*TT-
5
%o
^
Ö L Ü M Ü N Ü N 1 2 N C İ
Y I L D Ö N Ü M Ü
D O L - A Y I Ş İ L E ■
YAŞADIĞI DEVRİN ( ŞAİRİ ÂZAM) I :
A B D Ü L H A K H Â M İ D
L
H
 M İD , hiç şüphe y o k ki san at v e te fe k k ü r h ay a tım ız a ilk y e n ilik g etire n lerin b a şın d a say ılır. G erçi tan zim at e d e b iy a tı d ev rin d e v e H â m id ’ den ev v el d e e d e b iy a tım ız d a in k ılâp y a p m a k istiyen şa h siye tle r çıkm ıştır. Ni
tekim bu d ev re a y n ı z a m an d a ( te ced d ü t e d e b i y a tı ) den ilm esinin h ik m eti de budur.
F a k a t N am ık K e m a l’in h a z ırla d ığ ı m uhit içinde, b ilh assa A v ru p ai e d e b iy a t v e zihniyetin fikir ve san at a le m im iz de e se rle riy le in k işa fın a en b ü yü k h am le y i H âm it
yap m ıştır. Bunun için
m erhum S ü leym a n N a zif’in H âm id h ak k ın d a o rta y a k o yd u ğ u ( Ş airi âzam ) tav sifi p ek y e r in de b ir buluştur.
Hayatı :
H âm id 5 Ş u b at
1852 de İstan b u l'd a B e b e k ’te d oğm uştur. B a b ası ric a ld e n H a y ru llah
efen d i, b ü yü k b ab ası
m eşhur H ekim b aşı A b- d ü lh ak M o llad ır.
B eş y a ş ın d a iken B ebek v e R u m eli h isarı
rü ştiyesin d e o k u yan H âm id , b ir ta ra fta n d a o zam anın alim lerin d en H o ca T ahsin efen d i ile B ah attin efen d id en hususi F arsça v e A ra p ç a tah sile d ev am ed iyo rd u . H enüz on y a ş ın d a iken a ğ a b e y i N asuhi B eyle P aris’ e gitti. Bir sene sonra İstanbul’a dönen H âm id, B ab ıa li tercüm e kalem in e d ev am ed iyo r, b ab asın ın T ah ran elçiliğin e
Yazan
•N A F İ Z A Y T U N
tâ y in i ü zerin e b irlik te T a h ra n ’ a g id iy o r, o ra d a m ü kem m el surette F ars e d e b iy a tın ı te tk ik e fırsat b u lan H âm id, sefaret m a iyet m em u rlu ğu n a geçiyo r. B ab asın ın T a h ra n d a ölüm ü üzerine İstan b u l'a d ö n ere k sırasiy le Ş u ra y ıd e v le t v e S a d a r e t m ek- tubi k ale m in e intisap e- d iyo r, gen ç y a ş ın d a F a t m a hanım ism inde y a k ın la rın d a n b ir k ız la e v len iyo r, b ir m ü d d et son ra d a sefaret ikinci k â
tip liğ iy le P a ris'e tâ y in
e d iliyo r. P aris’e y a ln ız o la ra k gid en genç d ip lo m at o ra d a coşkun v e seraz ad b ir h a y a t g e ç iri yo r. ( B eld e ) yah u t ( D iv ân elik lerim ) a d ü şiir k ita b ı işte bu z a m a
nın m ahsulüdür. A /n ı
z a m a n d a ( N esteren ) i y a z a n şair, bu e se riy le s a ra y ı k u şk u la n d ırd ığ ı ı- d an İstan b u l'a ç a ğ rılıy o r ve m em u riyeti lâ ğ v e d ile rek aç ık ta k a lıy o r. Z ev c esiyle uzun m ü d d et a y rı y a ş a y a n H âm id , P aris-
ten dönüşünde F atm a
hanım ı b ü yü k b ir ıztırap v e teessür için d e b u lu yo r, y a p ıla n k o n sü ltas y o n d a ( V e re m ) teşhisi ko n uluyo r ve te b d ilh a v a ta v siy e ed iliyo r.
Bir m ü d d et ( G olos ) v e ( Poti ) şeh b e n d e rlik le rinden sonra esasen H in d istan ı gö rm ek iştiy a k ın ı d a h a o ra y a gitm ed en b ir k aç y ıl ev v el y a z d ığ ı ( D uhteri H indu ) a d lı e se riy le an latm ış o lan şair bu sefer k a risiy le
Abdülhak Hâmid 1 9 1 8 de
b irlik te b aşşeh b en d er tâ y in e d ild iğ i ( B o m b ay ) a h a re k et ed iy o r. B o m b ay’d a F atm a h an ım ın h a sta lığ ı büs bütün v ah im leşiyo r, üç sene sonra İstan b ul’ a dönm ek m ecb u riyetin i d u y u y o r; fa k a t v a p u r B e y ru t’a g e ld iğ i zam an hasta artık y o lc u lu ğ a m u k av em e t e d em iye cek k a d a r b itk in d ir. A ğ a b e y i N asuhi b e y B eyru t v a lisi o ld u ğ u n d an b ir m ü d d et o ra d a te d a v id e n sonra te k rar y o la ç ık ılm ak üzere v ap u rd a n in iy o rla r; F atm a hanım , her türlü te d a v iy e rağm en tu tu ld u ğ u h asta lık ta n k u rtu la m ıyor.
H âm id , bir buçuk a y k a ld ığ ı B e y ru t’ tan b ö ylece
kolu k a n a d ı kırık , kalb i y a r a lı o la ra k İstan b ul’a
d önüyor.
H âm id in en k u v v etli eseri olan ( M ak b er ) ; bu v ak itsiz ölüm ün, bu u ğ ra d ığ ı b ü yü k acın ın onun h aya tın d a d o ğ u rd u ğ u p a y a n sız azap ve ıztırap b u h ran ları ve ü rp e rtile rle dolu dur.
Ş air, teessürünün bütün sam im iy e tiy le v ic d a n ın d an kopup g elen şu fe ry a tla b a şla r ;
Eyvah., ne yer, ne yar kaldı Gönlüm dolu ahüzar kaldı Şimdi buradaydı gitti elden Gitti ebede, gelip ezelden Ben gittim o hakisar kaldı Bir kuşede tarumar kaldı Baki o enisi dilden, eyvah, Beyrutta bir mezar kaldı.
f
D aha sonra sıra s iy le L o n d ra sefareti b aş k âtip liğ i, sefaret m ü steşarlığı, L o n d ra sefirliği, L â h e y sefirliği, te k rar L o n d ra sefareti v a z ife le rin d e b ulun uyo r. F atm a hanım ın ölü m ün den beş y ıl sonra L o n d ra d a (N e lli) ism inde b ir k a d ın la ev len iyo r, yirm i y ıld a n fa z la b e ra ber y a ş ıy o rla r. (N e lli) nin ölüm ünden sonra B elç ik a sefaretin e tâ y in e d iliyo r, (B rü k se l) d e tan ıştığı (L üs- yen h an ım ) ile ev len iyo r, b ir m ü d d et sonra İstan b ul’ a d ö n erek A y a n â z a lığ ın a tâ y in e d iliy o rsa d a m eclisin lâ ğ v ı ü zerin e a ç ık ta k a lıy o r. Bu sıra d a V iy a n a ’y a g id i yo r, o ra d a h a y li sefilân e b ir h a y a t g eçiren şair h id em atı v a ta n iy e tertib in d en b a ğ la n a n m a a şla te k ra r İstanbul’a dö n üyo r. Bir m ü d d et sonra d a İstan b ul’ d an m ebus se ç ile re k ölüm üne k a d a r bu v a z ife d e k alıyo r.
12 Nisan 1937 tarih in d e fâni h a y a ta gözlerini
yu m d u ğu n u ilâ v e ed ersek b üyük H âm id ’in 8b y ıllık h ayatın ın en kısa b ir b iy o ğ rafisi bu su retle tam am lan m ış olur.
Şahsiyeti :
E serlerinin g e re k sayı, gerek k e y fiy e t b ak ım ın d an d a H âm id , T ü rk ed e b iy atın ın en çeşitli ses veren velud şairi ve en te tk ik e d eğ er bir sim ası olm uştur. Bu itib a rla onu y a ln ız tan zim at devrin in bir şairi say am ay ız . Çünkü
H âm id , (S e rv e tifü n u n ) y a h u t (E d e b iy a tı c e d id e ) d iy e
an ılan , fik ir v e e d e b iy a t âlem im ize g arp tefek k ü r ve
san a t u fu k ların ı açan d ev rin de en b ü yü k üstad ı tanıl- m ıştır.
H â m id ; R om anizim , K lâsizim , R ealizim , L iz irim ... gibi m u htelif e d e b î n ev ileri tem sil eden eserlerin in y a n ın d a b ilh assa y a r a d ılış , h a y a t, k â in a t v e ölüm d ü şü n celeri ile d u yd u ğ u derin his v e ruh b u h ran ları içinde y e p y e n i b ir ( d üşündürücü şiir ) ja n rın ı açm ıştır.
G arp te ra je d i san atın ı bize ilk getiren odur. S erb est nâzım , m evzu b irliğ i, lisan, kelim e ve k a f i y e b a k ım la rın d a n d a e d e b iy a tım ız d a h atırı sa y ılır y e n i lik le r vü cu d e getirm iştir.
(M a k b e r) de k u lla n d ığ ı (n a k â f i) terkib in in F a rs ça ( n a ) nefy e d a tı v e A ta p ç a (k â f i) k elim e siy le y a p ılm ış olm asının k a id e y e a y k ırı o ld u ğu lıa k k ın d a k i ta rizlere k arşı h a k lı o la ra k y a z d ığ ı a ltı k u p lelik b ir m a n zum c e v a p ta b ilh assa şö yle d iy o rd u ;
Acep huni dili mecruhumu sen mey mi zannettin Sadayı makberi bir na’rei heyhey mi zannettin Veyahut kendini dünyada sen bir şey mi zannettin Bugün ben yazdım, elbette yazar ahfad, nakâfi Evet, tarzı kadimi şi’ri yıktık, hercümerc ettik Nedir şi’ri hakiki, safhai eflâke dercettik
Bu yolda nakdi vakti cemi kuvvet - birle harcettik Bize gelmişti zira mesleki ecdad nakâfi;
H âm id, b ü yü k b ir v atan se v e r v e m illiy e tp e rv e rd i; m an zum elerin in çoğu v a ta n îd ir. ( O rd u yı H ü m ayu n d a b ir şair ) serlev h ası a ltın d a y a y d ığ ı m an zu m eleri S e r v e ti f ününün k ap a tılm a sın a k a d a r d ev am etm iş, b ir çok ese rle ri de sansürün zulm üne u ğram ıştı. B un ların için d e y ılla r c a ev v el y a z ılıp b ir türlü b a stırıla m ıy a n la rı o lduğu gibi, H âm id i resm î v azifesin d en a ttıra n la rı d a v ard ı. Onun B o m b ay’ a -gid erk en M id illi y e u ğ ra y ıp N am ık K em al'le görüşm ek cesaretin i gösterm esi ne k a d a r ileri bir v atan se v e r oldu ğunu a n la tm a k ta d ır. H a ttâ N am ık K em al’in, H âm id için v a ta n p e rv e rlik te g erek tiğ i k a d a r ileri g itm ed iği hususundaki tarizin e k arşı v e rd iğ i c e v a p ta : (B en m iskin d eğ il, sak in im ; b ir fırsat düşsün de gör
rürsünüz ki h id d et ve şid d etim d e v a rd ır. Ne hacet
asârım ın istipda'da ait cih eteri hiç d e m iskin lik g ö ster mez. F a k a t ben y a v a ş gid iyo ru m . Z ira ko şarsam d ü şe ceğim e em inim , insan düşünce de gö lge gibi, yıld ırım gibi d ü şm eli) d iyo r.
H âm id , h ak ik aten istip d a d a k arşı açtığ ı m ü cad e led e y a v a ş fa k at em in ve d ip lo m a tça yü rü yo rd u . P a d i şahın zulm üne karşı alen en isyan etm iyo rd u , fa k a t (N es- te rn ) ile (S a r d a n a p a l) ile zalim bir p ad işah ın e rg eç ak ıb etin i an latıyo rd u . İstip d ad a karşı açık tan a ç ığ a ç a t m ıyo rd u . fa k at (D uh teri h in d u ) ile esaretin acılık la rın ı
g ö zlerd e v e gö n ü llerd e c an lan d ırıy o r, ( L ib erté ) ile h ü rriyet aşk ın ı k ö rü k lü yo rd u . ( T e z e r ) .ile h alk id aresin i o la n ca a z a m e tiy le yaşatm ıştı.
H âm id , bu ese rle r yü zü n d en h a y li sık ın tılar ç e k m iştir. F a k a t H am id in h a y a tın d a en b ü yü k sefale te uğ- ra d ıg ı zam an v e m ah al  y a n âza sı iken m eclisin ilgası üzerine bir m ü d d et için g ittiğ i V iy a n a ’d a y a ş a d ığ ı andır. ( Ş a iri âzam ) a d lı şiiri, için d e y u v a rla n d ığ ı feci d u ru mu şö yle a n la tm a k ta d ır :
M evki : V iy a n a ,
Bir darbei makûs ile düşmüş o yana,
Hep tersine dönmüştür onun giydiği şeyler..
m ısra la riy le b aşlıy an bu m anzum e şu acık lı b e y itle sona erm ek ted ir :
Cepler delik az çok,
Lakın ne zarar var ki delikten düşecek yok.
F ak at bu sırad a ken d isin e bir ik am etg âh tahsis ed ilm ek su retiyle h id em atı v a ta n iy e tertib in d en de m aaş b a ğ la n ıy o r v e üçüncü d ev red e İstan b ul’dan m ebus seçiliyo r.
H â m id 'in d âh i olup o lm ad ığı, h a y a tın d a d a g a z e te ve m ecm u aların an k e tle rin d e uzun u z a d ıy a m ü n ak a
şalara yo l açm ıştı. H a ttâ k en d isin e g id ilerek dâhi
olup o lm ad ığ ı soruldu. H âm id :
D âhi m isin iz? S u alin e şu cev ab ı v erd i : — H a y ır vâh iyim .
H âm id için çok söz söylenm iş, çok eser y a z ıl m ıştır.
B ilh assa ölüm ünden on dokuz y ıl ev v el ( R ıza 1 evfik ) in, (H âm id ve m ü lâh az atı fe lsefiye si) ad lı 545 sa y fa tutan b ir eseri bu m e y an d ad ır. R ıza T evfik bu k itab ı (F e lse fe d e rsle ri) a d ı a ltın d a n eşrettiği bir eserinin H âm id 'e ait m isallerin d en terkip ettiğin i v e bu
suretle b ir ( étüd a n a ly tiq u e ) vücude getird iğin i
söyler.
Y ığın y ığ ın te a lo jik , ko zm o lo jik ve p isik o lo jik
d o k trin lerle b ir sürü filozofik ve m etafizik teorilerin
b irbirine zıt c e reyan ların ın H â m id 'd e y a p tığ ı tesirleri
tah lil eden bu esere göre H âm id g arp tan an cak bir
h am ule n a k liy a tç ılığ ı yap m ıştır. O na gö re H â m it; Sok-
rat tan, H e rak lit ten, E pikür’ den, D ek art'tan , Şopen-
h aver, Ş eksp ir, G öte, B ayru n ve H ü go ya k a d a r Y u n a nın ve g arb ın bütün m eşh urların ı ta k lit etm iştir. H ele H ü g o 'yu b ir çok y e rle rd e ayn en tercüm e etm iştir.
Y ine ona göre, görüşleri, düşünüşleri ço cu kçad ır v e an cak (v a r lık ) m efhum unun onun ruh un d a u y a n d ırd ığ ı safiya n e h ayretin her zam an tesiri a ltın d a k a l m ıştır. Bunun için d ir ki A lla h ı b ile k ap rislerin e m a ğ lûp b ir büyük çocuk o la ra k tav sif ettiğ in i id d ia etm ek
te ve id d iasın ı H âm id 'in şu b e y itle riy le m isallen d ir-
m ek ted ir :
Çıktın mı huzun kibriyaya ? Bildin mi nedir o tıflıekber ?
Y in e R ıza Tevfik e gö re H âm id , h a y a t m u am m a
sını v e b ilh assa h a y a tın en esrare n g iz in k ılâ b ı olan
ölüm ü an cak b ir m ezar b aşın d a d üşün m eğe b a şla m ış tır. En n ih a yet fik ir v e şiird e ta k litçi, felsefed e a g n o s tiklerin hocası ( P y y h o n ) den ileri gid em em iştir. K i tabın en so n un da açık ça b eyan e d ile n id d ia y a b ak ılırsa H âm id g a rp ta n an cak ç a ta lla y em ek y e m e ğ i getirmiış- tir, fa k at ç a ta l k en d i ic a d ı d e ğ ild ir, bunun için en fazla F ra n sa ’y a b o rçluyuz. H âm id h a k k ın d a k i bu eser üzerinde uzun u z a d ıy a te n k itle re k alk ışm ak b ö y le bir m onografi hududu d ışın d ad ır.
Y aln ız şu k a d a rın ı b elirtm ek y e rin d e olur ki, H â m id bu eserd e s a y fa la rla izah e d ild iğ i şek ild e bir takım m etafizik sistem lerle b ir sürü felsefi eko llerin tesirleri a ltın d a eser verm iş d e ğ ild ir; eğ e r ö yle o lsay d ı sayısı k ırk a u laşan eserlerin i o rta y a k o m ağ a ne zam an ne de im kân b u lab ilird i.
H âm id, kâh d o ğm atizim , kâh n ihilizim , kâh ağ- nostisizim , kâh p ro b ab ilizim ve oportünizim gib i bir takım m udil felsefe p ren sip leri için d e g id eceğ i yolu şaşırm ış ve bu seb ep le bin b ir te zattan bin bir te zad a düşm üş bir filozof ta sla ğ ı gib i m ü ta lâ a ed ilm em elid ir. Biz b u ra d a H âm id i (te fe lsü f) leri b ak ım ın d an d eğil şiir, san a t ve estetik m efh u m ları cep h esin d en tetkik edeceğiz.
H âm id, her şeyd en e v v e l h a y a ta pek b a ğ lı b ir insandı. H a ttâ (M a k b e r) i y a z a rk e n b ile bu b a ğ lılığ ı eld en b ırak m am ış ve onu m ü taak ıp d a ( H acle ) yi yazm ıştır. M a k b erd ek i şu b eyit bu h ak ik atin en açık ifa d e sid ir :
Haktan dilerim hayatı cavit. Eyler beni senkühâk tehdit.
Onun en çok k o rk tu ğu ölüm d eğil, ölüm ün n e ti
cesinde (d e ğ işm e k ) tir. Esasen son g ü n lerin d e b ile
(ö lü m d en ko rkm uyo rum , fa k at iğ ren iyo ru m ) dem işti. M a k b e rd e k i :
( ölsün, fakat etmesin tagayyür )
M ısraı d a bunu a n la tm a k ta d ır. O, ölüm den son- - raki alem d e de y in e bütün zevk ve ih tişam iyle bu m a d di h ay atın tem adisini özlüyordu. En içli ve derin te es
sü rlerin d e b ile o, büyük b ir tezat şairid ir. F ik ret'in
(a v e n g i te sa v ir) in d e b elirttiği gib i (b ü y ü k bir alem i k u llıy y e tı e z d a d ) dır. K âin atı ören te z atlar m ecm uası içinde kendi h isleriyle b aşk a b ir (te z a tla r a le m i) y a r a t m ak istiyo rd u.
H âm id ’in k u v v etli b ir lisan b ilgisi v ard ı. Îstanbul-
da ö ğrend iği F arsçayı T a h ra n ’d a kuv v etlen d irm iş,
k ran sızcayı P aris te, İn gilizceyi L o n d ra d a ö ğrenm işti; A ra p ç a y ı d a hususi okum uştu.
H âm id, hiç şüphesiz ki y aln ız T ürk ed eb iyatın ın d eğil, d ü n ya ed eb iyatın ın şah eser ta n ıd ığ ı e se rle rin d e y a ş a ttığ ı tra jik v a k ’a ve k a h ra m a la rın d a ruhunun aslî h isleriyle u lvî insan lık d u y g u la rın ı terennüm ed iyo rd u . Bu itib a rla H âm id ’in tiy a tro la rın d a n b ir kısm ı ad a p te de olsa o rijin alite b akım ın d an k en d isin e ta k lit edilm ez bir şah siyet kazan d ırm ıştır.
E sasen H âm it, tiy a tro la rın ı sahne için y az m am ış tır. Bunu (şiiri, ak tö rlü k d erecesin e d ü şü rm em ek ) sö- z iy le k en d isi de itira f etm ek ted ir. B ilin d iğ i g ib i b ih assa m anzum p iy e sle r b ir tak ım ta k a y y ü tle r için d e h is ve fikir fe d a k â rlığ ı ister. H alb u k i H â m id ’in b az ı tiy a tro la rın d a ise b ir şah ıs b ir p e rd e d e s a y fa la r la ko n uşm ak m e cb u riyetin d ed ir. Onun için sah n e te k n iğ in e en m u
v a fık eseri (T e z e r) dir. F a k a t (T ir a d ) d ed im iz bu
uzun h ita b e le r 1 7 inci asır g arp tiy a tro te k n iğ in d e de gö rü lm ek ted ir.
H â m id ’in nesri d e n âzım ı k a d a r k u v v e tlid ir. M e se lâ (T a r ık ) d an şu p a rç a her zam an k u v v e tli b ir nesre m isal g ö sterilec ek k a d a r y e n id ir :
E ndülüs h ü k ü m d arların ın hâzinesi için d esin T a
rık ! Sen n ered en g elip n ere d e durm uşsun ? A zim etin ne ta ra fa ? Sen ta ... S u riy e ’ den g elip T u le y ta le d e d u r muşsun. Y arın san a b ir fatih d iy e c e k le r. B u n u n la b e ra b er sen b ir k u lü b ed en çıktın, b ir s a r a y h azin esin d e- sin, y a rın b ir m e zara girecek sin . Ş u gözünün önünde p a rıl p arıl y a n a n ş e y le r n e d ir? B ir tak ım h ü k ü m d aran ı - m azinin sernigün olm uş efserleri ! O k ıra lla r ı teşhis eden ta ç la r senin pen çen d e, ik tid a rın ın k em alin e yirm i beş b urhan, y irm ib eş şah it ! B ununla b e ra b e r e y serd arı g alip , sen y a ln ız tü rb ed arsın . Bu ta ç ların esh ab ı o lan
h ü k ü m d aran a im tisal e tm e! O nlar g a fil v e m ağru r
im işler. Z ü lce lâlin k u d retin i, b eşerin aczin i, zam an ın
in k ılâb ın ı düşün m eıp işler. Sen o n ların s a r a y ı sa lta n a tı na gird in , h azin ei serv etin e m a lik o ldun, d efin ei esra rını keşfettin. R o d rik san a o n ların istik b alin i gö sterd i. Sen de o n la ra R o d rik in âtisin i ta sv ir ediyo rsun .
İşte k o ca b ir m illetin alem i istik b ali a y a ğ ın ın a l tın d a y u v a rla n ıp du ru yo r. İşte d a h ild e cere y an eden n eh riik b a le b ir b a şk a m ecra açıld ı. Bu d a m ah za senin g etird iğ in in k ılâp ile açıld ı. B ununla b e ra b e r sen hiç b ir şe y d eğilsin , B in z iy y a d ! Sen m ü cerred hiçsin.
Ne olur R ab b im b a n a d a b iraz guru r g else, gurur ile çıksam çıksam d a sonra b ird en b ire düşüp ne k a d a r aciz, ne k a d a r ik tid a rsız b ir m ah lûk oldu ğum u b ir k ere d a h a öğrensem . O ku, B in z e yyad , o k u ! Şu efserlerin her biri b ir h ü kü m d arı b ed b ah tın sergüzeştidir. Oku, İbni N aşirin k ö le s i!)
S o n ra (M a k b e r) in m u k ad d em e si de en güzel b ir ( m ensur şiir ) ö rn eğid ir :
( M akb er, m ak b er d eğ il b ir türbe, b ir türbe d e ğil b ir m âb et, b ir m âb et d eğ il b ir küre, b ir kü re d eğ il b ir F ezay ib i intiha o lm alıy d ı. H alb u k i b ir m ak b er b ile d e ğ il!..
M akb er, n uriilâh inin ind iği, fikri in san iyetin ç ık tığı b ir m in b er o lm a lıy d ı, m a k b er b ir m ah şer o lm a lıy d ı. )
H âm id h ak k ın d a esaslı h üküm ler v ereb ilm ek için onun en çok tenk it ed ilen ta ra fla rın ı in celem ek d a h a fa y d a lı olur.
H â m id ’in (D iv a n e lik le rim ) (s a h r a ) , (sab rü se-
b a t ) ve (m a c e r a y ıa ş k ) g ib i ilk eserleri ken d isin e şöh
ret tem in e d e c e k ç a ğ d a y a z ılm a d ığ ı gib i o k a lite d e
d e d eğ ild ir. B u n lar 20 - 23 y aşların ın m ahsulü dür.
64
K eza (L ib e r t e ), (N e ste re n ), ( D u hterihindu )
gib i e se rle ri ise id e a li y o lu n d a y a z ılm ış e se rle rd ir. B u n u n la b e ra b e r bu eserlerin d e T ü rk şiirin in iç v e şekil b ak ım ın d an y e n ilik in k işa fın d ak i b ü yü k ro lleri in k â r edilem ez.
F a k a t H â m id ’in ( M a k b e r ) le b a şlıy a n b ü yü k şöhreti ve bu h a k lı şöhretin şiir ve san a t b ak ım ın d an u y a n d ırd ığ ı b ü yü k a k isle r o n a h ak ik i şah siye tin i s a ğ lam ıştır.
( M ak b er ) d en sonra ( H a cle ) , ( ö lü ) ,
( B u n lar odur ) , ( T a y f a la r geçid i ) g ib i m anzum
v e d iy a lo ğ ta rz ın d ak i ese rle r H â m id ’in y a ş a d ığ ı hep o d erin v e düşündürücü teessür h a y a tın ın bütün b en liğin i saran elem leri, isy a n la rı, fe v e ran ları, fe ry a tla rı, te s e lli leri, ü m itsizlik leri v e in a n ışları d ile getirm iştir.
H â m id ’e şöhret tem in ed e n ese rle ri a ra sın d a (Eş- b e r) in de b ü yü k hissesi v ard ır.
•4i
Bu s a y d ık la r ım ız d a n 'b a ş k a (C u n u n ıa ş k ), N am ık K em alin (Z a v a llı Ç o cu k ) p iy esin e n azire o lan ( İçli kız ) , (T a r ık ) ın z e y li olan (İ b n im u sa ), (A b d u lla h u s-
s a g ir ), (N a z ife ), (B ir safilin te s e llis i), (Z e y n e b ),
(V a ld e m ) , (İlh am ı v a t a n ) , ( Y a d ig â r ıh a r p ), (R u h la r ) , (Y a b a n c ı d o s tla r ), ( A r z ile r ) , (İ lh a n ), v e z e y li olan (T u r h a n ), (K a h p e ) v e y a h u t (B ir sefilen in h a s b ıh a li), (B â lâ d a n b ir ses) v e son eseri o lan ( H a k an ) g e re k nesir v e nâzım , g erek se p iy e s v e d ram itib a riy le m uh telif k ıym et ö lçüleri ta şıy an eserlerd ir.
( C ununı a ş k ) v e ( L ib erte ) p iy e sle ri ile (İbni M u sa) nın m anzum p arçası hece v e z n iy le yaz ılm ıştır. (B â lâ d a n b ir ses) k a fiy e li n esir ta rz ın d ad ır. N esteren m ısrala rı 1 I h eceli o lm a k la b e ra b e r vezin siz fa k a t k a
fiyelid ir. B azı m ü n ak k iterin H â m id ’in e se rle rin d e v e
zin, k a fiy e , d o ld u rm a m ısra la rla zo ra k i te z a tla r k a b i
lin d en b ir çok a k s a m a la r o ld u ğu n u ile r iy e sü rm eleri
y in e bu m ü n ak k itlerin d ü ştü k leri h a ta la rd ır.
Ç ünkü b ö y le zan n ed ilen k ısım la r hiç b ir zam an vezin ve k a fiy e zaru retin d en d eğ il, b ilâ k is şairin b ü yü k sarsın tılar k arşısın d a düştüğü d erin yesin a k tü alitesin e sa d ık k a lm a k istem esin d en d ir. B u n ları a y r ı b ir m a k a le d e izah ed ceğiz.
( H az ve elem ) gib i m ü şterek b eşe rî d u yg u ların
bir sa n a tk â r h a y a tın d a d erin leşen izlerin in v e onun
ruh h a le tid e u y a n d ırd ığ ı tah assüs v e h eyeca n atm o sfe rinin sa n a tk â rı d a im a bu g ib i g arip b ir arzu v e iştiy a k
h âlesi için d e b ö y le b ir sü rrealizm e sürüklem esi y in e
b ir san at h âd isesid ir.
B üyük H â m id ’i v e eserlerin i g a rp ta k i b en zerle riy le k ıy a sla m a k , bize onun b ü yü klü ğü n ü b ir k a t d a h a an la ta c a k tır.
Bunun için H â m id ’in e se rle riy le , garb ın tanınm ış şair ve tra je d i d âh ilerin in eserlerin i g ele c e k y az ım ız d a in celeyeceğiz.
Bu eserlerin ta h lilin d e d e g ö rü lecek tir ki, H âm it, V ik to r H ügonun, ( B o d ler ) h a k k ın d a sö y le d iğ i gibi şiire yen i b ir fe ry a t k a ta n v e şiir d eh asın ın şah ik asın a erişeb ilen b ü yü k b ir şaird ir.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
