• Sonuç bulunamadı

Outcome Scales in Stroke Rehabilitatio

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Outcome Scales in Stroke Rehabilitatio"

Copied!
5
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Y

Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Yasemin Turan, Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ayd›n, Türkiye Tel: +90 256 444 12 56 E-posta: dryaseminturan@gmail.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: Mart/March 2009 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: Ekim/October 2009

© Türkiye Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Dergisi, Galenos Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r. / © Turkish Journal of Physical Medicine and Rehabilitation, Published by Galenos Publishing. All rights reserved.

‹nme Rehabilitasyonunda Son Durum Skalalar›

Outcome Scales in Stroke Rehabilitation

Ö Özzeett

‹nme, rehabilitasyon gerektiren en yayg›n nörolojik hastal›k olarak bilin-mektedir. Rehabilitasyonun etkinli¤ini de¤erlendirmek iyi bir tedavi için esast›r. ‹nme rehabilitasyonu ile ilgili çal›flmalar inmenin birçok boyutun-dan birini ya da daha fazlas›n› de¤erlendirmeyi sa¤layacak sonuç skala-lar›n›n gelifltirilmesine yol açm›flt›r. Bu derlemede, inme rehabilitasyo-nunda daha s›k kullan›lan ve klinisyenlerin aflina olabilece¤i fonksiyonel ve yaflam kalitesi skalalar›n›n avantajlar› ve k›s›tl›l›klar› sunulmufltur. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2009;55:168-72.

A

Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: ‹nme, rehabilitasyon, skala

S

Suummmmaarryy

Stroke is known as the most common neurological disorder requiring rehabilitation. It is essential to assess the efficiency of rehabilitation for good practice. Studies on stroke rehabilitation led to the development of outcome measures, which can provide better assessment of stroke. In this review, functional and quality of life scales, commonly used and familiar to clinicians, are presented with their advantages and limitations.Turk J Phys Med Rehab 2009;55:168-72.

K

Keeyy WWoorrddss:: Stroke, rehabilitation, scale Elif AKSAKALLI, Yasemin TURAN*, Ömer Faruk fiENDUR*

Dumlup›nar Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Kütahya

*Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ayd›n, Türkiye

‹nme, rehabilitasyon gerektiren en yayg›n nörolojik hastal›k olarak bilinmektedir. Hastalar›n günlük yaflam aktivitelerinde ve geliflmifl el becerilerinde bozulma veya yetersizlik olabilir (1). ‹n-meli hastalarda iyilefltirme program› sonucunda kazan›lan fonksi-yonel ba¤›ms›zl›k düzeyinin, üst ekstremite ve el motor yetersiz-likleri ile büyük oranda iliflkili oldu¤u rapor edilmifltir (2).

Rehabilitasyonun etkinli¤ini de¤erlendirmek iyi bir tedavi için esast›r. ‹nme rehabilitasyonunda kullan›lan sonuç ölçütleri inmenin birçok boyutundan birini ya da daha fazlas›n› de¤erlendirmeyi sa¤-lamaktad›r. Bu derlemede inme rehabilitasyonunda daha s›k kulla-n›lan sonuç ölçütleri, avantajlar› ve k›s›tl›l›klar›yla ele al›nm›flt›r.

S

So

on

n D

Du

urru

um

m Ö

Öllç

çü

üttlle

errii

‹nme ile ilgili sonuç ölçütleri nörolojik defisiti (hemiparezi, afazi vb.), belirli ifllevleri (yemek yeme, yürüme vb.) ve normal rolleri (meslek, hobiler vb.) gerçeklefltirmedeki kayb› ve yaflam

kalitesini de¤erlendirmeye yöneliktir. Bu alanlar›n tan›mlanma-s›nda bir standart oluflturmak üzere Dünya Sa¤l›k Örgütü (World Health Organisation-WHO) taraf›ndan 2001’de Uluslara-ras› Fonksiyon, Özürlülük ve Sa¤l›k S›n›flamas› (International Classification of Functioning, Disability and Health, ICF) kavram› yay›nlanm›flt›r (3). ICF çerçevesi, çevresel ve kiflisel d›fl faktörle-ri de kapsamaktad›r ve biyo-psiko-sosyal bir yaklafl›ma sahiptir (4). ICF’de çevresel ve kiflisel faktörler d›fl›nda vücut ifllevle-ri/vücut yap›s›, aktivite ve kat›l›m olmak üzere üç bileflen mev-cuttur. Vücut ifllevleri fizyolojik fonksiyonlar›, vücut yap›s› ise vücudun anatomik k›s›mlar›n› tan›mlamaktad›r. Yetersizlikler vücut ifllev veya yap›s›ndaki problemlerle iliflkilidir. Aktiviteler bireyin bir görevi gerçeklefltirmesi ile ilgilidir. Aktivitedeki k›s›t-l›l›klar ise bireyin verilen görevi tamamlamada yaflayabilece¤i zorluklar olarak tan›mlanmaktad›r. Kat›l›m bireyin hayata kar›fl-mas› ile ilgilidir. Kat›l›mdaki k›s›tl›l›klar bireyin hayattaki rolüyle ilgili yaflad›¤› zorluklar› tan›mlamaktad›r (4,5).

(2)

‹nme rehabilitasyonunda kullan›lan en popüler yirmi son du-rum ölçütü Salter ve ark.’lar› (5) taraf›ndan ICF bileflenlerine gö-re grupland›r›lm›flt›r. Geyh ve ark.’lar› (6) ise randomize kontrollü çal›flmalarda en s›k kullan›lan 20 sonuç ölçütünü belirlemifltir. Sal-ter ve ark.’lar› (7) baflka bir çal›flmalar›nda 1968-2005 aras›nda en fazla at›fta bulunulan 30 çal›flmay› de¤erlendirmifltir. Bu derleme-de ICF bileflenleri esas al›narak en s›k kullan›lan sonuç ölçütleri gözden geçirilmifltir.

V

üc

cu

utt Y

Ya

ap

p››s

s›› iille

e ‹‹llg

giillii Ö

Öllç

çü

üttlle

err

11.. FFuuggll--MMeeyyeerr DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii

Fugl-Meyer De¤erlendirmesi (FMD) inme sonras› sensorimo-tor iyileflmeyi kantitatif olarak de¤erlendirmeye yönelik gelifltiril-mifl ilk ölçüttür. Twitchell ve Brunnstrom'un motor iyileflme evre-leri esas al›narak haz›rlanm›flt›r (8). Motor fonksiyon (üst ve alt ekstremiteler), duyu fonksiyonu, denge, eklem hareket aç›kl›¤› ve eklem a¤r›s› olmak üzere befl bölümden oluflmaktad›r. Motor fonk-siyon de¤erlendirmesi en s›k kullan›lan bölümüdür ve uygulanma-s› yaklafl›k 20 dakika sürmektedir. Maddeyi gerçeklefltirebilme üç derecede [0: Gerçeklefltiremiyor, 1: K›smen gerçeklefltiriyor, 2: Ta-mamen gerçeklefltiriyor] de¤erlendirilir. Bölümler aras›ndaki pu-anlar flu flekilde da¤›lm›flt›r; 100 puan motor fonksiyon (66 üst ve 34 alt), 24 puan duyu (hafif dokunma ve pozisyon hissi), 14 puan denge (6 oturma ve 8 ayakta durma), 44 puan eklem hareket aç›kl›¤› ve 44 puan eklem a¤r›s›d›r. FMD’nin tamam› yaklafl›k 30–45 dakika sürmektedir (5).

2

2.. MMiinnii--MMeennttaall DDuurruumm DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii ((MMMMDDDD))

MMDD, 1975’te eriflkinlerdeki biliflsel bozuklu¤un kantitatif olarak de¤erlendirilmesi amac›yla gelifltirilmifltir. Ayr›ca demans hastalar›ndaki biliflsel de¤iflikliklerin takibinde ve tedaviye yan›t›n izlenmesinde kullan›lmaktad›r. Oryantasyon, anl›k ve k›sa dönem haf›za, dikkat ve hesaplama, lisan ve praksi de¤erlendirilmektedir. MMDD skorunun 23 veya alt›nda olmas› biliflsel bozuklu¤a iflaret etmektedir. MMDD'nin duyarl›l›¤›n› etkileyen en önemli de¤iflken biliflsel bozuklu¤un düzeyidir. Biliflsel bozukluk artt›kça duyarl›l›k da artmaktad›r. Hafif biliflsel bozuklu¤un tan›mlanmas›ndaki zor-luk ve a¤›r demans› olan olgulardaki de¤iflikliklerin kayd›ndaki zorluklar testin dezavantajlar›d›r. Yafl, e¤itim, sosyoekonomik ve kültürel durum da MMDD skorlar›n› etkileyebilir (9). MMDD’nin ge-niflletilmifl bir flekli de modifiye mini mental durum de¤erlendir-mesidir (3MD). MMDD’den daha yüksek duyarl›l›¤a sahip oldu¤u ve fonksiyonel sonuçlar› daha iyi öngörebildi¤i klinik olarak daha fazla bilgi sa¤lad›¤› bildirilmifltir (10). Normal popülasyonda ve travmatik beyin hasar› olan hastalarda Türkçe geçerlilik çal›flma-lar› yap›lm›flt›r (11,12).

3

3.. MMooddiiffiiyyee AAsshhwwoorrtthh SSppaassttiissiittee SSkkaallaass››

Ashworth skalas› muayene eden kiflinin ekstremiteyi tam ha-reket aç›kl›¤›nda haha-reket ettirirken karfl›laflt›¤› direncin de¤erlen-dirilmesine dayan›r. Bohannon ve Smith 1+ derecesini ekleyerek ve baz› tan›mlar› de¤ifltirerek Modifiye Ashworth Skalas›’n› (MAS) gelifltirmifltir. MAS evrelemesine göre; 0: Kas tonusunda art›fl yok; 1: Etkilenen k›s›mlar fleksiyona veya ekstansiyona getirildi¤inde, eklem hareket aç›kl›¤› (EHA) sonunda minimal direncin hissedil-mesi veya yakalama- b›rakma hissinin varl›¤›; 1+: Hareket s›ras›n-da çekme hissi, EHA’n›n yar›s›ras›n-dan az›ns›ras›n-da hissedilen direnç; 2: EHA’n›n ço¤unda hissedilir, ancak etkilenen k›s›m kolayca hareket ettirilir; 3: EHA boyunca pasif hareket zordur; 4: Etkilenen k›s›m fleksiyon veya ekstansiyonda rijid durumdad›r (13). Pandyan ve ark. (14) skalan›n 1, 1+ ve 2 dereceleri aras›nda anlaml› fark

saptan-mad›¤›n› ve düflük derecedeki spastisiteyi de¤erlendirmek için ge-çerli bir ölçüt olamayaca¤›n› öne sürmüfllerdir. Ansari ve ark. (15) 2006’da MAS’dan 1+ de¤erini ç›karm›fl ve 2 de¤erini tekrar tan›m-layarak (kas tonusunda belirgin art›fl ve eklem hareket aç›kl›¤›n›n ortas›nda yakalama ve kalan hareket aç›kl›¤›nda direnç ile karak-terizedir, ancak etkilenen k›s›m kolayl›kla hareket ettirilir) Modifi-ye ModifiModifi-ye Ashworth Skalas›n› (MMAS) oluflturmufllar ve güveni-lirli¤inin çok iyi oldu¤unu ileri sürmüfllerdir. Skorlamadaki farkl›-l›klar kadar, pozisyonlama ve testin gerçeklefltirilmesi ile ilgili standart k›lavuzlar›n eksikli¤inin de sonuçlar›n de¤iflkenli¤ini etki-ledi¤i belirtilmifltir (16).

4

4.. BBeecckk DDeepprreessyyoonn EEnnvvaanntteerrii

Beck Depresyon Envanteri (BDE), depresyonun yo¤unlu¤unun kantitatif olarak de¤erlendirilmesine yönelik yirmi bir maddeden oluflmaktad›r. De¤erlendirme yap›lan gün de dahil olmak üzere son bir haftay› ele almaktad›r. Her bir madde 0–3 aras›nda dere-celendirilmektedir. Toplam skor 0–63 aras›nda de¤iflmektedir. Depresyon varl›¤›n› gösteren eflik skor 10 olarak kabul edilmekte-dir. Ayr›ca, hafif [10–18], orta [19–29] ve a¤›r [30–63] fleklinde s›-n›fland›rma da s›k olarak kullan›lmaktad›r. BDE k›sa ve basittir, hasta taraf›ndan uygulanabilmektedir (5, 17). Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› yap›lm›flt›r (18).

5

5.. MMoottoorr--ffrreeee VViissuuaall PPeerrcceeppttiioonn TTeesstt ((MMVVPPTT)) ((GGöörrsseell AAllgg›› TTeessttii)) MVPT görsel alg› yeteneklerini de¤erlendirmektedir. Cevapla-yabilmek için motor kat›l›m gerekmemektedir. Özellikle ö¤renme, motor ve biliflsel özürlülü¤ü olan bireylerde kullan›lmas› amaçlan-m›flt›r. Görsel alg›n›n befl kategorisi de¤erlendirilir; uzaysal iliflki-ler, görsel diskriminasyon, flekil-zemin diskriminasyonu, görsel ta-mamlama ve görsel haf›za. Test 36 adet flekil, görev ve dört fl›kl› cevap kümesini içerir. Her do¤ru yan›t için 1 puan verilir. Skorlar 0 ile 36 aras›nda de¤iflmektedir. Testin uygulanmas› yaklafl›k 25 da-kika sürmektedir (19).

A

Ak

kttiiv

viitte

e iille

e ‹‹lliifl

flk

kiillii Ö

Öllç

çü

üttlle

err

11.. BBaarrtthheell ‹‹nnddeekkssii

Barthel ‹ndeksi (B‹), günlük yaflam aktiviteleri ve mobilite ile il-gili 10 maddeden oluflmaktad›r (20). Beslenme, tekerlekli sandalye-den yata¤a geçifl ve dönüfl, kendine bak›m, banyo, yürüme, merdi-ven inip ç›kma, giyinme, mesane ve barsak kontinans› de¤erlendi-rilmektedir. Maddeler kendine bak›m ve mobilite ile ilgili olacak fle-kilde ikiye bölünebilir. Kiflinin bu iflleri yaparken yard›m al›p alma-d›¤›na dayal› bir skorlama yap›l›r. Elde edilebilecek en yüksek top-lam skor 100’dür ve bireyin fiziksel ifllevlerinde tamamen ba¤›ms›z oldu¤u anlam›na gelmektedir. En düflük skor ise 0’d›r; bireyin ta-mamen ba¤›ml› oldu¤unu göstermektedir (21). Ancak fonksiyonel ba¤›ms›zl›¤›n› etkileyebilecek olan biliflsel durum, lisan, görsel fonksiyon, duygusal bozukluklar ve a¤r› de¤erlendirmeye al›nma-m›flt›r. Bu alanlarda ciddi yetersizlikleri olsa da hastalar yüksek skor elde edebilirler. Ayr›ca akut dönemdeki inme hastalar›n›n ço-¤u yata¤a ba¤›ml› olduço-¤undan bu hastalarda kullan›lmas› da düflük skor elde edilmesine yol açacakt›r (3). Shah ve ark. (22) taraf›ndan 1988 y›l›nda Modifiye Barthel ‹ndeksi (MBI) gelifltirilmifltir. MBI’nde ba¤›ms›zl›k üç yerine befl düzeyde de¤erlendirilmektedir ve BI ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha yüksek duyarl›l›k ve güvenilirli¤e sahiptir. MBI’nin Türkçe uyarlamas› da mevcuttur (23).

2

2.. FFoonnkkssiiyyoonneell BBaa¤¤››mmss››zzll››kk ÖÖllççüümmüü ((FFBBÖÖ))

Fonksiyonel Ba¤›ms›zl›k Ölçümü (FBÖ), günlük yaflam aktivite-lerini gerçeklefltirmedeki fiziksel ve biliflsel yetersizlikleri, yard›m ihtiyac›n› ve bak›m yükünü ölçmektedir. Alt› fonksiyon alan›n›

(3)

de-¤erlendiren (kendine bak›m, sfinkter kontrolü, mobilite, hareket, iletiflim ve sosyal biliflsellik) 18 maddeden oluflmaktad›r. Bu mad-deler motor-FBÖ (13 madde) ve biliflsel FBÖ (5 madde) olmak üze-re iki k›s›mda incelenmektedir. Motor -FBÖ B‹ esas al›narak haz›r-lanm›flt›r, biliflsel maddeler sosyal etkileflimi, problem çözme ve haf›zay› de¤erlendirmektedir. Her madde yard›m miktar›n› belir-ten 7-puanl› Likert skalas›nda de¤erlendirilir (1=total yard›m, 7=to-tal ba¤›ms›zl›k). De¤erlendirme gözleme dayal›d›r yaklafl›k 20 da-kika sürmektedir (24). FBÖ’nün Türkçe uyarlamas› mevcuttur (25). Gosman-Hedström ve Blomstrand (26) taraf›ndan oluflturu-lan Modifiye 5-düzeyli FBÖ’de 7 yerine 5 düzey kuloluflturu-lan›lmas›n›n daha kolay oldu¤u ve duyarl›l›kta herhangi bir kayba yol açmad›-¤› ileri sürülmüfltür.

3

3.. FFrreenncchhaayy AAkkttiivviitteelleerr ‹‹nnddeekkssii

Rehabilitasyon hedefini olufltururken hastan›n premorbid ya-flam tarz›n›n bilinmesi önemlidir. ‹nme sonras›nda aktivitelerdeki de¤ifliklikler belli aral›klarla de¤erlendirilmeli ve tedavi buna göre planlanmal›d›r. Holbrook ve Skilbeck (27), fonksiyonel aktiviteleri k›sa bir sürede ve hastan›n kolayca anlayabilece¤i flekilde de¤er-lendirmeye yönelik olarak Frenchay Aktiviteler ‹ndeksini (FA‹) ge-lifltirmifllerdir. FA‹ daha fazla ba¤›ms›zl›k ve sosyalleflme gerekti-ren aktiviteleri kapsamaktad›r. Ev iflleri, serbest zaman/ifl, d›flar›-da yap›lan aktiviteleri içeren toplam 15 maddeden oluflur. Hasta-n›n bu aktiviteleri son üç ve alt› ay içinde ne kadar s›kl›kla yapa-bildi¤i sorulur ve 1–4 aras›nda puan verilir (1: en düflük düzey). Toplam puan 15–60 aras›ndad›r. Yaklafl›k 5 dakika süren bu skala hasta yak›n› taraf›ndan da cevaplanabilmektedir.

4

4.. BBeerrgg DDeennggee SSkkaallaass››

‹nme sonras›nda denge de¤iflikliklerinin do¤ru de¤erlendiril-mesi uygun cihazlar›n reçetelende¤erlendiril-mesi, etkin tedavi yaklafl›mlar›n›n belirlenmesi ve güvenli aktivitelerin tanmlanmas› için önem tafl›-maktad›r. Berg Denge Skalas› (BDS) esas olarak yafll› eriflkinlerde dengenin kantitatif olarak de¤erlendirilmesi ve düflme riskini be-lirlenmesi için tasarlanm›flt›r. Performans›n direkt olarak gözlen-mesine dayal› yönelik 14 maddeden oluflmaktad›r (28). Uygulama için cetvel, kronometre, sandalye, basamak, 360 derece dönülebi-lecek bir alan ve 10–15 dakika gereklidir. Her bir madde hastan›n teste spesifik zaman ve mesafe flartlar›n› karfl›lama yetene¤ine göre 0–4 aras›nda puanlan›r. Dört puan görevi ba¤›ms›z bir flekil-de tamamlayabilme yetene¤ini gösterir (29). En yüksek skor 56’d›r, 0-20 aras› skorlar denge bozuklu¤unu, 21-40 aras› skorlar dengenin kabul edilebilir oldu¤unu, 41- 56 aras› skorlar dengenin iyi oldu¤unu göstermektedir (28). BDS’nin uygulanmas› di¤er denge ölçütlerinden daha fazla zaman al›r ve içerdi¤i maddeler yeterince zorlay›c› olmad›¤› için aktif yafll› kifliler için uygun olma-yabilir. Ayr›ca inme sonras› erken dönemdeki sensitivitesi düflük-tür (30).

5

5.. MMooddiiffiiyyee RRaannkkiinn SSkkaallaass››

Modifiye Rankin Skalas› (MRS) spesifik görevlerin gerçekleflti-rilmesinden ziyade ba¤›ms›zl›¤› de¤erlendirmek üzere gelifltiril-mifltir. Böylelikle nörolojik defisite karfl› geliflen mental ve fiziksel adaptasyonlar da de¤erlendirilmifl olmaktad›r. Hastan›n inme ön-cesindeki aktivitelerin tümünü yap›p yapamad›¤› da de¤erlendir-me kapsam›ndad›r (21). MRS inde¤erlendir-menin hastalar›n aktivitelerine ve kat›l›m›na etkisini kolay ve h›zl› bir flekilde de¤erlendirmektedir (3). Skalan›n evreleri flu flekilde tan›mlanm›flt›r. 0: Semptom yok; 1: Semptomlara ra¤men belirgin yetersizlik yok; her zamanki gö-revleri ve aktiviteleri yerine getirebilir; 2: Hafif yetersizlik; önceki aktivitelerin tümünü yerine getiremez, ancak yard›m almadan kendi iflini görebilir; 3: Orta yetersizlik; bir miktar yard›ma ihtiyac›

olabilir, ancak yard›ms›z yürüyebilir; 4: Orta a¤›r yetersizlik; yar-d›ms›z yürüyemez, yard›m almadan kendi ihtiyaçlar›n› gideremez; 5:A¤›r yetersizlik; yata¤a ba¤›ml›, inkontinan, sürekli bak›m ihtiya-c› vard›r (31). Biliflsel durum, lisan, görsel fonksiyon, duygusal bo-zukluklar, a¤r› ve yetersizli¤e neden olabilecek di¤er nedenlerin de¤erlendirilmemesi ve akut dönemde hastalar›n skorlar›n›n kötü olmas› k›s›tl›l›klar› aras›ndad›r (3).

6

6.. RRiivveerrmmeeaadd MMoottoorr DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee SSkkaallaass››

Rivermead Motor De¤erlendirmesi (RMD) 1979’da Lincoln ve Leadbitter taraf›ndan inme hastalar›n›n tutarl› bir iyileflme mode-li izledi¤i varsay›larak tasarlanm›flt›r. Gross motor fonksiyonu (örne¤in yard›ml› ya da yard›ms›z yürüme, trabzanla ya da trab-zans›z merdiven ç›kabilme, yürüme, dönme ve bir nesneyi geri ge-tirme, koflma), üst-alt ekstremite becerilerini ve gövde kontrolünü de¤erlendirir (32). RMD hasta iyilefltikçe zorlaflacak flekilde dü-zenlenmifl 38 madde içerir; her biri hasta aktiviteyi gerçeklefltire-bilirse ‘1’ gerçeklefltiremezse ‘0’ olarak skorlan›r. Her bir madde-nin üç kez denenmesine izin verilir, gross fonksiyon ve kol katego-rilerinde ard›fl›k üç maddede baflar›s›z olunursa sonraki maddele-rin de gerçeklefltirilemeyece¤i farz edilerek test sonland›r›l›r. Ba-cak ve gövde kategorisindeki maddelerin tümü de¤erlendirilmeli-dir. Skor 0 (aktivitelerin hiçbirini gerçeklefltiremez) ile 38 (aktivi-telerin hepsini gerçeklefltirebilir) aras›nda de¤iflir (30). Hastan›n motor iyileflme derecesine göre RMD’nin tamamlanmas› 40 daki-ka alabilir. En fazla elefltirildi¤i nokta da uzun sürmesidir (33).

7

7.. RRiivveerrmmeeaadd MMoobbiilliittee ‹‹nnddeekkssii ((RRMMII))

Rivermead Mobilite ‹ndeksi (RMI) inme hastalar›ndaki mobili-te yemobili-tersizli¤ini de¤erlendirmek için spesifik olarak gelifltirilmifltir. RMD Gross Fonksiyon kategorisi geniflletilerek elde edilmifltir. Mo-bilite yetersizli¤ini genifl bir aral›kta de¤erlendirmek amaçlanm›fl-t›r. Yatakta dönebilme, oturma dengesi, transfer, denge, yürüme, merdiven inip ç›kma, banyo yapma, koflma ile ilgili toplam 15 mad-deden oluflmaktad›r. Tüm maddeler evet/hay›r olarak cevaplan›r, ‘evet’ yan›t› 1, ‘hay›r’ yan›t› 0 olarak skorlan›r. Toplam skor 0-15 aras›nda de¤iflir. Yaklafl›k 2–3 dakika sürer ve özel bir donan›m ya da e¤itim gerektirmez (32).

8

8.. ‘‘TTiimmeedd UUpp && GGoo’’ TTeessttii

‘Timed Up & Go’ testi denge ve fonksiyonel mobiliteyi de¤er-lendirmeye yönelik objektif, güvenilir ve basit bir ölçüttür. Düflme riskinin de¤erlendirmesi için de kullan›labilir. Kiflinin bir koltuktan kalkmas›, 3 metre yürümesi, etraf›nda dönmesi, koltu¤a geri yü-rümesi ve oturmas› istenir ve testi kaç saniyede bitirdi¤i ölçülerek skor hesaplan›r. Test s›ras›nda yürümeye yard›mc› cihaz kullan›l-mas›na izin verilir (34,35).

9

9.. CChheeddookkee--MMccMMaasstteerr ‹‹nnmmee DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee SSkkaallaass››

Chedoke-McMaster ‹nme De¤erlendirme Skalas› [Chedoke-McMaster Stroke Assessment Scale (CMSA)] inmeli bireylerin ya-flamlar›na etki eden fiziksel bozukluklar› ve yetersizlikleri ele al-maktad›r. Bireyleri klinik özelliklerine göre s›n›fland›rmak için mo-tor iyileflmeyi evrelendirmek, rehabilitasyon sonuçlar›n› öngör-mek, fiziksel fonksiyondaki önemli de¤ifliklikleri de¤erlendirmek amaçlanm›flt›r. Fiziksel yetersizlik envanteri ve özürlülük envanteri olmak üzere iki k›s›mdan oluflmaktad›r. Fiziksel yetersizlik envante-ri omuz a¤r›s›, postural kontrol, kol hareketleenvante-ri, el hareketleenvante-ri, ba-cak hareketleri ve ayak hareketlerini içeren alt› maddeden olufl-maktad›r. Maddelerin her biri 7-puanl› skalada de¤erlendirilmekte-dir. Omuz a¤r›s› ile ilgili skalada a¤r› fliddeti esas al›nm›flt›r. Bunun d›fl›ndaki maddeler motor iyileflmenin yedi evresine (1: Flask para-lizi, 7: Normal) göre haz›rlanm›flt›r. Fiziksel yetersizlik için maksi-mum toplam skor 42’dir. Özürlülük envanteri ise gross motor

(4)

in-deks ve yürüme inin-deksinden oluflur. Gross motor inin-deks 10, me indeksi ise 5 madde içermektedir. Son madde iki dakika yürü-me testi ile de¤erlendirilir. Yürüyürü-me testi 0 ya da 2 olarak skorlan›r. Bireyin iki dakikada yürüdü¤ü mesafe yafl› ve cinsiyetiyle uyumlu ise 2 puan verilir. Di¤er on-dört madde 7 puanl› skalada de¤erlen-dirilir. Maksimum toplam skor 100’ dür. Uygulaman›n göreceli ola-rak karmafl›k ve uzun olmas› CMSA’n›n daha az kullan›lmas›na yol açmaktad›r. FBÖ ile beraber kullan›lmas› önerilmektedir (36).

K

Ka

att››ll››m

m iille

e ‹‹lliifl

flk

kiillii S

Sk

ka

alla

alla

arr

Kat›l›m ifllevselli¤in toplum perspektifi ile ilgilidir. ICF Aktivite kategorisinin aksine, Kat›l›m düzeyindeki görevler daha karmafl›k-t›r ve çevresel etkilere daha ba¤›ml›d›r (37).

11.. NNoottttiinngghhaamm SSaa¤¤ll››kk PPrrooffiillii ((NNoottttiinngghhaamm HHeeaalltthh PPrrooffiillee==NNHHPP)) Nottingham Sa¤l›k Profili (NHP) hastal›¤›n hastalar taraf›ndan nas›l alg›land›¤›n› ortaya koymak için gelifltirilmifltir (38). ‹ki bö-lümden oluflmaktad›r. Birinci bölüm 38 maddeden oluflur. Enerji düzeyi, a¤r›, emosyonel tepkiler, uyku, sosyal izolasyon ve fiziksel yetenekler olmak üzere alt› alan de¤erlendirilmektedir. Sorular evet ya da hay›r olarak cevaplan›r. Skor 0-100 aras›nda de¤iflmek-tedir. Skorun yüksek olmas› hastan›n daha fazla s›k›nt› yaflad›¤› anlam›na gelmektedir. Ancak bu puanlama sisteminin klinik iyilefl-meyi de¤erlendirmede duyarl›l›¤›n›n az oldu¤u belirtilmifltir. ‹kin-ci bölüm cevaplayan kiflinin sa¤l›¤›ndan etkilenebilecek alanlar veya aktiviteleri temsil eden yedi madde içerir; ifl, ev idaresi, sos-yal hayat, kiflisel iliflkiler, cinsel hayat, hobiler ve ilgi alanlar›, tatil-ler. Maddeler 0 ya da 1 olarak skorlan›r. En fazla 7 puan elde edi-lir. ‹kinci bölümün uygulanmas› iste¤e ba¤l›d›r. NHP’nin tamamlan-mas› yaklafl›k 10 dakika sürmektedir (39). NHP’nin Türkçe geçer-lilik ve güvenilirlik çal›flmas› mevcuttur (40).

2

2.. KK››ssaa FFoorrmm--3366 ((KKFF--3366))

K›sa Form–36 (KF-36) yayg›n olarak kullan›lmaktad›r, sa¤l›k du-rumunu de¤erlendirmek üzere oluflturulmufltur. Toplam 36 mad-de içermektedir ve madmad-deler sekiz alt grupta toplanm›flt›r: fiziksel ifllevler, fiziksel rol k›s›tl›l›klar›, vücut a¤r›s›, sosyal ifllevler, mental sa¤l›k, emosyonel problemlere ba¤l› rol k›s›tl›l›¤›, enerji ve genel sa¤l›k alg›s›. Sa¤l›k durumundaki genel de¤ifliklikle ilgili olan soru-lar hariç, olgusoru-lar›n sorusoru-lar› son 4 haftay› esas asoru-larak yan›tlamala-r› istenir. Uygulanmas› kolayd›r ve yaklafl›k 10 dakika sürmektedir (38). ‹nmedeki test güvenilirlik düzeyleri KF-36’n›n hastan›n seri de¤erlendirmesi için uygun olmad›¤›n›, genifl gruplar›n karfl›laflt›r-mas›nda kullan›lmas› gerekti¤ini göstermektedir. Hasta yak›n› ta-raf›ndan yan›tland›¤›nda güvenilirli¤i düflük bulunmufltur (37). Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› mevcuttur (41).

3

3.. EEuurrooQQooll YYaaflflaamm KKaalliitteessii SSkkaallaass›› ((EEQQ--55DD))

EuroQol skalas› (EQ-5D) sa¤l›k ile iliflkili yaflam kalitesini de-¤erlendirmek için gelifltirilmifl bir ölçüttür. EQ-5D iki bölümden oluflmaktad›r. ‹lk bölüm sa¤l›k profilini befl boyutta tan›mlamakta-d›r (mobilite, kendine bak›m, sosyal hayat, a¤r› ve psikolojik du-rum). Her bir boyut zorluk derecesine göre üç ifade içerir (1: bir miktar problem; 2: orta; 3: çok fazla problem). ‹kinci bölüm cevap verenlerin o anki sa¤l›k durumlar›n› 0 ile 100 aras›nda de¤erlen-dirdikleri vizüel analog skalay› (VAS) içerir. Uygulanmas› kolayd›r ve az zaman almaktad›r (42,43).

4

4.. ‹‹nnmmee ‹‹ççiinn UUyyaarrllaannmm››flfl HHaassttaall››kk EEttkkii PPrrooffiillii

((SSttrrookkee--AAddaapptteedd SSiicckknneessss IImmppaacctt PPrrooffiillee==SSAA--SSIIPP--3300)) Hastal›k Etki Profili (SIP) farkl› hasta gruplar›nda s›k kullan›lan bir yaflam kalite ölçütüdür. Subjektif sa¤l›k alg›s›ndan ziyade göz-lemlenebilir davran›fllara dayanmaktad›r. Uyku ve istirahat,

emos-yonel davran›fllar, vücut bak›m› ve hareket, ev idaresi, ambulasyon, sosyal iliflkiler, mobilite, dikkat davran›fllar›, iletiflim, ifl, rekreasyon ve e¤lence, yeme ile alakal› 12 alt skala ve 136 maddeden oluflmak-tad›r. ‹nme hastalar›nda uygulaman›n 30 dakikadan fazla sürmesi en önemli dezavantaj›d›r. ‹nme hastalar›n›n %10’undan az›na uyan maddeler ç›kart›larak spesifik olarak inmede kullan›lmak üzere SA-SIP–30 gelifltirilmifltir. SA-SIP 30 otuz madde ve sekiz alt skala (vü-cut bak›m› ve hareket, sosyal etkileflim, mobilite, iletiflim, emosyo-nel davran›fl, ev iflleri, canl›l›k davran›fllar› ve ambulasyon) içer-mektedir. Ç›kar›lan maddelerin baz›lar› daha a¤›r sa¤l›k durumlar› ile ilgili oldu¤u için SA-SIP–30’un a¤›r hastalardaki de¤iflikliklere duyarl› olamayaca¤› belirtilmifltir. Ayr›ca a¤r›, rekreasyon, enerji ve genel sa¤l›k alg›s›, genel yaflam kalitesi veya inme semptomlar›n› içermemesi de elefltirilmektedir. (44,45).

5

5.. ‹‹nnmmee EEttkkii SSkkaallaass›› ((SSttrrookkee IImmppaacctt SSccaallee:: SSIISS))

‹nme Etki Skalas› (SIS), inmeye özgü bir sa¤l›k durumu ölçütü-dür. Hem hastalardan hem de hastaya bakan kiflilerden sa¤lanan verilerle 1999’da oluflturulmufltur. fiu anda kullan›lan flekli SIS 3.0 2003’de gelifltirilmifltir. Toplam 59 madde ve 8 bölümden (kuvvet, el fonksiyonu, günlük yaflam aktiviteleri/yararl› günlük yaflam ak-tiviteleri, mobilite, iletiflim, duygu, haf›za ve düflünme, kat›l›m) oluflmaktad›r. Son bir hafta içinde her bir maddeyi tamamlamak-ta yaflanan zorlu¤un hastamamlamak-ta tamamlamak-taraf›ndan befl puanl› Likert skalas›n-da de¤erlendirilmesi istenir. Bir puan hastan›n maddeyi tamamla-yamad›¤›n›, befl puan ise tamamlamada hiçbir zorluk yaflamad›¤›-n› göstermektedir. Ayr›ca inme sonras› genel iyileflme alg›s›yla il-gili bir görsel analog skala (0: Hiç iyileflme yok, 100: Tam iyileflme) içermektedir. Skalan›n tamamlanmas› yaklafl›k olarak 15–20 daki-ka sürmektedir (37,46).

6

6.. ‹‹nnmmee SSppeessiiffiikk YYaaflflaamm KKaalliittee SSkkaallaass›› ((SSttrrookkee SSppeecciiffiicc QQuuaalliittyy ooff LLiiffee SSccaallee:: SSSSQQOOLL))

SSQOL inmeye özgü, hasta merkezli bir yaflam kalitesi ölçütü-dür. SSQOL 49 madde içermektedir ve 12 alandan oluflmaktad›r; mobilite, enerji, üst ekstremite fonksiyonu, ifl/üretim, ruhsal du-rum, kendine bak›m, sosyal roller, aile rolleri, görme, lisan, düflün-me ve kiflilik. Her bir alan en az 3 maddeden oluflur, her bir mad-de mad-de son bir hafta dikkate al›narak 5-puanl› Likert skalas›nda mad- de-¤erlendirilir. Daha yüksek skorlar daha iyi fonksiyonu yans›t›r. SSQOL’nin inme sonras› ilk üç aydaki de¤iflikliklere orta derecede duyarl› oldu¤u, a¤›r inme geçiren kiflilerdeki de¤iflikliklere duyar-l›k için çal›flmalara ihtiyaç oldu¤u belirtilmifltir (47).

Sonuç olarak; inmeli hastalarda fonksiyonel durum, yaflam ka-litesi ve rehabilitasyon sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesinde bir çok farkl› skalalar kullan›lmaktad›r. Bu skalalar›n birço¤unun geçerlilik ve güvenilirli¤i mevcuttur. Bu skalalar›n bilinmesi ve hastalara uy-gun olarak seçilip uygulanmas›, hem hastan›n eksik kalan fonksi-yonel durumunun görülebilmesi hem de rehabilitasyon sonuçlar›-n›n de¤erlendirilmesi aç›s›ndan oldukça önemlidir.

K

Ka

ay

yn

na

ak

klla

arr

1. Greenberg JP, Good DC. Functional assessment in neurologic disability. Lazar RB, editor. Principles of neurologic rehabilitation. USA: McGraw-Hill Companies; 1998. p. 7-27.

2. Sween U, Bautz-Holter E, Sodring KM, Wyller TB, Laake K. Association between impairments, self-care ability and social activities 1 year after stroke. Disabil Rehabil 1999;21:372-7. [Abstract] / [PDF]

3. Kasner SE. Clinical interpretation and use of stroke scales. Lancet Neurol 2006;5:603-12. [Abstract] / [PDF]

4. Dahl TH. International classification of functioning, disability and health: anintroduction and discussion of its potential impact on rehabilitation services and research. J Rehabil Med 2002;34:201-4. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

(5)

5. Salter K, Jutai JW, Teasell R, Foley NC, Bitensky J. Issues for selection of outcome measures in stroke rehabilitation: ICF Body Functions. Disabil Rehabil 2005;27:191-207. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

6. Geyh S, Kurt T, Brockow T, Cieza A, Ewert T, Omar Z et al. Identifying the concepts contained in outcome measures of clinical trials on stroke using the International Classification of Functioning, Disability and Health as a reference. J Rehabil Med 2004;(44 Suppl):56-62. [Abstract] / [PDF]

7. Salter KL, Teasell RW, Foley NC, Jutai JW. Outcome assessment in randomized controlled trials of stroke rehabilitation. Am J Phys Med Rehabil 2007;86(12):1007-12. [Abstract]

8. Gladstone DJ, Danells CJ, Black SE. The fugl-meyer assessment of motor recovery after stroke: a critical review of its measurement properties. Neurorehabil Neural Repair 2002;16:232-40. [Abstract] / [PDF]

9. Lancu I, Olmer A. The minimental state examination-an up-to-date review. Harefuah 2006;145:687-90,701. [Abstract]

10. Grace J, Nadler JD, White DA, Guilmette TJ, Giuliano AJ, Monsch AU et al. Folstein vs modified Mini-Mental State Examination in geriatric stroke. Stability, validity, and screening utility. Arch Neurol 1995;52:477-84. [Abstract] / [Full Text]

11. Küçükdeveci AA, Kutlay S, Elhan AH, Tennant A. Preliminary study to evaluate the validity of the mini-mental state examination in a normal population in Turkey. Int J Rehabil Res 2005;28:77-9. [Abstract]

12. Elhan AH, Kutlay S, Küçükdeveci AA, Cotuk C, Oztürk G, Tesio L et al. Psychometric properties of the Mini-Mental State Examination in patients with acquired brain injury in Turkey. J Rehabil Med 2005;37:306-11. [Abstract] / [PDF]

13. Bohannon RW, Smith MB. Interrater reliability of a modified Ashworth scale of muscle spasticity. Phys Ther 1987;67:206-7. [Abstract] / [PDF]

14. Pandyan AD, Price CI, Barnes MP, Johnson GR. A biomechanical investigation into the validity of the modified Ashworth Scale as a measure of elbow spasticity. Clin Rehabil 2003;17:290-3. [Abstract] / [Full Text]

15. Ansari NN, Naghdi S, Younesian P, Shayeghan M. Inter- and intrarater reliability of the Modified Modified Ashworth Scale in patients with knee extensor poststroke spasticity. Physiother Theory Pract 2008;24:205-13. [Abstract] / [Full Text]

16. Platz T, Eickhof C, Nuyens G, Vuadens P. Clinical scales for the assessment of spasticity, associated phenomena, and function: a systematic review of the literature. Disabil Rehabil 2005;27:7-18. [Abstract] / [Full Text]

17. Aben I, Verhey F, Lousberg R, Lodder J, Honig A. Validity of the beck depression inventory, hospital anxiety and depression scale, SCL-90, and hamilton depression rating scale as screening instruments for depression in stroke patients. Psychosomatics 2002;43:386-93. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

18. Hisli N.Beck Depresyon Envanterinin geçerlili¤i üzerine bir çal›flma. Psikoloji Dergisi 1988;6:118-22.

19. Oswanski MF, Sharma OP, Raj SS, Vassar LA, Woods KL, Sargent WM et al. Evaluation of two assessment tools in predicting driving ability of senior drivers. Am J Phys Med Rehabil 2007;86:190-9. [Abstract] 20. Wade DT, Collin C. The Barthel ADL Index: a standard measure of

physical disability? Disabil Rehabil 1988;10:64-7. [Abstract] / [Full Text]

21. Sulter G, Steen C, De Keyser J. Use of the Barthel index and modified Rankin scale in acute stroke trials. Stroke 1999;30:1538-41. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

22. Shah S, Vanclay F, Cooper B. Improving the sensitivity of the Barthel Index for stroke rehabilitation. Clin Epidemiol 1989;42:703-9. [Abstract]

23. Küçükdeveci AA, Yavuzer G, Tennant A, Süldür N, Sonel B, Arasil T. Adaptation of the modified Barthel Index for use in physical medicine and rehabilitation in Turkey. Scand J Rehabil Med 2000;32:87-92. [Abstract]

24. Voll R, Krumm B, Schweisthal B. Functional independence measure (FIM) as assessing outcome in medical rehabilitation of neurologically ill adolescents. Int J Rehabil Res 2001;24:123-31. [Abstract]

25. Küçükdeveci AA, Yavuzer G, Elhan AH, Sonel B, Tennant A. Adaptation of the Functional Independence Measure for use in Turkey. Clin Rehabil 2001;15:311-9. [Abstract] / [Full Text]

26. Gosman-Hedström G, Blomstrand C. Evaluation of a 5-level functional independence measure in a longitudinal study of elderly stroke survivors. Disabil Rehabil 2004;26:410-8. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

27. Schuling J, de Haan R, Limburg M, Groenier KH. The Frenchay Activities Index. Assessment of functional status in stroke patients. Stroke 1993;24:1173-7. [Abstract] / [PDF]

28. Blum L, Korner-Bitensky N. Usefulness of the Berg Balance Scale in stroke rehabilitation: a systematic review. Phys Ther 2008;88:559-66. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

29. Berg K, Wood-Dauphinee S, Williams JI. The Balance Scale: reliability assessment with elderly residents and patients with an acute stroke. Scand J Rehabil Med 1995;27:27-36. [Abstract]

30. Salter K, Jutai JW, Teasell R, Foley NC, Bitensky J, Bayley M. Issues for selection of outcome measures in stroke rehabilitation: ICF activity. Disabil Rehabil 2005;27:315-40. [Abstract] / [Full Text] / [PDF] 31. van Swieten JC, Koudstaal PJ, Visser MC, Schouten HJ, van Gijn J. Interobserver agreement for the assessment of handicap in stroke patients. Stroke 1988;19:604-7. [Abstract] / [PDF]

32. Collen FM, Wade DT, Robb GF, Bradshaw CM. The Rivermead Mobility Index: a further development of the Rivermead Motor Assessment. Disabil Rehabil 1991;13:50-4. [Abstract]

33. Collin C, Wade D. Assessing motor impairment after stroke: a pilot reliability study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1990;53:576-9. [Abstract] / [PDF]

34. Lindsay R, James EL, Kippen S. The Timed Up and Go Test: unable to predict falls on the acute medical ward. Aust J Physiother 2004;50:249-51. [Abstract] / [PDF]

35. Yelnik A, Bonan I. Clinical tools for assessing balance disorders. Neurophysiol Clin 2008;38:439-45. [Abstract] / [PDF]

36. Gowland C, Stratford P, Ward M, Moreland J, Torresin W, Van Hullenaar S et al. Measuring physical impairment and disability with the Chedoke-McMaster Stroke Assessment. Stroke 1993;24:58-63. [Abstract] / [PDF]

37. Salter K, Jutai JW, Teasell R, Foley NC, Bitensky J, Bayley M. Issues for selection of outcome measures in stroke rehabilitation: ICF Participation. Disabil Rehabil 2005;27:507-28. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

38. Coons SJ, Rao S, Keininger DL, Hays RD. A comparative review of generic quality-of-life instruments. Pharmacoeconomics 2000;17:13-35. [Abstract]

39. Lyden PD, Hantson L. Assessment scales for the evaluation of stroke patients. J Stroke Cerebrovasc Dis 1998;7:113-27. [Abstract]

40. Kücükdeveci AA, McKenna SP, Kutlay S, Gürsel Y, Whalley D, Arasil T. The development and psychometric assessment of the Turkish version of the Nottingham Health Profile. Int J Rehabil Res 2000;23:31-8. [Abstract] / [Full Text]

41. Koçyi¤it H, Aydemir Ö, Fiflek G, Ölmez N, Memifl A. K›sa Form-36’n›n (KF-36) Türkçe versiyonunun güvenilirli¤i ve geçerlili¤i. ‹laç ve Tedavi Dergisi 1999;12:102-6.

42. Dorman PJ, Waddell F, Slattery J, Dennis M, Sandercock P. Is EuroQol a valid measure of health related quality of life after stroke? Stroke 1997;28:1876-82. [Abstract] / [Full Text]

43. Essink-Bot ML, Krabbe PF, Bonsel GJ, Aaronson NK. An empirical comparison of four generic health status measures. The Nottingham Health Profile, the Medical Outcomes Study 36-item Short-Form Health Survey, the COOP/WONCA charts, and the EuroQol instrument. Med Care 1997;35:522-37. [Abstract]

44. van Straten A, de Haan RJ, Limburg M, Schuling J, Bossuyt PM, van den Bos GA. A stroke-adapted 30-item version of the Sickness Impact Profile to assess quality of life (SA-SIP30). Stroke 1997;28:2155-61. [Abstract] / [Full Text]

45. Golomb BA, Vickrey BG, Hays RD. A review of health-related quality-of-life measures in stroke. Pharmacoeconomics 2001;19:155-85. [Abstract]

46. Salter KL, Moses MB, Foley NC, Teasell RW. Health-related quality of life after stroke: what are we measuring? Int J Rehabil Res 2008;31:111-7. [Abstract]

47. Williams LS, Weinberger M, Harris LE, Clark DO, Biller J. Development of a stroke-specific quality of life scale. Stroke 1999;30:1362-9. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

Referanslar

Benzer Belgeler

Kapı kulu süvarisi olan iç oğ­ lanları ise zamanla yukarı bö­ lüklere yükselirler, oradan kapı cı başılık, çeşnigirlik, mütefer- rikalık gibi daha

Iç ve d~~~ bir y~~~n sorunlarla kar~~~ kar~~ya bulunan Osmanl~lar~n Belgrad andla~mas~ndan sonra meydana gelen yeni Avrupa politikas~nda kendilerine yeni bir yer ararken

Üç grupta yafl, cinsiyet, e¤itim seviyesi, hastal›k süresi ve fliddetinin etkisi istatistiksel olarak karfl›laflt›r›l›rken; uyumlu ve uyumsuz grupta ayr›ca,

Hasta-hekim iliflkisinde güven düzeyi ile has- tan›n yafl, cinsiyet ve gelir gibi sosyo-demografik özellikleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir

Amaç: Bu çal›flmada akut Q-dalgal› miyokard infarktüsünün (M‹) erken döneminde sol ventrikül sistolik ve diyastolik fonk- siyonlar›n›n miyokard performans indeksi (MP‹)

Bu çal›flmada, nakil önceli¤i daha az olan UNOS 2 statüsünde nakil listesine al›nan hastalarda kalp naklinin mortaliteye etkisi geriye dönük olarak araflt›r›ld›..

Biyojen aminlerden histamin ve tiramin toksisitesine daha sık rastla- nıldığından, bu biyojen aminlerle ilgili çalışmalar daha fazla sayıda iken, daha sonra tanımlanmış

Ancak, genel uluslararası güvenlik sorunları, daha çok yumuşak güç gerektiren çözümleri öngörseler bile, bilhassa terörizm gibi çok ciddi teh- likelere karşı,