B eslenm e v e D iyet D ergisi / J. Nutr. and D iet., 16 : 17 - 24, 1987
Y Ü K SEK Ö Ğ REN İM E DEVAM ED E N K IZ Ö Ğ R EN C İLER İN BAŞARI VE B ESL EN M E DURUMLARI
ARASINDAKİ İL İŞ K İ
Dr. Fatm a SAĞLAM* / Yrd. Doç. Dr. Mine YURTTAGÜL**
Bu çalışm ada yükseköğrenime devam eden 112 kız öğrencinin beslenm e ve b a şa n d uru m ları araştırılm ış tır. Öğrencilerin % 50 sinin akadem ik ortalam aları, (4 üzerinden) 2.0 nın altında, % 44.6 srnrn 2.1 - 3.0 a ra sında, % 5.4 ünün ise 3.1 in üzerinde olduğu saptan m ıştır. Öğrencilerin % 58.9 u evde, % 41.1 i y u rtta kalm aktadır. Boya göre ağırlık durum u incelendiğin de, % 79.5 oranında öğrenci norm al ağırlıkta, % 20.5 1 ise şişm an ve hafif şişm andır. Öğrencilerin % 20.5 i hafif aktiv.ite, % 79.5 u ise orta-orta ü stü aktivitelidlr. E n erji ve besin öğeleri tüketim düzeyleri yetersiz, sınırda, yeterli ve a ş ın olarak değerlendirilm iştir. So nuçta, evde ya da y u rtta kalm a, boya göre ağırlık durum u, aktivite tü rü ve beslenm e durum u ve Hb dü zeyleri ile akadem ik o rta lam a la n arasında istatistik sel yönden önemli b ir ilişki b ulunam am ıştır (p > 0.05).
G İR İŞ
Y ükseköğrenim gençliğinin so ru n la rı a ra sm d a beslenm e ve b a şa rın ın özel b ir yeri v a rd ır. Pek çok çalışm a ile b u g ru b u n b eslen m esinde çeşitli y etersizlik ler olduğu s a p ta n m ış tır (1 - 6). B aşarı du ru m u n u etkileyen çeşitli e tm e n ler a ra sın d a n , b eslen m en in e tk isin i a ra ş tırm a k am acıyla b u a ra ş tırm a p la n la n m ıştır.
ARAŞTIRMA YÖNTEM İ ve ARAÇLARI
A raştırm a, H acettep e Ü niversitesi E v E ko n o m isi Y üksekoku- lu 'n a devam eden 112 kız öğrenci ü zerin d e y ap ılm ıştır. Ö ğrencilerin
(*) H.Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğretim Görevlisi. (**) H.Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü ö ğ retim Üyesi.
b ir gü n ü ta til gününe gelm e k o şu lu ile beş gün lü k g ıda tü k e tim le ri ile aynı günlere ra stlay a n fiziksel ak tiv iteleri s a p ta n m ış tır (7 -9 ). Ö ğrencilerin en erji ve besin öğeleri tü k e tim i yetersiz, sın ırd a , y e te r li ve aşırı olm ak üzere d eğ erlen d irilm iştir (10). Ö ğrencilerin g ü n lü k en erji h a rc am a la rın ın a ğ ırlık la rın a bölünm esiyle a ğ ırlık b irim i b a şın a düşen en erji ve b u e n e rji m ik ta rı ile fiziksel a k tiv ite ilişkisi b elirlen m iştir (11). Ö ğrencilerin b a şa rı d u ru m la rın ı s a p ta m a k için de öğrenci işlerin d en b ir yıl önceki ak ad em ik o rta la m a la rı alın m ış ve beslenm e ve b a şa rı d u ru m la rı k ıy aslan m ıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Ö ğrencilerin '% 80.4 ü 19-20, % 19.6 sı 21 ve d a h a y u k a rı y a ş lard ad ır.
Tablo 1 : Öğrencilerin Çeşitli Etm enlere Göre Akademik O rtalam a larının Dağılımı (n - - 112)
Akademik O rtalam a
Öğrencilerin 2.0 den az 2.1 -4.0 3.1 -4.0 Toplam
Çeşitli Durum ları S % S % S % S %
Evde Kalanlar 33 50.0 31 46.9 2 3.1 66 58.9 Y urtta K alanlar 23 50.0 19 41.3 4 8.7 46 41.1 Normal Ağırlıkta Olanlar 44 49.4 43 48.3 2 2.3 85 79.5 Şişman ve Hafif Şişm anlar 12 52.2 9 39.1 2 8.7 23 20.5 Hafif Aktifler 11 47.8 11 47.8 1 4.4 23 20.5 O rta -O rta Üstü Aktif 45 50.6 39 43.8 5 5.6 89 79.5 X‘ 2.4862 p > 0.05 0.1638 p > 0.05
Ö ğrencilerin % 50 sin in a k ad em ik o rta la m a la rı 2.0 n ın a ltın d a ,
% 44.6 sının 2.1 -3.0 ara sın d a , % 5.4 ü n ü n ise 3.1 d en y ü k se k tir. Tablo l ’de görü ld ü ğ ü gibi öğrencilerin % 58.9 u evde ailesiyle b irlik te, % 41.1 i y u rtta k a lm a k tad ır. Evde ailesiyle b irlik te k a la n öğrencilerin akad em ik o rta la m a la rı ile y u rtta k a la n ö ğ ren cilerin akad em ik o rta la m a ları a ra sın d a is ta tistik se l y ö n d en ö n em li b ir fa rk b u lu n a m a m ıştır (p > 0.05). A kat ve B o zk u rt'u n (2) y a p tığ ı ça lışm ada d a evde ailesiyle b irlik te, y u r tta ve b e k a r ev inde k a la n
öğ-YÜKSEKÖĞRENİM ÖĞRENCİLERİNDE BAŞARI, BESLENME 19
ren cilerin b a şa rı d u ru m ları arasın d a istatistik sel o la ra k önem li b ir fa rk b u lu n am am ıştır.
Ö ğrencilerin % 79'5 u boya göre olm ası gereken ağ ırlık ta , % 20.5’i ise şişm an ve hafif şişm andır. Boya göre olm ası gereken ağ ır lıkla, akad em ik o rtalam a arasın d a da istatistik sel o la ra k önem li b ir fa rk b u lu n a m a m ıştır (p > 0.05). Aynı kon u d a yap ılan b ir diğ er ça lışm ad a d a benzer sonuç elde ed ilm iştir (2).
Ö ğrencilerin aktivite d u ru m ları incelendiğinde % 20.5'i hafif ak tiv ite, % 79.5'i ise o rta ve o rta ü stü aktivite y ap m ak tad ır. H e r iki g ru b u n akadem ik o rtalam aları a rasın d a önem li b ir fa rk görülm e m iş tir (p > 0.05). Fiziksel aktivitenin som atik gelişm eyi sağlam ak la b irlik te, fiziksel ve m ental yetenek ve becerileri de o lu m lu etk i lediği b ild irilm ek ted ir (12). Ancak b u çalışm anın b u lg u la n b u gö rü şü desteklem em iştir.
Tablo 2 : Deneklerin Akademik O rtalam alarının E nerji ve Besin öğeleri Tüketim Düzeylerine Göre Dağılımı (n = 112)
Tüketim Düzeyleri E nerji ve Akademik Yetersiz ve Sınırda Yeterli ve Aşın
Besin Öğeleri Ortalama Sayı % Sayı %
Enerji İkinin altında 21 37.5 35 62.5
İkinin üzerinde 19 33.9 37 66.1
Toplam 35.7 64.3
Protein ikinin altında 11 19.6 45 80.4
ikinin üzerinde 13 23.2 43 76.8
Toplam 21.4 78.6
Kalsiyum ikinin altında 21 37.5 35 62.5
ikinin üzerinde 30 53.6 26 46.4
Toplam 45.5 54.5
Demir ikinin altında 43 76.8 13 23.2
ikinin üzerinde 45 80.4 11 19.6
Toplam 78.6 21.4
C Vitamini ikinin altında 9 16.1 47 83.9 ikinin üzerinde 10 17.9 46 82.1
Toplam 16.9 83.1
Tablo :2 (Devanu) Tüketim Düzeyleri Enerji ve Akademik Yetersiz ve Sınırda Yeterli ve A şın
Besin Öğeleri O rtalam a Sayı % Sayı %
A Vitam ini İkinin altında 20 35.7 36 64.3 İkinin üzerinde 23 41.1 33 58.9
Toplam 38.4 61.6
Tiamin İkinin altında 8 14.3 48 85.7
İkinin üzerinde 5 8.9 51 91.1
Toplam 11.6 88.4
Riboflavin İkinin altında 16 28.6 40 71.4
İkinin üzerinde 15 26.8 41 73.2
Toplam 27.7 72.3
Niasin İkinin altında 26 46.4 30 53.6
İkinin üzerinde 20 35.7 36 64.3 Toplam 41.1 58.9 0.3397 p > 0.05 0.7832 p > 0.05 0.0442 p > 0.05 1.3280 p > 0.05
Tablo 2 ’de ö ğ re n c ilerin a k a d e m ik o rta la m a la rı ile e n e rji ve b e sin öğeleri tü k e tim düzeyleri g ö rü lm e k te d ir. A k ad em ik o rta la m a la rı 2.0 n ın a ltın d a ve ü z erin d e o la n la rın e n e rji ve b e sin ö ğ eleri tü k e tim düzeyleri a ra sın d a k i fa rk is ta tis tik s e l o la ra k ön em li b u lu n m a m ış tır (p > 0.05).
Y ü k sek o k u l ö ğ ren cileri ü z erin d e y a p ıla n b ir d iğ e r ç a lışm a d a da b eslen m e ve b a ş a rı d u ru m la rı a ra s ın d a is ta tis tik s e l o la ra k ön em li b ir fa rk b u lu n m a m ış tır (2). G ü n ey li'n in (13) ilk o k u l ö ğ re n c ileri üze rin d e y ap tığ ı ç a lışm a d a ise, g ü n lü k e n e rji tü k e tim i ile b a ş a rı a r a s ın d a is ta tis tik s e l o la ra k ö n em li b ir ilişk i b u lu n m u ş tu r. L ib erm an ve a rk a d a ş la rı (14) p ro te in d e n ve k a r b o n h id r a tta n zengin ö ğ ü n le rin d ik k a t ü z e rin e e tk is in i a ra ş tır m ış la r ve p ro te in d e n zengin ö ğ ü n le ri tü k e te n le rin , k a rb o n h id r a tta n zengin ö ğ ü n le ri tü k e te n le rd e n d a h a ço k d ik k a tle rin i to p la y a b ild ik le rin i b e lirtm iş le rd ir. D avid ve a rk a d a ş la rın ın (15) ü n iv e rs ite ö ğ ren cileri ü z erin d e y a p tık la rı ç alış m a d a se ru m d e m ir düzeyi ile a n la m a ve d ik k a t p e rfo rm a n s ı a r a sın d a ö n em li b ir ilişk i b u lu n m u ş tu r. B elirli v ita m in ve m in e ra lle r, b ey in için d ek i m e ta b o lik s ü re ç le rd e k o fa k tö r o la ra k gö rev a lırla r. B u n e d en le b u n la rın ek sik liğ i b ey in fo n k siy o n la rın ı e tk ile y e b ilir (16). T iam in (9, 17, 18), n ia sin (9, 18), rib o fla v in (19), s in ir s iste m i n in ç alışm a sı için elzem dir. D risk ell ve a rk a d a ş la rı (20) p rid o k sin
YÜKSEKÖĞRENİM ÖĞRENCİLERİNDE BAŞARI, BESLENME 2 1
den yetersiz beslenen farelerin y av ru ların d a d ü şü k seviyede öğ ren m e eğilim i gözlem işlerdir. B aşka b ir çaılşm ada fa relerd ek i öğren me yetersizliği v itam in Bo verilerek b ir h a fta d a ted av i e d ilm iştir (21). A skorbik asit tü k etim i ile yorg u n lu k a ra sın d a te rs o ra n tılı b ir ilişki s a p ta n m ıştır (22). Y orgunluk da b aşarıy ı dolaylı o la ra k e tk i leyebilm ektedir.
B u çalışm ada beslenm e d u ru m u ile akad em ik o rta la m a a ra sın da önem li b ir ilişki b u lu n m am ışsa da beslenm e b a şa rı d u ru m u n u etkileyen etm en ler arasın d ad ır. A raştırm am ızd a öğrencilerin b a şa rı d u ru m u n u n beslenm e d u ru m u n d a n etkilenm em iş olm asın ın nedeni öğrencilerde ileri derecede b ir beslenm e b o zukluğunun görülm em e sine b ağlanabilir. B aşarı d u ru m u n u etkileyen diğer e tm e n lerin a ra ş tırılm a sın d a d a y a ra r vardır.
Tablo 3 : Öğrencilerin Akademik O rtalam alarının Hemoglobin Değerlerine Göre Dağılnm
Hemoglobin Değerleri (g/100 mİ) < 11.0 11.0 - 11.9 11•9 < Toplam Akademik Ortalam a S % s % S % S % İkinin Altında 8 14.3 11 19.6 37 66.1 56 100.0 İkinin Üzerinde 8 14.3 17 30.4 31 55.3 56 100.0 Toplam 16 14.3 28 25.0 68 60.7 112 100.0 X2 =1.8151 p > 0.05
Tablo 3’de öğrencilerin akad em ik o rta la m a la rın ın hem oglobin d eğerlerine göre dağılım ları gö rü lm ek ted ir. A kadem ik o rta la m a ile hem oglobin düzeyi arasın d a ilişki de ista tistik se l o la ra k önem siz b u lu n m u ştu r (p > 0.05). B irçok çalışm a ile d em ir yetersizliği an e m isin in okul çocu k ların d a zihinsel fonksiyonları ve o k u la devam ı etkileyerek öğrenm e yeteneğini ve okul b a şa rısın ı azalttığ ı b ild iril m iştir (15, 23 - 25).
Y ükseköğrenim e devam eden öğrencilerin ak ad em ik o rta la m a ları ile beslenm e d u ru m ları ara sın d a ista tistik se l o la ra k b ir ilişki b u lu n m a m ıştır (p > 0.05). H er ne k a d a r öğrencilerin evde ya d a y u rt ta kalm a, boya göre olm ası gerekli ağırlık, a k tiv ite düzeyleri, b esin tü k e tim düzeyleri ve hem oglobin değerleri ile akad em ik o rta la m a la rı a ra sın d a istatistik sel yönden b ir fa rk b u lu n a m a m ışsa d a (p > 0.05); beslenm e, öğrencilerin sağlık ve b a şa rı d u ru ım m u etkileyen etm en ler arasın d ad ır. İyi beslenm e alışkanlığı gelecekteki sağlık
düzeyini etkiliyeceğine gö re o k u ld a çık an y em ek lerin ö ğ re n c ilerin y e te rli dengeli b eslen m esin i sağ lay acak ve d o ğ ru b e sle n m e a lış k a n lık la rı k a z a n d ıra c a k b içim d e a y a rla n m a sı ve b eslen m e k o n u s u n d a ö ğ ren cilerin eğitilm esi g erek lid ir. A yrıca b e sle n m e n in b a ş a rı d u ru m u ü zerin e e tk isi k o n u su n d a d a h a geniş ve a y rın tılı ç a lışm a la r y ap ılm alı ve b a ş a rı d u ru m u n u etk iley en d iğ e r e tm e n le r de a ra ş tır ıl m a lıd ır.
SUMMARY
IN T ER R E LA TIO N S B E T W E E N T H E N U TR İTİO N A L STATUS AND ACADEMIC A C H IEV EM EN T S OF T H E
U N IV ER SITY FEM ALE STU DEN TS
S ağlam , F., Y u rtta g ü l, M. The in te rre la tio n s b e tw ee n th e n u tritio n a l s ta tu s a n d acad em ic ach iev em en ts o f th e 112 u n iv e rsity fe m a le s tu d e n ts w e re ex am in ed a n d th ey w e re fo u n d to b e s ta tistic a lly in sig n ific a n t (p > 0.05).
K A Y N A K L A R
1 — Arslan, P., Pekcan, G .: Y u rtta K alan Yüksek Öğrenim G ençlerinin Bes lenm e D urum ları ve Sorunları, XIX. Diabet G ünleri Gençlik ve Bes lenm e Kongresi, 3 -5 H aziran, H acettepe Ü niversitesi, Ankara, 1985. 2 — Akat, Ü., B ozkurt, N . : Aile Yanında, Y u rtta ve B ekar Evinde K alan
Y üksekokul öğrencilerinin Beslenm e ve B aşarı D urum ları, XX. Diabet ve Beslenm e G ünleri Kongresi 16-18 H aziran, C errahpaşa Tıp F akülte si, İstanb u l, 1986.
3 — Y urttagül, M., Sağlam , F . : Y ükseköğrenim e Devam Eden Kız Öğrenci lerin Fiziksel A ktivitelerinin Beslenm e ve Sağlık D urum larının Sap tanm ası, XX. Diabet ve Beslenm e Günleri K ongresi 16-18 Haziran, C errahpaşa Tıp Fakültesi, İstanbul, 1986.
4 — F ırat, Y .: Beslenm e A lışkanlıkları, Beslenm e Bilgi ve Beslenm eleri Açısından H acettepe Üniversitesi, Sağlık ve Sosyal B ilim lerinde Oku yan Ö ğrencilerin incelenm esi, H acettepe Ü niversitesi Sağlık Teknoloji si Yüksek Okulu Beslenm e ve Diyetetik Bölüm ü M ezuniyet Tezi, An k ara, 1985.
5 — K utluay, T .: A nkara Kız Lisesi 16-19 Yaş G rubu Ö ğrencilerin K ahval tı Alışkanlığı ile Sağlık ve B aşarı D urum u ilişkisi Üzerinde B ir Araş tırm a, H acettepe Üniversitesi Sağlık Teknolojisi Yüksek Okulu Bes lenm e ve Diyetetik Bölüm ü Doçentlik Tezi, A nkara, 1979.
6 — Tüm erdem , Y., Güray, Ö., Dişçi, R., Ayhan, B . : M etropoliten B ir K ent te Üniversite Gençliğinin Beslenm e D urum u (Epidem iyolojik B ir
Araş-YÜKSEKÖĞRENİM ÖĞRENCİLERİNDE BAŞARI, BESLENME 23
tırm a), XIX. Diabet Günleri Gençlik ve Beslenme Kongresi 3 -5 Hazi ran, H acettepe Üniversitesi, Ankara, 1985.
7 — Kutlııay, T .: Toplu Beslenme Yapılan K urum lar için S tan d art Yemek Tarifeleri, Cihan M atbaası, Ankara, 1977.
8 — Baysal, A. ve arkadaşları : Besinlerin Bileşimleri, Türkiye Diyetisyenler Derneği Yayını 2, Çağ M atbaası, Ankara, 1985,
9 — Baysal, A : Beslenme, H acettepe Üniversitesi Y avınlan, A-13, Ankara,
1983. '
10 — Güneyli, U .: Bireyin ve Toplumun Beslenme D urum unun Değerlendiril m esinde Kullanılan S ta n d artla r (PANEL), Beslenme ve Diyet Dergisi, 11: 72-75, 1982.
11 — World Health Organization, Energy and Protein Requirem ents, Report of a Joint FAOAVHO. Ad H oc"Expert Committee, Geneva, 1973.
12 — Parizkova, J . : Body Fat and Physical Fitness, M artinus N ijhoff B.V./ Medical Division, The Hague, 1977.
13 — Güneyli, U .: Ankara’nın Sosyo - ekonomik Yönden Farklı Sem tlerinde Bulunan İlkokul Çocuklarının Beslenme D urum ları K onusunda Bir A raştırm a-II. Beslenme ve Diyet Dergisi, 15 : 42, 1986.
14 — Lieberman, H.R., Spring, J.B., Garfield, G .S .: Cross-sectional Compa-rison of Meal Times and Population Subgroubs, N utrition Reviews, 44 (Suppl) : 61 -70, 1985.
15 — David, M.B., Turker, D.M., Standstead, H.H., Steven, L.D., Jam es G .D .: Iron Status and Brain Function : Serum F erritin Levels Associated w ith Asymmetries of Cortical Electrophysiology and Cognitive Perfor- mance, The American Journal of Clinical N utrition, 39: 105-113, 1984. 16 — K rassner, M .B .: Diet and Brain Function, N utr. Revie\vs, 44 (Suppl) .
12- 14, 1986.
17 — Sandstead, H .H .: N utrition and B rain Function : Trace Elements. N utrition Reviews, 44 (Suppl): 37-41, 1986.
18 — Machlin, J .L .: Handbook of Vitamins, N utritional, Biochemical and Clinical Aspects, New York and Basel, 1984.
19 — Fordyce, M.K., Driskell, A .J.: Effects of Riboflavin Repletion During Different Developmental Phases on Behavioural P atterns, B rain Nuc- leic Acid and Protein Contents of Male Rats. The American Journal of Clinical N utrition, 105: 1150- 1156, 1975.
20 — Driskell, A.J., Foskee, P.D .: Behavioral Patterns and Brain Nucleıc Acid and Pridoxal Phosphate Contents of Male R at Progeny From ı- tam in Ba Repleted Dams. Journal of Clinical N utrition, 104. 81 - , 1974.
21 — Steaw art, C.N., Coursin, D.B., Bhagavan, N.H.: Avoidance Behaviour in V itam in B6 Deficient Rats. Journal of Clinical N utrition, 105 : 1363 1370, 1975.
22 — Ringsdorf, W.M., Cheraskin, E., Medford, F .H .: Daily Vitam in Consump-tion and Fatique. Journal of th e American G eriatrics Society, 24 : 136- 137, 1976.
23 — Pollitt, E., Lewis. N . : N utrition and Educational Achievement. P art 1. M alnutrition and Behavioural Test Indicators. Food and N utrition Bulletin, 2 : 3 : 32, 1980.
24 — Oski, F.A., Webb, T .E .: Iron Deficiency Anemia and Scholastic Achieve m ent in Young Adolescent. Journal of Pediatıics, 82: 827-830, 1973. 25 — Pekcan, G .: ilk o k u l Çocuklarında Beslenm e Alışkanlıkları, Dem ir Yeter
sizliği Anemisi, Enfeksiyon ve O kul-B aşarısı A rasındaki Etkileşim ler Üzerinde B ir A raştırm a, H acettepe Üniversitesi Sağlık Teknolojisi Yük sek Okulu Beslenm e ve Diyetetik Bölüm ü Doçentlik Tezi, Ankara, 1982.
