ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KÜÇÜKÇEKMECE GÖL HAVZASI
(BATHONEA) KAZILARI
UNGUENTARİUMLARI
DÜRDANE KAYA
TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. İLKAN HASDAĞLI
ÖZET
Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları İstanbul’da Küçükçekmece Gölü’nün batı yakasında 2009 yılından itibaren sürdürülmektedir. Çalışmanın konusunu 2009-2013 yılları arasında yapılan kazı çalışmalarında bulunan unguentariumlar oluşturmaktadır. Unguentariumlar incelendiğinde “İğ Gövdeli” ve “Geç Antik Çağ” unguentariumları olarak adlandırılan iki tipte oldukları saptanmıştır. İğ gövdeli unguentariumlardan 3 adet dip parçası bulunmuş olup diğer kazılardaki örneklerle karşılaştırılarak MÖ 3-2. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Geç Antik Çağ unguentariumlarından ise incelenen unguentariumlardan 477 adeti bu tez kapsamında kataloglanarak değerlendirilmiştir. Geç Antik Çağ sivri dipli unguentariumları damgasız ve damgalı olarak sınıflandırılarak damgalı olanlar da “Figürlü, ANT, Çift Harf, Çok Harfli, Blok, Çapraz, Kelebek ve Kazıma” damgalar olarak kategorize edilmiştir. Söz konusu unguentariumlarla aynı kontekstten gelen diğer buluntularla birlikte değerlendirilerek MS 6-7. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Geç Antik Çağ unguentariumunda tespit edilen kalıntıya TÜBİTAK MAM’da yaptırılan analiz sonucunda rastlanılan maddelerden (Methanone ve Phenanthrene) yola çıkılarak söz konusu kaplarda ilaç muhafaza edildiği sonucuna ulaşılmıştır. 12-17 E-G açmalarında ortaya çıkarılan bazilikal planlı yapının güneybatısında 11-14 I-M açmalarında yer alan Martyrion? olabilecek sekizgen planlı yapının da bulunmasıyla birlikte Geç Antik Çağ unguentariumlarının bulunduğu mekânın depo olabileceğini yapının ise sağlık kapsamında bir dini tedavi (şifa) merkezi olabileceği düşünülmektedir. Sekizinci kazı sezonunu geride bırakan kazıda küçük açmalarda ele geçen çok fazla arkeolojik buluntu havzada bulunan yerleşimin önemini göstermekte olup ilerleyen zamanlarda yapılacak kazı çalışmalarıyla birlikte daha net yorumlar yapılabilecektir.
Anahtar Kelime: İstanbul, Bathonea, Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları,
ABSTRACT
Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea) excavations is being conducted on western shore of Küçükçekmece Lake in Istanbul, since 2009. This study concentrates on the unguentaria found during excavation works of 2009-2013 campaigns. It has been observed that unguentaria from excavations belong to two following types classified as “Late Antique” and “Spindle-shaped”. From spindle-shaped vessels, only 3 base fragments have been found and they have been dated to 3rd - 2nd centuries BC based on comparisons with finds of other excavations. For Late Antique unguentaria, 477 finds from Bathonea have been catalogued and studied within framework of this thesis. Pointed bases of Late Antique unguentaria have been classified as stamped and not-stamped, with further classifications of “figurative, ANT, double lettered, multiple lettered, block, transverse, butterfly and incision” motifs for the stamps. Unguentaria have been evaluated together with other finds of same contexts, and dated to 6th - 7th centuries AD. Residue observed inside
Late Antique unguentaria have been analyzed by TÜBİTAK MAM and based on identified materials (Methanone and Phenanthrene), it has been concluded that these vessels were used as medicine containers. When basilical building uncovered in trenches 12-17 E-G is evaluated with a possible Martyrion? that is an octagonal structure uncovered in trenches 11-14 I-M, it is suggested that the space containing Late Antique unguentaria was a storage area while the building housing this space was a religious treatment (healing) center. Excavations recently completed its eight campaign with numerous archaeological finds indicating the importance of the settlement in the lake basin, it is believed that future studies on the site will enable clearer interpretations.
Keywords: Istanbul, Bathonea, Küçükçekmece Lake Basin Excavations,
ÖNSÖZ
2007 yılında başlayan İTA (İstanbul Tarih Öncesi Araştırmaları) Projesi’nde elde edilen veriler doğrultusunda 2009 yılında Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları başlamıştır. Kazılar sonucunda oldukça yoğun ele geçen unguentariumların çalışılması önem kazanmıştır. Tez çalışmam sırasında 2009-2013 yılları arasında yapılan kazılarda bulunan 1654 parça unguentarium incelenerek 480 adet unguentarium kataloglanmıştır. Çalışma sonucunda unguentariumların toplu bulunduğu mekânın depo olabileceğini yapının ise kontekstinden gelen buluntular doğrultusunda sağlık kapsamında bir dini tedavi (şifa) merkezi olabileceği öngörülmektedir. Bunun net söylenebilmesi için buluntu grubunun ele geçtiği mekânın genişletilerek ilerleyen kazı sezonlarında tekrardan değerlendirilmesinin gerektiği de belirtilmelidir. Akdeniz havzasında kullanıldığı bilinen söz konusu buluntuların Marmara Bölgesi’nde de bulunması çalışılan konunun arkeolojik açıdan öneminin vurgulanmasını da sağlamıştır.
2012 yılında beni Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları ekibine kabul eden, gerek arazide gerek kazı evi çalışmalarında meslek hayatımla ilgili deneyimlerimi artırmamı sağlayan ve söz konusu kazının malzemesi olan unguentariumları çalışmama olanak sunup bilimsel desteğini esirgemeyen lisans eğitimimden de hocam olan Doç. Dr. Şengül Aydıngün’e teşekkürü bir borç bilirim.
Tez çalışmalarımın ilerleyişinde beni yönlendiren, konuyla ilgili kaynaklarını paylaşan, çalışmayı şekillendiren danışmanım Doç. Dr. İlkan Hasdağlı’ya teşekkür ederim.
Çalışmalarımdaki manevi destek ve motivasyonlarıyla hep yanımda olan Ahmet Aslan, Ayça Sarıaydın, Fevziye Öz, Merve Özkılıç, Nuray Yılmaz, Ömer Kaya’ya, isimlerini tek tek sayamadığım kazı ekip arkadaşlarıma, el çizimlerinde emeği geçen Nezahat Çakır’a, bilgisayar çizimlerinde -yoğun olmasına rağmen- benden yardımlarını esirgemeyen Burhan Gülkan’a, unguentariumların fotoğraflarını çeken Haldun Aydıngün’e, analiz sonuçlarını değerlendirmemde yardımlarını
esirgemeyen Dr. Ömer Turan ve Dr. Cihat Levent’e, monogramlar ile görüşlerini benimle paylaşan Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar’a, yüksek lisans eğitimim boyunca yönlendirmeleri ve destekleri için Dr. Şeniz Atik, Doç. Dr. Ahmet Yaraş, Doç. Dr. Daniş Baykan ve Arş. Gör. Mert Uğur Kara’ya, Arkeoloji ve Sanat Yayınları sahibi Nezih Başgelen ve Sema Başgelen ile ArkeoPera Kitabevi çalışanlarına ve bu süreçte destekleyen adını sayamadığım herkese minnettarım.
Yaşamım boyunca verdiğim kararlarda yanımda olan her konuda maddi manevi desteğini hissettiğim, emeklerini hiçbir zaman ödeyemeyeceğim canım AİLEM’e sonsuz teşekkürlerimle…
Dürdane KAYA İstanbul, 2019
İÇİNDEKİLER
ÖZET ... i
ABSTRACT ... ii
ÖNSÖZ ... iii
İÇİNDEKİLER ... v
KISALTMALAR LİSTESİ ... vii
TABLO ve GRAFİK LİSTESİ ... viii
LEVHA LİSTESİ ... ix
GİRİŞ ... 1
1. KÜÇÜKÇEKMECE GÖL HAVZASI (BATHONEA) KAZILARI ... 4
1.1. İTA (İstanbul Tarih Öncesi Araştırmaları) Projesi ... 4
1.2. Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları... 6
2. UNGUENTARİUM ... 15
2.1. Unguentarium Üzerine Yapılan Araştırmalar ... 15
2.2. Tanımı ve İşlevi ... 16
2. 3. Unguentarium Tipolojisi ... 22
2.3.1. İğ Gövdeli (Fusiform) Unguentariumlar ... 22
2.3.2. Torba, Soğan ya da Armudi Gövdeli (Bulbous) Unguentariumlar ... 24
2.3.3. Geç Antik Çağ Unguentariumları ... 26
2.3.3.1. Düz Dipli Unguentariumlar ... 29
2.3.3.2. Sivri Dipli Unguentariumlar ... 30
2.3.3.2.1 Damgasız Unguentariumlar ... 30
2.3.3.2.2. Damgalı Unguentariumlar ... 32
2.3.3.2.2.1. Figürlü Damgalı Unguentariumlar ... 33
2.3.3.2.2.1.1. Kompozit Betimlemeli Unguentariumlar ... 33
2.3.3.2.2.1.2. Hayvan Betimlemeli Unguentariumlar ... 33
2.3.3.2.2.2. Monogram Damgalı Unguentariumlar ... 34
2.3.3.2.2.2.1. ANT Monogram ... 35
2.3.3.2.2.2.2. Çift Harfli Monogram ... 35
2.3.3.2.2.2.3. Çok Harfli Monogram ... 36
2.3.3.2.2.2.4. Blok Monogram ... 36 2.3.3.2.2.2.5. Çapraz Monogram ... 38 2.3.3.2.2.2.6. Haç Monogram ... 39 2.3.3.2.2.2.7. Kelebek Monogram ... 39 2.3.3.2.2.2.8. Yazıt Monogram ... 41 2.3.3.2.2.2.9. Kazıma Monogram ... 41
3. KÜÇÜKÇEKMECE GÖL HAVZASI (BATHONEA) KAZILARI UNGUENTARİUMLARI ... 43
3.1. İğ Gövdeli (Fusiform) Unguentariumlar ... 43
3.2.1. Sivri Dipli Unguentariumlar ... 44
3.2.1.1. Damgasız Unguentariumlar ... 45
3.2.1.2. Damgalı Unguentariumlar ... 46
3.2.1.2.1. Figürlü Damgalı Unguentariumlar ... 46
3.2.1.2.1.1. Hayvan Betimlemeli Unguentariumlar ... 46
3.2.1.2.2. Monogram Damgalı Unguentariumlar ... 47
3.2.1.2.2.1. ANT Monogram ... 47
3.2.1.2.2.2. Çift Harfli Monogram ... 47
3.2.1.2.2.3. Çok Harfli Monogram ... 47
3.2.1.2.2.4. Blok Monogram ... 48
3.2.1.2.2.5. Çapraz Monogram ... 48
3.2.1.2.2.6. Kelebek Monogram ... 49
3.2.1.2.2.7 Kazıma Monogram ... 50
3.3. Geç Antik Çağ Unguentarium Analizi ... 50
4. UNGUENTARİUMLARLA AYNI KONTEKSTTE BULUNAN DİĞER BULUNTULAR ... 51 4.1. Amphora ... 51 4.2. Pithos ... 51 4.3. Pişirme Kapları ... 51 4.4. Kandiller ... 52 4.5. Havan ve Havaneli ... 52 4.6. Cam Buluntular ... 52 4.7. Kemik Buluntuları ... 52 4.8. Metal Buluntular ... 53 4.9. Sikke ... 54 5. KATALOG ... 55 SONUÇ ... 298 KAYNAKÇA ... 303 TABLO ve GRAFİKLER ... 317 LEVHALAR ... 320
KISALTMALAR LİSTESİ
ASPEG: Anadolu Speleoloji Grubu Derneği Bkz.: Bakınız Bul.: Buluntu B.Ç: Boyun Çapı cm: Santimetre C.: Cilt C.D.: Cidar Kalınlığı D.: Derinlik D.Ç.: Dip Çapı G.Ç.: Gövde Çapı Har.: Harita
İTA: İstanbul Tarih Öncesi Araştırmaları Kat.: Katalog
km: Kilometre Lev.: Levha m: metre
MAM: Marmara Araştırma Merkezi MÖ: Milattan Önce MS: Milattan Sonra No: Numara pk.: plankaresi Res.: Resim Sev.: Seviyesi S.: Sayı s.: sayfa Şek.: Şekil vb.: ve benzeri vs.: vesaire Y.: Yükseklik
TABLO ve GRAFİK LİSTESİ
Tablo 1: Unguentariumların kazı alanındaki dağılımı. Grafik 1: Unguentariumların tipolojik dağılımı.
Grafik 2: Geç Antik Çağ unguentariumlarının dağılımı. Grafik 3: Monogram damgalı unguentariumların dağılımı.
LEVHA LİSTESİ
1LEV. I Har. 1: Yüzey araştırması yapılan ilçeler, (Çevrimiçi)
https://www.google.com/maps/@41.1132683,28.6565348,383 68m/data=!3m1!1e3, (15.05.2017, 22.00).
Har. 2: Küçükçekmece Göl Havzası, (Çevrimiçi)
https://www.google.com/maps/@41.1132683,28.6565348,383 68m/data=!3m1!1e3, (15.05.2017, 22.05).
LEV. II Res. 1: Antik Coğrafyacı Ptolemaios’un tarifine göre çizilen
harita, (Türkoğlu, 2017: 458).
Res. 2: İstanbul Arkeoloji Müzeleri bahçesindeki lahit,
(16.02.2017, D. Kaya).
LEV. III Har. 1: Göl’ün batı yakasında 42 alana ayrılan bölge. LEV. IV Plan 1: 7. alan 21-24F-L açmalarında yer alan sarnıç. LEV. V Res. 1: Sarnıcın oval köşe kısımları.
Res. 2: Sarnıcın batı duvarında bulunan nişler. LEV. VI Res. 1: Sarnıcın kuzeydoğusunda yer alan duvar.
Res. 2: Sarnıcın güneyinde bulunan kanal. LEV. VII Res. 1: 21. alanda bulunan liman yolu.
Res. 2: Küçük Liman yolu.
LEV. VIII Res. 1: 24. alanda yer alan kazı alanları ile Osmanlı çiftlik
yapıları, (M. Öztürk, 2011).
Res. 2: 10-11D açmalarında yer alan taş döşeli meydan. LEV. IX Plan 1: 14-15JK açmalarında ortaya çıkarılan mimari öğeler.
Res. 1: 14-15JK açmalarında ortaya çıkarılan mimari öğeler. LEV. X Plan 1: 16-19G-I açmalarında ortaya çıkarılan apsisli yapı ve
mezarlar.
LEV. XI Res. 1: 18-19GH açmalarında ortaya çıkarılan apsisli yapı. Res. 2: 16-18F-I açmalarında ortaya çıkarılan yapı, yollar ve
mezarlar.
LEV. XII Res. 1: 17H açmalarında ortaya çıkarılan mezarlar.
Res. 2: 17I açmasında ortaya çıkarılan diğer mimari öğeler. LEV. XIII Res. 1: 16GH açmalarında ortaya çıkarılan yollar.
Res. 2: Trak Köprüsü.
LEV. XIV Plan 1: 25. alan 2-6IJ açmalarında ortaya çıkarılan su kanalları
ve mimari.
LEV. XV Res. 1: 7J açmalarında ortaya çıkarılan mimari.
Res. 2: 2-6J açmalarında ortaya çıkarılan su sistemi ve mimari.
1 Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları ile ilgili görseller kazının arşivinden alınmış olup
yanına yazılmamıştır. Diğer görsellerin ise kaynakları parantez içinde belirtilmiştir.
Fotoğrafların çoğunluğu Haldun Aydıngün tarafından çekilmiş olup unguentariumların bir kısmının fotoğrafları tarafımdan çekilmiştir. Küçük buluntuların el çizimlerinde Nezahat Çakır ve Ali Haydar Ölmez’in, dijital ortama aktarılmasında ise Burhan Gülkan’ın katkıları vardır. Kendilerine yardımları için bir kez daha teşekkür ederim.
Unguentariumların hepsinin çizimleri yapılmamıştır. Çünkü tüm olanların cidar kalınlıkları alınamadığı için kırık olan parçalar restorasyon öncesinde bantla tutturularak çizimleri yapılmıştır.
LEV. XVI Plan 1: Büyük Liman’ın planı (Aydıngün vd., 2010a: 52). Res. 1: Büyük Liman’da gölün içindeki mimari yapı. LEV. XVII Plan 1: 8. alan 11-12C açmaları.
Res. 1: 11-12C açmaları. LEV. XVIII Plan 1: 11-14I-M açmaları.
LEV. XIX Res. 1: 11-14I-M açmasındaki ayakta kalan savunma duvarı. Res. 2: 13-14L-M açmalarında ortaya çıkarılan Martyrion?
yapısı.
LEV. XX Plan 1: 12-17E-G açmalarında ortaya çıkarılan yapı grubu. LEV. XXI Res. 1: 12-14E-G açmalarında ortaya çıkarılan mimari öğeler.
Res. 2: 15-17E-G açmalarında ortaya çıkarılan mimari öğeler. LEV. XXII Res. 1: 8. alandaki üst örtüye ait kiremitler.
Res. 2: Üst örtüye ait kiremit ve omurgalar. LEV. XXIII Res. 1: Kandil.
Res. 2: Pişirme kabı. LEV. XXIV Res. 1: Amphora çeşitleri.
Res. 2: Amphora.
LEV. XXV Res. 1: Pencere camları, (Atik–Özkılıç, 2017: 326 Res. 2). Res. 2: 2013 yılında bulunan unguentariumlar.
LEV. XXVI Res. 1: 16FG açmasında tespit edilen unguentariumlar. Res. 2: Unguentariumların depolanmasının canlandırması. LEV. XXVII Res. 1: Havanlar.
Res. 2: Havaneli. LEV. XXVIII Res. 1: Latrina.
Res. 2: Sikke.
LEV. XXIX Res. 1: Lekythos, (Çevrimiçi)
http://images.metmuseum.org/CRDImages/gr/web-large/DP1475.jpg (04.05.2016, 21:05).
Res. 2: Alabastron, (Çevrimiçi)
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alabastron_490_BC _with_Amazon_and_man_01.jpg (10.11.18, 22:50).
Res. 3: Klasik Dönem amphoriskosu, (Çevrimiçi)
https://www.mfa.org/collections/object/black-patterned-two-handled-oil-flask-amphoriskos-199472 (10.11.18, 22:55).
Res. 4: Unguentariumların ilk örnekleri, (Dündar, 2008: 146,
157, 163).
LEV. XXX Res. 1: Parion kazılarında ölü gömme geleneğini gösteren
mezar, (Çevrimiçi) http://www.parion.biz/index.php/tr/2015-11-27-14-46-33/2011-kaz-sezonu/2011nekropol (03.10.2018, 23:27).
Res. 2: Ampulla, (Şimşek–Duman, 2007a: 28, fig. 24-25). LEV. XXXI Res. 1: İğ gövdeli unguentariumlar, (Şimşek, 2013: 483-489).
Res. 2: Torba gövdeli unguentariumlar, (Şimşek, 2013:
483-489).
LEV. XXXII Res. 1: Tıpalı örnek, (Şimşek–Duman, 2007a: 306 Res. 18). Res. 2: Dışı yivli unguentarium, (Polat, 2013: 175 kat. 159.
Res. 3: Düz dipli unguentarium, (Şimşek–Duman, 2007a: 304
Res. 3).
Res. 4: Sivri dipli unguentarium, (Şimşek–Duman, 2007a: 304
Res. 5).
LEV. XXXIII Res. 1: Kompozit betimlemeli unguentarium,
(Akgül-Özarslan, 2014: 204 Şek. 11c).
Res. 2: Hayvan betimlemeli unguentarium, (Şimşek–Duman,
2007a: 306).
Res. 3: ANT monogram damgalı unguentarium, (Hayes, 2008:
Plate 90, 1800 (SS 4259)).
Res. 4: Çift harf monogram damgalı unguentarium,
(Akgül-Özarslan, 2014: 201 Şek. 8c).
Res. 5: Çok harf monogram damgalı unguentarium,
(Akgül-Özarslan, 2014: 203 Şek. 10c).
Res. 6: Blok monogram damgalı unguentarium, (Özüdoğru–
Dündar, 2007: 174 U12).
LEV. XXXIV Res. 1: Çapraz monogram damgalı unguentarium, (Özüdoğru–
Dündar, 2007: 174 U7).
Res. 2: Haç monogram damgalı unguentarium,
(Akgül-Özarslan, 2014: 207 Şek. 14c).
Res. 3: Kelebek monogramlı unguentarium, (Özüdoğru–
Dündar, 2007: 174 U4).
Res. 4: Yazıt monogram damgalı unguentarium,
(Akgül-Özarslan, 2014: 206 Şek. 13c).
Res. 5: Kazıma monogram damgalı unguentarium, (Şimşek–
Duman, 2007a: 306 Res. 14).
LEV. XXXV Res. 1: İğ gövdeli unguentarium dip parçası. Res. 2: İğ gövdeli unguentarium dip parçası. Res. 3: İğ gövdeli unguentarium dip parçası. LEV. XXXVI Res. 1: Dışı yivli sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Dışı yivli sivri dipli unguentarium.
LEV. XXXVII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium (kalıntılı). Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium (tıpalı). LEV. XXXVIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XXXIX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XL Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLIV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLVI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLVII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLVIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. XLIX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. L Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LIV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium.
LEV. LVI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LVII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LVIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LIX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXIV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXVI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXVII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXVIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXIX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXIV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. LEV. LXXVI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXVII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXVIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXIX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXX Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXXI Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXXII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası.
LEV. LXXXIII Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium dip parçası. LEV. LXXXIV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium.
Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. LEV. LXXXV Res. 1: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 2: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 3: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 4: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 5: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 6: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 7: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 8: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 9: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 10: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 11: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 12: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 13: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 14: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 15: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. Res. 16: Damgasız sivri dipli unguentarium gövde parçası. LEV. LXXXVI Res. 1a: Hayvan figürlü damgalı unguentarium.
Res. 1b: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Hayvan figürlü damgalı unguentarium. Res. 2b: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. LEV. LXXXVII Res. 1a: Hayvan figürlü damgalı unguentarium.
Res. 1b: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Hayvan figürlü damgalı unguentarium.
Res. 2b: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: ANT monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. LXXXVIII Res. 1a: ANT monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: ANT monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: ANT monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. LXXXIX Res. 1a: Çift harfli monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Çift harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Çok harfli monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Çok harfli monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XC Res. 1a: Çok harfli monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Çok harfli monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Blok monogram damgalı unguentarium.
Res. 3b: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCI Res. 1a: Blok monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Blok monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Blok monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCII Res. 1a: Çapraz monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Çapraz monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Çapraz monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCIII Res. 1a: Çapraz monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Çapraz monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCIV Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCV Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCVI Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCVII Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCVIII Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. XCIX Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 2b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3a: Kelebek monogram damgalı unguentarium. Res. 3b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. C Res. 1a: Kelebek monogram damgalı unguentarium.
Res. 1b: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2a: Kazıma monogram damgalı unguentarium.
Res. 2b: Kazıma monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CI Res. 1: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı.
Res. 2: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Hayvan figürlü damgalı unguentarium detayı. Res. 5: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 6: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 7: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 8: ANT monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CII Res. 1: Çift harfli monogram damgalı unguentarium detayı.
Res. 2: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 5: Çok harfli monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 6: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 7: Blok monogram damgalı unguentarium detayı.
LEV. CIII Res. 1: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2: Blok monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 5: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 6: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 7: Çapraz monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CIV Res. 1: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı.
Res. 2: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 5: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 6: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 7: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 8: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CV Res. 1: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 5: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 6: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 7: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 8: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CVI Res. 1: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 2: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 3: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 4: Kelebek monogram damgalı unguentarium detayı. Res. 5: Kazıma monogram damgalı unguentarium detayı. LEV. CVII Res. 1: 8. alan 15F açmasında unguentariumlar ile aynı
kontekstte bulunan amphoralar.
Res. 2: 15F açmasında amphora. LEV. CVIII Res. 1: 16F açmasında bulunan pithos.
Res. 2: Pithos dipleri.
Res. 3: Pithoslar üzerinde bulunan damgalar. LEV. CIX Res. 1: Pişirme kapları.
Res. 2: Kandiller. LEV. CX Res. 1: Havan parçaları.
Res. 2: Havan. Res. 3: Havanelleri. LEV. CXI Res. 1: Tesseralar.
Res. 2: Cam unguentarium, (Atik–Özkılıç, 2017: 334 Res. 9). LEV. CXII Res. 1: Kemik buluntular.
Res. 2: Metal buluntular.
LEV. CXIII Res. 1: 2013 yılında Tübitak MAM’da yapılan analiz sonucu.
GİRİŞ
2007 yılında Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Şengül Aydıngün başkanlığındaki ekip tarafından başlatılan İTA (İstanbul Tarih Öncesi Araştırmaları) Projesi’nin bir ayağı olarak İstanbul İli, Avcılar-Küçükçekmece ilçelerinde yapılan yüzey araştırmalarında elde edilen veriler sonucunda 2009 yılında Küçükçekmece Gölü’nün batı yakasında Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarına başlanmıştır. 2009-2013 yıllarında yürütülen kazılarda bulunan unguentariumların tipolojik olarak incelenmesi bu tezin ana amacını oluşturmaktadır. Söz konusu eserlerin tüm ve tüme yakın olanları İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde, etütlük olanları ise kazı evi deposunda korunmaktadır.
Yapılan incelemeler sonucunda unguentariumlar ile bulunan diğer buluntuların (seramik, cam, metal vs.) beraber değerlendirilmesiyle birlikte mekânın işlevi hakkında bir değerlendirme yapmak ise ikincil amacı oluşturmaktadır. Söz konusu küçük buluntuların kazıda in situ olarak bulunmuş olmaları nedeniyle hem kronolojik olarak hem de çevresindeki diğer buluntularla birlikte mekânın işlevi değerlendirilebilecektir.
Unguentariumların, Hellenistik Dönem’den (MÖ 4. yüzyıl başlarından) Erken Bizans Dönemi’ne (MS 7. yüzyıl) kadar farklı coğrafyalarda ve değişik formlarda yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Ağırlıklı olarak Akdeniz havzasında bulunan unguentariumların hem Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarında hem de Marmaray-Metro çalışmalarında benzerlerinin bulunması, Marmara ve çevresinde de yoğun kullanım gördüğünü göstermektedir. Marmara Bölgesi’nde bulunması bu tez çalışmasının arkeolojik açıdan önemi ortaya koymaktadır.
Tezin kapsamını Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarında bulunan unguentariumlar oluşturmaktadır. Söz konusu unguentariumların
yoğunluğundan dolayı sınırlandırmaya gidilerek 2009-20132 yılları arasında
bulunanlar tez çalışmam içerisine dâhil edilmiştir. Bu çalışmada 1654 parça unguentarium incelenmiş olup tüm ve tüme yakın dipler düzenlenerek toplamda 480 adet malzeme kataloglanarak değerlendirilmiştir. Bunların 3 adeti Hellenistik Dönem “iğ gövdeli unguentariumları”, 477 adeti “Geç Antik Çağ unguentariumları”dır. Geç Antik Çağ unguentariumları ise 434 adeti damgasız, 43 adeti ise damgalıdır.
Çalışmaya öncelikle 2009 yılından 2013 yılına kadar yapılan kazı çalışmalarında ele geçen unguentariumların kazının arşivinden bilgileri ve fotoğrafları derlenerek başlanmıştır. El çizimleri yapılan unguentariumların çizimleri Corel programı aracılığıyla dijital ortama aktarılmıştır. Bilgi, görsel ve fotoğrafları tamamlanan buluntuların katalogu yapılmıştır. Astar ve hamur rengi belirlenirken Munsell renk katalogu kullanılmıştır. Katalog çalışmasının ardından Küçükçekmece Gölü’nün çevresinde daha önce yapılan araştırmalar incelenmiştir. Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları kapsamında bölgede yürütülen çalışmalar hakkında yayınlanan yayınlar taranmıştır. Ardından unguentarium ile ilgili genel kaynak araştırması yapılmıştır. Genel kaynak araştırmasını Kazı Sonuçları Toplantısı, yayınlanmış kazı raporları, unguentariumlarla ilgili yabancı dilde ve Türkçe makaleler ile yüksek lisans ve doktora tezleri içermektedir. Toplanan kaynaklar taranarak çalışmanın içeriğine dair bir anahat planı oluşturulmuş ve yazma işlemine geçilmiştir.
Tez çalışması beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarının tanıtımı yapılmıştır. İkinci bölümde unguentarium başlığı altında tanımı yapılarak arkeoloji literatüründe bilinen tipolojileri açıklanmıştır. Üçüncü bölümde Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarında bulunan unguentarium tipolojilerinden bahsedilmiştir. Dördüncü bölümde ise söz konusu kazıda unguentariumlarla birlikte aynı kontekstte ele geçen ve mekânın kullanım işlevine, tarihlendirmesine yardımcı olabilecek küçük buluntulardan amphora, pithos, pişirme kapları, kandiller, havan ve havanelleri, cam,
2 2008 yılında göl kıyısında bulunan bir adet blok monogramlı unguentarium dip parçası da bu
çalışmada kataloglanarak değerlendirilmeye dâhil edilmiştir. Söz konusu blok monogramlı dip daha önce yayınlanmış olup bkz. Aydıngün–Öniz, 2008: 42, Resim 10; dip not. 311; Aydıngün, 2009c: 259, res. 7; Aydıngün vd., 2010b: 286, res. 3; Aydıngün vd., 2013: 42.
kemik ve metal buluntular ile sikkeler tanıtılmıştır. Beşinci bölümde ise kazıda bulunan unguentariumların tüm ve tüme yakın olan diplerinin tanımları yapılarak katalogu oluşturulmuştur. Elde edilen tüm bu ana başlıklardan sonra sonuç kısmı yazılarak değerlendirme yapılmıştır.
1. KÜÇÜKÇEKMECE GÖL HAVZASI (BATHONEA)
KAZILARI
Çalışma konusu unguentariumların değerlendirilmesinden önce kazı alanında yapılan araştırma ve kazı çalışmalarına değinilecektir. Buradaki amaç, havzada neden kazıya ihtiyaç duyulduğunu anlayarak yapılan kazı çalışmaları doğrultusunda havzanın arkeolojik potansiyelinin öneminin vurgulanmasıdır. Ayrıca unguentariumların buluntu açmalarını tanıyarak değerlendirme bölümünde işlevsel olarak hangi mekânda ve ne amaçla kullanıldığı sonucuna da varabilmektir.
1.1. İTA (İstanbul Tarih Öncesi Araştırmaları) Projesi
İTA Projesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün YA013401 proje numarasıyla 2007’den itibaren Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. Şengül Aydıngün başkanlığındaki ekip tarafından yürütülmektedir. İstanbul’un Avrupa yakasında -Silivri, Çatalca, Büyükçekmece, Beylikdüzü, Esenyurt, Avcılar, Başakşehir, Küçükçekmece, Arnavutköy ve Sarıyer ilçelerinin kara, deniz ve göllerinde- arkeolojik buluntuların tespiti için yapılan yüzey araştırmalarını kapsamaktadır
(LEV. I, Har. 1). Proje sırasında Avcılar, Küçükçekmece ve Başakşehir ilçelerinin
siyasi sınırları içerisinde yer alan Küçükçekmece Gölü’nün çevresi de yüzey araştırması yapılan yerler arasında yer almaktadır (LEV. I, Har. 2).
Küçükçekmece Gölü’nün 1,5 km kuzeyinde İstanbul’un ilk ve en eski yerleşiminin tespit edildiği Yarımburgaz Mağarası yer almaktadır. Göl, kuzeyden Yarımburgaz Mağarası’nın önünden akan Sazlıdere ile kuzeybatısındaki Eşkinoz Derelerinden beslenmektedir (LEV. I, Har. 2). Sazlıdere’nin Antik Çağ’daki adı Bathynias’dır (LEV. II, Har. 1).3 Geçmişte de günümüzde de insanlık için en uygun
3 Tekin, 2009: 90; Tekin, 2010: 9.
Coğrafyacı Claudii Ptolemaei, Byzantion’un batısında Bathynias ve Athytas’ı haritada göstermiştir. Athyras Büyüçekmece Gölü’ne dökülmekte, Bathynias ise Küçükçekmece Gölü’ne dökülen Sazlıdere’dir.
yaşam alanları su kaynaklarının olduğu yerlerdir. Çünkü insanlar bu yerlerden hem besin ihtiyaçlarını karşılayabilir hem de bu yerlerde ki limanlar sayesinde uzak yerlere daha kolay ulaşım sağlayabilir. Dolayısıyla yerleşim yeri için su kaynaklarının olduğu yerler önemli alanlardır. Birbirine çok yakın mevkilerdeki Yarımburgaz Mağarası ve Küçükçekmece Gölü’nün havzası coğrafi özellikleri açısından incelendiğinde ortak noktası insanların buralarda yaşamaları ve yerleşmeleri için elverişli alanlara sahip olmasıdır. Söz konusu nedenlerden dolayı 2007 yılında Küçükçekmece Gölü çevresinde yüzey araştırmasına başlanılarak arkeolojik kalıntı/buluntu taraması yapılmıştır. Yapılan yüzey araştırmalarında Eşkinoz Deresi’nin gölle birleştiği noktanın 100 m batısında bulunan tarlada bostan sulamak için açılan çukurdan çıkan toprağın içerisinden etrafa yayılan küçük buluntular, İstanbul Prehistoryası için çok dikkat çekici taş aletler ve el yapımı seramikleri içermektedir. Yarımburgaz Mağarası’na bu kadar yakın olan bir alanda tespit edilen buluntular, Avrupa-Asya arasındaki geçiş güzergâhının doğrultusu hakkında bilgi vermesi açısından da oldukça önemlidir. Taş aletler ile seramiklerin buluntu yerlerine coğrafi açıdan bakıldığında dereye ve önündeki göle yakınlığı ile yaşam için uygun küçük bir koy yerleşiminin olabileceği anlaşılmaktadır.4 Eşkinoz
Deresi’nin doğusu ise göl üzerinde bir yarımada şeklinde olup, yarımada etrafında da yüzey taraması gerçekleştirilmiştir. Yarımadanın batı yakasındaki tarla her sene düzenli ekilip biçildiğinden toprak yüzeyinde Yarımburgaz’ın Paleolitik Dönem taş alet endüstrisine benzeyen satır, kıyıcı satır, ağırlık ve sürtme taş aletleri bulunmuştur. Buluntular, araştırma başkanı tarafından Yarımburgaz’da yaşamış insan topluluklarının Küçükçekmece çevresinde avlanmış, avladıkları hayvanların derilerini burada yüzmüş ve işlemiş olabilecekleri şeklinde değerlendirilmiştir.5
Araştırma sırasında yarımadanın doğu yakası da taranmış ve göl çevresinde Hellenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemi’ne ait mimari ve seramik parçaları ile liman kalıntıları tespit edilmiştir.6 Küçükçekmece Gölü, Poyraz ve Lodos’un
19. yüzyıl tarihçilerinden Constantin Jos. Jireçek kitabında, Küçükçekmece Göl havzasını anlatmıştır. I. ve II. yüzyıl coğrafyacılarının havzadaki Bathynias Deresi’nden bahsettiğini belirtmiştir. Bkz. Jirecek, 2016: 55.
4 Aydıngün, 2009b: 154-157; Aydıngün, 2010: 59-60, 63-68; Aydıngün–Aydıngün, 2013: 68, 71;
Aydıngün–Bilgili, 2016: 374-377; Aydıngün–Öniz, 2008: 39-46.
5 Aydıngün–Öniz, 2008: 40.
şiddetine göre şekillendiğinden yarımada doğal bir mendirek özelliğine sahiptir. Özellikle yarımadanın batısı gemiler için güvenli demirleme alanını içermektedir. Elde edilen buluntular sonucunda 2008 yılında daha interdisipliner bir çalışmayla karada jeofizik, gölde sualtı çalışmaları yapılmıştır. Yapılan sualtı ve jeofizik çalışmalarıyla birlikte antik liman, surlar, mendirek, antik fener ve antik çapalar tespit edilmiştir.7 Alanda tespit edilen arkeolojik malzemelerin varlığı ve bu alanın
tahribata açık, korumasız olması nedeniyle 2009 yılında kazı için Kültür ve Turizm Bakanlığı’na “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazıları” adı ile müracaat edilmiştir. Söz konusu kazı ismiyle müracaat edilmesi yapılan kaynak araştırmalarının sonucudur. Bölgede yapılan çalışmaların değerlendirildiği yayınlar incelendiğinde, Prof. Dr. Semavi Eyice “Tarihte Küçükçekmece” adlı makalesinde Yarımburgaz Mağarası’nın önünden akan ve Küçükçekmece Gölü’ne boşalan Bathynias/Bathinias (derin dere)8 adındaki nehirden dolayı gölün yakınlarında Bathonea adında Byzantion’a bağlı bir phyle/mahalle/yerleşmenin olabileceğini belirtmiştir.9 Silivri’de bulunan ve Tanrıça Hygieia’ya adanmış yazıtın üstten
dördüncü satırındaki “Bathynias” yazısı10 ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri
bahçesindeki 4474 envanter numaralı MS 1. yüzyıla tarihlendirilen lahit (Lev. II,
Res. 1) üzerindeki “C ω C ω – Δάμας ‘Ρούφου Βαϑωυή ας έτων λγ’ έπί Κοί[του] – Bathonea’lı Rufus’un oğlu Damas 33 yaşında öldü” yazısından11 dolayı bölgede Byzantion’a bağlı böyle bir
yerleşimin olma ihtimali kuvvetlenmiştir. Bu nedenlerden dolayı da kazı ismine “Bathonea” eklenmesi uygun görülmüştür. 07.07.2009 gün ve 15280 sayılı Bakanlar Kurulu karar doğrultusunda, Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) kazılarına başlanmıştır.
1.2. Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları
Bakanlar Kurulu’nun 14/07/2009 tarih ve 2009/15280 sayılı kararı ile Küçükçekmece Gölü’nün batı yakasında kazı çalışmaları 1, 2 ve 3. bölge olarak
7 Aydıngün–Öniz, 2008: 39-40; Aydıngün, 2009c: 254-260. 8 Bkz. dip not 3.
9 Eyice, 1977-1978: 59-60.
10 Seure, 1912: 588-599; Seure, 1900: 159-161; Tekin, 2009: 91-92; Tekin, 2011: 140. 11 Mansel, 1957: 400-401.
adlandırılan alanlarda başlamıştır. 2012 itibariyle kazının sisteminin oturması ve kazı alanlarının genişlemesiyle birlikte göl havzasının çok büyük olmasından dolayı havza, 42 alana ayrılmıştır. Havzada 2016 yılına kadar kazı çalışmaları12 7, 8, 21, 24,
25 ve 39. alanlarında sürdürülmüştür (LEV. III, Har. 1).
Alanlar rakamsal olarak küçükten büyüğe doğru, kendi içlerinde yürütülen kazılar ise açmaların hem rakamsal küçükten büyüğe hem de alfabetik olarak a’dan z’ye doğru sıralanmasıyla değerlendirilmiştir. Çalışmanın konusu unguentariumların bulunduğu 8. alan ise bu sıralamadan muaf tutularak sona alınmış ve daha detaylı tanıtılmıştır.
7. ALAN KAZILARI
7. alan olarak tanımlanan kazı alanında, 21-24 F-L açmalarında 2011-2012 yıllarında yürütülen çalışmalarda bir sarnıç yapısı tespit edilmiştir.
21-24 F-L Açmaları (LEV. IV, Plan. 1): Sarnıç kuzeybatı-güneydoğu
doğrultulu dikdörtgen planlıdır. Sarnıcın batı ve kuzey duvarları kısmen açığa çıkartılmıştır. Duvarların köşeleri oval formdadır (LEV. V, Res. 1). Üst kot +22,25 m’de başlanan çalışmalar +16,8 m alt kotuna kadar sürdürülmüştür. Sarnıcın ölçülebilen mevcut uzunlukları 70,2x18,1 m ebatlarındadır. Söz konusu ebatlar kapsamında yaklaşık 1200 m2 alanı kaplayan sarnıcın mevcut ölçüleri göz önüne
alındığında ortalama 7000 ton su kapasiteli olduğu düşünülmektedir.
Tuğla ve horasan harcı ile inşa edilmiş sarnıç, kırmızı renkli sıkılaştırılmış tuğla tozundan hazırlanmış bir harçla sıvanmış olup üst kısmı açıktır. Yapım tekniği ve malzemeleri göz önüne alındığında sarnıç Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenmektedir.13
12 2009 yılında kazı çalışmalarına temsili olarak başlanarak, kazı ekibinin oluşturulması, kazı evinin
bulunması gibi teknik çalışmalara vakit ayrılmıştır. 2014 ve 2016 yıllarında da ödeneğin az olmasından kaynaklı kazı evinde depo çalışması yapılmıştır.
Batı duvarında dokuz adet kemerli niş bulunmaktadır (LEV. V, Res. 2). Sarnıcın duvarlarında arkaları bilinçli kapatılmış künkler yer almaktadır. Künklerin sarnıcın içindeki su basıncını azaltmak için yapılmış olabileceği düşünülmektedir.
Sarnıcın açığa çıkartılan kuzeybatı duvarının paralelindeki duvara dıştan yapılmış destek duvarının bir kısmı açığa çıkartılmıştır (LEV. VI, Res. 1).
Sarnıcın güneyinde bulunan kanala ASPEG (Anadolu Speleoloji14 Grubu
Derneği) ekibinden mağaracı araştırmacılar girerek kanalda incelemelerde bulunmuşlardır15 (LEV. VI, Res. 2).
21. ALAN KAZILARI
Alan içerisinde antik bir liman ve bu limandan büyük bir meydana ulaşan liman yolu açığa çıkartılmıştır. Küçükçekmece Gölü’nün batı yakasında havzanın doğusunda 2009 yılında tespit edilen iki iskeleli limana küçük liman adı verilmiştir. İskelelerden sağ taraftakinde 1 m derinliğe inilmiştir. Yapılan kazı çalışmaları sonucunda düz kesme taş ve molozlarla yapılmış olduğu görülen iskelenin, metal kenet izleri tespit edilmiştir. Söz konusu izlerden iskele Erken Roma Dönemi’ne tarihlendirilmiştir. Limandan içeri doğu-batı doğrultulu yol (LEV. VII, Res. 1) batıda güneye doğru kıvrılarak meydana ulaşılmaktadır (LEV. VII, Res. 2).
24. ALAN KAZILARI
Alanda 10-11 D, 14-15 JK ile 16-20 G-I açmalarında kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Antik devşirme taşlarla inşa edilmiş Osmanlı Dönemi çiftlik yapıları (bir çiftlik evi ve iş yapıları) ve Roma-Bizans yapı kalıntıları üzerine inşa edilmiş Osmanlı çitliğine ait hamam yapısı da bu bölgede yer almaktadır (LEV.
VIII, Res. 1).
10-11 D Açmaları: Söz konusu açmalarda kazı çalışmaları yapılarak taş
döşeli genişçe bir meydan ve bu meydana çıkan yollar açığa çıkartılmıştır (LEV.
VIII, Res. 2).
14 Mağara bilimi.
