Hemşirelikte Sık Karşılaşılan Hatalı Uygulamalar

C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2000, 4 (2)

HEMŞİRELİKTE SIK KARŞILAŞILAN HATALI UYGULAMALAR *

__________________________________________________________________________________

Geçmişten bu yana hemşire ve yöneticilerin ihmal ve hatalı uygulamalarına karşı çok sayıda davalar açılmaktadır. Genellikle hastanelerde, hemşirelere karşı dava nedeni olabilen durumlar arasında hekim istemi ve protokoller ile ilgili hatalar, ilaç hataları, bakımda yanlış ya da uygun olmayan malzeme kullanılması, hasta vücudunda yabancı cisim unutulması, yetersiz hasta izlemi, yetersiz iletişim ve hastanın düşmesi vb. gibi zarar durumları sıralanabilir. Bu hataların hemşireler tarafından bilinmesi, hatalı uygulamalara neden olan faktörlerin incelenmesini, hatalı uygulamaların tanımlanmasını ve önlenmesine ilişkin stratejilerin belirlenmesini sağlayacaktır.

Anahtar Sözcükler: Hemşirelik ve Yasal Tehditler,

Hemşirelik Yasası, İhmal/ kusur

SUMMARY

The malpractice frequently being faced in nursing

Over the years, there has been a multitude of cases brought against nurses and their managers for professional malpractice. Generally nurses exposes professional malpractice in hospitals. These professional malpractices are; a failure to follow physician orders or established protocols, medica-tion errors, improper use of equipment for caring, failure to forget and remove foreign objects, failure to provide sufficient monitoring, failure to commu-nicate, patient falls, etc. Learning about these errors of colleaques can help generally to avoid making the same mistakes. As a result of this article, we will be able to; definite professional malpractice, describe the strategies for preventing allegations of nursing malpractice,list the factors contributing to nursing malpractice.

Key Words: Nursing and Legal Pitfalls, The Legal

of Nursing, Negligence, Malpractice.

GİRİŞ

Hemşirelik birey, aile ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma, geliştirme ve hastalık durumunda iyileştirmeye yönelik çabaların tümünde yer almaktadır. Hemşire, sağlık bakı-mını bağımsız, yarı bağımlı ve bağımlı rollerle sunar. Hemşireler hemşirelik yasası başta olmak üzere ilgili yasa ve yönetmeliklerle hemşirelik işlevlerini yerine getirirler. Yasa-ların yanısıra etik ilkelerin hemşirelere yükle-diği sorumluluklar, bireyin güvenliğini ve yara-rını sağlamayı ve zarar görmesini engelleyen bazı önlemlerin alınmasını gerektirir. (Abaan 1997, Velioğlu ve Babadağ. 1992).

Sağlık bakım sisteminde, hemşirenin sorumlulukları sürekli olarak artmakta ve değişmektedir. Hemşire sorumluluklarını, kişi-sel felsefesini hemşirelik felsefesine uyarla-yarak, mesleki eğitimle edindiği bilimsel bilgi-leri, beceribilgi-leri, etik kuralları, insan sevgisini ve insan haklarına inancını ortaya koyarak yerine getirir. (Velioğlu ve Babadağ. 1992). “Ahlaki değerler üzerine Amerikan Hemşireler Birliği Yönergesi” hasta haklarını korumada hemşire-nin sorumlulukları olduğunu ve hemşirehemşire-nin yasal olarak hastaya uygulayabileceği herhangi bir girişimde bilgi sahibi olması gerektiğini belirtmektedir (Velioğlu ve Babadağ. 1992, Wolf ve ark. 1996).

* Eurosurgery 2000 Ulusal Cerrahi Kongresi’nde sunulmuştur, Haziran 2000, İstanbul.

** Doç.Dr. İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Hemşirelik Esasları ABD, İstanbul *** Yrd.Doç.Dr. İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Hemşirelik Esasları ABD, İstanbul

Bu nedenle ülkemizde hemşirelerin meslek-leri ile ilgili yasal tüzük ve yönetmelikleri değerlendirerek, haklarının neler olduğunu ve bunların nasıl korunup kullanılacağını bilme-leri meslek hukuku açısından bir çok sorunun üstesinden gelmelerine yardımcı olacaktır. Yasaları bilmeden yapılan bazı girişimler ise hemşireyi yasalar önünde suçlu duruma düşü-rebilir (Güler 1997).

“Hata yapma”, insan olmanın özelliklerinden biridir. Genel anlamı ile hata istenmeyen, onaylanmayan hareket ve davranışlardır. Yasal açıdan hizmet kusuru olarak nitelendirilen hatalı uygulamalar iki biçimde ele alınabilir. Kasdi kusur, bilerek yasal/hukuki kurallara aykırı hareket etmek yani bilinçli ve istekli olarak haksız bir sonucun doğmasına neden olmaktır. Kasıtlı olmayan kusur ise, ihmaldir. İhmal durumunda özen gösterme ve önlem alma eksikliği söz konusudur. Ancak unutul-mamalıdır ki, bir kusura; bilgisizlikten ya da sonucunu bilmeden neden olma durumu, kişiyi yasal sorumluluktan alıkoymaz (Velioğlu ve Babadağ 1992).

Bu makalede hemşirelerin sıklıkla karşılaş-tığı hukuki/yasal sorunların ele alınmasının amacı; hemşirelerin sıklıkla yüzyüze geldikleri yasal durumlara dikkati çekmek, hasta/sağlıklı birey ve ailesinin haklarını, sağlığını, yaşamını koruma ve hemşirelik bakımına nitelik kazan-dırarak hemşirelerin yaptığı hataların önlen-mesine katkı vermektir.

Hemşirelerin sıklıkla karşılaştığı yasal durumlar şunlardır: Hekim istemine veya mevcut protokollere uymama, ilaçlarla ilgili hatalar, yanlış/uygun olmayan malzeme kulla-nımı, yabancı cisim unutulması ilgili hatalar, yetersiz takip/yeterli kontrol etmeme, iletişim eksikliği, hastanın düşmesi. (Atabek 1994, Eskreis 1998, Wolf ve ark. 1996).

a) Hekim istemine veya mevcut protokol-lere uymama

Hemşirenin bağımlı işlevleri hekim istem-lerinin yerine getirilmesini içerir. Hemşireler öncelikle hemşirelik yasası olmak üzere ilgili yasa ve yönetmeliklerle hekim istemlerini yerine getirme zorunluluğunu taşırlar. Ülkemiz-de Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönet-meliği’nin (1983) 132. maddesi’nde hemşire-lerin görev ve yetkileri, “hastaların tedavisi için gerekli bütün kayıt, bakım ve tedavileri

meslekleri dahilinde ve tabiplerin tarifine göre yapmak” olarak belirtilmektedir (Abaan 1997). Nitekim bu yönetmeliğe göre hemşirenin hekim istemi veya protokollere uymaması yasal tuzaklarla yüz yüze gelmesine neden olacaktır. Bu nedenle hatalı duruma düşmemek için, hemşirenin istem alma konusunda bilinçli olması ve ilgili prosedürü bireye açıklaması gerekir (Acaroğlu ve Aştı 1998, Eskreis 1998, Wolf ve ark. 1996).

Hemşirelerin istemleri yerine getirirken, istemlerin prosedüre uygun olup olmadığına bakması ve emin olduktan sonra yerine getir-mesi gerekir. Buna karşın yeterince açık olmayan, sorun oluşturabilecek istemler, heki-min yazılı açıklamasından/doğrulamasından sonra kayıt ve uygulamaya geçmelidir. Sakın-cası görülen, soru işareti olan istemler rapor edilmeli, sözlü veya telefonla alınan istemler ise en kısa zamanda (ilk 24 saat) istem veren hekime imzalatılmalıdır (Abaan 1997, Acaroğ-lu ve Aştı 1998, Eskreis 1998, Wolf ve ark. 1996).

Hekim istemi konusunda hemşirenin bilmesi

gerekenler şunlardır: İstem verilmiş midir,

tarihi nedir, istem yazılı/sözlü müdür, kesin olarak istemde istenen nedir?

Hekim istemi yazılı veya sözlü olabilir. Yazılı istemler hasta dosyasına yazılır ve hekim tarafından imzalatılır. Sözlü istemler ise, acil sözlü ya da telefonla yapılan istemleri kapsar. İlaç uygulamadan önce hekim istemi tekrarlan-malı, hekim servisten ayrılmadan önce istemi yazması söylenmeli, hekim istemi yazmadan önce ayrılmış ise, hemşire notuna, ne yapıldığı, istemin kim tarafından, hangi iletişim yolu ile istendiği, nasıl uygulandığı, tarih ve saat belir-tilerek yazılmalıdır (Abaan 1997, Lippman 1993, Velioğlu ve Babadağ 1992, Wolf ve ark. 1996).

Acil istemler genellikle acil girişim gerek-tiren durumlarda verilir ve istemin sözlü olarak verilmesi söz konusu ise, en kısa zamanda hekime imzalatılır. İstemin uygulanması sıra-sında hastanın korunması için hemşirenin yeterli ve yetkin olması gerekir. İstem alma ile ilgili hataların en aza indirilmesi için, kurum-larda istem almaya yönelik politika ve prose-dürler oluşturulmalıdır (Abaan 1997, Lippman 1993, Potter ve ark. 1995, Velioğlu ve Babadağ 1992, Wolf ve ark. 1996).

Ülkemizde istem almaya ve uygulamaya yönelik politika ve prosedürlerdeki değişiklik-ler, 4. yasama yılı 20. dönemde T.B.M.M. Sağlık Komisyonu’nda kabul edildikten sonra, hükümetin önerdiği “Hemşirelik ve Türk Hemşireler Birliği Kanunu Tasarısı”nın 5. maddesinin son paragrafında hemşirelerin tedavi planını aynen uygulama ve enjeksi-yonlara ilişkin yetkilerinin sınırları genişletil-miştir. İlgili maddede hemşireye bu gibi durumlarda pasif bir uygulayıcı olmak yerine neyi, niçin ve neden yapması gerektiğini de bilme görevi ve yetkisi getirilmektedir. Böylece tanı ve tedaviye yönelik uygulamalarda güven-lik ve kalite açısından gelişmiş tüm ülkelerde olduğu gibi hekim dalgınlığından, yoğunluğun-dan ya da bilmezliğinden kaynaklanabilecek hatalardan hastayı, hekimi, hemşireyi ve siste-mi korumak için büyük ölçüde sorumluluk, bir görev ve yetki olarak tasarıda yerini almış olmaktadır. Bu yetki hemşireye beraberinde en hafifinden meslekten men cezası ile başlayan büyük bir sorumluluk getirmektedir.” (T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Hemşirelik ve Türk Hemşireler Birliği Kanun Tasarısı, 1998).

b) İlaç hataları

Tüm karmaşık girişimlerde olduğu gibi ilaç hataları da ilaçların verilmesi sırasında ortaya çıkar. Hemşire ilaçların hazırlanması, uygulan-ması ve bu girişimler sırasında karşılaşabileceği yasal sorumluluklar ile ilaçlara ilişkin güvenlik önlemleri ve ilaçların farmakolojik özellikleri konusunda bilgi sahibi olmalıdır.

Hemşirenin ilaç uygulamasına ilişkin yasal ve ahlaki sorumlulukları aşağıdaki temel ögeleri gündeme getirmektedir.

Verilen ilacın terapötik etkiye sahip olup olmadığı, güvenilir olup olmadığı, hemşirenin ilaçları hazırlarken, uygularken ve kaydederken kullanabileceği güvenlik önlemleri, hemşirenin ilaç uygulamalarında dikkat etmesi ya da uyması gereken yasal unsurlar, hemşirenin hastanede, evde ve toplumda hasta birey ve ailesine karşı ilaçlarla ilgili eğitim vermesi (Abaan 1997, Acaroğlu ve Aştı 1998, Eskreis 1998, Potter ve ark. 1995, Wolf ve ark. 1996). İlaç hataları, çok boyutlu ve çeşitli disiplin-lerle ilgili bir sorundur. Hatalar çoğunlukla istem verilmesi, kurumlar arası farklılıklar göz önüne alınarak istemin tedavi defteri ya da

hasta dosyasına geçirilmesi, ilaçların hazırlan-ması ve uygulanhazırlan-ması sırasında ortaya çıkabilir ve bu hatalar hemşire, hekim, eczacı, hasta birey ve kurumdan kaynaklanabilir. (Acaroğlu ve Aştı 1998, Eskreis 1998, Potter ve ark. 1995, Wolf ve ark. 1996).

Brandt ve ark. (Wolf ve ark. 1996) ilaç hatalarından sonra yapılacak girişimler yönün-den ilaç hatalarını üç şekilde sınıflandırmıştır. Bunlar; çok az ya da hiçbir hemşirelik girişimi gerektirmeyen hatalar, antidot ilacı gerektiren veya lokal/sistemik cevapların verildiği hatalar ve muhtemelen yaşamı tehdit eden, acil girişimler gerektiren hatalardır.

Hemşireden kaynaklanan ilaç hataları:

Yasal olmayan isteme göre ilacın verilmesi, hekim istemi olmadan ilacın verilmesi, ilacın okunuş ve görünüş benzerliği sonucunda yanlış ilacın verilmesi, ilaç dozunun yanlış hesaplan-ması ya da yanlış dozda ilaç verilmesi, ilaç kutusu veya paketi üzerindeki bilgilere dikkat etmeme ve ilaç uygulamasının unutulmasıdır (Abaan 1997, Acaroğlu ve Aştı 1998, Karan 1999, Velioğlu ve babadağ. 1992, Wolf ve ark. 1996).

Hekimden kaynaklanan ilaç hata nedenleri

ise; hekimlerin ilaç isimlerini okunaklı

yazma-ması, ilaç dozunu ve veriliş yolunu açıkça belirtmemesi, yanlış dozda veya yanlış ilaç isteminde bulunması, istemi yanlış yere kaydet-mesi ve hastanın isim ve yatak numarasını yanlış yazmasıdır.

İlaç hatalarının sıklıkla hemşire ve hekim kaynaklı olduğu göz önüne alındığında özellik-le hemşireözellik-lerin ilaç hataları konusunda eğitil-mesi ve hatayı rapor etme konusunda cesa-retlendirilmesi gerekir. Ayrıca hemşire, hatayı tanımlayan hata raporu hazırlamak, hekime ve kuruma hatayı rapor etmek açısından etik ve profesyonel sorumluluk taşır (Acaroğlu ve Aştı 1998, Eksreis 1998, Karan 1999, Potter ve ark. 1995, Wolf ve ark. 1996).

Sonuç olarak hemşire ve hekimden kaynak-lanan ilaç hatalarının tıbbi ve yasal bir tehlike oluşturmaması için; hekim isteminin yeniden incelenmesi ve kontrol edilmesi, ilaçlarla ilgili tüm endişe ve soruların açıklığa kavuşturul-ması, herhangi bir sorun yok ise ilacın istenilen zamanda verilmesi ve kayıt edilmesi gerek-mektedir.

c) Yanlış ya da uygun olmayan malzeme kullanımına bağlı hatalar

Sağlığı bozulup sağlığını yeniden kazan-mak üzere hastaneye başvuran birey için güvenli çevrenin sürdürülmesinde temel amaç; hastanelerin hastalara zarar verebilecek tüm etkenlerden arındırılmış olması ve en kısa sürede bireyin sağlığına kavuşmasının sağlan-masıdır. Sağlık hizmeti veren kurum ve kuruluşlarda, malzemelerin yanlış kullanılması ya da doğru ellerde kullanılmaması tanı ve tedavide hata nedeni olabilir. Bu nedenle bireye hizmet sunulmadan önce kullanılacak araç gereçlerin çalışır durumda olması yönünden kontrol edilmesi ve bu araç gereçlerin uzman, deneyimli kişiler tarafından kullanılması gere-kir. Kuruma yeni bir malzeme alınmış veya bir değişiklik yapılmış ise; bu malzemeyi kulla-nacak olan sağlık ekibi üyesinin ya da hemşi-renin bu yeni duruma uyum sağlaması için eğitim alması gerekir. Sağlık bakımı verirken kullanılacak malzemenin güvenliği hakkında herhangi bir şüphe olduğunda, bu malzemeler kullanılmamalıdır. Ayrıca malzemelerin isteni-len amaçlar doğrultusunda kullanıldığından emin olunmalı ve bu yönden belli zaman aralıkları ile kontrol edilmelidir.

Hastanelerde tanı ve tedavi amacı ile kulla-nılan elektrokardiyografi, defibrilatör, elektro-nik ventilatör gibi araç gereçler nedeni ile de hastalar elektriksel yanıklara maruz kalabil-mektedir. Özellikle ısıya duyarlılığı azalmış bireyler, çocuklar, sakinleştirici almış ve anes-tezi altındaki bireylere sıcak uygulamalarda çok dikkat edilmelidir. Yanıklar değişik şekillerde meydana gelebilir. Bunlar; tedavi amaçlı uygu-lamalar sırasında sıcak cisimlerle temas durumunda, elektrik şoku, yüksek radyasyon, yangın ve antisepsi nedeni ile kullanılan kimyassal solüsyonların uygulanması sonucu ortaya çıkabilir (Eskreis 1998, Karan 1999). Özellikle günümüzde radyasyonun tanı ve tedavi amaçlı uygulamaları sırasında hastalar ve yakınları, radyasyona maruz kaldığı sürenin uzunluğuna, mesafeye, bireysel özelliklere ve korumanın yetersizliğine bağlı olarak risk altına girmektedir (Karan 1999).

Şüphesiz enfeksiyon kontrolünde, doğru veya uygun malzeme kullanımı son derece önemlidir. Özellikle egzojen bulaşma; temiz ya

da steril tek kullanımlık malzeme ile daha kolay ve etkin bir şekilde önlenebilir. Uygula-ma aUygula-macına göre bakımda yararlanılacak araç-gereçler temiz veya steril olmalı, özellikle tek kullanımlık steril enjektör, katater ve benzeri alet paketleri kullanılmadan önce delinme, yırtılma, nem, kullanım tarihleri açısından kontrol edilmeli ve kullanım sırasında açılmalı-dır. (Atabek 1995, Eskreis 1998, Görak 1994, Karan 1999).

d) Yabancı cisim unutulması ile ilgili hatalar

Ameliyat esnasında hastanın vücudunda yabancı cisim bırakılması özellikle ameliyat-hane hemşireleri ve invazif işlemlerde görev alan hemşirelerin karşı karşıya kaldığı önemli bir sorundur. Genellikle her hastane veya kurumun kendine özgü alet, ped ve benzeri sayım yöntemleri vardır. Yabancı cisim unutul-ması ile ilgili hataları önlemek ve en aza indirmek için; yapılan herhangi bir girişim sonunda çıkarılması gereken tüm cisimlerin bütün ve eksiksiz olarak çıkarılmış olduğu doğrulanmalı, hemşire çıkarılması istenen bir aleti veya malzemeyi tanıdığından, nasıl çıkarı-lacağını bildiğinden ve çıkarma yetkisinin kimde olduğundan emin olmalı, özellikle ameliyathanede alet ya da malzeme sayımı ve kontrolü ile ilgili kurallar bilinmeli ve uyul-malı, hemşirelik yasalarında belirtilen görev ve yetkilerin dışına çıkılmamalıdır (Eskreis 1998, Potter ve ark. 1995, Wolf ve ark. 1996).

e) Hastanın yetersiz izlenmesinden kaynaklanan hatalar

Eskreis’e (1998) göre gelişmiş çoğu ülkede yetersiz hasta izlemleri, hatalı uygulamaya ilişkin davaların en sık rastlanılan nedenlerin-dendir. Eğer hastanın sık aralarla kontrole ihtiyacı var ise, bu zaman aralığı sağlık ekibi üyelerince belirlenmelidir.

Yetersiz izlemden dolayı meydana gelen hataları en aza indirmek veya önlemek için: belirtilen istemin açık-seçik olduğundan veya izlem sıklığının belirtilmiş olduğundan emin olunmalı; hasta, durumunun gerektirdiği şekil-de ve istenilenlere dikkat edilerek izlenmeli, hastaya ilişkin tüm izlemler zaman belirtilerek yazılı olarak kaydedilmelidir (Eskreis 1998, Potter ve ark. 1995).

f) İletişim eksikliğinden kaynaklanan hatalar

Sağlık ekibi içinde iletişim değişik yollarla sağlanır. Sıklıkla kullanılan bu yollardan birisi sözel ya da yazılı rapor vermedir. Kayıt tutma ve raporlar; hasta bireyin sağlığı ile ilgili bilgi edinmek için kullanılan yaygın iletişim teknik-leridir. Raporlar, sağlık ekibi üyeleri arasında sözlü veya yazılı bilgi alış verişi olup rapor ve kayıtların etkin olabilmesi için bazı temel ilkeler dikkate alınmalıdır. (Eskreis 1998, Karan 1999, Potter ve ark. 1995, Velioğlu ve Babadağ 1992).

Bunlar, raporun tam ve eksiksiz olması, olaylara dayanması, bilgilerde doğruluk ve bütünlük olması, az, öz ve kısa yazılmasıdır. Bilindiği gibi, hemşirenin hasta birey ve ailesine ulaşmasında en etkili araçlardan birisi iletişimdir. Hemşire iletişim bilgilerini hekim ve diğer sağlık ekibi üyeleri ile paylaşarak, yasal ve ahlaki yönden hataları önlemeye çalışmalıdır (Eskreis 1998, Karan 1999, Potter ve ark. 1995, Velioğlu ve Babadağ 1992). g)Hastanın düşmesi

Hastaların düşme sonucu yaralanması, hastanede çalışan hemşirelerin sıklıkla karşılaş-tığı şikayet ve dava nedenlerinden biridir. Yabancı hastane ortamı, vücut aktivitelerinde değişimler, özürlülük, yaşlılarda demans, görme, işitme kaybı, kas kuvvetinin azalması gibi fiziksel ve mental yetersizlikler veya tedavi süreci düşme riskini arttırmaktadır (Atabek 1994, Eskreis 1998, Karan 1999, Resmek 1999). Hasta bireyin sandalyeden kalkması, yardımsız yürüme ve yatağa yatma gibi hareket aktivitesine özgü bağımlılık duru-mu başlıca düşme nedenlerindendir. Kazaların özellikle düşmelerin önlenmesi açısından düşme olayının hangi sıklıkla, nerede, ne zaman ve nasıl meydana geldiğinin saptanması için araştırılması gerekir.

Düşme ve diğer mekanik travmaları önlemek için alınabilecek başlıca önlemler (Atabek 1994, Eskreis 1998, Görak 1994, Lippman 1993): Hastaya bulunduğu ortamı tanıtılması, hasta ilk kez ayağa kalktığında destek/yardım sağlanması, hasta bireyin ayakta durabilme durumunun belirlenmesi, ortamın aydınlatma düzeyinin uygun hale getirilmesi,

hasta ünitesindeki araç/gereçlerin yatağa yakın yerleştirilmiş olması, düşme tehlikesi için uyarı sistemini kullanmasının sağlanması, tabure, iskemle gibi malzemelerin ayaklarının lastikli olması, sedye, karyola ayakları ve tekerlekli iskemlelerin kilitlenebilir olması, hastane zemin, merdiven basamakları ve banyo küveti içinin kaymayı engelleyici malzemelerle kaplı olması, özellikle hasta odasının düzenli olması ve gereksiz eşya/malzeme bulunmaması, gerek-tiğinde karyola kenarlığı, tespit ediciler ve baston gibi düşmeyi engelleyici malzemelerin kullanılması, hasta ve yakınlarının düşme nedenleri ve alınabilecek önlemler hakkında bilgilendirilmesidir.

Sonuç olarak ülkemizde sağlık kuruluşla-rında hastaların güvenliği ve hemşirelerin ihmal ve hatalı uygulamalara ilişkin yasal durumlarla karşı karşıya kalmamaları için yukarıda sözü edilen önlemlerin alınması açısından hemşire-lerin bilgilendirilmesi, konu ile ilgili standart-ların oluşturulması yararlı olacaktır.

KAYNAKLAR

Abaan S (1997) Hekim istemleri ve hemşirenin

yasal sorumluluğu, Cumhuriyet Üniversitesi Hemşi-relik Yüksekokulu Dergisi, 1(1):1-7.

Acaroğlu R, Aştı T (1998) İlaç hatalarının

önlenmesinde strateji belirleme. Ulusal Cerrahi Kongresi ’98, 6-10 Mayıs, İzmir.

Atabek T (1995) Disposıbl malzeme kullanımının

hastane infeksiyonlarını önlemedeki rolü, Ekspo-med, İstanbul.

Atabek T (1994) Yaşlılarda kazaların önlenmesi,

Hemşirelik Bülteni, 8(31):62-67.

Eskreis T R (1998) Seven common legal pitfalls in

nursing, AJN, 98(4):34-40.

Görak G (1994) Hastane infeksiyonlarını önlemede

hemşirelik hizmetlerinin rolü ve tek kullanımlık malzemenin kullanım alanları, Hemşirelik Bülteni, 6(34): 29-36.

Güler S (1997) Hemşirelerin Mesleki Yaşamlarında

Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar ve Başa Çıkma Yolları. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

Karan İ (1999) Hastanelerde Fiziksel Ortamın

Hastalar Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Lippman H (1993) Error-Free Meds, RN,

Potter PA, Perry AG (1995) Basic Nursing. Theory

and Practice, 3rd _{ed. Mosby, St. Louis, s.178-183,}

209-211,661-670.

Resmek B (1999) Falls in a community of older

adults: Clinical Nursing Research, 8(3):251-266.

Velioğlu P, Babadağ K(1992) Hemşirelik Tarihi ve

Deontolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 562, 103-107.

Wolf ZR, Goldrick T, Flynn ER, Warwick F (1996)

Factors associated with a perceived harmful out-come from medication errors a pilot study, The Journal of Continuing Education in Nursing, 27(2):65-73.

T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü (1998) Hemşirelik ve Türk Hemşireleri