S ig a ra n ı n Sağlık ve Beslenme ile İ l i ş k i s i
D i İvin Kara han*
G iriş
İlerlem iş to p lu m la rın b u g ü n için, sosyal, ru h sa l ve b e sle n m e y ö n ü n d e n en önem li s o ru n la rın d a n b ir tanesi de, k ey if v erici m a d d e le r in k u lla nılm asıdır. B u n la rd a n en çok k arşılaşılanı sig a ra d ır.
T o p lu m u n ekonom ik gelişmesi ve yüksek y a ş a m a s ta n d a r tl a r ı n a kavuşm ası gibi ilerlem eler, b azı h a s ta lık la rd a çok ö n e m li k o ru y u c u faktör olabildiğ i gibi, b azı k ö tü a lışk a n lık la rın k a z a n ılm a s ın d a d a hazırlayıcı fak tö r ro lü o y n ar.
S ig ara içm e de k azan ılm ası isten m eyen , z a r a r la r ı b u g ü n ç o ğ u kimse ta ra fın d a n k a b u l edilm iş b u lu n a n ve değişen y a ş a m a k o ş u lla rın ın in sa n la ra k a z an d ırd ığ ı a lışk a n lık la rd an b irid ir.
Bu kötü alışkanlığın y a p a ca ğ ı z a ra rla rın herk es ta r a f ın d a n b ilin mesi özellikle a rz u edilen b ir h u su sd u r.
T arih çe
O n a ltın c ı yüzyıl b a şla rın d a , Y eni D ü n y a d a n d ö n e n le rin , İ s p a n y a ve İn g ilte re ’ye tü tü n ü ilk g etirişlerin den h em e n so n ra, tü tü n k u lla n m a n ın in san sağlığı için fay d a ve z a ra rla rı ta rtışm a k on u su o lm a y a b a ş la m ış tır.
T ü tü n ta rım ın ın ve ü retim in in artm ası ve sig a ra e n d ü s tris in in k u ru lm ası ile, sigara tiryakiliği d e y a y ılm a y a b a şla m ıştır.
S ig a ra n ın sağlıkla ilgisinin b ir a ra ş tırm a k o n u su o lm a sı a n c a k 20. yüzyıl b aşla rın a rastlar.
1950-1960 yılları a ra sın d a y a p ıla n ep id em iy o lo jik a r a ş t ır m a l a r l a 1 sig a ra n ın özellikle akciğer k anseri ve k a rd iy o v a sk ü le r h a s ta lık la r b a k ı m ın d a n sağlık için önem li z a ra rla rı o ld u ğ u ilâ n e d ilm iştir. B u n a r a ğ m e n , sig a ra sü rü m ü n ü a rttıra n reklâm ve p ro p a g a n d a d a n v a z g e ç ilm e m iş tir. * A n k a r a Y ü k se k ih tis a s H a s ta n e s i D iy etisy en i.
B E S L E N M E V E D İY E T D E R G İS İ 1 3 3
S ig a r a n ın Z a r a r lı E tk ile r i
G enellik le sig a ra n ın n ik o tin ve k a tra n m ik tarları ile sağlık için zararlı etk ileri a ra s ın d a b ir ilişki b u lu n d u ğ u k ab u l edilir. 15 mg. dan az katran ih tiv a e d e n s ig a ra la rın sağlık için d a h a az z a ra rlı oldukları ileri sürül m ü ştü r.
F a z la s ü rü m ü o lan b azı y a b a n cı sig araların nikotin ve katran m ik ta rla rı T a b lo I de g ö ste rilm iştir.1
TABLO I
B a z ı Y a b a n c ı S i g a r a l a r ın N ik o t in v e K a t r a n M ik t a r la r ı
S ig a r a n ın a d ı N ik o tin K a tra n
K e n t F iltr e li 1 .0 9 1.40
P h il ip M o r ris (F iltre siz ) K in g Size 1 .4 5 2 2 .7 0 P h il ip M o r r is (F iltre li, K . Size) 1 .2 7 18.90 L u c k y S tr ik e (F iltre siz ) 1 .5 5 2 6 .4 0 L u c k S tr ik e (F iltre li, M e n to llü ) 1 .2 2 2 0 .7 0
K o o ls (F iltre siz ) 1 .8 4 2 6 .3 0
VVinston (F iltre li K . Size) 1 .2 9 2 0 .4 0
VVinston (1 0 0 m m ) 1 .7 4 2 6 .7 0 C a m e l (F iltre li) 2 4 .2 0 1.39 1.36 1 .60 1.56 S a le m , (F iltre li) 2 1 .1 0
P a ll M a i l (F iltre siz , K . Size) 2 7 .1 0 P a ll M a i l (F iltre li K . Size) 2 3 .1 0
S ig a ra n ın o rg a n iz m a n ın b ir çok yerine etkisi vardır. Fakat en önem lisi ak ciğ er ve dolaşım sistemi üzerine olanıdır.
Sigaranın akciğer üzerine etkisi: S igaranın solunum sistemindeki ilk etkisi k e n d in i öksürükle belli eder. Ö n ce k u ru başlayan öksürük sonunda y e rin i b a lg a m lı öksürüğe terk eder. S olunum y ollan ve sigara dum anının etkisi b ir çok a ra ştırm a c ı için konu olm uştur. Sigaranın sebep o uğu fazla sekresyonun, akciğerin n o rm a l olarak kendi kendini sterilize etme k a b iliy e tin i b o z d u ğ u k a b u l edilm iştir.2
Bir d iğ er gözlem de de sigara d u m an ın ın sigara içm eyen veya d a h a evvelce içip te bırak m ış o lan kim selerde bir takım solunum yolları b o z u k lu k la rın a sebebiyet verdiği görülm üştür. Sigara d u m an ın a m aruz b ıra k ıla n sekiz kişi üzerin d e y a p ıla n bu gözlem de ilk önce solunum ra h a t sızlıkları ikinci h a fta d a ise sünüs baş ağrıları görülm üştür. Dolayısıyla sig a ra d u m a n ın ın b azı hassas kişilerde b irtakım rahatsızlıklara ve ıs tıra p la ra sebep o ldu ğ u zan n ed ilm ek ted ir.3
134 S İG A R A N IN S A Ğ L IK V E B E S L E N M E İL E İ L İ Ş K İ S İ
Son otuz yıld a kronik b ronşit ve p n ö m o n id c n ö lü m o ra n ı s ig a ra tü k e tim in in en fazla olduğu A .B .D ., İn g ilte re, ve F in la n d iy a ’d a b a ş ta gelm ektedir. E pidem iyolojik a ra ştırm a la r, h e r üç ülk ed e k ro n ik a k c iğ e r h a sta lık ların ın sıklığı ile sigara tü k etim in in d ire k t b ir ilgisi o ld u ğ u n u gösterm ektedir. İn g iltere ve G aller için b ild irile n son r a k a m la r b a z ı çevre koşulları içinde sig ara içm enin d a h a d a k ö tü etkisi o ld u ğ u n u o rta y a k o ym ak tad ır. İstatistik ler gösterm iştir ki sig a ra k u lla n a n la r d a h a v a kirliliği etkisini d a h a fazla g ö ste rm e k ted ir.2
Sigaranın Dolaşım Sistemi Üzerine E tkisi: S ig a ra n ın s o lu n u m sistem i üzerine olan etkilerin den başka k alb h a s ta lık la rın d a d a etkisi o ld u ğ u bilinm ektedir.
M iyokard in fark tü sü n d e sig aran ın esas z a ra rlı kısm ı n ik o tin d ir. N ik otinin b u ra d a k i etkisi k o ro n erler ü ze rin d e d ire k t b ir e tk id e n z iy a d e kan pıhtılaşm asını a rttırıc ı ve k a n d a serbest y ağ a sitle rin i y ü k se ltic i etkisi ile ilgili g ö rü lm e k te d ir.4 D en ey ler sonucu sig a ra tir y a k ile r in d e p lazm a lipit seviyesinde yükselm e, k a n ın k o a g ü la s y o n u n d a a r tm a , fib rin o litik aktivitede a z alm a g ö rü lm ü ştü r. 64 g ö n ü llü ü z e rin d e y a p ı
la n deneylerde çok sigara içen lerd e kollesterol ve p r e b e ta lip o p ro te - in lerin in önem li derecede yükseldiği tesb it edilm iştir. P r e b e ta lip o p ro - teinlerin in özellikle erkeklerde d a h a fazla b ir artış g ö sterd iğ i te sb it e d ilm iş tir. Serum kollesterol ve fosfolipit seviyelerinin sig a ra n ın etkisiyle d a h a çok k a d ın la rd a a rttığ ı tesb it edilm iştir.
Ö zellikle 50 yaşın a ltın d a k i k a d ın la rd a sig ara, isk em ik k a lb h a s ta lık ların a karşı o lan d iren ci k ırm a k ta d ır.5
A n k a ra Yüksek İh tisas H a stan e sin d e k o ro n e r h a sta lığ ı o la n ve o lm ayan sigara tiry ak ilerin d e, sig ara içim in in b a z ı a k u t te s irle rin i incelem ek am acıyla b ir çalışm a yapılm ış, y a p ıla n k a rş ıla ş tırm a d a , ip tid a i seviyelerin koronerli h a s ta la rd a genellikle yüksek b u lu n d u ğ u ve s ig a ra içim inin ak ab in d e bilhassa trig liserit seviyelerinde d ik k a te d e ğ e r a rtış la r olduğu g ö rü lm ü ştü r.4
S igara ve B esle n m e
D a h a önce de b elirtild iğ i gibi sig a ra n ın sağlıkla ilg isin in a ra ş tırılm a s ı çok yeni ta rih le re d a y a n m a k ta d ır. Bu se b ep ten d o lay ı b u k o n u b ir ço k araştırm acıy ı h a lih a z ırd a m eşgul etm e k te d ir. B u n la rd a n b ir ta n e s i de sigara ile şeker tü k etim i a ra sın d a b ir ilişki o lu p o lm a d ığ ıd ır. U ç a y rı g ru p ü zerin d e y a p ıla n a ra ş tırm a ile şöyle b ir so n u c a v a rılm ıştır. Ç o k sigara içenler diğer kim selere o ra n la d a h a fazla sıcak m e ş r u b a t t ü k e t m ekte ve b u n a bağlı o lara k d a şeker tü k e tim le ri fazla o lm a k ta d ır .6 (çay, kahve, kak ao gibi içecekler genellikle şekerle iç ild iğ in d e n fa z la tüketild ik leri ta k d ird e şeker alın ım ı d a a rtm a k ta d ır.)
B E S L E N M E VF. D İY E T D E R G İS İ 1 3 5
A y rıc a b u ilişki, sig ara tiry ak ilerind e ta t d u y u m un un azalmış olm ası m ü m k ü n o lab ileceğ in d en şeker tüketim i de artıyor şeklinde a ç ık la n a b ilir.
B u n d a n önce y a p ıla n b ir a ra ştırm a d a , alkol tüketim i ile sigara içme a ra s ın d a b e ra b e rlik o ld u ğ u , alkol ala n ların % 83 ünün sigara içtiği, s ig a ra iç e n le rin % 60-70 in in sigara etkisiyle alkol alm aktan hoşlandık la rı s o n u c u n a v arılm ıştır. Farm ak o lo jik b ir etkiyle sigaranın hipogli sem iye sebep o ld u ğ u n a veya şeker ihtiy acın ın a rttığ ın a dair hiçbir delile r a s tla n m a m a k ta d ır.
A ra ş tırm a c ıla rd a n b a z ıları iskem ik kalb hastalıklarıyla şeker alın m ası a ra s ın d a ön em senecek b ir b a ğ la n tı olm adığını fakat sigaranın bu h a s ta lık ta ö n e m li b ir fak tö r o ld u ğ u n u gösterm ektedirler.7 B undan başka çok fazla sak k aro z a la n erkeklerle alm ıy an lar arasında, tü tü n tüketim i y ö n ü n d e n b a riz b ir fark görülm ediği bu id d ian ın kadınlarda çok geçerli o ld u ğ u söy len m ek ted ir.
S ig a ra içm ey en k a d ın la rd a erkeklere o ranla plazm a vitam in C k o n s a n tra sy o n u d a h a yüksektir. Yaş ilerledikçe her iki cinsiyette de bu k o n s a n tra sy o n d a düşm e g ö rü lü r. K a d ın ve erkeklerdeki plazm a vitam in C diişüş çizgisi b irb irin e p a ra leld ir. Bu düşüş her iki cinsiyet içinde aynıdıı.
P la z m a v ita m in C k onsantrasyonu, sigara içen erkeklerde hiç içmı- y en le re o ra n la b a riz b ir şekilde d üşüktür. 60 yaş civarında her üç gu r u b u n (yeni içen ler, az içenler, hiç içm eyenler) plazm a vitam in C d e ğ e rleri ay n ıd ır.
Az vey a çok içen g ru p ta , p lazm a vitam in C düzeyi erkekleıde ka d ın la r a o ra n la d a h a d ü ş ü k tü r.9 H iç sigara içm eyen ve sigara tiryakisi o la n la rd a y a p ıla n a ra ş tırm a d a tiryakilerin plazm a vitam in C düzeyinin d ü şü k ve y ü k lem e testlerin d e d a h a az vitam in C biriktiı dikleıi göıül- m ü ş tü .10 P la z m a k o n sa n tra sy o n u n d a olduğu gibi lökosit konsantras y o n u n d a d a k a d ın la rd a , erkeklere oran la vitam in C yüksektiı. Sigara tiry a k ile rin d e , sig ara içim ine bağlı olarak, lökosit vitam in C konsant ra sy o n u b a riz b ir şekilde azalm ıştır. B undan başka kad ın laıa n azaran e rk e k lerd e lökosit seviyeleri d a h a d ü şü k tü r.9
D iğ er ta ra fta n , 12 sig ara tiryakisine ağız yoluyla iki öğün L -tıip - tofan yüklem esi y a p ıla ra k , yüklem eden önce ve sonra, triptofan ve niasin m etab o lize a rtık la rın ın id ra r yoluyla atılım ı ölçülm üştür. Bu test, tiry a k ile r sigarayı üç hafta için bıraktıkları ve tekrar başladıkları h e r iki süre için d e yapılm ıştır.
Ö lç ü le n m etab o lize artıkları, kinıirenin, hidroksikinürenin, kinü- ren ik asit, glu k o rin id , N -m etilnikotinam id, N -m etil 2 piridon-5 kar- b o k sa m id d ir.
1 3 6 S İG A R A N IN S A Ğ L IK V E B E S L E N M E İL E İ L İ Ş K İ S İ
A setilkinürenin atılım ın d ak i çelişiklik d ışın d a d iğ e r m e ta b o liz e a rtık la rın ın hiç b irin d e önem li b ir değişm e ö lçü lm e m iştir.
Bu çalışm aya ek o larak o rta la m a 9.5 sened en b e ri g ü n d e 15 s ig a ra içen 17 erkek tiryaki ve 13 sigara içm eyen erkekte y a p ıla n g ö z le m le r, b u m etabolize a rtık la rın d a farklılık gösterecek y e te rli b ir d e lil v e rm e m iştir. B una rağ m en eldeki bu bilgiler, sig ara ve m esan e k a n s e ri a r a s ın d a d ü şü nü len ilişkiyi çü rü tm em iştir. D a h a b ir çok ç a lış m a n ın y a p ılm a s ı gerek m ek ted ir.11
G ebelik ve Sigara
R o v e n h o ld ,12 an n en in gebelik süresinde sig ara alışk a n lığ ın ı s ü r d ü r m e sinin fetal dönem de bebek ö lü m lerin e sebeb iyet v e rd iğ in i, y a n i b u iki şeyin b irbirin e bağlı o ld u ğ u n u id d ia ed erk en , C o m sta c k ve L u n d i n 13 ölü doğum o ran ın ın sigara tiryakisi a n n e le rd e d a h a çok o lm a s ın a r a ğ m en, b u n a d a h a ziyade p re n a ta l ve p o stn a ta l d ö n e m d e k i çevresel v e y a kişisel endişe ve k ay gıların sebep o ld u ğ u n u sö y le m e k te d irler.
P re m a tü re doğum sıklığı, gebeliği esn asın d a sig a ra içen a n n e le rd e içm eyenlere o ran la 2,5 defa d a h a yüksektir. A ynı şekilde s ig a ra içen annelerde, fetüsün ağırlığı d a h a azd ır. Y a p ıla n b ir a r a ş tır m a d a ; d o ğ u m esnasında 97 k ad ın d a n alın a n p lase n tad a , a ry lh id ro k a rb o n h id ro k sila z aktivitesi tayin edilm iştir. Bu k a d ın la rd a n 46 sı g e b e lik le ri sü re sin ce günde 2 ile 40 sigara içm ekte, 51 i ise hiç içm e m e k ted ir. S ig a ra içm iş olan k a d ın la rd a , plasen tay a a it a ry lh id ro k a rb o n h id ro k sila z d ü z e y in d e önem li b ir artış b ulu n m u ştu r.
F a k a t yine de doğum ağırlığı, p re m a tü re ve ö lü d o ğ u m la rla , a ry l h id ro k a rb o n hidroksilaz aktivitesi a ra sın d ak i ilgi kesin o la ra k b ilin m em e k te d ir.14
Sonuç
B ugün için ilerlem iş to p lu m la rın en önem li so ru n la rın d a n b iri d e k e y if verici m ad d elerin kullan ılm asıd ır. T o p lu m u n ek onom ik gelişm esi ve yüksek yaşam a s ta n d a rd la rın a k av uşm a gibi ilerlem eler, b a z ı h a s ta lık lard a çok önem li ko ru y u cu fak tö r olab ild iğ i gibi b azı k ö tü a lış k a n lıkların k azan ılm asın d a d a h azırlay ıcı fak tör ro lü o y n a m a k ta d ır.
S ig ara d a, kazanılm ası isten m iy en ve in sa n la ra b a z ı z a ra r la rı d o k u n a n kö tü alışk an lık lard an b ir tanesidir.
S ig aran ın sağlıkla ilgisinin b ir a ra ş tırm a konusu olm ası a n c a k y ir m inci yüzyıl b a şla rın a rastlar. A ra ştırm a la rın b a ş ın d a n b e ri s ig a ra n ın z a ra rla rın d a n bahsedilm esine rağ m e n , sig ara sü rü m ü n ü a rttır a c a k re k lâm ve p ro p a g a n d a la rd a n vazgeçilm em iştir.
B E S L E N M E V E D İY E T D E R G İS İ 1 3 7
S ig a ra n ın , özellikle akciğer kanseri ve kardiyovasküler hastalıklarda en z a ra rlı e tk e n le rd e n b iri o lara k ilân edilmesi yanında, gebelikte ve a lm a n besin m a d d e le rin in b a z ıların ın v ü c u tta kullanılm asını engellemek y ö n ü n d e n d e z a ra r la rı v a rd ır.
G en ellik le sig a ra n ın nik otin ve k a tra n m iktarları ile sağlık arasında b ir ilişki o ld u ğ u k a b u l edilm ek ted ir. 15 mg. d an az k atran ihtiva eden s ig a ra la rın d a h a az z a ra rlı o lduğu ileri sürülm ektedir.
H a li h a z ırd a sig a ra n ın bazı zararlı etkileri, saptanm ış olmakla b e ra b e r, a ra ş tırm a la rın çoğu kesinlik kazanm am ıştır.
B eslenm e ile ilgisi d ire k t değildir, yalnız sigara içiminin etken o ld u ğ u ö n e s ü rü le n bazı hastalık lar diyet tedavisini gerektirm ektedir.
K A Y N A K L A R
1. K a y m a k ç a la n . Ş . : D ü n y a S ig a ra ve S ağlık K o n feran sı, A nk. Ü . T ıp Fak. M e c m u a s ı, 21, 3 : 1002-1004, 1968.
2 . D a lh o m n , T . : I n V iv o a n d V itr o C iliotoxic Effect o f T o b acco Sm oke, Environ m e n t a l H e a lth , 5, 2 1 : 633, 1970.
3 . S a v e l, H . : C lin ic a l H y p e rse n sitiv ity to C ig a re tte S m oking, E n v iro m en tal H ealth . 2 1 : 146, 1970.
4 . G ö k se l, S .: K o r o n e r H a sta lığ ı ve S ig a ra , A nk. Ü . T ıp F ak . M ec. 2020: 458-462, 1967.
5 . P o z n e r, H . : E ffect o f S m o k in g o n B lood C lo ttin g a n d L ip it a n d L ipoprotein L e v e ls, L a n c e t, 2 0 : 1318-1321, 1970.
6 . B e n n e t, A . E .: S u g a r C o n su m p tio n a n d C ig a re tte Sm oking, L an cet, 1: 1011 1014, 1970.
7 . M c M illia n , O . P ., M c K e a n , H ., P o rk , H . : S u g a r C o n sum ption a n d Isckhem ik H e a r t D isease, L a n c e t, 2 : 1049, 1968.
8 . Y u tk in , J . : M o r e a b o u t S ucrose a n d A therosclerosis, N u tritio n T o d ay , 3,5: 15, 1970.
9 . B ro o k , M . a n d G rim sh a w , J . J . : V ita m in C C o n cen tra tio n o f P lazm a a n d Sex o f H u m a n s , T h e A m e ric a n J o u r n a l o f C lin ical N u tritio n , 21: 1254, 1968. 10. P e llie te r, O .: “ S m o k in g a n d v ita m in C Levels in H u m a n s, “ T h e A m erican J . of
C lin ic a l N u tr itio n 11: 1259, 1968.
1 1 . Brovvn, R . R . P ric e , I. M . B u rn ey , S. W . F ried ell, O . H : E xcretion of T ry p to p h a n M e ta b o lite s b y M a n , C a n c e r R esearch . 30: 611-614, 1970.
12. R a v e n h o ld , R . T . L evinski, M . J . N ellist D. J . T a k in ag e, M .: Effect o f S m oking u p o n R e p ro d u c tio n . A m e ric a n J o u r n a l o f G ynecology 96: 267-281, 1961. 13. C o m sta c k , G . W . L u n d in , F. E .: P a re n te ra l S m oking a n d P e rin a ta l M o rta lity
A m e ric a n J o u r n a l o f G y n eco lo g y 9 8 : 708, 1967.
14. N e b c r t, D . W . VVinher, J . G elb o in , H . V .: A ry llıid ro carb o n H y d ro x ilase A ctivity in H u m a n P la c e n ta F ro m C ig a re tte Sm oking an d N onsm oking W o m en . C a n c e r R e s e a rc h . 2 9 : 1763, 1969.
