11
Türk Büyükleri |
^ /
Prens S a bah addi n B e y
Hayatı-Şahsiyeti-İlmî Hüviyeti
Yazan : SELÂHADDİN DEMÎRKAN
K
EN DİSİ öm rü boyunca,hiç b ir y e rd e (Prens) lâ kab ın ı k u lla n m a m ış olan S abahaddin B eyin hay a tı ve eserleri h a k k ın d a b ir hay li şey yazılm ıştır. B una rağm en onu y ak ın d an veya u z a k ta n ta
r iy a n aydınlarım ızın sayısı
-ta h m in im e g ö re - otu z k ırk ı
geçmez. N eden böy led ir bu?
S o ru n u n cevabını b aşk a v ak it veririz.
Ş im di evim deki k ita p lığ ım ın b ir gözünden a n a v e m ensubu b u lu n d u ğ u ilm i m eslek ’e a it e- se rle rin y a n ın d a y e r a lan bü y ü k b ir zarfı y e rin d e n alıyor ve içindeki oldukça k a b a rık h a
P re n s S ab ah ad d in O e n ç liğ in ia cim li gazete k esik le rin i ve . b ir ta k ım n o tla rı m asam ın üzerine yayıyoi’iun. İşte bu anda, b u da racık yerde, hem en y ü z elli yıl lık T ü rk Taı-ihi’ııin b ir kısım olay ları gözlerim in önünde âde tâ canlanıyor. K endi kendim e «hey gidi g ü n le r hey», diye mı rıld an ıy o ru m ve böyle bn- iç ten seslenişe b ir fotoğrafın so lu k çehresinden şöyle b ir ceva b ın verild iğ in i işitir gibi olu yo ru m : «Umut kesilm ez, yolu na devam et...»
S t
O’n u y ak ın d an ta n ım a k bah tiy a rlığ ın a erem edim . F a k a t 1908 ile 1914 y ılları arasında, henüz çocuk denecek yaşlarda, bir gazete m u h b iri o la ra k BabI
âli denen hengâm eli çevrede
b ir kaç defa görm üştüm . Bu
aağ d ağ alı y ılla rd a g ü n lü k ga
zeteleri ve diğer d erg ileri o-
kurk en , sık sık onun ism inin
geçtiğini görürdüm . B u ara d a
T anin isim li gazetede ona karşı şiddetli h ü cu m lar da bulu n an y az ıla rı da okurdum . A m a doğ rusu, şim diki gibi, o zam anın bu k ab il cereyanları h ak k ın d a açık b ir fikrim , b ir anlayışım yoktu.
A ra d an y ıllar geçti. T rablus, B alkan, B irinci D ünya H arple ri ve n ih a y e t M illî K u rtu lu ş savaşı oldu. Ne b aş d ö n dürücü , g ünler y aşad ık y a R a b b i... ve
sonra M ustafa K em âller, A ta
tü r k ’le r... İn k ilâ p lar, devri. «H ayatta en h a k ik i m ü rşit ilim dır» d ev ri... S onra d em o k ra si ve sonra çok p artili devir. Ni h ay e t 27 M ayıs v e İk in ci Cum h u riy e t...
Şim di başım ı ellerim in içine alm ış, düşünüyorum :
D ev irle r geçiyor. A m m a şu
«hakiki m ürşit» olan ilim dev ri b ir tü r lü gelem edi v e gele- m iy o rd a ... N eden? B u sorum ü ze rin e ön ü m d ek i fo to ğ ra fta n gene b ir ta k ım sözler geliyor sanki:
— «Türkiye’n in gerçek in k ı lâb ı ancak İçtim aî refo rm la rla ve b u n la r da b ir (K endini ta
n ım a ilm i) ile m üm kündür»,
d iy o r bana. O zam an O’n u n
şah sî teşebbüs ve adem i m er keziyet) form ülü. İlm-i İçtima* dediği (Science sociale) m e k te bin in tecrübeci, m ü şa h e d e « m e to d u ve sonra (T ürkiye n a sıl K u rtu la b ilir) k ita b ı ile o ra d a yazılı b ir ta k ım k alk ın m a ş a rt la n te k ra r zihnim de canlanıyor.
O b ir dâhi m i idi? H ayır. O b ir k âşif m iy d i? H ayır! O b ir id ealistti ve özbe öz, h alis ve m uhlis bir T ü rk ’tü. Ö m rü bo yu n ca h e r tü r lü eza ve cefaya k atlan d ığ ı halde, hiç b ir an b u vasfın ı k ay b e tm e d i v e öylece öldü.
B u sa tırla rın naçiz yazarı, o- tu z yıld an b eri onun a rd ın c a y ü rü m ü ş, bize ta n ıttığ ı ilim me to d u n u n ışığı a ltın d a A nadolu’ yu dolaşmış, köy dâvası ard ın
ca koşmuş, İdarî işlerde gene
c n u n verdiği d ersle rle çalışm ış, m illetçe k alk ın m a m uam m ası n ın düğüm n o k ta sın ı b u lm u ş... F a k a t işte o k a d a rla kalm ış b ir adam dır. Y ani, b ir ta k ım inkı lâ p la ra rağm en, T ü rk iy e ’n in a- na dav âları henüz hal y o lu n a girem em iştir, d em ek istiyor bu adam .
Şim di bu u zu n bahsi b u ra d a b ıra k a ra k asıl sad ed e gelelim .
• t&
İk in ci S u lta n A b JiiIh sm id ,e
d a h a Şehzadeliği zam anında,
kendisile y a k ın d a n görüşen bar z.ı devlet adam larına, ta h ta geç tik te n sonra K a n u n u E sasî’y i ilâ n edeceğini vadetm iş ve bu v ad in i de tu tm u ş, fa k a t az son r a da -bir ta k ım sebepler ta h tın d a - v a itle ıin d e n geri dön m üş ve M ebuslar M eclisini fes hetm işti.
P ad işa h a k a fa tu ta n la r vard ı. B u n la rın a ra sın d a kendi dam a d ı b ir paşa d a bulun u y o rd u : M ahm ud C elâleddin Paşa.
D am ad H alil R ifa t P a şa ’n u ı oğlu olan bu zat, S u lta n la ar
tık geçiııem iyeceğini an lam ış
ve S abahaddin ile L ü tfu lla h
isim li ik i o ğ lu n u y an ın a ala r a k 14 A ralık 1899’da deniz yo- lile F ra n sa ’ya kaçm ıştır. K en disin d en önce F ra n sa ’ya kaç m ış b u lu n a n ve o zam an kendi le rin e Jö n - T ü rk denen ih tilâl cilerle birleşerek, 18 O cak 1903 ta rih in e, y a n i ö lü m ü n e k a d a r S u lta n la m ücâdele etm işti.
P a şa ’n ın ö lüm ünden sonra
n ö b e t oğlu S ab ah a d d in ’e geçin
1877 y ılında d ünyaya g elen
S ab ah a d d in Bey d ah a k ü ç ü k y a ş la :/n d a iken A rapça, F arsça ve F ransızca öğrenm işti. Müs- b e t ilim lerle son derecede ilgi leniyordu.
İlk y ıllar ken d i âlem inde tet k ik le rd e bulu n u rk en , zam an ın siyasî o layları da gözünden k aç m ıyordu. Jö n - T ü rk le r le tem a sa başlam ıştı. F a k a t onun si y ası fik irle ri ötekilerinden da h a b aşk a b ir te m ele d ay a n ıy o r du. O kuduğu eserler ara sın d a • A nglo - S ak so n ların ü s tü n lü k sebepleri» isim li b ir eser de bu lunu y o rd u . B u eseri yazan Ed- m ond D em ulin’di. B u rad a F ra n sız la rın sosyal bünyesile İngi- liz lsrin k i a ra sın d a k ıy a sla m ala r y ap ılıy o r ve A nglo-Sakson’la rın şah siy etçi te rb iy e ta rz ı üzerin de duru lu y o r, böyle b ir te rb i ye sistem in in F ra n sızlar için biçilm iş k afta n olduğu netice sin e v arılıyordu.
(Devam edecek)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
