Radius
ve
Ulnadan
Boy
Tahmini ve
Cinsiyet
Belirlenmesi
Uzm. Dr. Hasan AGRITMI;>*, Yrd. Doc,:. Dr. Osman <;ELBi;>**
Adlf TIp Kurumu Ba~kanhgl, istanbul
.. inonii Universitesi Tip Fakiiltesi Halk Sagligl Anabilim Dali, Malatya
Ozet
Viicut biitiinliigii bozulmu~ ceset ya da insana ait oldugu bilinen iskelet kalzntzlanndan kimlik tespiti yapzlzrken boy uzunlugunun ve cinsiyetin bilinmesi onemlidir. Mevcut kemik veya ceset parralarmdan yararlanarak yapdan boy tahmini ve cinsiyet tayini (,;alz~malanndan elde edilen sonurlar, iizefinde f'alz~zlan toplumlara gore farklzlzklar gostermektedir. Bu f'alz~ma Tiirk toplumuna ait sonuf'/ann elde edilmesi amacz ile yapzlmz~tzr.
<;alz~ma Adli Tzp Kurumu' na otopsiye gonderilen cesetlerde yaptlmz~tzr. Biitiinliigii bozulmamz~, bedensel de-formitesi bulunmayan, 18-62 ya~lan arasmdaki Turkiye dogumlu 80 erkek 47 kadm cesedi iizerinde olr,;'iim
yapzl-mz~tlr. Ki~ilerden kaynaklanabilecek o/fiim hatalanm ortaya ~'zkarabilmek irin 30 cesedin boy ve kemik uzunluk-Ian ol~'iimleri iki ki~i tarafmdan ayn ayn olfiilmii~ ve Student's t-test ile kar~da~tzrzlmz~tlr.
Radius ve ulna kemik uzunluklanndan boy tahmini yapmak irin regresyon istatistigi ile 6 adet formiil olu~turul
duo Radius ve ulnadan birlikte veya tek kemikten yararlanarak her cinsiyet if'in 3' er tane elde edilen regresyon formiilleri ile ±35 -48 mm. standart hata ile boy tahmini, cinsiyeti bilinmeyen kemiklerden boy tahmini yapzlmasz gereken durumlar olabileceginden yola rzkara,k radius ve ulna kemik uzunluklanndan cinsiyet tayini yapddl. Cin-siyet tayini diskriminant fonksiyon analizi ile %90' lann iizerinde bir dogruluk payz ile hesaplandl.
Radius ve ulnadan boy tahminindeki standart hatalar, yurtdz~z ve Tiirkiye'deki diger uzun kemiklerle yapdan
ralz~malardaki standart hatalara yakm bulundu. Aynca cinsiyet tayini de yapzlarak elde edilen
6 adet formiiliin
kullammma olanak saglanmz~ oldu. Bu falz~ma Tiirkiye' de yapzlmz~ kemik uzunluklarmdan boy tahmini ve cinsi-yet tayini f'alz~malannda eksikkalan bir kzsmztamamlamz~tzr. Boylece Tiirk Toplumuna ozgii veriter elde edilmi~olup daha dogru birkimlik tespiti miimkiin olmaktadlr.
Anahtar Kelimeler: Boy uzunlugu, cinsiyet, radius ve ulna.
Estimation of Stature and Determination of Sex From the Radius and Ulna Summary
Stature estimation is an important aspect of forensic anthropology for those cases whose remains are badly de-composed or skeletonized. I . This is especially essential for identification of remains. Although there has been nu-merous studies on the 'Subject their application worldwide has limitations because of population variation in body morphology. Turkish populations are therefore thought to be different from those that have been analyzed. The present study attempts to develop regression statistics using the radius and ulna.
This study involves 80 males and 47 females with an age range of 18 to 62 years. Of these, 30 individuals we-re used to assess interobserver error. The itudy involves intact we-remains who wewe-re autopsied at the Ministry of Jus-. . tice Institute of Forensic Medicine. Maximum lengths were taken after exposing both bones of the forearm from the remains. T~e stature was obtained after extending the body in the standard anatomic position; Before the reg-resssion analysis discriminant statistics were developed to determine sex from each bone, and the combination the-reof in order to identify sex. Regression statistics provide formulae for the radius, ulna and combination of both bones for each sex. On the average, the standard error of estimation ranged from ±35 mm to ±48 mm. In
conclu-Adli Tip Derg., Ci!t 16, SaYI 1, Yli 2002, Sayta 7-/7
ADLİ TIP DERGİSİ
Journal of Forensic Medicine
Adli Tıp Dergisi 2002; 16(1): 7-17
sion has been observed the present investigation provides similarly accurate estimation of stature from the bones compared with those studies Turkish and other populations.
Key Words: Stature estimation, radius and ulna.
ve
Kimlik tespiti adli bilimlerin en onemii konulanndandlr. Ozellikle u~ak, tren, otobUs kazalan, dogal afetler, as-keri operasyonlar, yangm, patlama, toplu gomUlme ya da tek bireylerin mezardan ~lkanlmasl durumlannda post-mortem kimlik gerekir ( ,2). Vticut blitiinlUgU bOl.ulmu§ ya da ait bilinen kclct kalmtllanndan kimlik tcspiti i~in cinsiyet, ya§ ve vticut uzunlugu gibi ozeHiklcrin belirlcnmesi gerck mektedir. Bu ozelliklerin bilinmesi tiim bu i§lemleri kolayla§tmr (3).
Kemik uzunluklan ile boy ul.unlugu arasmda lineer ili~ki van-Ill'. Ki§inin btitiin kemiklc (4,5), kemik olt;;umlerinden omurgadan (8,9), Ol~timlerinden (10), klavikula skapula (11 el ve ayak (12,13), vb. ol9iimlerden hesaplamr (3). Bu amac,:la yapilml§ 9ah§malarda en giivenilir sonuc,:lan uzun ekstremite kemik uzunluklan vermi§tir. Bu kemikler ic,:inde en dogru tahminler vticut aksisini olu§turan femur; ti-bia fibula i!e edilmi~tir. Kol kernikIerinin tahminindcki yeri alt ckstrcmite kcmiklerinden gelmck-tedir (14).
iskeletlerden boy tahmini iizerine en detayh derlemeyi Krogman ve i§can (3) yapml§lardlf. Bu eserde hem boy ile ilgilihatalar ve hesaplamalar hem de biIirnsel tarih incelenmi§tiL tahmininde en slk kullamlan tematiksel yontemdir. Bunda iskelet kalmtIlanndaki uzun kemiklcrden matematiksel regresyon ile hesaplama formtilleri bulunur (15). Bu konuda ilk onemli <;ah~maYI 1888 Yllmda Rollet Fransa'da 50 erkek 50 ka-dm ccsedi ilzerinde yaptl (1 Femur. fibula, humerus, ulna kemiklerini ilk tahmini boy tablo-lanm t;;Jkardl. kemikleri ay soma kuruduktan soma 2 klsalml~ nlarak tespil StewarL Rollet'in 51 omeginin 60 ya§m Uzerinde olduguna dikkat <;ekerek verilerin hatah olabilecegini bildirdi (17). Mano-uvrier 1892 ve 1893'te (18,19) Rollet'in verilerini istatistiki korelasyonlan da gozontine alarak kullandl. Bu
yazl-boylann daha olacagml dli~tinerek TVlanouvrier, ya§m tizcrindekileri ara~t!rmaya kalrnadl. Pearson (1899) (20) ilk kez uzun ekstremite kemiklerinden canl! boy tahminine ili§kin regresyon denklemlerini olu§turmu§tur. Aynca bir poptilasyon i<;in ttiretilmi§ regresyon denklemlerini ba~ka bir grub a uygularken dikkatli gerektigini bildirmi~tir. Pan (21) lIindistan'da 142 kadavra iizerinde cah§tl. radius, femur, ve fibula kemiklerinin maksimum llzunluklanm kartilaj dokusu ile olt;tu. En kti<;Uk standart hata ile femurdan (+/-3,70), en ytiksek radiustan (+/- 6.90) boy hesapladl. Telkki (22) Fin populasyonu iizerinde 1949
lIS iskelet iizerinde ~:al!§ma tnral i~in dtizeltmc onerdi.
ylkardlgl regresyon formiillerinin kullamlmasl durumunda veya
Dupertuis Hadden regresyon formtillerinin ba§ka poplilasyonlara uygulanabilirligi konusunda c,:ah§tIlar. Pearson'un ve kendilerinin olu~turdugu regresyon formtillerindeki tahmin farklanm ortadan kalduan formtiller buldular ve bunlara "General Formulae" adml verdiler. Ara§tmlacak popUlasyonun Irksal kokeninin bilinmedigi ve orta boylu oldugll I.ahmin durumlarda bu fom1i.illerin kullamlmasl gercktigjni bildinlikr. Hrdlicka (24) fark-h ve farkh cografyadan anatomi kadavralanndaki humerus femur uzunluklanmn birbirleriylc olan oranl: lanm yaymladl. Uzun ekstremite kemiklerinden vticut boy uzunlugu tahmininin yakla§lk degerler veonekten oteye gitmedigini bildirdi.
Zamammlzda cia kullamlan matematikseI yontemin kurulmasl geli§tirilmesinde ve Gleser'in onemli katkilan olmu§tur. Bu verilerde bir iskeiet boli.imilntin canh insandaki ve kadavradaki kar§lhklan bulunur. ikinci Dilnya Sava§l'nda olen Amerikan askerlerinin Ulkelerine iadesi, Trotter ve Gleser'e ilk defa antemortem boy uzun-luklan bilinen kemiklerini olanagl . Bu kullanllTII slrasmda, bir vcya birka~ uzun kemik Ol<;i.iIiir. Buiunan , Trotter Gleser'in saYllanyla kar§lla§tmlarak. uygun Irk ve cinse ait veriler eldc
Radius ve Ulnadan Boy Tahmini ve Cinsiyet Belirlenmesi
edilir. Bu e§itliklere gore bulunan boy uzunlugu ve bunun standart sapmasl, eanhdaki boy uzunlugunun dogru bir bi~imde hesaplanmaslm saglar. Yapilan bu Ol~timlerden elde edilen sonu~lann formtillere (e§itliklere) uygulanma-slyla ~Ikan sonu~lann kar§lla§tJnlmasl a§amasmda her ya§, eins ve lrktan yapllan boy hesaplamalannda en uygun kemiklerin femur, tibia ve fibula oldugu tespit edilmi§tir (3).
Trotter ve GIeser Amerikan askerlerinden elde ettikleri veriler ile Terry kolleksiyonundaki kadavra boylan tize-rinde yaptlklan ~ah§malan klyaslaml§lardlr. Yazarlara gore, her ttirlti Trotter-GIeser formtiltinde ya§lanmaya ait olumsuz etkileri gidermek amae!yla 30 ya§mdan sonraki her Yll i~in hesaplanan boy uzunlugundan 0.06 em eksilt-melidir. Hesaplanan boy-[(ya§-30)xO.06] §eklinde dtizeltme formtilti uygulanmahd!r (3).
Kore sava§mda (1950-1953) Olen Amerikan askerlerine ait iskeletlerin iadesi Trotter ve Gleser'e (25, 26) yeni bir firs at vermi§tir. ilk ara§tJrmalanna gore daha kapsamh malzeme ile <;:ah§arak, 0 zaman elde ettikleri sonu<;:lan smama ve dtizeltme olanag! eldeetmi§lerdir. Meksikah, Mongol ve Portorikolu poptilasyonlar i<;:in de vtieut boy uzunlugu tahminleri yapm!§lard!f. Aynea Amerikan askerlerinin geli§me ve oran degi§imlerini ara§tlrma olanagl bulmu§lardlr. VtieLit boy uzunlugu tahmin formtillerinin aym Ifksal populasyonlarda bile, uygun zaman arahklann-da yeniden hesaplamp bulunmas! gerektigini bildirmi§lerdir. Veriler antemortem boy uzunluklan bilinen ve ke-mikleri nakil slrasmda ol<;:tilen kadavralardan saglanml§tlr. Bu ol<;:tilere tamamlaYlCl kar§Ila§tJrma verileri yine Terry kol\eksiyonundan ahnml§tlr. ilk yaymdan farkh olarak klsmen kuru, kismen ya§ olan kemiklerin yalmzea maksimum uzunluklan ol~tilmti§ttir. Bu veriler ilk yaymm ilgili denklemleri ile kar§lla§tmldlgmda, beyazlarda a§agldaki verilere ula§I1ml§tIr.
a. Radius ve ulnada tahmin sonu~lan birinei ~ah§ma ile hemen hem en aym bulunmu§tur.
b. VUeLit boy Llzunlugu 165-180 em arasl olan ki§ilerin femur, humerus ve fibulasmdan tahmin edilen vUeut boy uzunlugu sonu~lan ilk ~ah§ma ile yakla§lk aym bulunmu§tur. ikinei ~ah§mada k!sa kemiklerle vtieut boy uzunlugu daha uzun, uzun kemiklerle daha kisa hesaplanml§tlr (17).
Olivier (27), Trotter ve Gleser'in ~ah§malanm goz ontine alarak 1963 yilmda FranSlZ poptilasyonunda yeni reg-resyon formtilleri ~lkarmaYl denemi§tir. Olivier, Manouvrier'in verilerini kullanarak evrensel formtiller ~lkarmaYI dii§Unmti§ttir. Aneak Manouvrier'in omek saYISlmn az olmasl, sag ve sol kemikler arasmda aymm yapilmaml§
01-masl ve verilerin istatistiki olarak ineelenmemesinden dolaYI bu amaemdan vazge~mi§tir (17).
Daha sonra Olivier (28), Fully'nin (4) verilerini kullanml§t!r. Trotter ve Gleser'in onerileri dogrultusunda yeni regresyon formiilleri ~Ikarml§tlr. Bu ~ah§ma sonunda toplumlar arasmdaki farklann bireyler arasmdaki farklardan daha az oldugunu soylemi§tir. Elde edilen tablolarm tUm toplumlar i~in uygulanabileeegini bildirmi§tir. Gene! bi-limsel gorii§ten farkh olan bu ~lkl§ boy tahmini ara§tmeIlanndan destek bulmaml§tlr. Olivier, standart hatalar goz oniine almdlgmda alt ekstremite kemiklerinden yap!lan ol~timlerin kol kemiklerinden yapJlan ol<;:iimlerden, vUeut boy uzunlugu tahmininde daha degerli oldugunu bildirmi§tir. En iyi tahmin sonu<;:lanm da femur ve diger bir baeak kemigi kombinasyonundan elde ettigini kaydetmi§tir. Bu <;:ah§mamn sonu<;:lanna gore en dogru tahminler SlraSl ile femur, tibia, radius, fibula, ulna ve humerus kemiklerinden elde edilmi§tir (3).
Tiirkiye'de uzun kemiklerden boy tahmini <;:ah§malan yapIlml§ttr. Bu yondeki <;:ah§malarda adli otopsi mater-yaJi kul\amlml§ur. ilk <;:ah§malar arasmda 82 olguda fibula uzunlugundan boy ±3.89-4.43 em stand art hata payl ile saptanml§tlr (29). Tibia uzunlugundan boy tahmini i<;:in 87 eeset Uzerinde Ol<;:tim yapllml§ ve standart hata payl ±4-4.7 em olarak bulunmu§tur (30). Ba§ka bir tibia <;:ah§masmda proksimal artiktiler yiizeyinden 77 eeset kullamlarak boy tahmin metodu geli§tirilmi§tir (31). Humerus kemigi Ol<;:timtinden vticut boy tahmini ~ah§masmda da standart hata payl ±3.76-4.44 em olarak bildirmi§tir (32). Femur uzunlugu ile boy tar..mininin standart hatasl daha kii<;:iik bulunmu§tur (±2.82-3.44 em) (33).
Vtieut boy uzunlugunun dogru bir §ekilde tahmin edilebilmesi i~inher toplum i<;:in ayn ayn regresyon formiillc-ri belirlenmelidir. Toplumlar arasmdaki farklar eskiden beformiillc-ri bilinmektedir. Aneak kurutulmu§ kemik kolleksiyon-lanm bulmak her zaman miimktin olmamaktadlf. Bunun yamnda zamanla toplumlann beslenme, ya§am tarzl, sos
-9
Agntml§ H, <;elbi§ 0
yo ekonomik durumu gibi sebeplerle viicut oranlan da degi~mekte ve elde edilmi§ olan regresyon formiillerinin dii-zeltilmesi gerekrnektedir. Cesetler iizerinde yap!lacak uzun kemiklerin olyiimleri ile geli~tirilecek regresyon
for-miilleri tiim bu zorluklan a§mak iyin gereklidir. Cesetler iizerinde yapllan kemik olyiimleri ile hem yok saylda veri elde edilmekte hem de cesedin boyu tam olarak bilinmektedir. Boylece veri saYIsmdaki klSlthhk ve ya~la goriilen boydaki diizeltme ihtiyacI ortadan kalkmakta, belirli zaman diliminde regresyon formiilleri yenilenebilmekte ve da-ha dogru bir boy tahmini yapllabilmektedir. Bu ara§tIrmamn amaCl insan radius ve ulna uzunlugundan yararlamla-rak cinsiyetin belirlenmesi ve boy uzunlugu tahmininin dogru bir ~ekilde yapllabilmesi iyin formiiller geli§tirmek-tiL
Gere<; ve Yontem
Bu yah~ma Adli TIp Kurumu'nda Tiirkiye dogumlu, herhangi bir bedensel deformitesi bulunmayan ve viicut biitiinliigii bozulmaml~ cesetler (18-63 arasllldaki 80 erkek 47 kadm) iizerinde yaplldl. Osteoporotik degi~iklikler, ~iddetli olii sertligi, yiimme gibi nedenlerle Olyiimleri saghkiI olarak yapllamayan olgular yaiI~ma kapsaml dl~mda
blraklldl. Tiim olyiimler otopsi yapIlmadan once almdl. Ceset boylan, olii katIiIgI geytikten soma aym biikiilebilir yelik metre ile uzunluklan onceden olyiilen otopsi masalan iizerinde yapddl. HataYI en aza indirmek iyin cesetlerin boyu dogrudan olyiilmedi. Cesetler otopsi masasma Slrt iistii yatmldl. Ba§ klsmma diizgiin bir ~ekilde kesilmi~
tahta takoz dayanarak bunun cesedin ba~ kIsmma temas ettigi taraf ile otopsi masasmm dl~ kenanna kadar olan kl-Slm, daha soma ayak topugunun orta noktasmdan otopsi masasmm diger kenanna kadar olan klslm olyiildii. Bu
uzunluk ve ba§ ile masamn dl§ kenan arasmda tespit edilen uzunluk toplanarak masamn toplam boyundan ylkartlI-dl ve ceset boy uzunlugu elde edildi.
Radius ve ulna ol<;iimii
Radius ve ulna kemik uzunluklan, sabit ve hareketli skalasl bulunan bir vemiye kumpasl ile olyiilmii§tiir.
01-yiimler, otopsi i§lemi slrasmda yap!lml§ ve yalmz sag radius ve sag ulna uzunlugu olarak kaydedilmi§tir. Bu amay-la sag bilek ve sag dirsek arka yiizlerine bistiiri ile birer kesi yapIlarak, radius ve ulna kemiklerinin iist ve alt uylan aylga ylkanlml§, alt ve iist uylann tepe noktalanndaki klkIrdak dokular bistiiri yardlmlyla kemik dokuya ula§ana kadar temizlenmi§tir. Radiusun caput radii ile processus styloideus araSl, ulnamn ise olecranonun en uy noktasl ile processus styloideus arasll1daki maksimum uzunluklan vemiye kumpasl ile olyiilmii§tiir (Resim 1). Olyiim SlfaSll1-da kumpasll1 kemik §aftlanna paralel olmasma ozen gosterilmi§ ve Olyiimler milimetre olarak kaydedilmi§tir.Resim 1. Alt ve iist uylan ylkanhp temizlenmi§ on koI kemiklerinin vemiye kumpasl ile Olyiimii.
[ Test Olyiimleri olyiimler yaplhrken ki§ilerden t
~ kaynaklanabilecek olyiim hatalanm tespit edebil-~
\ mek iyin Ekim 2000 tarihlerinde otopsisi yapllan 30 cesedin boyu yukanda anlatIldlgl §ekilde once ara§tJrmacI tarafl11dan olyiilifp kaydedilmi§tir. Daha soma ilk Olyiimii bilmeyen diger ara§tJrmacl tarafl11dan boy uzunlugu tekrar oIyiilmii§tiir (inte-robserver). Radius ve ulna yukanda anlattlshgl §ekilde aylga ylkanhp temizlendikten soma ara§-tIrmacI tarafllldan olyiilmii~tiir. Bu Olyiimden 30 dakika soma ara§tIrmaCl tarafllldan bir kez daha Olyiilerek kaydedilmi§tir (intraobserver). Aym
ra-Radius ve Ulnadan Boy Tahmini ve Cinsiyet Belirlenmesi
dius ve ulna bu kez de diger ara§tmnael (interobserver) tarafmdan olc;iilmti§ttir. <;ah§ma grubuna alman 127 olgu boy, ya§ ve kemik uzunluklan aC;lsmdan ineelenip kar§lla§tmlarak tablolarla gosterilmi§tir. Ceset O1c;timlerinden el -de edilen veriler-den SPSS 10.00 programl kullamlarak diskriminant fonksiyon analizleri ile einsiyet tayini, regres-yon denklem1eri olu§turularak boy tahminine olanak saglayaeak bulgular elde edilmi§tir. intraobserver ve interob-server tarafmdan yapIlan olC;Umler Student's t-test ile degerlendirilerek istatistiksel anlamhhk yontinden ineelen-mi§tir. Aynea boy, radius, ulna uzunluklan ya§ dekadlannda ANOV Aile degerlendirilineelen-mi§tir.
Bulgular
TUrk toplumunda cinsiyeti bilinen ya da bilinmeyen on kol kemik1erinden yararlanarak boy tahmini yapIimasl-na yonelik fonntillerin C;lkanlmasl ic;in 80 erkek ve 47 kadm eesedinde c;ah§llml§tIr. Tablo 1 'de olc;timti yapllan ee-setlerin ya§ dagIilml goriilmektedir. Olgulann ya§lanmn btiytik ~'ogunlugu 18-39 arasmdadlf. Bu bize ~ah§ma
kap-\
samma alman olgulann btiytik kIsmmm genc;lere rastladlgml gostennektedir. Tablo 1: Olgulann ya§ dekadlanna gore daglhml
Ya§ Arasl Erkek Kadm Toplam
SaYI % SaYI % Sayl
-
% 18-29 26 32.5 26 55.3 52 41.0 30-39 24 30.0 11 23.4 35 27.5 40-49 14 17.5 8 17.0 22 17.5 50 ve tizeri 16 20.0 2 4.3 18 14.2 Toplam 80 100.0 47 100.0 127 100.0Olgulann ya§ ortalamasl erkeklerde 36, kadmlarda 30 olarak 'bulundu. Her iki einste alt ve tist ya§ degerleri ay-midi. Erkeklerin boy ortalamasmm kadmlardan 14 em, radius ve ulna uzunluklanmn da ortalama 3 em uzun
01-dugu gortildti (Tablo 2).
Tablo 2. bl~timleri yapllan eesetlerin oliim ya§l (YII), boy uzunlugu (mm), radius uzunlugu (mm) ve ulna uzunlugunun (mm) kar§lla§tmlmasl (N erkek=80, N kadm=47, S.s.=Standart sapma).
Degerler Erkek Kadm
art. S.s Min. Max. art. S.s. Min. Max.
36,3 12,7 18 63 30,1 10,3 18 62
Boy uzunlugu 1699 61.0 1560 1845 1568 66,3 1415 1690
Radius uzunlugu. 45 11,5 217 270 217 11,9 192 241
Ulna uzunlugu 264 12,3 239 309 236 12,0 210 254
<;alI§mada ki§ilerden kaynakianabileeek O1~tim hatalanm ortaya ~lkarabilmek i~in kontrol ol~timleri yapIiml§tlr. Ara§tlnnaci 30 olguda kemikleri iki kere (1. ve 2. ol~timler) O1c;:mti§tUr. Boy ve kemik1erin kontrol olc;iimleri diger ara§tInnael tarafmdan yapIiml§tlr. Tablo 3'de ara§tInnacmm 1. ve 2. olc;:timleri (intraobserver) i1e diger ara§tInnaCl tarafmdan alman olc;:iimler (interobserver) t-test ile kar§Iia§tmlml§tlr. <;ah§mada farkh ki§iler tarafmdan yapIian 01-c;timlerde birbirine yakm degerler bulunmu§ olup istatistiksel bir fark saptanmaml§tIr.
11
Tahlo 3. lntraobserver ve interobserver ol<.;:iimlerinin (mm) t-test ile kar~lla~tmlmasl (N=30).
Ol~iimler
Intraobserver Radius uz. iil<;:iim Radius uz. 2. ol<.;:iim Ulna uz. 1. Olyiim Ulna uz. 2.
Interabserver Radius uz. 1. Ol<.;:iim Radius UZ. Kontrol Ulna UZ. 1. Ol<.;:iim Ulna UZ. Kontrol Ol<.;:i.imti
UZ. L
Boy UZ. KOilirol OI<.;:timU
Ortalama 236,3(l 236,17 254,67 254.67 1648,33 164iU3 236,30 236,13 254.67 254,63 ~df=29 Hi<.;:bir t degeri anlamh degildir
Standart hata 3,36 3,48 16,60 3,38 3,37 3,51 t~
o
o
1,22 0,254Tablo 4'de diskriminant fonksiyon analizi ile radius ve ulna uzunluklanndan yararlammlk cinsiyel layinine kin degerler verilmi~tir. Fonksiyon 1 'de iki degi~ken (radius ve ulna) kullamldlgmda cinsiyet tayinine radiusun kml(]smm %98, ulnamn ise %96 oldugu giiriilmektediL Erkek kadm i<.;:in buhman grup ccntroidlcri toplamp ye b(ilimdiigiincie kesme bulunmaktadlf. Diskriminat kesme noktasmdan ol<.;:timti yapllan miklerin bir erkege ait oJdugu, kesme noktasmdan kti<.;:tikse kemiklerin kadma ait oldugu anla~lhr.
Tablo 4. ve ulna llzunlugundan (mm) diskriminant fonksiyon ilc cinsiyet
Fonksiyonlar Ham veriler Fonksiyon 1 Radius uzunlugu Ulna Sabit !<esme Fonksiyon 2 Radius Uzunlugu Sabit Kesme NoktasJ Demarkasyon noktasl Fonksiyon Ulna Sabit Kesme Demarkasyon noktas! 0.055 O,cU -20,798 . -0,3 0,085 -20 -0,313 K<235,23<E 0,01)2 -20,782 -OJ04 9<E Yaplsal Standart KatsaYI KatsaYI 0,987 0,646 OD62 0,376 1,000 1,000 1,000 (E=Erkck, K=Kadm). Grup Sentroidi E=O,903 K=-1,536 E=0,891 K=-1,478 E=-0,869 K=l,478
Radius ve Ulnadan Boy Tahmini ve Cinsiyet Belirlenmesi
Cinsiyet tayininde olaslhgm einsiyete gore dagJilml Tablo 5'de gosterilmi~tir. iki veya tek kemikle yapJian he-saplamalarda, oranlar birbirine yakm bulunmu~tur.
Tablo 5. Cinsiyet tayininde olaslhgm sayl ve yiizde olarak kadm ve erkege gore daglhml (N=80 Erkek, N=47 Kadm).
Fonksiyonlar Erkek Kadm Ortalama
ve veriler SaYI Yuzde SaYI Yuzde Yuzde
Fonksiyon 1 (Radius+ulna)
Orijinal veri 72/80 90,0 44/47 93,6 91,3
<;apraz test 71/80 88,8 44/47 93,6 90,60
Fonksiyon 2 (Radius)
Orijinal veri 72/80 90,0 43/47 91,5 90,6
<;apraz test 72/80 90,0 43/47 91,5 90,6
Fonksiyon 3 (Ulna)
Orijinal veri 71/80 88,8 45/47 95,7 91,3
<;apraz test 71/80 88,8 45/47 95,7 91,3
<;ah~ma sonunda boy tahmini i<;:in regresyon istatistigi ve regresyon formiilleri yapiidl (Tablo 6). Tablo 6'da kemik uzunluklan i<;:in bulunan R_ degerleri, 0 ol<;:iiniin boy uzunlugundaki varyasyonun yiizdesini izah etmektedir. Ornegin radius ve ulna kemiklerinin birlikte boy varyasyonundaki etkisi erkekte %41.5, kadmda %72.7 olarak
he-saplanml~tlr.
Tablo 6. Radius ve ulna uzunluklanndan boy tahmini (mm) i<;:in elde edilen regresyon formiilleri ve standart hatalan (mm).
Oll;iiler Regresyon formolu Std.hata R R2
Erkek
Radius ve ulna Y=845,401 + R x 2,330 + U x 1,063 ±47 0,644 0,415
Radius Y=872,286 + R x 3,367 ±47 0,638 0,408
Ulna Y=890,603 + U x 3,054 ±48 0,619 0,383
Kadm
Radius ve ulna Y=542,802 + R x 4,798 + U x 0,0074 ±35 0,852 0,727
Radius Y=539,893 + R x 4,731 ±35 0,852 0,727
Ulna Y=573,174 + U x 4,217 ±43 0,764 0,584
U=Ulna uzunlugu, R=Radius uzunlugu
Tablo Tde Tiirkiye'de oneeki Yillarda yapllan tahmin c;;ah~malannda boy uzunlugu ve kemiklere ait degerler
kar~tla~tlfllml~tlr. Biitiin <;:ah~malarda Tiirk toplumuna ait boy ortalamalanmn erkeklerde 170 em, kadmlarda 157 em eivarmda oldugu goriilmii~tiir. Bu hesaplamalardaki standart hatalar ise 3-4.5 em arasmda degi~mektedir. Ya-piian bu tahmin <;:ah~malannda en iyi sonu<;:lar alt ekstremite kemiklerinden femurla elde edilmi~tir. Buna uygun olarak kemik ile boy uzunlugu arasmdaki en giic;:W korelasyon femurda bulunmu§tur. Alt ekstremite kemiklerinden
13
Agnlnn~ H, <;:elbi§
sorlta en iyi boy tahminleri ekstremitc kcmikleri olan radius ulna kemiklcri ile elde edilmi§tir.
Tablo 7. Tiirkiye'de cesetler iizerinde uzun kemiklerden yapIlan boy tahmini ~ah§malan ve boy ile kemik uzunlugu korelasyonu (N:::SaYl. bl~iiler:::mm).
Kemik N Erkek Humerus Radius 80 Femur 53 49 Fibula 51 Kadm Humerus 29 Ulna 47 Radius 47 Femur 42 Fibula 31 Tarb§ma Sonut; Boy
uz.
Ortalama 1699 1677 ·1704 1568 1568 1576 Kemikuz.
Ortalama 329 264 245 446 377 367 304 236 217 412 345 339S.hata
±47±j4
±44 ±43 ±35 ±38 Korelasyon 0,79 0,62 0,64 0,87 0,72 0,76 0,79 0,76 0,85 0,91 0,63 0,64 Ara§tIrmacI* iris Bu \:ali§ma Bu ~ah§ma Kara«am (33) (30) ~am (29) iris Bu ~alI§ma Bu ~ah§ma (33) (30) ~am (29)Adli antropolojide kimlik tespiti ~ah§malannda boy uzunlugu onemli yer tutmaktadlr (3). Boy uzunlugu hesap-lamalanna yonelik ~ah§malar giiniimiize degin bin;:ok toplumlarda yapllml§tlr (34). Bu yah§malarda genellikle is-kelet serileri kullamlml§ ~ok bilinenleri Hamann-Todd'un iskelet serileridir. BunJara ilaveten geli~~ tirilen anatomik koleksiyonlardan da boy tahmini 9ah§malannda yararlamlml§tlr. Bu 9ah§malarda genellikle reg-resyon "istatistigi analizi kullanllml§ ve biitiin uzun kemikler incelenmi§tir. Boy uzunlugu tahmini ~ah§malanmn UZUI1 kemiklerle yapllanlannda standart paylan kemiklere gore dii§iik bulul1mu§tur. BurlUn nedeni uzun kemikler1e vUeut boy uzunlugu arasHlda korelasyonun giit;:lil olmasmdanchr (3). Bu t;:ah§mada ve ulna kemik uzunluklannm boy uzunlugu ile korelasyonu erkeklerde 0,65 civannda yani orta gii9te bulunurken, kadmlar-da hu i1i§ki kadmlar-daha gli9lii 0,80 civannkadmlar-da saptanml§tlr.
'rrotter ve 9ah§malannda farkh Ifklar iizerinde degi§ik cografyada ayn iizerinde c1de ediJen
I
formtillerin kombine olarak kullamlmasl bir ara~tlrn1aCl tarafmdan viicut tahmini yaplhrken uygun for-mUIUn kullamlmasl gerekligi sonucuna vanlll§lardlL Uzun kernikler i<,:in oIu~H1Tduklan rGgresyon forrniillerindc standart hatalan §u §ekilde hesaplaml§lardlr (3).
Femur Tibia Humerus 3.27-3.72 ± 3.27-3.66
±
4.05-4.45 Radius Ulna± 4.32-424
±
4.32-4.30Tiirkiye'de uzun kemiklerle daha once yapllml§ diger boy lahminlerinde korelasyon katsayIian 0,65 ile 0,91 arasmda bulunmu§tur. En iyi sonu~lar 0,91 katsaYl ile femurdan elde edilmi§tir (Tablo 7). Bu ara§tlrmada bulunan korclasyon katsay!lan humerus, tibia,
dl§mda yapilan bir ( .. aLl~mada el
ile eldG edilen degerlerle yakla~lk
ile uzunlugu arasmdaki korclasyonun
uzun oldugu saptanml§tH
Radius ve Ulnadan Boy Tahmini ve Cinsiyet Belirlenmesi
(35). Bu degerler boy tahmini ~ah~malanmn en iyi uzun kemikler ile yapilabildigini gostennesi bakImmdan
onem-Iidir.
Boy uzunlugu tahmininde hata paymm; en az Fully'nin (4) geli~tirdigi anatomik yontemde oldugu iddia edil-mektedir. Fully; bregma-basion mesafesi, vertebralann uzunlugu, femur-tibia-ayak bilegi uzunluklanm toplayarak ve dlizeltme faktOrli ekleyerek iyi sonu~laI;' alabilecegini bildinni~tir. Ancak bu yontemlz boy hesabl i~in ~ok saYl-da kemik gerektiginden adli ara~tlnnalarsaYl-da kullamml pratik degildir. Ol~limlerde hata paymm daha yliksek oldugu soylenen matematik yontemi uygulayan Trotter (14), ~ah~malannda boy tahminlerini ±32 ile ±43 mm standart hata ile yapml~tJr. Uygulanmasl pratik olan matematik yontemin insan varyasyonunun geni~ligi de goz online almdl-gmda bu standart hatalar ile iyi sonu~lar verdigi soylenebilir (3).
C;:ah~mada vakalann ya§ gruplanna gore dagIllmmda en fazla saymm 18-39 ya~ arasmda oldugu gorlilmLi~tLir.
Otopsiye cesetler kaza, cinayet, intihar, ~lipheli oltim gibi nedenlerle gonderildiginden bu ya~ grubunun adli olay-larda daha fazla yer aldlgl dli~linlilebilir. Olgulann boy ortalamasmm erkeklerde l70cm, kadmlarda 157cm civa-nnda oldugu gortilmli~ttir. Tlirkiye'de daha once yapdan ara§tlnnalarda bulunan boy uzunlugu ortalamalan bu de-gerlerle uyumludur (Tablo 7). Bu degerlendirilen olgularm boy uzunluklanmn, Tlirk topll,lmunun genel boy uzun-lugu ortalamasml yansJttJgml gostennektedir.
Ki§ilerden kaynaklanabilecek 61~iim hatalan olup olmadlgml ortaya ~lkarabilmek i~in ara~tlnna Slfasmda 30 cesedin boy ve kemik uzunluklan li~ kez almdl. Ara~tlnnacl boy uzunlugu ve kemik uzunluklanm yanm saat ara ile iki kere ol~tli. Daha soma uzunluklar ilk degerleri bilmeyen diger ara~tJnnacl tarafmdan tekrar kaydedildi. El-de edilen bu El-degerler student's t-test ile kar~lla~tJnldl (Tablo 3). Ol~limler arasmda istatistiksel anlamh bir fark bu-lunmadl. Bu bulgular boyle bir ~ah§mamn farkh ki~iler tarafmdan veya aym ki§i tarafmdan farkh zamanlarda ya-pllmasmda birbirine yakm sonu~lar elde edilebilecegini gostennesi baklmmdan degerlidir. Bu sonucun sebeplerin-den biri de radius ve ulna kemikleri lizerinde ~ah§mamn anatomik ozelliklerden dolaYI pratik olmasmdandlf.
Bu ~ah~ma sonucunda radius ve ulna kemik uzunluklanndan yararlanarak boy tahmini i~in cinsiyetlere gore
farkh 6 adet regresyon fonntilli olu~turuldu (Tablo 6). Boy tahmini yaparken ol~limde kullamlacak kemigin, bu-luntu kol par~asmm veya par~alanml~ cesedin cinsiyeti bilinmiyorsa hangi cinse ait formiillin boy tahminde kuJ\a-mlacagl bir sorun te~kil eder. Bu ar~~tJnnada, radius ve ulna kemik uzunluklanndan yararlanarak boy tahmini ya-parken boyle bir sorunla kar§i1a§I1dlgmda ~ozebilmek i~in, kemik uzunluklanndan cinsiyet tayini yapma yoluna gi-dildi. Bunun i~in de diskriminant fonksiyon analizi kullamlarak cinsiyet tayini yapiidl (Tablo 4). Bu yontemle ya-pilan cinsiyet tayininin dogruluk oramnm %90 civannda oldugu gorlildLi (Tablo 5). Boylece cinsiyeti bilinmeyen kemikler veya yumu§ak doku ihtiva eden kollann once cinsiyeti tayin edilip soma da 0 cinse ait regresyon formlilti-ne konarak boy tahmini yapilmasma olanak saglanml~ oldu. Regresyon fonnlilleri ile boy hesabl yaplhrkenci nsi-yetlere gore onemli farkhhklar olabilmektedir. Ornegin yapilan bu ~ah§mada radius kemiginden boy hesaplarken standart hatamn erkekler i~in ±47 mm, k::..;1mlar i~in ise ±35 mm oldugu dLi§Liniiltirse cinsiyeti belirleyerek boy tahc mini yapmanm onemi ortaya ~lkar.
Ara~tlnna sonucunda saptanan standart hatalar Tlirkiye'de daha once uzun kemiklerle yapIlml~ boy tahmini
r,:a-h~malanndaki standart hatalar ile kar§lla~t\flldl. En dli~lik standart hatamn femurda oldugu gortildli. Fibula, tibia,
humerus, radius ve ulnamn standart hatalannm birbirine yakm oldugu saptandl (Tablo 7). Diger toplumlarda
yapIi-ml~ ~ah§malarda bildirildigi gibi Tlirkiye'deki ~ah~malarda da boy tahmininin en iyi alt ekstremite kemikleri daha
soma list ekstremite kemikleri ile yapilabildigi gorLilmli§tlir (3). Bu standart hatalar yurtdl~mda radius ve ulna ilc yapdan boy tahminlerinde saptanan standart hatalar ile de uyumlu bulunmu§tur.
Geli§tirilen yontemlerde bulunan standart hatalar ile boy tahmini yapilarak kimlik tespitine r,:ah§lhrken, toplum-lara ozgLi birtakIm problemler tahmin sonu~lanm etkileyebilmektedir. BaZl toplumlarda boy ve diger fiziksel ozel-likler dogru bilinmemektedir. Ornegin boy mukayeseli olarak bilinebilir. Boyu tespit edilmeye ~ah§Ilan biT ki§i-nin, ba§ka birinden daha uzun oldugu soylenebilir. BaZl sosyal sebepleTden dolaYI da ki~iler boylanm farkh
goste-15
Agntlllis H. <;:elbi§ 0
rebilirler (3,36,37). Krogman ve i§can (3), uzun siirc hapishanede kalan ve biI90k hapishanc dcgi§tiren bir ki§inin her hapishanede boyunu farkh verdigini bildirrni§lerdir. Aynca modem toplumlarda erkeklerin uzun boylu, kadm-lann di.i§iik aglrhkh oimaSI tercih edildiginden ki§iler ger~ek boy uzunluklanm ve agIfhklanm farkh ifade
edebil-mcktedirler. faktorler tespit kaYItlardaki
bilinen boy hata bizim <;:ah§manllzdaki hata paymdan oldugu
Antropolojik olarak kemik ol<;:iimleri, kuru kemikierden osteometri tahtasl kullamlarak yapilmaktadlf. Bu §ckil-de yapJlan ol<;:i.imler§ckil-de hata payI <;:ok azdIr. Tlirkiye'§ckil-de lizerin§ckil-de a 1<;: lim yapIiabilecek bir iskelet koleksiyonunun 01-mamaSl nedeniyle bu tlir <;:ah§malar taze cesetler lizerinde yaplimaktadir. Bu <;:ah§mada elde edilen formiiller iyi
sonu<;:lar bunlann kuru kcmik haline iskeletlerde kulIamlmasmda slkmtl ya~anabilecegi
iinUne almmahchr. Bijyle sorunlan ki§ilerin bilgilerinin oldugu
dayanaklan olu§turulmu§ Tiirk toplumunu temsil eder niteiikte bir kemik koleksiyonu olu§turuimasl gerekmektedir. Cesetler iizerinde yapllan <;:ah§malarda onceden cinsiyetin ve boy uzunlugunun kesin olarak bilinmesi ve oJgulann kolay bulunabilir olmasI her toplum i<;:in ayn regresyon forrniillerinin olu§turulmasma olanak saglamaktadlf.
Ayn-bu forrnliUerin dogruluk oranla!"! Yllksek bulunmu~mL Bu ara§tImla arna<;:lanan Turk Topiumuna ozgli
dius ve ulna cinsiyeli uzunlugunu bclirlemeye yarayan rcgresyon forrnUllclI elde edildi.
Teljekkilr: Bu <;:ah§mamn her basamagmda bilgi ve birikimlerini bizden esirgemeyen degerli hocamlz Mehmet
Ya§ar i~CAN'a yok tqekkiir ederiz.
'flp Kurumu' yapllm 1~1i r.
Kaynaklar
1. SOy5al Z, <;:akahr C, editors. Adli TIP, <;:iiloglu S. Adli bilimlerde kimlik belirlenmesi, Cilt I. Istanbul: istanbul Universitesi, 1999. 2. PolatO, inamci MA, Aksoy ME. Adli TIp Ders Kitabl. istanbul: Nobel TIp Kitabevleri, 1997.
3. Krogman WM, i§can MY. The human skeleton in forensic medicine. Springfield, IL: Charles C Thomas, 1986. 4. Fully G. Une nouvelle methode de determination de la taille. Annales de Medecine tegale 1956;36:266-73.
LundyJK, MR. Revised for estimating stalUre from the of the South Negro S Afr J Sci 1987;83:54
Bainbridge the long bones relation to stalllrc Meso americans. of Royal AntropologicaJ 1956;86(11:
7. <;:erny M, Komenda S. Reconstruction of body height based on humerus and femur lengths (material from Czech lands). Ilnd Antropological Congress of Ales Hrdlicka -Universitas Carolina Pragensis, 1982. p 475-9.
8. Terazawa K. Takatori T, Mizukami K, Tomii S. [Estimation of stature from somatometry of vertebral column in Japanese]. Nippon Hoigaku Zasshi 1985 Feb;39(1):35-40.
Jason DR. Estimation of cervical, tmoracic, segments of American
whites and . Introna PJ,
Peng S ZhlJ Estimation of stature clavicle, coxa of male southern Chinese. Antropol Sinica 1983;2(3):252-9 (Chinese with English abstract).
12. Rao KY. Gupta GD, Sehgal YN. Determination of length of human long bones of hands from their fragments. Forensic Sci Int 1989 Mar;40(3):279-84.
Jasuja OP. of stature from length. Forensic 1993 Sep;61(1):15.
14. Trotter M. Estimation of stature from intact limb bones. In: Stewart TO. editor. Personal identification in mass disasters. Washington, D.C.: National Museum of Natural History, 1970. p 71-84.
15. Lundy JK. The mat hematicalversus anatomical methods of stature estimate from long bones. Am J Forensic Med Pathol 1985 Mar;6(l):73-6.
16. Rollet E. De l~ mensuration des os longs des membres [Doctoral thesis]. 1st series. Paris.
Wurm H, H. Korperhohcnschaln.mg nach SkelelfundclL Vergleichbarkcil allgemeinen Problematik Lebendho!lcllsdmlzlIngen. Gegenbaurs lI,\orphol lahrb 1986;
Manouvricr "ur les variations Illorphologiques du t6murdans l'espece Bulletins de la Societe d' Anthropologic, PJIi, 1893;4:111-4.
19. Manouvrier L. Le determination de la taille d'apres les grands os des membres. Bulletins et Memoires de la Societe d'Anthropologie, Paris 1893;4 (2nd ser):347-402.
20. Pearson K. Mathematical contributions to the theory of evolution: V. On the reconstruction of the stature of prehistoric races. Phil os Trans R Soc London 1899;192:169-244.
Pan N. Length to body
Telkki A. of humm.1 from the long
Dupertuis J lA. On the leLOIlSlrllction of stature Anthropologv I 15-54. Hrdlicka A. principal dimensions. and relative
or
humerus in the White Am 1 Phys Anlhropol 1 ())2;38: 15-26. 25. Trotter M. Gieser G. A re-evaluation of estimation of stature based on measurements of stature taken during life and of long bonesCinsiyet Belirlemnesi
26. Trotter M, Gieser GC. Estimation of stature from long bones of American whites and negroes. Am J Phys Anthropol 1952; 10:463-514. 27. Olivier G. L'estimation de la stature par les os longs des membres. Bulletins et Memoires de la Societe d' Anthropologie,
Paris 1963;4 (II th ser):433-49. .
211. Olivier G. Practical antropology. Springfield. 1L: CC Thomas, 1969 .
. 5am B. Fibula uwrllugllndan vticut boy llzmllll.~rmun tahmini Tezi]. Istanbul: Kurumu,1994. Giinay Y. Tibia uZlmlul;undan vticut uwnluf;unun hesaplanmasl Uzmanhk Tezi].
Istanbul: Adh Kummu, 1995.
Batuk G. Tibia proksimal artikiiler yuzey ol.,:umlerinden viicut uwnlugunun tahmilli [Uzm,mhk Tezi [specialty Thesisl]. Istanbul: Adli TIp Kurumu, 1997.
32. iris M. Humerus maksimum uzunlugundan boy tahmini [Uzmanhk Tezi]. Istanbul: Adli TIp Kurumu, 1998. 33. Karac;am B. Femur uzunlugundan boy tahmini [Uzmanhk Tezi]. Istanbul: Adli TIp Kurumu, 1998.
34. Mo S. Estimation of stature by long bones of Chinese male adults in south China. Acta Anthropol Sinica 1983;2(1):80-5 (Chinese with abstract).
Ozaslan A. EI metakarp olc;iimlcrinden Istanbul: istanbul Oniversitesi Cerrahpa§il
Snow CC, Williams Variation in premmlem Slatural measurements r:ompored to statumi of skeletal Forensic Sci 1971;16(4):455-64.
37. Willey P, Falsetti T. Inaccuracy of height information on driver's licenses. J Forensic Sci 1991 May ;36(3):813-9.
ileti§im Adres!: Hasan Agntml~, Adli TIP KUnll1l11 Ba?kanligI, istanbul.
