenin inanmamak yalnız hakkı d e ğ il,b e lk i de v a z ife s i olurdu • Fakat vukuat meslekî içtim ainin sihhatini

i l e ve müselselen işba t edegelmişse o zumun en La i t b ir hu »uüniyetle olcun hakikaten hak vermek vatanı aza b ir hakkı hey t temin etmek

olacak

Vekayiin isb u tm rı

İş te vaktimle (t e r a k k ile r in meşrutiyetten evvelki neşriyatında y a l­ nız şek li hükümeti te b d il etmekle istibdadın önüne geçilemeyeceği ve’'ıs

-2

lâhatm

merkez

s ik le ti hayatı umumiye eai asından hayatı

Lu-asiye

zeminine geçirilm edikçe’,' meşrutiyetin zaruri olarak iflâ s a nahkâa olaca ;ı

iddiası.«

Buglin bu davayı ilg in in sihhati meşrutiyeti müteakip makam iktidara

ge­

leni

muvafık

,

muhalif bütün kabinelerin i f l â s i y l e

i

e

.

bat edilmiş en baıiz b ir hakikatki b , o zaman meslek

İçtimaî haricince

ne

görülmüş i* te se­

s i İ n iş t i 1 iş te istiklali şahsiyeyi in k işa f ettirmeyen ve ettirmek iç in

lâ z ıa fe le n vesait ameliyeye tevessül etmeyen

tir muhitin

i s t i k l â l i esa­ sice

ini

tamamen muhafaza ad eyliyemeyeceği

davası••

bu davanın müdafaa­ sından onbeş sene sonra karşı karşıya geldiğim iz siyasi iş -e Abdülhanitsani şortta saltanatını ve onu hor

yerde

münnfi umumiye zararına kökleştiren

edeceği iç in Türkiyonin mevkii h arici ;i -tevkil d a h ilis iy le b ir ık te yük­ selecekti .

Me-lek içtim ainin ta rih i imbatları :

Şiirdi meslek İçtim aî müdafilerinin ^on ik i h aile u^ıihi— ye karşısında a ld ık la rı vaziyete bakalım ve balkan muharebesinin csuaî

zu£. urund vukuu iç in Halbuki o

efkârı umumiyetizin e l ş id d e tli galeyanına rağmen—;: j bj.n ademi sari et t ik le r i mesainin maruz olduğu sui telâk k iyi h a tırlıy a lım : harp b iz i yalnız Avrupai Osmaniden s i lip siipüraekle kılmadı* iüz binlerce vatandaşımızın da en vicdanşikef işkenceler içinde muhibine sebe­ bi, et verdi • Şüphe var mıki mesleğin tatbikine gid ilm iş olsaydı Avrupai Oom.tni elimizden çıkmıyacak ve bugün bilâluzum toprağın a ltın a g e çird iğ in iî yaz binlerce .insan toprağın üstünde ic r a ! fa a liy e t eu5çekti •

İk in ci fa c ia î alemi karşısında yiıie aym 'icslok m idaiiler. nin v a z iy e ti' rin i tetkik edelim : Alman ordularının Paris üzerine muzufPe­ ren yürüdükleri o muzlim devrin mukaddimesinde bu narbin Almanya i l e müt­ t e f ik le r i tarafından kazanılsa katiyen ihtim al olmadığı id d ia ! mükerreri ve ürkiyenin m üttefikler ta r a fı tutana geçmesi iç in sari e t t ik le r i mesaî fik r iy e ve f i l i y e

\

fakat Alman dostluğununbizi lcatî b ir tehlikeye s ir ilkle d iy in i yaln ız harp umumi başlangıcında naoer v e n e ıle de kalmamış, b i arp t en on iç sene evvel neşredilen (üçüuoü izah;

a

1 1ü lincu suhifasxn- ¿a -.ynen : (Tiirkiyenin h arici p o litik a s ı,d e m iş tir, verd iği dua t ait e doot- 1 \ i . mukabil alacağı dostluğa bağlı " bulunduğu fik rin e saplanıyor .

±ş^.3~

ri

'i z i münakaşaya korker dostluğumuzu müzayedeye çıkarıyoruz. Zahiren man­ t ık î görünen bu f i k i r haddi zatinde raunafiî hakiı.ate siy as iye.tiz i „ardir ve tahlilden külllyen aciz bulunduğumuzu isbat i l e ue 1 eğer ta h lilim iz b ir az daha i l e r i sür' İseydi,kim lerin dostluğunu kazanmak lftamgeldiği z ı ­

mnında a n la ş ılır ve o zaman dostluğumuz pazarda,eli iz koltuğumuzda k ı l - vazdı. kayda umuru dâhiliyemizde olduğu g ib i umuru h a ric i— -e-.izde de f i k i r t a h lil v,e teşebbüs yokluğunu pek elim b ir surette göste­ riy o r . Tesudufat yevmiyeye olan ib r e î siyasetim iz

karar-sizlik tim b ir türlü ayrılmak istem iyor . Fakat bu müşkil mevkide

daima barınmak mümkün mu ? İs te r istemez tahavvülden ya iy iy e ya fena- ya ^eğilecek. Şirndikt meyli raütereddidaneraiz i t t i f a k mislinin ik i

rüknüne... yani fır tın a y a t )

Harb umumiden üç sene evvel vukuunu haber verdiğim iz bu f ı r ­ tınadan kurtulmak iç in takibi icap eden siyaseti h â riciyeyi yine üçün­ cü izahın 121 in c i sah ifasında göstermeğe çalışmış ve (İstanbulla Pa­ r is ve Londra kabineleri arasında, demiştik , ne kadar samimi b ir

v'.icud'. g e tir irs e k vta n ım ızın ihSiyacatı siyasiye ve ik tis a ­ di' e -ine o derece hizmet etmiş olacağız . İ n g iliz le r le Fransızların Şarkta g i t t i ’ ;e çoğalan menfaatleri, Türkiye dostluğuna lüzum g ö s te r i­ yor ve müdafaa ettiğim iz tica ret ve muhadener siyahiye menafi müteka­

b ile esasına is tin a t sdiyar ey liy o r . Bununla b e r a b e r,ittiıa k ı ¿ İ İ Î İ i 6 ae karşı hasına ne b ir 'i aset tâki p edelim demiyoruz. B ilâkis u um Dev­ l e t l e r l e olduğa g ib i Almanya

v

Avusturya i l e de siyasetimizin i y i l e ş ­ mesini istem eli vt- buna ça lışm alıyız . ia ln ız siyaset hâriciyemizin temel taşı £ daima Fransa______________________________________________ i l e İn g ilte r e dostlumu olm alıdır .

Harb umuminin zuhurundan sonra da İstanbul* çektiğim iz müker­ rer telgra flard a tavsiye edilen v a ziy e ti siyasiyeyi kabul etseysik,ye- niden toprağın a lt ın ı geçirdiğim iz ve ne h atır huraş e z iy e tle r içinde geçirdiğim iz milyonlarca insan bugün fa a liy e t iç t ia a iy e le r in i temdit ed ileb ilecek Ve bugünkü, haciz siyasi yerine OsmanlI İmparatorluğu heye­ t i Devliye arasında muhterem b ir mevki siyasi ihrazına muvaffak olacak­ t ı . İş te bu yanlış istikam etlerin müncer olacağı f acı l a n senelerce evvel h aberveın vs fe la k e tle r i saadetlere tahavvül edebilecek d a h ili

ve h s ric i istik am etleri tesb it eyliyegelen meslek İçtim aî davasının ta rih î ia b a tla rı î

liüsel ;el bir siyaset_______

Fakat den ilebilecek ki Balkan muharebesini biz çıkarmadık, Yal­ nız düşmanlarımızın hücumuna karşı kendimizi müdafaa mecburiyetinde kaldık . C halde bu tecavüze ..ulhsn mani olmak imkânı vr imiydi ? Har­ bin a r ife s i iç ia . >-k doğru olan bu söz e v v e liy a tı içir; katiyen v a rit d e ğ il. Kiçii; olmadığını izah eylerken tak .p edece ir iz meslek s iy a s i- yenin-kimeslek içiin siden doğmuş bulunuyor. Yen safhasını daha arz

tır,iş olc'cağım. L*ü in kaillerim izden hasseten rica edeceğim : Dava- eı.z'.,xki t 'j;.;el. ül • i ,kî ve do.ir-l. i leffe n . -d a tıl..r, Çünkü bu aeslek sabit b ir nokta teşk il etmiyor, Fakat b ir gaye­ ye vusul iç in hayatı hususiye ve umumiyede takibi elzem olan is tik a ­ m etleri çizen ve vukuata karşı alınacak v a z ıy e tle r i evvelden gösteren bir hareket yaşatıyor •* Onan iç in mesleğin bütün davaları bir z in c irin

halkaları g ib i yekdiğerine miiselselen merbut ve meslek efe bütün kıymet araeliyesini bu merbutma medyun binaenaleyh şu merkezî noktayı nazarı dikkate almayan yahut almak istemeyen zevatın meslek hak­ kında meşru b ir hüküm veremeyecekleri ta b iid ir • Halbuki müdafaa edegel- di ':iraiz zihniyet İslah iye yaln ız hayatı umumiyenizi d e ğ ilfherkesin ay­

r ı ayrı hayatı hususiyetini de -teslim e d ils in veya edilmesin- şiddet­ le alâkadat eden mesaile cevap veriyor • Meselâ en göre çarpan a is a lla r ı alftak iç in söylüyorum, Balkan Harbinin şimdi izah edece ğimiz veçhile önü­ ne g e c ils e id i ve Harbi Umumideki vaziyetim iz kerat i l e göstermeğe ça­ lış tığ ım ız istikam eti takip eyleseydi ta b iî d eğil mi ki vatandyşiarımız­ dan hemen hrbirinin bugün h isselerin e düşen o tahamraülfersa musibetler

elbette zuhur etraiyecekti l binaenaleyh meslek İçtim aî ve siyasinin mazideki haklarını teslim etmedikçe is tik b a lin i-y a n i münferiden olduğu kadar istikbaliraizi-tem in etmek mümkün d e ğ il

Siyaseti a tıle n in müthiş mahzurları

îh tiy a c a tı mütehavvileye uymıyan harp ve i h t i l â l müvellidi b ir siy aseti a t ıla yerine ih tiy a c a tı mütehavvileye uygun sulhperver b ir siyaset f i i l e

H a tırla rsın ız ki Balkan ittifa k ın ın amili esasını Yunanis­ tan olmuştu . Sofyanm daha Bâikan Harbinin hitamından evvel n e ş re ttiğ i resmî b ir te lg r a f bu ittih a d teşebbüsünün doğrudan doğruya Mösyö Venezi- los tarafından alınmış bulunduğunu gösterdi . Niçin Venezilos bu teşeb­ büsü a ld ı ? Çünkü had b ir şekle giren G irit Meselesini halletmek kendi­ si için elzemiyet kesbe^lemişti • Bunu anlamak ve elimizden b i l f i i l çık­ mış bulunan Gridi elim ize girmesi elzem olan a en afile mübadele etmek ş a rtiy le ______ Balkan Muharebesinin önüne geçmekten kolay bir şey yoktu. Yazıkki (ya g i r i t ya ölüm) düsturu g ib i hiç b ir ihtiyaca uymaz,sırf Harp müvellidi b ir zihniyet a t ıla i l e hareket eden it t ih a t ve terakkiden sonraki bürokrat veya muhalefet kabinelere de hakikati anlatmak mümkün olamadı • Bu s ın ıf r ic a li Devletimiz G irit meselesinde tarafeyni memnun edecek b ir sureti tesviye bulmağa esasen muarız d e ğ ild ile r . Fakat vuku­ atın ih tiv a e y le d iğ i manayı esasiyi tamamen müdrik b ir zihniyet f i i l e ve bu zih n iye ti sahaî tatbika geçirecek b ir kuvveî teşebbüse ve iradeye i l e mücehhez bulunmadıklarından kabin eleriyle b ir lik te memleketini de sukutuna mani olamadılar . Siyaseti dâhiliyemizde olduğu g ib i siyaseti hâriciyemizde de zamanın ih tiyaçların a uyaraamak ve o ih tiya çla ra cevap verecek teşebbüsleri vaktinde alamamak seyyiesi o kadar müzmin b ir hale gelmiş ki yekdiğerinden uçurumlarla ayrılm ış olan Yunanlılarla Bulgarla­ r ı aleyhimizde birleştirm eğe olsa olsa ancak bu derece a t ı l ve akim b ir zihniyet muvaffak o la b ilir d i . Nasıl ki lüzumundan fa z la oldu . G iridi

kurtaramadıktan başka iistüne Cezairi bahri s e fid i de verdik . Ve Avru­ pai Osmaninin en büyük kısmını da kaybettik . Fakat felâ k et bununla kal­ madı. Gaybettiğiraiz arazide yaşayan yüz binlerce Müslüman ahali ;b ir ta­ raftan Balkan Hükümetlerinin tecavüzatı siyasiyelerin e di¿er taraftan da çetelerin hunriz şekavetlerine hedef oldular ve e l'a n oluyorlar . Hal­ buki müdafaa edegeldiğiraiz zihn y e ti siyasiye ve idareye kabul ed ilsey­ di aleyhimize olduğu kadaratİE alem insaniyet aleyhine de çevrilm iş olan Balkan i t t i f a k ı - k i bilâhare Harbi Umuminin en mühim amillerinden b ir i oldu- lehimize ve bütün alemi insaniyet lehine teessüs ed eb ilecek ti* . Fakat burada mesleğin şimdiye ka’ ar mestur kalmış olan h issi b ir nüsha­ sında izhar etm eliyiz ki hareketi İslâhiye «tizdeki müselsel nam,en v ic ­ danlı mütefekkirlerimiz nazarında olsun,tavazzuh edebilsin .

Vatan gumul b ir muhabbet

Filhakikajc yukarıda bahsettiğimiz h aricî muvaffakiyeti te ­ min edebilmek iç in herşeyden evvel memlekette b ir sükûn d ah ilî te s is i elzemdi, (hala da böyle '.) binaenaleyh merkezî Hükümetin başta Türkler bulunduğu halde- ki en çok e z ile n le r meyanında olduğu alemi medeniyet el*an bilm iyor

1-Memleket evlâdının kâffesine karşı amik bir h issi muhabbet­ le mütehassıs olması icap ederdi . Yazıkki müdafaa edegeldiğimiz bu mes­ lek muhabbet de red ed ild i ve onun yerine b ilâ k is kin ve

cereyanlarına büyük b ir vüsat v e r ild i . Bu cereyaiıa yaln ız H ıristiyan vatandaşlarımız binlerce kurban verraĞkle kalmadılar,müslüman vatandaşlarımız da harbi umumî esnasında evvelâ v ilâ y e ti şarkiye ve niha­ yet îzmirde bu meşum cereyanın gaddar tecavüzlerine maruz k a ld ıla r. Hal­ buki meslekî İçtim aî ve siyasinin tatbikine vatan şuraul b ir hüsnü muhab­ betle başlasaydık bugün derin b ir y e ’ is ve hacaletle temaşa eylediğim iz bütün bu k a r ş ılık lı k it a lle r ,gasp ve g a retler »te h cir ve h ic r e tle r , uymaz tükenmez işkencelerden hiç b ir i olmayacak ve bunların yerine mü­ temadiyen muzaffer b ir hayat sulh ve refahın, b ir hayatı saî ve is t ih ­ salin

Türklüğü en çok sevmek,onu en çok sevdirecek b ir mertebeî içtim ai­ ye ve vicdaniyeye yükseltmekle olur *...

Muhayyer hissiyatım ız alem şuraul b ir muhabbet olsaydı i

Meslekî İçtim aî müdafileri yaln ız vatan şuraul b ir muhabbet­ le de ik t ifa etmiyor,Türkiyede yıllardanberi-alem şumul olacak- b ir ce­ reyan muhabbet te v lid in e ç a lış ıy o r la r • Filhakika harbi umumi başlangı­ cından evvel ve ondan sonra rnuhafil siya..iyemize karşı aldığım ız teşeb­ büslerin gayesi yalnız memleketimizi vukuu muhakkak b ir tehlikeden kur­ tarmağa inhisar etmiyordu . Türkiyeyi sulhu umumiyi ih lâ l eden Almanya

i

<

6

vicdanı s iy a s in iz i de bütiin alemi insaniyetin bu harp yüzünden maruz olacagıİRKi fe c i ve muzlim şiddetle alâkadar etmeğe ça­ lışıyorduk ; bundan d o la yıd ır ki 1915 senesinde

Sultan Mehmet çekilen ve alemi medeniyete karşı Türklerden b ir kısmını olsun h is s iy a tı hakikiyesini t dağıtmak iç in matbuatı hâriciyede neşredilen te lg r a fta (Türk ve OsmanlI vicdanı hakikisi,demiş­ tim, bu harpte ad aleti en çok t e c e lli e ttire n ta ra fı iltiza m etmiş bulu­ nuyor . 0 derecedeki,icabında davaları meşru bulunan ( 2)m üttefiklerle b ir lik te bu harbi gaybetmeği,gayrı meşru b ir hedefle şu cihanı musibete sebep olan Almanya i l e beraber kazanmağa tercih ey ler • Namusu millim iz bize hukuku aeşruayı is t ih fa f eden her kuvveî cebriyenin aleyhine yürü­ meği emrediyor i )

Vikayiî burada da isbat etmedim miki müdafaa edegelcliğimiz bu cihan şu- mûl yalnız yüksek fakat hayalî b ir nazariye! fe ls e fe y e d e ğ il, kıymet ameliyesi en bariz b ir hakikati içtimaiye imiş* Çünkü komşuları­ nı imhaya yürüyenlerin en büyük fe n a lığ ı kendilerine e t t ik le r i bu harp­ te dereceî subuta vardı • İş te dünyanın o binazar kudret askeriye.oine istinaden k ılıç la r ın ın önünde bütün dünyayı ram etmek isteyen ve kendi m ille t le r i de dahil olduğu halde milyonlarca insanı matemlere gark ede­ cek b ir fa c ia y ı alemi karşısında hiç b ir endişeî gayrı endişi i l e müte­ hassıs olnııyan Alman raütegallibin askeriyesinin o fe c i sukutları İ iş te onlarınki kadar akim ve nauharrip b ir zih n iyetle tahkim z a t ile r in i ida­ me ed ebilecek lerin i zanneden ve kuvveî kahireden başka bir şey tanımayan

ittih a d ın sukutları l onlardan evvel de Sultanı Hamit sani i l e aynı suretle göçüp gitm iş lerd i . Emin olun ki bu esrar İ n g iliz kubbeî semanın altında son söz yaln ız kuvveî taaddiyeye dayanmak isteyen hud prest zammenin d e ğ il ancak k a b iliy e t istihsaiye,tanzim iye vu vicdaniyeyi en büyük mikyasta arttırm ış olan muhabbet fa a le mümes­ s ille r in in olacaki İlâ h i kacdrati* kaderin adaleti iç tin a iy e s i

b ir zaman içinde t e c e l l i ediyor,fakat behmehal ediyor •

Türkiyeyi bu harbe sürükliyenler ve bunu arzusiy-le d eğ il hatta kabinearzusiy-leri azası mn b iarzusiy-le muvaffaka t ın ı is tih s â l etmeden yapanlar kendi m esuliyetlerini z a v a llı Türk M illetin e tahmil iç in Rus- yanın vatanımıza karşı edegeldiği adaveti i l e r i sürdü­ le r . Halbuki yıllard an beri hasım o la g e ld ik le ri mesleki İçtim aîyi kabul e ts e y d ile r Türkiyen-n mevkiini yaln ız dahilen temin i l e kalmıyacak İn­ g i l i z ve Fransız ve Ameılka (3) dostluğu b ir cereyan haline

f

etirecek olan mesleki siyasî i l e haricen de________ __________

2) Çünkü harbin başlangıcında m üttefikler yaln ız mudafayı nefs iç in si- ■iûha sarılmağa mecbur olmuşlardı . Bunun en kati d e l i l i Lord Grenin(191' deki teşebbüsatı siy a s iy e s i oldu. İn g ilte r e Hariciye H azırı sulhub muha­ fa za sı iç in Berlinde vuku bulan bütün müracaatlerinin reddi karşısında Almanyaya son b ir t e k lif t e bulunmuş ve mealen "mademki" demişti,bizden gelen t e k lif le r in cümlesini red e ttin iş o halde s iz b ir t e k l i f dermeyan

tahkim etmiş olacak o zaman Rusyadan da b ittâ b i hiç b ir korkumuz kalma­ yacak id i .

Fakat mesleğin hayatı hususiye ve umumiyeraizde takibi lüzumunu izhar edegeldiği istik am etleri kabul etmedik ve aksi b ir yolda yürüyerek bugünkü v a z iy e ti ihdas eyledik . Şimdi bu vaziyetten kurtulmak iç in dahi­ len ve haricen takibi icap eden reakâr istikâm etler hangileri olabilecek?

V aziyeti ha zira da istikam eti hariciye

Balkan hezimetini müteakip harbi umuminin zunuru alâimi y ı r ­ tınca vikayeî daima sergeşcu b ir nazarla bakanlar Avrupa D evletlerinin

tusaddmdan dünyada h asıl olacak kargaşalığı ve bunu arttırm ayı mevcu­ diyeti, i z i takviye iç in bulunmaz b ir fır s a t a d d e ttile r . Zannediyorlar­ dı ki tasaddide harbe uzun b ir zaraandanberi hazırlanmış olan Almanya galebe edecek . Halbuki harp hayatı hususiyesi hayatî umuroiy esinin tahak­ kümü altında kalan raüsellah Almanya tarafından değil, fakat hayatı hususi­ yesi hayatı umumiyesine tefevvuk edecek cem iyetlerin k a b iliy e ti tanzimi- y e s iy le kazanıldı. Bu kudreti tanzimiye is e yalnız kendi hududu dahilin­ de yeni bir ordu çıkarmakla kalmadı; Almanyanın karşısına en vasi b ir he y e tî it t ifa k iy e vücude getirmek su retiyle de tezahür e t t i . Bu harpten ç kan manayı İçtim aîye XKxfcaHx±kiy*yextKMKİiMkxR£8*itKXİ*xİHCfiaxiKKHİlükxREtK

yani en fa z la bir k a b iliy e ti içtim aiye ve tanzimi- yeye temellük edenlerin buna temellük edemeyen tanzimi-ye doğru yürümesi oluyor . Binaenaleyh harpten sonraki Rusya i l e Almanya bazılarım ızın zann ettikleri g ib i yeni doğan b ir alemi değil,bütün mana- s iy le göçen b ir cihanı tem sil d iy o r la r . Vukuat çok geçmeden bu davayı i l minin de sihhatini maddeteş isbat edecek. Hatta Almanya i l e Rusyanm va­ z iy e t i d â h iliyesin i* ve oradaki cereyanların takip e t t i ğ i

istik a m etleri yakından tetkik edenler bunu şimdiden görüyorlar. Demekki Türkiyenin halâs h â ric iy e s i, in h ilâ le yüz tutan Alman ve Rus cemiyetle­ rine is tin a t etmeği d eğ il muharebeden evvel olduğu g ib i muharebeden son­ ra da yine m üttefiklerle te ş r ik i saî eylememizi istilzam ediyor.

Eğer meslekî içtimaiyenın ta tb ik iy le b ir is tik r a r d a h ili te­ minine yürür ve sulh alemi yeniden tehdit eden Bolşevizm g ib i haricin ih tilâ tk â r cereyanları aleyhine k a f i bir vaziyet alırsak Türkiyenin rae-1 öu d iyeti, sulh aleme müsbet b ir t e s ir icra eyleyecek hakikî b ir kıymet kesbeder ve o zaman İstanbul, Edirne ve İzmir g ib i- elim ize kalması e l ­ zem olan-büyUk merkezler ve tic a re t mahreçleriyle b ir lik te Anadolunun tamamiyeti mülkiyesini ve z a tı hazret padişahinin Paytahtı sinelerinde H alife ve Hükümdar s ıfa t iy le idameî sa ltan atların ı müdafaa eden davayı edin,biz onu müzakere edelim" . Almanya In gilteren in bu son çareî i t i l â f i n i da red etmekle harbin bütün mesuliyetini derunte etmiş oldu •

(3^ Bu B evletlerin dostluğuna Mütarekeden beri Türkiyeye K arşı a ld ığ ı vaziyet hayır havahane i l e m innettarlığım ızı celp eyleyen İta ly a dostlu ğunu da ilâ v e etm eliyiz .

«fa ₈

Ü2Ş; meşruiyeti alemi medeniyet nazarında tebeyyün etmiş olur .

İstikam eti Dahiliye ■, \ . . .

Deaekki 'İlirkiyeye, beşeriye t i ıaüzahare t iy le rauhat olmak hakkını kazandıracak en cid<$i ve müsmir teşebbüs hariçten d eğ il ancak dahilden alınabilecek . Çünkü Türkiyenin haricen b ir âmil sulh ve intizam olabilmesi evvelâksKi&k kendi içinde devamlı b ir is tik r a r tesisin e vabeste böyle b ir is tik r a r is e yine İs lâ h a tı merkezî s ik le tin hayatı umumiye sahasından hayatî hususiye zeminine geçirilm esine her za­ mandan ziyade a rz ı efkâr edecek • Zira bugün kudreti is tih s â liy e ve tan- zim iyelerin i in kişaf ettirmeğe en çok muvaffak olan m ille tle r in rekabet­ lerin e doğrudan doğruya maruz olduğumuz iç in bu k a b iliy e tim izi her zaman­ dan ziyade in k işa f ettirecek b ir yo da yürümeğe mecburuz . I-Iıyat hususi- yede t eşebbüsü şahsi,istim ar z ir a î «i s t i k l â l İk tis a d î ve i t l a î ahlâkı hayatı umumiyede is e ademi merkeziyet yoludur« Ademi merkeziyet anasırı muhtelifeyi siyaseten tatmin etmek noktaî nazarından bulunmuş mahirane b ir te rtip olmuyor ve bundan dolayı da siyasî ve unsuru değil,otedenüeri id a re i mevzuu b ir ademi merkeziyet müdafaa e d iliy o r ademi merkeziyet mu­ h it i içtimaiyemizde k a b iliy e ti istih saliye,tan zim ıye ve dariyenin in — k iş a fiy le s ık ı sıkıya münasebettar b ir istikamet İslâh iye ifade e t t iğ i iç in saltanat hududunun daralınası b iz i bu yolda yürümekten müstağni b ı­ rakmak şöyle dursun b ilâ k is bu yolda yürümekten dolayı alemdeki raevkiirai- zin g ittik ç e küçülmesi aynı yola b ir an evvel girm ekliğim izi istilzam

ediyor • x x

x

Dün belki is im le rin i i ş i t t i k l e r i m ille tle re bugün hak i s t i k l â l tanıyan m üttefikler muvacehesinde biz,bu ana kadar muhafaza ed egeld iği- miz i s t i k l â l i . iyasiyemiain tehlikeye düştüğünü görüyoruz . Zamanınızda hiç b ir naz" riy e te tesadüf edilemeyen böyle b ir vazi et karşısında Türk vicdan m illis in in nibayet derece muteellim olmaması mümkün d e ğ il •

Fakat aynı vicdanı telsim etmeli d e ğ il raidirki kendi içinden çıkan b ir — hareketi islâhiyenin en vicdanı şikâf tecavüzler«en tahammülfersa e z i­ y e tle re rağmen yirmi sendenberi necatı m illi namına müdafaa edegcldigi

divanın kıymeti ilm iye ve ameliyesini takdir etse ve i s t i k l â l hususiyi tamamen in k işaf ettirecek yolda yürümeği kabul eyleseydi.buğun i s t i k l â l siyasi; edinin tehlikeye düştüğünü elb ette göremeyeçekti « Tehlike! hazır ve müstakbeleden kurtulmak iç in de meslekî takipten başka çare yok • Çün kü meslekî İçtim aî tekâmül içtim ainin takip e t t i ğ i istik a m etleri g ö s te ri­ yor ve vukuat s ır ! bundan dolayı bu mesleğe hak kazandırıyor. Fakat me­

sele mesleğin sadece hak kazanmasında d e ğ il; memleketimize birhakkı ha­ yat temin edebilmesinde • Buna muvaffak olmak iç in de bu ana kadar müte—

ınadiyen i f l â s edagelen ananevi zih n iy e tle r yarine vukuatın mutezayiden tasdikine ik tira n edegelen İlm î b i-»- zihniyet İslâh iye e -n ıın d a b ir vah- d t fik r iy e husule getimak lüzumunu yeniden gc te.. x eğe çalışıyoru z • Böy­ le ı r vahdet f i k r i .yenin vatanımızın bütün efradına şamil b ir hi~si mu­ habbetle in k işaf e ttir ile b ilm e s i (m esuliyeti şahsiye) f ik r in i (mesuliye­

t i müştereke) f i k r i /erine ikameye çalışmamız!mümkün ol acak . Yani mu- h a lifle r im iz i katiyen muhalif b ir zümreye mensup bulunmuş olduklarından dolayı değil,ancak irtik â p edilmiş b ir cürrü olmak it ib a r iy le takip ve teezi;, e etmeli,muvafıklarım ızın h ataların ı ve cezaimin! dr le s u liy e ti m- ştereke endişesiyle sotr ve inkârdan v ız seçmeliyiz . misketinizin vicd an lı e v lâ tla r ı v a z iy e tle r in i aynı dustu’-un bu ik i cephesinden baka- r k tayine ve is t ik lâ l f i k i r l e r i n i el d® etmece ç a lış ırla r s a hayatı s i­ yasiye.siz, şahsi yekdiğerine başlı ve is t e r istemez menfaat şahsiye mihveri e trasındı devretmeğe mecbur zümreler elinden kurtulmağa yüz tutar, bunun y „:in e is tik b a li mil ü y en izin teminini rvütekeffil b ir mihveri İlm î etrafında fa a l ve ilk müsraer b ir vahdet vücude getirmek iskânı doğmuş o ur *

ılurada süzli meslekî içtim aiy enin mahviyet kâr olmuşu nisbette hakikî bir isfcadı bulunan Mehmet A li Beye b ırak ıyor,İlm î ero g r i mı miza yazd ığı mukaddimedeki pek haklı b ir ih ta rın ı tekrar ediyorum : (Meslekî hayatı ameliye ve idare geçerek geniş ve feyyaz b ir cereyanı İçtim aî haline koymak, iz h ilâ l k at*ı i l e kapatacak b ir fa c ia halinuu yaşadığınız bekayı mevcudiyetimiz m erîlerini lehi ize ve tek­

mil lehine olorak hal etmek,dür. olduğu " ib i bugün de mem­ lek etin en vicdanlı e v la tla rın ın uhdeî mesuliyetine mevdu bulunuyor l )

Yalnız bu en müdrik,en vicd an lı vatandaşlarımız bugünün hay"t ve memat meselesini te ş k il eden bu en raübreıa v a z ife y i deruhte etmekte daha ziyade g e c ik irle rs e bu defa uğrayacağıraız akibet, a rtık b ir

ai y; si ve askerî d e ğ il, faka t nemiyle b ir izmihlftk i ç t i r î olacak ,

f i m i senedenbori b iz i bu izrrihlâlden kurtarmağa çalışan meslek İçtim aî ise,tek ra r ede'im,ne i r şahıs,ne de b ir fırk a davası d eğ il,fa k a t her Osmanlıcın hayatı hususiye in i olduğu k ıla r bütün n ille tin de hayatı umu- miyesini kemir n buhranı esasının İç tim a î,İd a rî ve s i; i si tarz h a llin i gösteren İlm î ve ameli tir- hareketi İslâh iye 1

Vicdanı m illi ¡ize hitap eden bu muhtırada zaman hazır vakayı tarihçyesinin davayı içtimaimize ne kati bir^£İ®i$ai i l e hak v rd iğ in i gördük.Eğer muhitimizde vekayiin tasdikine daha büyük -.ikyasta ik tira n

etritiş b ir zihniyet i lâk revcut ise onu ü r küp kabul ede'.im.Yoksa mes­ lek i içtimainin ta tb ik i iç in Tlirkiyenin bu yüzden salk ım asın ı bekleme­ yelim .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi