TÜRKIYE'NIN
BİRIKIMLERl-3
MüZISYf;NLI;R
ilke Yayınalık : 143 BİYOGRAFİ
ÔJOQrıAdı
Türkiye'nin Biıikimleıi-3 "Müzisyenler" DlılEdlt&O Hüseyin Türkan y Cl)'lnll Hcmıta)'Un lıke Yayıncılık !(.apak ilke Yayıncılık Y.-:zSaı11111r.oNo: 1B579 ISBN 978-605-5961-34-3 ,. Baıkı lstanbul, 2014 lcıııb,Clt
Ravza Yayıncılık ve Matbaacılık Davutpa§o Cd. Kale 11 Merkezi No. 51 Topkopı- İSTANBUL Tel: O 212 481 94 11 ilke Yayınalık P.K. 117 Üsküdar 34672 İstanbul Tel.&Foks: O 216 341 15 88 -495 29 63 www.ilkeyoyincilik.com bilgi@ilkeyoyincilik.com
TÜRKİVE'NİN BİRİKİMLERİ-3
İÇİNDEKİLER
· TAKDİM ... 9MUALLİM İSMAİL HAKKI BEY (1866-1937)
Mehmet Öncel....
. . .
.
. . .. . .
. .
. . .
.
.
. . .
.
.
.. .
.
.
. . .
. .
.
.
.
..
. . .
. . .
. . .
. . .
.
. .. . .
11 LEMİ ATLI (1869-1945)Mehmet Öncel...
...
...
...
....
....
19 ALI RİFAT ÇAGATAY (1869-1935)Mehmet Öncel...
...
...
....
....
...
...
...
...
...
...
...
27 AHMED IRSOY (1869-1943)Mehmet Öncel..
.
....
...
.
...
... .
. . . .... . . .
.
. . . .
.
. . .. .
.
. .
.
. .
.
. .
.
.
.
. .
. .
.
. .
35 RAUF YEKTA BEY (1871-1935)Mehmet
Öncel..
.
..
...
..
.
...
. .
. . ...
. . .
.
. .
. ...
. .
.
.
.
.
.
. . .
. .
. .
.
.
.
45 TANBÜAI CEMİL BEY (1873-1916)Mehmet Öncel...
...
.
.
. . .
.
. . . .
. . .
. . .
.
.
... .
. .
.
.
.
. . . .
.
.
. . .
.
. . .
. .
.
. .
. .
.
.
.
. . .
.
55 HAFIZ SAMİ ÜNOKUR (1874-1943)Yrd. Doç
.
Dr.
Nuri
Özcan.. .
.
.
. .
.
.
.
. . . .
.
. . .
.
.
. . .
. .
. .
.
. . . .
. . .
.
.
.
. . . .
. . . .
.
.
.
. . .
.
.
..
.
.
..
63 HÜSEYİN SADEDDİN AREL (1880-1955)ŞERiF MUHİDDİN TARG.AN (1892-1967)
Mehmet Günteldn... . . . ... . . .• . . . .. . ... . . ... 81
REFİK FERSAN (1893-19651
Mehmet Günteldn ... ... ,. . . ... 93
AŞIK VEYSEL ŞATIROGLU (1894-1973)
Melih Duygulu ........ 99
SADEDDİN KAYNAK (1896-1961)
Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan... . . . .. . . 115
ZEKİ ARiF ATAERGİN (1896-1964)
Mehmet Öncel....................... 127 YESARi MUSTAFA ASIM ARSOY (1896-1992)
Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan ... ...... .' ... , . . . .. . . 133
HALİL BEDi YÖNETKEN (1899-1968)
Melih Duygulu... . . . . . ... . . .. . . .. . . .. . .. . . . 141 MUZAFFER SAAISÖZEN (1899-1963)
Yrd. Ooç. Dr. İrfan Karaduman ... .". . . . . .. . . .. . . .. . . 155 MÜNİR NUREDDİN SELÇUK (1900-1981)
Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan... . . . . . .. . . .. . . 167
MAHMUT RAGIP GAZİMİHAL (1900-1961)
Melih Duygulu... . . . .. . . 179
SELAHADDİN PINAR (1902-1960)
Yrd. Ooç. Or. Nuri Özcan.... . . . .. . . 195 SADİ YAVER ATAMAN (1906-1994)
Yrd. Doç. Dr. İrfan Karaduman... . . . .. .. . . .. . . 203 NEVZAD ATLIG (1925) Mehmet Günteldn............ ... . . . .. . . .. 213 AlAEDDİN YAVAŞÇA (1926) Mehmet Günteldn................... ... .. . . ... 219 NİDA TÜFEKÇİ (1929-1993) Melih Duygulu........ . . . . ... . . .. . . 227
KANI
KARACA (1930-2004) MehmetGünteldn............... 241YÜCEL PAŞMAKÇI 11935)
Sıla Erol... 247
BEKİR SIDKI SEZGİN (1936-1996)
Yrd. Doç. Dr. Nuri Öze an... . . . • . . . .. . . 259 NEŞET ERTAŞ 11938-2012)
Nihan Tahtaiş!eyen ... ... .-. . . .. . . 269 YAZARLAR HAKKINDA ... 283
DİZİN ... 287
MUALLİM
İSMAİL
HAKKI BEY
(1866-1927)'1smaıl Hakkı Bey çoğu içli fakat hareketli, lirik bir üslubun altında ya-şama sevincinin hissedildiği,· kimi zaman musikiyi bir i/an-ı aşk aracı haline getiren, kimi zaman da aşk duygusunu belirgin tabiat dekorlarıyla ustalıkla kaynaştıran çizgi üstü şarkıların bestekarıdır. "
LEMİ
ATLI
(1869-1945)
"Besteleyeceği güftenin manalı ve vezne uygun olmasında ve bahusus güfteye makam ve usul intihabında çok itina gösterirdı: Kendi eserlerinin geçilmesi esnasında tavırlarını doğru olarak elde etmesine sonsuz gayret gösterir ve layıkıyla öğretmek için en ufak bir noktayı tekrarlamaktan asla yorulmaz usanmazdı. "
A.
HAYATI
1869 yılında Üsküdar Sultantepesi'nde dünyaya gelen Lemi Atlı, henüz bir haftalık iken annesi Dilber Hanım'ı, iki yaşında da babası Çerkes İbrahim Bey'i kaybeder. Atlı'nı.İı bundan sonraki yaşamı kendisinden 17 yaş büyük
ablası ve Fatih Belediyesi'nde muhasebeci olarak görev yapan eniştesinin
hi-
"
-.
'
.mayeleri altında devam .eder. Ilköğrerıimini Tezgahçılar Ibtidai Mektebi'nde tamamlayan Atlı, daha sonra Fatih Askeri Rüşdiyesi'ne başlar. Hocalarından biriyle geçinemeyince nakil. yoluyla Soğukçeşme Askeri Rüşdiyesi'ne geçer,
1887 yılında öğrenimini tamamlayarak buradan mezun olur. Ardından Mül-kiye Mektebi'ne kaydolur, fakat bitirmeye muvaffak olamaz. Lemi Atlı, oku-lun
yanısıra İskender
Hoca'dan Türkçe ve Arapça,İtalyan
bir bayan hocadanFransızca dersleri alır. i889'da Dahiliye Nezareti Mektubı Kalemi'1ide
göre-ve başlar ve aynı zamanda Takvfm-i Vekayi gazetesindt muhabir olarak çalı
şır. Ardından Dahiliye Müsteşan .. Mühürdarlığı'nda ve son olarak Zabtiye Nezareti Mektubı Kalemi'nde buİunur. 1907 yılında memuriyetten ayrılan
Atlı, bundan sonraki hayatını sadece musikiyle uğraşarak sürdürür. Halid Lemi, 21 Harizan 1934 Soyadı Kanunu'nun kabulünün ardından babasının, mensub olduğu 'Şizemu' isimli kabilenin Türkçe karşılığı 'Atlı' soyadım al-· mıştır. Lemi Bey'in kişiliği hakkında yeğeni Şefik Keskin, Canlı
_
Tarihler
adlıeserde sakin, uysal tabiatlı, güleryüzlü hoşsohbet birisi olduğun~ belirtir. Bu-nun yanında son derece cömert, dedikoduyu sevmeyen birisi olduğunu ve en büyük zevkleri arasında gezme ve güreş izleme olduğunu öğrenmekteyiz.
Lemi Atlı'nın evlilikten yana hocası Hacı Arif Bey gibi yüzü gülmemiştir.
Atlı'nın dört evlilik geçirdiği ve bu evlilil4erinin hepsinin hüsranla sonuçlandığı
kaydedilmiştir. 25 Kasım 1945 tarihinde,· 7 5 yaşında iken, kalp krizi sonucu
8.. ııOsıd öiıııılııi
Kendi döneminin en önemli musikışinaslan arasında gösterilen Lemi
At-lı, musiki öğrenimine küçük yaşlarda ~şlar. Musiki meraklısı eniştesi Şefik Beyin konağında düzenlenen musıki toplantilanndan
ilk
musiki zevkini alanLemi Bey, etkili güzel sesiyle kısa zamanda çevresinin beğenisini kazanır. Lemi Bey
ilk
musiki dersini 12 yaşında Fatih Askeri Rüşdiyesi'ne devam ederken Veznecilerde tütüncülük eden bestekar ve muallim Hafiz Yusuf Efendi'den almıştır. Lemi Bey kendi hatıratındailk
dersini şöyleanlatmakta-dır:
"Eniştem musikı."ye fevkalade muhip olmakla laakal ayda bir gece evinde, zamamn benam üst.adlarından mürekkep bir saz, daha doğrusu küme faslı erk.im tecemmu ederdi. Huzuıu mut.ad olan kemani meşhur Fenerli Mike, Kanuni Solak Mihal, Santuri Ethem Efendi, Tanburi Garbis, Giriftzen Har-biye Nezaretinden meşhur Rıza Bey, okuyucu Beylerbeyli Hakkı ve Domates Ahmet Bey'lerle Fatih Rüşti.ye-i Askeriyesinde.ki ezanlanmın hayranı olan eniştemin ehibbasmdan Beylikçizade Sadık Bey'in tavsiyesiyle bana muallim tayin edilen Vezneciler'de Zeynep Hatun konağı karşısında ufak tütüncü dükkanında tütüncülükle işti.ğal eden o zamanın musiki muallimlerindeIJ
Hafız Yusuf Efendi,den ibaretti. Bu Hafiz Yusuf Efendi'nin pana mı.cı.Jlim
olarak tahsis edilmesine ve tütüncü dükkanı ile evimizin pek yakın olmasına binaen sıkça meşk etmeğe gelir ve ekseri, gece de kalırdı. Kendisinden ilk defa temessül ettiğim şarla, hicazkar kürdi makamı eserlerinden curcuna usulilnde 'Taliim düşkün, gamını efzun, kalbi yareyim' idi. Bu şarkıyı beş defa hocamın tekra.n üzerine yalnız okuyunca gerek hocam gerek hemşiremin göz yaşlannı tut.amadıklanm hatırlıyorum."
Daha
ilk
derslerinde bile karşısındakileri bu kadar etkileyen Lemi Bey gelecekte ne kadar önemli bir musikişinas olacağının sinyallerini henüz 12yaşındayken vermiştir.
Lemi Atlı, Hafız Yusuf Efendi'den: sonra, 14 yaşında iken,. Türk
musıkısinin şarkı formunun en büyük bestekarlarından Hacı
Arif
Bey' denyaklaşık iki yıl kadar de~ almıştır. Hacı
Arif
Beyin Lemi Atlı üzerinde şüphesiz büyük tesiri olmuştur. Bir gün Lemi Bey, Santuri Ethem eşliğinde
hayyer ''Human yok bozulmaz meclisi meyhane-i aşkın" şarkısını }locasına
okumuş ve göstermiş olduğu istidad hocasının büyük takdirine mazhar
ol-muştur. Hocası onun için ''İnşaallah zamanın en büyük bestekan olursun!"
diye dua etmiştir. Hacı Arif Bey, Şefik Bey'in evinde düzenlenen musıki mec
-lislerine erkenden gelip Lemi Adı'ya ders verdikten sonra fasla girilirdi.
Lemi Atlı, yukarıda zikrettiğimiz hocaların dışında dönemin tanınmış
musiki üstadlan Hacı Faik Bey, Bolahen.k Nuri Bey, Sermüezzin Rifat Bey, Tanburi Ali Efendi, Kadıköylü ·Ali Bey ve Püsküllü Osman Efendi'lerden bir
hayli istifade etmiştir.
C.
BEmdıuiı
ve
HANEN
.
DElİGİ
Lemi Atlı ilk bestesini 18 yaşındayken aşık olduğu bir kız için yapar. Bu konuda Mustafa Rona şu bilgileri kaydeder:
''İlk şarkısı, henüz on· sekiz yaşında iken komşularından güzel, sevimli
bir kıza uzaktan aşık olmuş ve duygulanm bildirmeğe muvaffak olmayınca,
bir yaz günü güzel komşusunun sokaktan geçtiğini görmüş ve ihtiyarı elinden giderek bir ağaca dayanmış, evvelce Reşit Mümtaz Paşa'nın verdiği güfteyi
hatırlayarak aşkım izhar maksadıyla kız önünden geçerken: Hüsnüne etvar-ı nazın şan senin
Bende takat kalmadı ferman senin
İhtiyaıim gitti. elden can senin
Bende takat kalmadı ferman senin
şiirini okumuş ve oradan aynlı.p eve gelir gelmez karcığar makamından besteleyerek bu ölmez eseri musiki alemine hediye etmiştir."
Bu eseriyle bestekarlığa ilk adımını atan Lemi Bey, bundan sonra vefatı na kadar sürekli beste yapmakla uğraşır. Yine dönemin meşhur bestekarların dan Mahmud Celaleddin Paşa'nın kendisine bestelemesi için vermiş olduğu
şiiri, iki saat kadar kıs~ bir zamanda hicazkar makamında, ağır aks.µc
usulün-de besteleyerek kendilerine takdim eusulün-der. Bunun üzerine Mahmud C~leddin
Paşa çok kıymetli pırlantalı altın bir sigara tabakasın Lemi Bey'e hediy~·eder. Hemen her olaydan, her ortamdan etkilenerek beste yapabilen, hatta
yada iken bile beste yapma kabiliyetine sahip yüksek kaliteli bir mt1sıkişinas
olan Lemi Bey, çevresindeki mftsikişinalar tarafından takdir görmüştür.
Rü-yasında bestelemiş olduğu şarkının hikayesini Vecdi Bingöl şöyle anlatır:
''Boğazda Vaniköy'deki Beşiktaş muha.izı Hasanpaşazade Sait Paşa
Ya-lısı'nda Lemi Beyle Leon Hancıyan Efendi bir gece ziyafettedirler. O gece Lemi Bey rüyasında Namık Kemal'i görür. Büyük şair kendisine iltifat eder
ve 'Zevkin ne ise söyle hicap etme benden' seyriyle başlayan güftesini,
Manya-sizade bestelemişse de hoşlanmadığını, bu §İirin bir de Lemi Bey taraiindan
bestelenmesini arzu ettiğini söyler. Vatan şairinin bu isteğinden sevinç ve
gu-rur duyan üstad, hemen o anda şarkıyı Nihavend bir beste ile süsler. Bu başan
heyecanıyla uyanan Lemi Bey bu işin rüyada işlendiğini hayrede görür. Der-hal diğer yatakta-uyumakta olan Leon Efendi'yi uyandırarak rüyayı anlatır ve
şarkıyı birlikte notaya alırlar. Ne hoş değil mi! ... "
Özellikle dönemin önemli musıkişinaslanndan Neyzen Aziz Dede, Ba-hariye Mevlevi Şeyhi Hüseyin Efendi, Hacı
Arif
Bey, Santuri Edhen}.°Efen-di, Sermüezzin Rifat Bey ve Tanbfüi Cemil Bey gibi üstadlannın kendisindensitayişle bahsetmesi Lemi Bey'i cesaretlendirmiştir. Lemi Bey musıkıyi çok iyi bilmesine rağmen nota öğrenmemiştir. Bestelerini genellikle Vahit Bey, Eliza
Hanım, Fulya Akaydın, Suat Gün, Leon Hancıyan ve Selahaddin Pınar gibi
musikişinaslara yazdırmıştır. Eserlerinin çoğu şarkı formunda olup 300'e
yakın eser bestelemiş, fakat bu bestelerden yalnızca 170 kadarı günümüze
ulaşmıştır. Bu eserlerin bin İstiklal Marşı, biri saz semaısi olup diğerleri şar kıdır. İzzettin Ökte, Atlı'nın beskekarlığı ile ilgili olarak şunları kaydeder:
''Besteleyeceği güftenin manalı ve vezne uygun olmasında ve bahusus
güfteye makam ve usul intihabında çok itina gösterirdi. Kendi eserlerinin
geçilmesi esnasında tavırlarını doğru olarak elde etmesine sonsuz gayret
gös-terir ve layılayla öğretın~k için en u.iık bir noktayı tekrarlamaktan asla
yorul-maz usanmazdı."
Bestekarlığının yanında söylediği şarkıların karşısında kucağından tanbu-ru çekip kaldırarak ''Bu hançereye yetişecek saz yoktur." diyen mt1siki dehası
Tanburi Cemil Bey'in sözleri onun aynı zamanda ne kadar önemli bir hanen-de olduğunun kanıtı olarak yeterli olacaktır. Kıvrak bir sese ve hançereye sahip olan Lemi Atlı gençliğinden itibaren mfisıki meclislerinin vazgeçilmez
hanendeleri arasına girmiş ve 'Boğaziçi Bülbülü' namıyla şöhret kazanmıştır.
Bunun yanında Lemi Bey için hançeresindeki müstesna kıvraklık ve
titreme-den dolayı hocaları tarafından kendisine 'Devrinin Külhanbeyi Hüseyin
De-desi' lakabı verilmiştir.
İstanbul'da Şark Musikisi Cemiyeti ve İzmir'de bulunduğu sıralarda
Darülmusıkı'de hocalık yapan Atlı'nın yetiştirdiği talebeler arasında Bimen
Şen, Arif Sami Toker en bilinenleridir.
KAYNAKÇA
• Güntekin, Mehmet; 1'Lemi Atlı"; İstanbulu'un 100 Musikişinası; İBB Kültür Yayınları; İstanbul; 2010.
• Ökte, İzzettin; Türk Musikisi Dergisi; Sayı: 18.
• Yenigün, Hayri; "Lemi Atlı"; Musiki M~cmuası; Sayı: 238; Sayfa: 12.
• Özalp, Nazmi; "Halid Lemi Atlı"; Musiki Tarihi-II; Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları; 2000.
• Özcan, Nuri; "Lemi A:tlı"; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi; Cilt: 4;
Sayfa: 81; Türkiye Diyanet Vakfı; Ankara; 1991.
• Öztuna, Yılmaz; "Atlı Halid Lemi"; Türk Musikisi Ansiklopedik Sözlüğü-!;
Sayfa: 128; Orient Yayınlan; Ankara; 2006.
• Rona, Mustafa; 50 Yıllık Türk Musikisi; Türkiye Yayınevi; İstanbul; 1970.
• Yazıcı, Ümit; Lemi Atlı Hakkında Yazılanlar ve Eserleri; Dokuz Eylül Üniver
-sitesi Yayınları; İzmir; 2011.
