Türkiye’de Eczac›l›k Alan›nda Lisansüstü E¤itiminin
Bugünü ve Gelece¤i
Postgraduate education in pharmacy in Turkey today and future Ya¤mur K›l›çda¤›, Gülbin Özçelikay
Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi, Eczac›l›k ‹flletmecili¤i Anabilim Dal›, Ankara
Ü
Ü
lkemizdeki eczac›l›k fakültelerinin ana amac›, lisans ve lisansüstü düzeyde, eczac›l›k ve sa¤l›k sektörü-nün gereksinim duydu¤u her alanda, nitelikli insan gücünü yetifltirmektir (“Ankara Üniversitesi Eczac›l›kFakül-tesi Vizyon-Misyon”, 2016). Lisansüstü e¤itim ve ö¤retim, yüksekö¤retim kurumlar›n›n ihtiyac› olan gelece¤in ö¤retim üyelerinin ve araflt›r›c›lar›n›n yetifltirilmesi; ülkelerin teknolo-jik, ekonomik ve kültürel geliflmeleri ile ilgili sorunlara çözüm
Türkiye’de lisansüstü e¤itim, Cumhuriyet öncesi kurulan Eczac›l›k Oku-lu’nda bafllam›flt›r. Ancak eczac›l›k fakülteleri kurulmaya baflland›ktan sonra, ilk doktora tezi ‹stanbul Üniversitesi’nde yap›lm›flt›r. Bu çal›flma-da, Türkiye’deki eczac›l›k alan›nda lisansüstü ö¤retim yapan programlara ve üniversitelere göre mezun ve mevcut ö¤renci say›lar› da¤›l›m› belirle-nerek, gelecekte eczac›l›k fakültelerinin akademik personel ihtiyac›n› kar-fl›lama durumlar› tart›fl›lacakt›r. Bu çal›flman›n materyalini, Türkiye’de eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren sa¤l›k bilimleri enstitülerinden al›nan veriler ve eczac›l›k fakültelerinden al›nan mevcut akademik perso-nel da¤›l›mlar› oluflturmaktad›r. Eczac›l›k alan›nda bugüne kadar, en faz-la lisansüstü mezun veren üniversite, Ankara Üniversitesi; 2016 y›l› itiba-ri ile en fazla lisansüstü ö¤rencisi olan üniversite ise Marmara Üniversite-si’dir. En fazla lisansüstü e¤itim veren program Farmasötik Kimya, flu an-da en fazla ö¤rencisi olan ise Farmakognozi Anabilim Dal›d›r. 2007 y›l›n-da eczac›l›k alan›ny›l›n-da lisansüstü ö¤renci say›s› 763 iken 2016 y›l› May›s ay›nda 3608’e ulaflm›flt›r. Mevcut akademik personel da¤›l›m›na bak›ld›-¤›nda ise yeni aç›lan ve aç›lacak eczac›l›k fakültelerine akademik personel yetifltirmenin acil ihtiyaç oldu¤u görülmektedir. Türkiye’de 2023 y›l›nda 9500 eczac› fazlal›¤› olaca¤› düflünüldü¤ünde, yeni eczac›l›k fakültelerinin aç›lmamas›, üniversitelerin eczac›l›k fakültelerinde özellikle ihtiyaç olan yeni lisansüstü programlar›n aç›lmas› ve mevcut lisansüstü e¤itim prog-ramlar›n›n niteli¤ini art›rmak üzere teflvik edici önlemlerin al›nmas› ge-rekmektedir.
Anahtar sözcükler:Eczac›l›k, lisansüstü e¤itim, ö¤retim üyesi.
Postgraduate education in Turkey started with the establishment of the School of Pharmacy, which was established before the Republic period. However, the first doctorate thesis was done in the Istanbul University of pharmacy faculties started. In this study, the distribution of graduates and current student num-bers in faculties, programs and universities in Turkey in the field of pharmacy will be determined and the academic staff requirements of pharmacy faculties will be discussed. The material for this study comprises of the data from health sciences institutes in Turkey that provide postgraduate education about phar-macy and the distributions of current academic staff obtained from Faculties of Pharmacy. To date, the most postgraduate education has been provided by the Ankara University of Faculty of Pharmacy and the faculty with the highest number of postgraduate students is the Marmara University of Faculty of Pharmacy as of 2016. The program with the highest number of postgraduate education is Pharmaceutical Chemistry while the Department of Pharmacognosy has the highest number of students at present. While the number of postgraduate students in the field of pharmacy was 763 in 2007, today it has reached 3608. When considering the current distribution of aca-demic staff it is evident that there is an urgent need to train acaaca-demic staff in newly opened faculties of pharmacy and those to be opened. Considering that 9500 pharmacists in Turkey are expected to increase in 2023, it may be advis-able not to open new pharmacy faculties, to open new graduate programs specifically needed in the pharmacy faculties of universities, and to take meas-ures to encourage the quality of existing post-graduate education programs.
Keywords:Academical personal, pharmacy, postgraduate education.
‹letiflim / Correspondence: Prof. Dr. Gülbin Özçelikay Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi, Eczac›l›k ‹flletmecili¤i Anabilim Dal›, Ankara
e-posta: gozcelikay@ankara.edu.tr
Yüksekö¤retim Dergisi 2018;8(2):200–206. © 2018 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Ocak / January 19, 2017; Kabul tarihi / Accepted: Temmuz / July 28, 2017 Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: K›l›çda¤›, Y. ve Özçelikay, G. (2018). Türkiye’de eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itiminin bugünü ve gelece¤i. Yüksekö¤retim Dergisi, 8(2), 200–206. doi:10.2399/yod.17.023
Özet Abstract
getirilmesi amac› ile yap›l›r (Özçelikay, 2007). Lisansüstü e¤i-tim; yüksek lisans, doktora ve sanat dallar›nda yap›lan sanatta yeterlik programlar›ndan oluflmaktad›r.
Ülkemizde, lisansüstü e¤itim, yüksekö¤retim kanunu ve buna ba¤l› olarak haz›rlanm›fl lisansüstü e¤itim ö¤retim yö-netmeli¤ine göre yap›lmaktad›r (T.C. Resmi Gazete, 2016). Yüksek lisans e¤itiminin organizasyonu, 1981 y›l›na kadar fa-kültelerin bünyesinde ve yönetiminde yap›l›rken, 6 Kas›m 1981 tarihinde yürürlü¤e giren 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’nun 50. Maddesi gere¤i üniversite yönetimine ba¤l› enstitülere verilmifltir. Bunun ard›ndan 20 Temmuz 1982 ta-rihinde ç›kart›lan “41 say›l› Yüksekö¤retim Kurumlar› Teflki-lât› Hakk›nda Kanun Hükmünde Kararname” ile üniversite-ler yeniden düzenlenirken, yüksek lisans ö¤retimini yürütmek üzere üniversite rektörlüklerine ba¤l› olarak Fen Bilimleri, Sa¤l›k Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüleri kurulmufltur (Arslan, fiahne ve fiar, 2013).
Türkiye’de Lisansüstü E¤itimin K›sa Tarihçesi
Türkiye’de ilk doktora tezleri Ankara’daki Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde yap›lm›flt›r ve bunu yine 1933’te kurulan ‹stan-bul Üniversitesi’nde yap›lan doktoralar izlemifltir. Doktora zorunlulu¤u 1946’da ç›kart›lan 4936 say›l› Üniversiteler Ka-nunu ile getirilmifltir (Dölen ve Usta, 2011).Bilindi¤i gibi, 14 Kas›m 1908 tarihinde Mekteb-i T›bbiye-i MülkT›bbiye-iye’nT›bbiye-in Darülfünun’a ba¤lanmas›ndan sonra, “Darülfü-nun Osmanî T›p Fakültesi Nizamnâmesi” kabul edilmesi ve bunun 5. maddesi ile Eczac› Mektebi’nin T›p Fakültesi’ne ba¤-lanmas› ile ad› T›p Fakültesi olmufltur. 1909 y›l›nda da eczac› mektebi T›p Fakültesi’ne Eczac› Okulu olarak ba¤lanm›flt›r.
Bu dönemde eczac› okulunda doktora yap›lmas› söz konu-su de¤ildir. ‹lk doktora e¤itimini alan, Muammer Enver Öz-tekin (1931) Fransa’da ve Sar›m Çelebio¤lu (1932) Alman-ya’da doktora e¤itimi alm›fllard›r (Dölen ve Usta, 2011).
T›p Fakültesine ba¤l› Eczac› Okulu, ders konular› daha yak›n olmas› nedeniyle 1933–1944 y›llar› aras›nda Fen Fakül-tesi’ne ba¤lanm›flt›r. Bu dönemlerde eczac›l›k alan›nda, Fen Fakültesi doktora mevzuat› kapsam›nda doktora e¤itimi yap›l-m›flt›r. Ayn› dönemde Eczac› Okulu’nda bulunan yabanc› ho-calar eczac›l›k alan›nda ilk doktora çal›flmalar›na dan›flmanl›k yapm›flt›r. Ord. Prof. Dr. Alfred Heilbronn, 1933–1945 y›lla-r› aras›nda Eczac› Okulu’nda Farmakognozi derslerini vermifl ancak eczac›l›k alan›nda doktora yapt›rmam›flt›r. Turhan Bay-top doktora çal›flmas›na kendisinin dan›flmanl›¤›nda bafllam›fl olsa da tezini Eczac› Okulu’nda Prof. Dr. Sar›m Çelebio¤-lu’nun yan›nda tamamlam›flt›r (1949) (Dölen ve Usta, 2011).
Alman eczac› ve kimyager Prof. Dr. Kurt Bodendorf 1934–1939 y›llar› aras›nda Eczac› Okulu’nda Farmasötik ve
Analitik Kimya dersleri vermifl ancak doktora yapt›rmam›flt›r. Frans›z eczac› Prof. Dr. Pierre Duquénois (1904–1986) 1940–1945 y›llar› aras›nda Eczac› Okulu’nda Farmasötik ve Analitik Kimya dersleri vermifl, Hayriye Amâl (1942) ve Zeh-ra Sezer (1944) olmak üzere iki kifliye doktoZeh-ra yapt›rm›flt›r.
‹sviçreli eczac› Ord. Prof. Dr. Leopold Rosenthaler, 1940–1950 tarihleri aras›nda Eczac› Okulu Galenik Farmasi derslerini vermifl ve Kemal Erali (1943), Semiha Bayraktar [Tulus] (1947), Hikmet Eltutar (1949) ve Hasibe Koçak (1949) olmak üzere, dört kifliye doktora yapt›rm›flt›r (Dölen ve Usta, 2011).
Eczac› Okulu, 1944 y›l›nda tekrar T›p Fakültesi’ne ba¤-lanm›flt›r. 1946’da ç›kart›lan 4936 say›l› Üniversiteler Kanu-nu’nun, asistanlar için doktora yapma zorunlulu¤u getirmesi ve1949’da “Eczac› Okulu Doktora Yönetmeli¤i” yay›nlanma-s› ile eczac›l›k alan›nda doktora çal›flmalar› say›yay›nlanma-s›nda önemli art›fllar olmufltur (Dölen ve Usta, 2011).
Eczac›l›k okullar›n›n fakülte haline gelmesi Cumhuriyetin ilan›ndan sonra olmufltur. ‹lk olarak, 4936 say›l› Üniversiteler Kanunu uyar›nca ve 156 say›l› Ankara Üniversitesi’nin Kuru-lufl ve Kadrolar› hakk›ndaki 5239 say›l› kanuna, ek kanunun 16 Aral›k 1960 tarihli Resmi Gazete’de yay›nlanmas› ile An-kara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi kurulmufl ve kadrolar› belirlenmifltir (“Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi 30. Y›l Almana¤›”, 1991).
Bundan bir y›l sonra, ‹stanbul Üniversitesi Senatosu’nun 16 Kas›m 1961 tarihinde ald›¤› karar›n 15 Ocak 1962 tarihin-de Millî E¤itim Bakan› taraf›ndan onaylanmas› üzerine, ‹stan-bul Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi kurulmufltur (Dölen ve Usta, 2011). ‹stanbul Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi d›fl›nda-ki eczac›l›k fakültelerinde doktora programlar›, fakültelerin kurulufl dönemlerinin ard›ndan ancak 1970’li y›llar›n ortala-r›nda bafllayabilmifltir.
Bir mesle¤in gelifliminde lisans e¤itimi yan›nda, bu e¤iti-mi verecek ö¤retim elemanlar›n›n yetiflmesini sa¤layan lisan-süstü e¤itimin önemi de son derece büyüktür. Özellikle Yük-sekö¤retim Kurulu’nun Büyüme ve Kalite bafll›kl› raporunda gelecek y›llarda üniversitelerde ö¤retim eleman› ihtiyac›ndan bahsedilmektedir (Çetinsaya, 2014). Bu nedenle Eczac›l›k ala-n›nda lisansüstü e¤itim ile ilgili, say›s› çok fazla olmayan ça-l›flmalara destek olmak üzere bu çal›flma planlanm›flt›r.
Bu çal›flmada, 2016 y›l› May›s ay› itibari ile Türkiye’deki eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim ö¤retim; fakültelere, programlara ve üniversitelere göre mezun ve mevcut ö¤renci say›lar›, ö¤retim üyesi say›lar› da¤›l›m› belirlenerek eczac›l›k fakültelerinde lisansüstü e¤itimin önemi, geliflimi ve özellikle gelecekte eczac›l›k fakültelerinin akademik personel ihtiyac›-n› karfl›lama durumlar› tart›fl›lacakt›r.
Gereç ve Yöntem
Bu çal›flman›n materyalini, 2016 y›l› May›s ay› itibari ile Türkiye’de eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren 17 farkl› sa¤l›k bilimleri enstitüsünden al›nan veriler ve eczac›l›k fakül-telerinden al›nan mevcut akademik personel da¤›l›mlar› ile il-gili veriler oluflturmaktad›r. Eczac›l›k alan›nda yap›lan lisan-süstü e¤itim, yap›lan di¤er çal›flmalarla karfl›laflt›rma yap›larak de¤erlendirilmifltir.
Bulgular
Türkiye’de lisansüstü e¤itim veren sa¤l›k bilimleri enstitü-leri anabilim dallar› ve programlar›na göre doktora, tezli ve tez-siz yüksek lisans mezun ve mevcut ö¤renci da¤›l›mlar›TTT Tab-lo 1’de verilmifltir.
TTTTablo 1’de görüldü¤ü gibi, bünyesinde eczac›l›k fakülte-si bulunan Üniverfakülte-sitelerin Sa¤l›k Bilimleri Enstitülerine ba¤l› 18 Anabilim dal›nda, 28 programda, 24 tezli, 17 tezsiz yüksek lisans ve 18 doktora program› olmak üzere toplam 59 program mevcuttur.
Eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren üniversitelerin da-¤›l›m› ise TTTTablo 2’de verilmifltir.
Türkiye’de 2016 y›l› May›s ay› itibari ile lisans ö¤rencisi alan 25 eczac›l›k fakültesi olmas›na ra¤men lisansüstü e¤itim veren 17 eczac›l›k fakültesi toplam 62 programda, 3608 mezun vermifltir. Ayr›ca 3058 ö¤renci bu dönemde lisansüstü e¤itimi-ni yapmaktad›r.
Eczac›l›k fakültelerindeki akademik personelin üniversite-lere göre da¤›l›m› (May›s 2016)TTTTablo 3’te verilmifltir.
TTTTablo 1.Türkiye’de Eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren anabilim dal› ve programlar›n›n, tezli-tezsiz yüksek lisans ve doktora ö¤rencileri ile mezunlar›n›n da¤›l›m›.
Anabilim Dal› Program ad› Doktora Tezli yüksek lisans Tezsiz yüksek lisans Toplam
Mezun Mevcut Mezun Mevcut Mezun Mevcut Mezun Mevcut
Analitik Kimya Analitik Kimya 118 112 249 183 30 22 397 317
Biyokimya Biyokimya 88 86 197 150 10 3 295 239
Eczac›l›k ‹flletmecili¤i Eczac›l›k ‹flletmecili¤i 13 28 28 2 20 4 61 34
Eczac›l›k Meslek Bilimleri Eczac›l›k Meslek Bilimleri – – – 27 – – – 27
Eczac›l›k Temel Bilimleri Genel Kimya – – 27 17 – – 27 17
Farmasötik Bilimler Farmasötik Bilimler – 2 – – – – – 2
Farmasötik Biyoteknoloji Farmasötik Biyoteknoloji 2 17 3 26 6 1 11 44
Farmakoekonomi Farmakoekonomi – – 12 20 – – 12 20
Farmakognozi Farmakognozi 118 132 232 117 66 74 416 323
Farmakognozi Fitoterapi – – 71 131 53 204 124 335
Farmasötik Kimya Farmasötik Kimya 168 111 272 108 142 61 582 280
Farmasötik Kimya ‹laç Metabolizmas› – – 3 – – – 3 –
Farmasötik Botanik Farmasötik Botanik 25 25 58 43 3 9 86 77
Farmasötik Mikrobiyoloji Farmasötik Mikrobiyoloji 19 37 106 49 5 5 130 91
Farmasötik Toksikoloji Farmasötik Toksikoloji 125 95 196 99 19 18 340 212
Farmakoloji Farmakoloji 114 105 262 101 76 47 452 253
Farmakoloji Klinik Farmasi 18 12 16 10 48 50 82 72
Farmakoloji Psikofarmakoloji – – 5 – – – 5 –
Farmasötik Teknoloji Farmasötik Teknoloji 124 153 250 113 48 27 422 293
Farmasötik Teknoloji ‹laç ve Kozmetik Uretimi Teknolojileri – – – – 1 5 1 5
Farmasötik Teknoloji B›yofarmasöt›k ve Farmakinetik 5 12 2 1 21 2 28 15
Farmasötik Teknoloji Kozmetoloji – – 34 43 32 18 66 61
Farmasötik Teknoloji ‹laç Mühendisli¤i – – – 3 3 – 3 3
Farmasötik Teknoloji Nanoteknoloji – – – 8 – – – 8
Farmasötik Teknoloji Biyoteknoloji 10 29 21 44 – – 31 73
Klinik Eczac›l›k Klinik Eczac›l›k – 10 10 122 14 117 24 249
Temel Eczac›l›k Bilimleri Temel Eczac›l›k Bilimleri – 7 – 36 – – – 43
Radyofarmasi Radyofarmasi 2 6 13 2 – – 15 8
2016 y›l› May›s ay› itibari ile e¤itim ö¤retim veren eczac›l›k fakültelerinde 488’i eczac›, 221’i eczac›l›k d›fl›nda lisans mezu-nu olan toplam 709 ö¤retim üyesi bulunmaktad›r.
Türkiye’deki Eczac›l›k Fakültelerinde 2016 y›l› May›s ay› itibari ile 601 ö¤retim üyesi, 3058 lisansüstü e¤itim yapan ö¤-renci bulunmaktad›r. Ö¤retim üyesi bafl›na düflen lisansüstü ö¤renci say›s› 5’tir.
Tart›flma
Yüksekö¤retim Kurulu’nun Büyüme ve Kalite bafll›kl› rapo-runda, “Önümüzdeki süreçte akademisyen yetifltirme, Türkiye
yük-sekö¤retim sisteminin niceliksel ve niteliksel geliflmesi aç›s›ndan temel unsurlar›n bafl›nda gelmektedir.” vurgusu vard›r. Bunun için
ön-celikle mevcut durumun analiz edilmesi zorunludur (Çetinsaya, 2014). Türkiye’de 2016 y›l› May›s ay› itibariyle 25 adet lisans düzeyinde ö¤renci alan ve e¤itim-ö¤retim devam eden eczac›-l›k fakültesi bulunmaktad›r. Çal›flmam›z›n sonuçlar›na göre; üniversitelere ba¤l› sa¤l›k bilimleri enstitülerinde, 17 eczac›l›k fakültesinde 28 farkl› alanda ve 59 program olarak lisansüstü e¤itim verilmektedir. Tayland’da 2013 y›l›nda, yap›lan bir ça-l›flmada; 16 eczac›l›k okulunun 8’inde lisansüstü program›n bu-lundu¤u, 8’inde bulunmad›¤› belirtilmifltir (Chanakit, Low, Wongpoowarak, Moolasarn ve Anderson, 2014).
Türkiye’de, 2000 y›l›ndan önce aç›lan eczac›l›k fakültele-rinde daha fazla lisansüstü program ve programlara kay›tl›
ö¤-renci oldu¤u görülmektedir (Özçelikay, 2007). Maryland Üni-versitesi Eczac›l›k Fakültesi’nde de benzer flekilde yeni aç›lan eczac›l›k okullar›n›n %6’s›nda lisansüstü e¤itim yap›l›rken, da-ha önce aç›lan okullar›n % 80’inde lisansüstü e¤itim yap›ld›¤› belirlenmifltir (Knapp ve Knapp, 2009).
2016 y›l› May›s ay› itibari ile lisansüstü programlardan en faz-la mezun veren fakülte, Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakülte-si’dir. En fazla lisansüstü ö¤rencisi olan fakülte Marmara Üniver-sitesi Eczac›l›k Fakültesi (TTTTablo 2), en fazla lisansüstü ö¤renci mezun eden program ise Farmasötik Kimya’d›r (TTTTablo 1).
2005 y›l›nda American Association of Colleges of Phar-macy’nin (AACP) haz›rlad›¤› raporda da yeni programlar aç›l-mas› ve ö¤retim eleman› yetifltirilmesine ihtiyaç oldu¤u belir-tilmifltir. En fazla doktora e¤itimi mezunu veren bölüm olan ‘Eczac›l›k Uygulamalar›’ birinci s›rada iken, ikinci s›rada ‘Sos-yal ve Yönetsel Bilimler’, üçüncü s›rada ise ‘T›bbi Kimya’ yer almaktad›r (Beardsley vd., 2008).
2016 y›l› itibariyle ülkemizde en fazla ö¤rencisi olan prog-ram Farmakognozi Anabilim Dal›’d›r. En fazla ö¤retim üyesi olan eczac›l›k fakültesi Hacettepe Üniversitesi iken ikinci s›ra-da Ankara Üniversitesi gelmektedir (TTTTablo 3).
2008 y›l›nda ABD’de yap›lan bir çal›flmada ise en fazla ö¤-retim eleman› olan bölümler Farmakoloji, Farmasötik Bilimler ve Eczac›l›k Uygulamalar› bölümleridir (Beardsley vd., 2008). TTTTablo 2.Türkiye’de Eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren üniversitelerin da¤›l›m› (2016).
Doktora Tezli yüksek lisans Tezsiz yüksek lisans
Üniversite ad› Mezun Mevcut Mezun Mevcut Mezun Mevcut
Anadolu Üniversitesi 47 59 97 106 56 167 Ankara Üniversitesi 188 148 392 101 207 152 Atatürk Üniversitesi 16 40 52 82 – – Ege Üniversitesi 68 84 180 116 5 21 Erciyes Üniversitesi 5 22 30 31 – – Gazi Üniversitesi 128 144 530 152 1 26 Hacettepe Üniversitesi 172 106 133 65 77 34 ‹nönü Üniversitesi 1 34 28 31 – – ‹stanbul Üniversitesi 107 151 218 162 – –
‹stanbul Medipol Üniversitesi – 8 – 92 – 49
‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi* – 2 – –
Karadeniz Teknik Üniversitesi – 9 9 46 – –
Marmara Üniversitesi 200 97 292 232 180 126
Mersin Üniversitesi 9 20 69 77 – –
Trakya Üniversitesi – – – 25 – –
Yeditepe Üniversitesi 6 38 34 72 71 92
Yüzüncü Y›l Üniversitesi* – – – 39 – –
Toplam 947 962 2064 1429 597 667
*01.07.2017 tarih ve 3011 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 7033 say›l› kanunla ‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi'nin ad› Alt›nbafl Üniversitesi olarak, Yüzüncü Y›l Üniversitesi'nin ad› Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.
AACP’nin 2008 y›l›nda yay›nlad›¤› raporda, gelecek 10 y›lda eczac›l›k fakültelerindeki ö¤retim elemanlar› say›s›nda yaklafl›k %20 civar›nda art›fl olaca¤› belirtilmifltir (Beardsley vd., 2008). Ülkemizde 2006 y›l›nda eczac›l›k fakültelerindeki ö¤retim üyesi say›s› 396 iken, bugün toplam 709’d›r. Son 10 y›lda eczac›l›k fakültelerindeki ö¤retim üyesi say›s› %79 art-m›flt›r. Türkiye’de 2006 y›l›nda doktora programlar›ndan me-zun say›s› 22 iken (Özçelikay, 2007), 2016 y›l› May›s ay›nda 947 olmufltur (TTT Tablo 1). Lisansüstü e¤itimden toplam me-zun ö¤renci say›s› ise 2006 y›l› sonu itibariyle 103 iken (Özçe-likay, 2007), May›s 2016 itibariyle 3608’dir (TTTTablo 1).
Böylelikle, Cumhuriyet dönemi ile birlikte fakülte haline gelen eczac›l›k e¤itim kurumlar›, bafllang›çta e¤itimi fen ve t›p fakültelerinden ö¤retim elemanlar› ile sürdürürken bugün ken-di yetifltirken-dikleri ö¤retim elemanlar› ile e¤itim ö¤retimini sürdü-recek insan gücüne sahip olmufltur.
Ancak, mevcut akademik personel da¤›l›m› incelendi¤inde yeni aç›lan veya ö¤renci alacak yeni eczac›l›k fakültelerinde akademik personel eksikli¤i dikkat çekmektedir. ABD’de yap›-lan baz› çal›flmalarda, eczac›l›k ayap›-lan›nda e¤itim ve araflt›rmalar-da geliflmeyi desteklemek için personel ihtiyac› belirtilmifltir Carter, Nathisuwan, Stoddard ve Munger, 2004; Knapp ve Knapp, 2009).
2002 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada, akademik eczac› say›s›n›n 2020 y›l›na kadar iki kata yak›n artaca¤› belirtilmifltir (Knapp, 2002). 2011 y›l›nda yap›lan baflka bir çal›flmada ise eczac›l›k ko-lejlerinin ve okullar›n›n art›fl› karfl›s›nda nitelikli ö¤retim ele-manlar›n›n bulunmas› konusunda sorunlara dikkat çekilmifltir (Knapp, Manolakis, Webster ve Olsen, 2011). AACP’nin 2008 y›l›nda yay›nlad›¤› rapora göre doktora programlar›ndan mezun say›s› 2004 y›l›nda 335, 2005 y›l›nda 429 iken 2006 y›l›nda 442 olmufltur (Beardsley vd., 2008).
TTTTablo 3.Türkiye’de Eczac›l›k Fakültelerinde mevcut ö¤retim elemanlar›n›n üniversitelerine göre da¤›l›m› (May›s 2016).
Araflt›rma görevlisi, ö¤retim görevlisi ve uzman
Üniversite ad› Eczac› ö¤retim Eczac› olmayan Toplam ö¤retim
Eczac› Eczac› olmayan
Toplam üyesi say›s› ö¤retim üyesi say›s› üyesi say›s›
Atatürk Üniversitesi 12 6 18 16 7 41
Ad›yaman Üniversitesi 1 9 10 12 – 22
A¤r› ‹brahim Çeçen Üniversitesi – 7 7 1 3 11
Anadolu Üniversitesi 40 18 58 16 6 84
Ankara Üniversitesi 77 2 79 52 11 142
Bezmialem Vak›f Üniversitesi 3 8 11 3 7 25
Biruni Üniversitesi 3 5 8 2 2 12 Cumhuriyet Üniversitesi 2 16 18 8 6 32 Dicle Üniversitesi – 7 7 15 2 24 Ege Üniversitesi 72 3 75 39 2 116 Erciyes Üniversitesi 11 15 26 15 5 48 Erzincan Üniversitesi 1 6 7 11 – 18 Gazi Üniversitesi 52 6 58 31 8 113 Hacettepe Üniversitesi 72 10 82 43 15 140 ‹nönü Üniversitesi 6 11 17 3 1 21
‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi* 6 2 8 2 2 13
‹stanbul Medipol Üniversitesi 4 1 5 10 2 21
‹stanbul Üniversitesi 50 16 66 31 14 112
Karadeniz Teknik Üniversitesi 12 – 12 18 4 34
Marmara Üniversitesi 33 19 52 11 10 74
Mersin Üniversitesi 8 15 23 3 5 31
Trakya Üniversitesi 2 11 13 2 – 15
Yeditepe Üniversitesi 14 4 18 12 – 30
Yeni Yüzy›l Üniversitesi 6 12 18 2 8 28
Yüzüncü Y›l Üniversitesi* 1 12 13 9 2 25
Toplam 488 221 709 367 122 1198
*01.07.2017 tarih ve 3011 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 7033 say›l› kanunla ‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi'nin ad› Alt›nbafl Üniversitesi olarak, Yüzüncü Y›l Üniversitesi'nin ad› Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.
ABD’de 1990’l› y›llar›n ortalar›ndan beri eczac›l›k kolejleri ve okullar›n›n say›s›nda bir art›fl oldu¤u belirtilmifltir. Bu ecza-c›l›k okullar›ndaki art›fl lisans düzeyindeki programlara kay›tla-r› art›kay›tla-r›rken, niceliksel ve niteliksel yönden ö¤retim üyesi ihti-yac›n› ortaya ç›karm›flt›r (Carter, Nathisuwan, Stoddard ve Munger, 2003).
Ülkemizde 1997 y›l›na kadar 7 olan eczac›l›k fakültesi say›s› 2016 y›l› sonu itibari ile 29’a ulaflm›flt›r. Türkiye'de eczac›l›k fa-külteleri say›s› yaklafl›k 20 y›lda %314 artm›flt›r. ABD’de yap›lan bir çal›flmada 1996 y›l›ndan 2008 y›l›na kadar ö¤renci alan ecza-c›l›k kolej ve okullar›n›n say›s› %45 art›fl göstermifltir (Knapp ve Knapp, 2009).
May›s 2016 itibari ile eczac›l›k fakültelerinde toplam 601 ö¤retim üyesi bulunmakta ve 962 doktora, 1429 tezli yüksek li-sans, 667 tezsiz yüksek lisans ö¤rencisi e¤itim almaktad›r. Ö¤-retim üyesi bafl›na ö¤renci da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda ortalama 1 ö¤retim üyesi bafl›na 5 ö¤renci düflmektedir (TTTTablo 4).
Türkiye’de 2023 y›l›nda 9500 eczac› fazlal›¤› olaca¤› tah-min edilmektedir (9 bin 100 iflsiz eczac›, 2015). Sa¤l›k bilimle-ri enstitüsüne ba¤l› eczac›l›k anabilim dallar›nda 2006 y›l›nda ö¤retim üyesi bafl›na 0.27 ö¤renci düflerken, 2016 y›l›nda 5 ö¤-renci düflmektedir (Özçelikay, 2007).
Geçen bu y›llar içerisinde eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤i-tim yayg›nlafl›rken buna paralel olarak mezun ö¤renci say›s› ve ö¤retim eleman› say›s› da artm›flt›r.
2016 y›l› May›s ay›ndan günümüze kadar dört eczac›l›k fa-kültesi daha ö¤renci almaya bafllam›flt›r (Bülent Ecevit, Çuku-rova, Ac›badem Mehmet Ali Ayd›nlar, Selçuk üniversiteleri). 2017 y›l› itibariyle kurulufl karar› ç›kan ve önümüzdeki y›llarda ö¤renci alacak eczac›l›k fakülteleri de düflünülecek olursa, bu eczac›l›k fakültelerine nitelikli ö¤retim eleman› yetifltirmek ge-reklili¤i ortaya ç›kmaktad›r.
Mevcut baz› eczac›l›k fakültelerinde de eczac› yetifltirmek üzere akademik personele ihtiyaç oldu¤u da çok aç›kt›r. Mev-cut eczac›l›k fakültelerindeki akademik personel say›s›na des-tek olacak, akademik personel niteli¤ini artt›racak ve meslek-te ihtiyaç olan yeni lisansüstü programlar› aç›lmas›n› sa¤laya-cak tedbirlerin al›nmas› gerekmektedir. Öncelikle ö¤retim üyesi ve program say›s› fazla olan eski ve alt yap›s› uygun ec-zac›l›k fakültelerinin oldu¤u üniversitelerde lisansüstü e¤iti-me daha da önem verile¤iti-melidir. Lisansüstü e¤itim veren fakül-telerin alt yap› imkânlar›n›n gelifltirilmesi de ayr›ca öneril-mektedir.
Kaynaklar
“9 bin 100 iflsiz eczac›” (2015). Eczac›n›n Sesi, 29.07.2015. 7 Temmuz 2017 tarihinde <eczacininsesi.com/?yon=haber&id=7950> adresinden eriflildi. Anadolu Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 36023 say› ve 02.03.
2016 tarihli yaz›s›.
Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi Vizyon-Misyon (2016). 7 Temmuz 2017 tarihinde <http://pharmacy.en.ankara.edu.tr/vizyon-misyon/> adresinden eriflildi.
Ankara Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 1985 say› ve 18.02.2016 tarihli yaz›s›.
Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi 30. Y›l Almana¤› (1991). 7 Temmuz 2017 tarihinde <http://www.pharmacy.ankara.edu.tr/files/2016/01/ ezc_30.-y%C4%B1l_son.pdf> adresinden eriflildi.
Arslan, M., fiahne, B. S. ve fiar, S. (2013). History of Turkey’s graduate pro-grams in the field of pharmacy and the development of the last five years: review. Turkiye Klinikleri Journal of Pharmacy Sciences, 2(1), 21–33. Atatürk Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 43180 say› ve
18.02.2016 tarihli yaz›s›.
Beardsley, R., Matzke, G. R., Rospond, R., Williams, J., Knapp, K., Kradjan, W., and Brazeau, D. (2008). Factors influencing the pharma-cy faculty workforce. American Journal of Pharmaceutical Education, 72(2), Article 34.
Chanakit, T., Low, B. Y., Wongpoowarak, P., Moolasarn, S., and Anderson, C. (2014). A survey of pharmacy education in Thailand. American Journal of Pharmaceutical Education, 78(9), Article 161. Carter, O., Nathisuwan, S., Stoddard, G. J., and Munger, M. A. (2003).
Faculty turnover within academic pharmacy departments. Annals of Pharmacotherapy, 37(2), 197–201.
Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararas›laflma: Türkiye Yüksekö¤reti-mi için bir yol haritas›. Ankara: YÖK.
TTTTablo 4.Türkiye’de Eczac›l›k alan›nda lisansüstü e¤itim veren üniversite-lerde ö¤retim üyesi bafl›na düflen lisansüstü ö¤renci da¤›l›m› (May›s 2016).
Toplam Mevcut Ö¤retim üyesi ö¤retim lisansüstü bafl›na düflen
üyesi ö¤renci lisansüstü
Üniversite ad› say›s› say›s› ö¤renci say›s›
Anadolu Üniversitesi 58 332 5.7 Ankara Üniversitesi 79 401 5 Atatürk Üniversitesi 18 122 6.7 Ege Üniversitesi 75 221 2.9 Erciyes Üniversitesi 26 53 2 Gazi Üniversitesi 58 322 5.5 Hacettepe Üniversitesi 82 205 2.5 ‹nönü Üniversitesi 18 65 3.6 ‹stanbul Üniversitesi 66 313 4.7
‹stanbul Medipol Üniversitesi 5 149 29.8 ‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi 8 2 0.25 Karadeniz Teknik Üniversitesi 12 55 4.6
Marmara Üniversitesi 52 455 8.75
Mersin Üniversitesi 23 97 4.2
Trakya Üniversitesi 13 25 1.9
Yeditepe Üniversitesi 18 202 11.2
Yüzüncü Y›l Üniversitesi 13 39 3
Dölen, E. ve Usta, Ç. D. (2011). Türkiye’de eczac›l›k doktoralar›n›n bafllamas› ve 1983 öncesinde ‹stanbul Üniversitesi’nde yap›lan eczac›l›k doktoralar›. Osmanl› Bilimi Araflt›rmalar›, 12(2), 23–80.
Ege Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 11600 say› ve 07.03.2016 tarihli yaz›s›.
Erciyes Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 2757 say› ve 17.02.2017 tarihli yaz›s›.
Gazi Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 9614 say› ve 15.03.2016 tarihli yaz›s›.
Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla al›nan) 11.02.2016 tarihli yaz›s›.
‹nönü Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla al›nan) 04.03.2016 tarihli yaz›s›.
‹stanbul Kemerburgaz Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 5004 say› ve 23.02.2016 tarihli yaz›s›.
‹stanbul Medipol Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 28 say› ve 23.02.2016 tarihli yaz›s›.
‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 28716 say› ve 25.02.2016 tarihli yaz›s›.
Karadeniz Teknik Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla al›nan) 04.03.3016 tarihli yaz›s›.
Knapp, D. A., and Knapp, D. E. (2009). Attributes of colleges and schools of pharmacy in the United States. American Journal of Pharmaceutical Education, 73(5), Article 96.
Knapp, D. A. (2002). Professionally determined need for pharmacy servic-es in 2020. American Journal of Pharmaceutical Education, 66(4), 421–429.
Knapp, K. K., Manolakis, M., Webster, A. A. and Olsen, K. M. (2011). Projected growth in pharmacy education and research, 2010 to 2015. American Journal of Pharmaceutical Eeducation, 75(6), Article 108. Marmara Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla
al›nan) 11.03.2016 tarihli yaz›s›.
Mersin Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla al›nan) 14.02.2016 tarihli yaz›s›.
Özçelikay, G. (2007). Türkiye’de eczac›l›k programlar›nda lisansüstü e¤itim. Ankara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi Dergisi, 36(4), 203–221.
T.C. Resmi Gazete (2016). Lisansüstü E¤itim Ö¤retim Yönetmeli¤i. 20 Nisan 2016 tarihli Resmi Gazete, Say›: 29690.
Trakya Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 7104 say› ve 22.02.2016 tarihli yaz›s›.
Yeditepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün (e-posta yoluyla al›nan) 14.03.2016 tarihli yaz›s›.
Yüzüncü Y›l Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü’nün 3589 say› ve 11.02.2016 tarihli yaz›s›.
