İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTE MLERİ N YANGI NA KARŞI KORUNMASI NDA TARİ HSEL SÜREÇ VE KORUMA İ LKELERİ
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Jül üde Gürbüz
Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : YAPI Bİ LGİSİ
İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTE MLERİ N YANGI NA KARŞI KORUNMASI NDA TARİ HSEL SÜREÇ VE KORUMA İ LKELERİ
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Jül üde Gürbüz
502981104
Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h: 13 Mayı s 2002 Tezi n Savunul duğu Tari h: 29 Mayı s 2002
Tez Danı ş manı: Prof. Dr. Kaya Özgen Di ğer Jüri Üyel eri: Prof. Dr. Erol Gürdal
Prof. Dr. Aydan Özgen ( M. S. Ü)
ÖNS ÖZ
Yangı na karşı kor un ma bili nci ni n henüz gelişme di ği ve t aşı yı cı sistemde çeli k kull anı mını n yaygı n ol ma dı ğı ül ke mi zde, bu konuda beni dest ekl eyen ve değerli bil gileri yl e il e çalış ma mı yönl endiren sayı n Pr of. Dr. Kaya Özgen’e t eşekkür ü m sonsuzdur. Ayrı ca öneri ve yar dı mları ndan dol ayı sevgili hoca m Doç. Dr. Oğuz Ce m Çeli k’e , yar dı mları ndan dol ayı Emi ne Köksoy’a, beni her za man dest ekli yen ve yanı mda ol an Meti n Çavuş’a, kar deşi m Esra Gür büz’e, çok sevdi ği m ail e me ve ar kadaşl arı ma teşekkür ü borç biliri m.
İ Çİ NDEKİ LER
TABLO Lİ STESİ V
ŞEKİ L Lİ STESİ VI
SE MBOL Lİ STESİ VIII
ÖZET I X
SUMMARY XI
1. Gİ Rİ Ş 1
2. YANGI N E MNİ YETİ, YANGI N Rİ SKİ Nİ N HES APLANMASI VE
GELİ ŞEN KAVRAMLAR 4
2. 1 Giriş 4
2. 2 Yangı n Emni yeti ni n Amaçl arı 4
2. 2. 1 Can ve Mal Kayı pl arı nı n Nedeni 5
2. 3 Yangı n Emni yeti ni n Aşa mal arı 7
2. 3. 1 Tut uş mayı Önl eme 8
2. 3. 2 Kaçı şı Kol ayl aştır mak 9
2. 3. 3 Yangı nı n Büyümesi ni ve Yayıl ması nı Önl e me 9 2. 3. 4 Taşı yı cı Si st e min Çök mesi ni Önl en mesi 10
2. 4 Yangı n Ri ski ni n Anali zi 11
2. 4. 1 Bi na Ti pl eri ne Gör e Ri sk Anali zi 12
2. 4. 2 Fonksi yon Ti pl eri ne Gör e Ri sk Anali zi 13
2. 5 Yangı n Güvenli ği Kavra ml arı 13
2. 5. 1 Strükt ürel Kavram 15
2. 5. 2 Denetl e me ( Monit ori ng) Kavr a mı 19
2. 5. 3 Söndür me Kavra mı 21
3. YANGI NA KARŞI KORUN MANI N TARİ HSEL SÜRECİ 24
3. 1 Giriş 24
3. 2 İl k Çağl ar dan 1871 Büyük Chi cago Yangı nı na Kadar Ol an Döne m 25
3. 3 1871 Büyük Chi cago Yangı nı –20. Yüzyıl Başı 28
3. 3. 1 1871 Büyük Chı cago Yangı nı 28
3. 3. 2 Chı cago Yangı nı Sonrası Geliş mel er 29
3. 3. 3 Yangı na Karşı Kor u ma Yönt e ml eri ni n Geli ş mesi 32 3. 3. 4 Taşı yı cı Si st e m Dı şı Yangı n Tehli kel eri 38
3. 4 Ondokuzuncu Yüzyıl İle Yir mi nci Yüzyıl Arası 39
3. 4. 1 Giriş 39
3. 4. 2 Met al Tabli ye Ve Ko mpozit Tabli yel er 41
3. 4. 3 Kut ul a ma Ve Asma Tavan Yönt e ml eri 45
3. 4. 4 Püskürt me Yönt e mi 46
4. ÇELİ K TAŞI YI CI Sİ STE Mİ NLERİ N YANGI NDAN KORUN MADA
GEREKSİ Nİ MLERİ 49
4. 1 Giriş 49
4. 2 Çeli k Taşı yı cı Si st eml eri n Yangı na Dayanı mı 52
4. 2. 1 Çı pl ak Taşı yı cı Si st e ml er 53
4. 2. 2 Yalıtıl mış Çeli k Taşı yı cı Si st e ml er 54
4. 3 Yangı ndan Kor u ma Yönt e ml eri 55
4. 3. 1 Levhal ar 56
4. 3. 2 Püskürt me Sı vıları 59
4. 3. 3 Sı cakt a Şi şen Yalıt kanl ar 62
4. 3. 4 Bet on Ve Tuğl a 63
4. 3. 5 Su İl e Kol onl arı Soğut ma 66
4. 3. 6 Di ğer Kor u ma Yönt e ml eri 70
4. 3. 6. 1 Kol onl arı n Dışarı da Ol ması 70
4. 3. 6. 2 Böl mel er İle Kor un ma 70
4. 3. 6. 3 Bet on Pl ak Ve Çeli k Tabli yeden Ol uşan Ko mpozit Döşe me 71
4. 3. 6. 4 Ahşap 71
4. 3. 7 Yalıtı m mal ze mleri ni n şeçi mi nde et kenl er 72
5. SONUÇ 74 KAYNAKLAR 76 EKLER 78 ÖZGEÇMİ Ş 79
TABLO Lİ STESİ
Sayf a No Tabl o 2. 1 : Deği şi k sebepl erl e meydana gel en ölü m i st atisti kl eri n karşıl aştırıl ması 6
Tabl o 2. 2 : Çı kı ş yeri ne göre traji k kazal ar ... ... 6
Tabl o 2. 3 : Bi na yangı nları nda öl ü ml eri n nedenl eri ... 7
Tabl o 2. 4 : Bi nal ar da ma ddi kayı pl arı n dağılı mı ... 7
Tabl o 2. 5 : Deği şi k bi na ti pl eri nde yangı n ol ayl arı nı n sayı sı ... 14
Tabl o 2. 6 : Yangı n söndür me sist e ml eri, çalış ma yönt e ml eri ve uygul anması ... 22
Tabl o 4. 1 : Çeli k t aşı yıcı sist e mleri n kor u ma yönt e ml eri ni n dayanı m süreleri ... 55
Tabl o 4. 2 : Mi nu mu m kalı nlı kt a bet on kor umalı I kesit veril eri ... 63
ŞEKİ L Lİ STESİ
Sayf a No
Şekil 2. 1 : Geni ş haciml i bi nal ar (kesit) ... 12
Şekil 2. 2 : Geni ş alanlı bi nal ar (pl an) ... 12
Şekil 2. 3 : Geni ş alanlı bi nal ar (kesit) ... 12
Şekil 2. 4 : Çok böl üml ü bi nal ar (pl an) ... 12
Şekil 2. 5 : Kontrolsüz yangı nı n gelişi mi ... 14
Şekil 2. 6 : Et kili koruma i çi n yangı nı n önceden öl çümü ve dur umu ... 15
Şekil 2. 7 : Strükt ürel yangı n güvenli ği kavra mı ... 16
Şekil 2. 8 : Yangı nı n yayılı mını n önl enmesi ... 16
Şekil 2. 9 : Londra’daki bir ofis bi nası nı n gör ünüşü ... 17
Şekil 2. 10 : Londra’daki bir ofis bi nası nı n kol on ve kiriş det ayl ar ... 17
Şekil 2. 11 : Avr upa Birli ği bi nası nı n genel gör ünüşü ... 18
Şekil 2. 12 : Avr upa Birli ği bi nası nı n det ayl arı ... 18
Şekil 2. 13 : Denetle me yangı n kor uma kavra mı ... 19
Şekil 2. 14 : Yangı n ile mücadal ede sı nırla ma ... 20
Şekil 2. 15 : Londra’ daki ofis bi nası nı n genel görünüşü ... 21
Şekil 2. 16 : Söndür me kavra mı ... 22
Şekil 2. 17 : Cenevre havaal anı depo bi nası nı n kesit perspektifi ... 23
Şekil 2. 18 : Cenevre havaal anı depo bi nası nı n gör ünüşü ... 23
Şekil 3. 1a, b : Büyük Chi cago Yangı nı ndan sonra çekil en fot ograflar ... 31
Şekil 3. 2 : Fair St ore Bi nası nı n yapı m aşa masından gör ünüş ... 32
Şekil 3. 3 : Fair St ore Bi nası nı n döşe me siste mini n çi zi mi ... 32
Şekil 3. 4 : 1871 yılı nda kullanılan ti pi k döşe me siste mi kesiti ... 33
Şekil 3. 5 : “Si de constructi on” düz volt a döşeme kesiti ... 34
Şekil 3. 6 : “End constructi on” düz volt a döşeme kesiti ... 35
Şekil 3. 7 : Birleşi k düz volta döşe me kesiti ... 36
Şekil 3. 8 : Yangı na karşı kor umalı dök me demi r daire kol onl ar ... 37
Şekil 3. 9 : Yangı na karşı kor umalı dış duvar kol onl arı ... 38
Şekil 3. 10 : Hasırlı beton döşe me kesiti ... 41
Şekil 3. 11 : Ko mpozit met al tabli yeli döşe me kesiti ... 44
Şekil 3. 12 : Yangı na karşı kor uma önl e mi alı nmı ş met al tabli ye ... 46
Şekil 4. 1 : Çeli k el e mal ar ile sıcaklı k artışı arası ndaki ilişki ve çök me sı caklı ğı 49 Şekil 4. 2 : P/ A for mul ü ... 50
Şekil 4. 3 : Sı caklı k oranı n P/ A’ ya et kisi ... 50
Şekil 4. 4 : Yalıtıl mış çeli k kesit fakt örü ... 51
Şekil 4. 5 : Çeli k ve yalıtı m mal ze mel eri nde sıcaklı ğı n dağılı mı ...51
Şekil 4. 6 : Yalıtıl mış çeli k el e manl ar içi n yangı na dayanı m sürel eri ... 52
Şekil 4. 7 : Farklı yük sevi yel eri içi n çı pl ak çelik kirişleri n yangı na dayanı mı ... 54
Şekil 4. 8 : Kol on ve kirişi n levhal arl a kut ul anma uygul a mal arı ... 57
Şekil 4. 9 : Mineral lifli levhal arı birleştir me yönt e mi ... 58
Şekil 4. 10 : Püskürt me yönt e mi ile kor un muş taşı yı cı siste m el e manl arı ... 60
Şekil 4. 11 : Püskürt me yönt e mi ni n çeli k profile uygul a ma şekilleri ... 61
Şekil 4. 13 : Cenevre’deki Col ombo Havaal anı ... 63
Şekil 4. 14 : H- profil kol onun güçl endiril miş şekli ile kesiti ... 64
Şekil 4. 15 : Bet on ile dol dur ul an kut u kesitli çeli k kol onl ar ... 64
Şekil 4. 16 : Bet on ile dol dur ul an çeli k çekirdekli kol onl ar ... 65
Şekil 4. 17 : Başlı kl arı nın arası nda bet on dol dur ulmuş kol on ve kiriş birl eşimi .... 65
Şekil 4. 18 : Şekil 4. 18’ni n kesiti ... 65
Şekil 4. 19 : Bet on döşeme ye gömül ü profil ... 66
Şekil 4. 20 : Su ile dol u kol onun içi ndeki sıcaklı k dağılı mına bir örnek ... 67
Şekil 4. 21 : Hannover’daki beş katlı ofisi n dı ş gör ünüşü ve kol onl arı n su t ankı nı n bağl antısı ... 68
Şekil 4. 22 : US St eel Binası nı n dışarı daki kol onları nı n gör ünüşü ... 69
Şekil 4. 23 : US St eel Binası nı n dış kol onl arı nı n yangı ndan kor uma pl anl arı ... 69
Şekil 4. 24 : Si perli dış kol on ... 70
Şekil 4. 25 : Dışt aki kolon- duvar ilişkisi ... 70
Şekil 4. 26 : As ma t avan ... 70
Şekil 4. 27 : Böl me duvar levhal arı ... 70
SE MBOL Lİ STESİ
Po : Yangı nı n meydana gel me ol asılı ğı
Lx : Yangı nda kayı pl arı n ol ası artışı
P : Çeli k el e manı n ısı ya doğr udan mar uz kal dı ğı yüzey A : Çeli k el e manı n kesit al anı
: Yalıtı m mal ze mesi ni n ısı geçirgenli k kat sayı sı d : Yalıtı m mal ze mesi ni n kalı nlı ğı
Ki : Yalıt kanl arı n ilet kenli k sayı sı
ÖZET
Yapıl an çalış mada, çeli k yapıl arda yangı nı n önemi , t ari hsel süreç i çerisinde gelişen yangı ndan kor uma yönte ml eri i ncel enerek değerlendiril miştir. İl k önce yangı nı n sebep ol duğu can ve mal kayı pl arı nı n i st ati ksel sonuçl arı veril miş ve yangı nda can kayı pl arı nı n nerede ve nasıl meydana gel diği sunul muşt ur. Ayrıca bi nal ar tasarlanırken di kkat edil mesi gereken kor uma il kel eri belirtil miştir. Daha sonra il kçağl ardan başlı yarak yangı ndan kor un manı n t ari hçesi kr onol oji k ol arak veril miş. Son ol arak çeli k t aşı yıcı siste mleri n yangı na dayanı mları nı n arttırılması i çi n kull anılan yönt e mler anl atıl mıştır.
İstati ksel sonuçl ar di kkate alı ndı ğı nda, yangı nda yaşanan can ve mal kayı pl arı nı n oranı doğal afetlere göre daha fazl adır. Bu dur um, bi nal arda alı nması ger eken önl e mleri n ne kadar öneml i ol duğunu göst er mektedir. Bi nada alı nacak ol an aktif ve pasif yönt e mler bir büt ündür ve t asarı m aşa masında i ken karar veril mesi gerekli dir. Kull anılacak ol an yönt eml er bi nanı n est eti ği, çevre koşulları, şanti ye pr ogra mı, mali yet vb. krit erl er di kkat e alı narak seçil meli dir.
Yangı nl a mücadel e millatan önceki devrilerde başla mıştır. İl k yıllarda çı kan yangı nı n şehir i çi nde yayıl a ma ması i çi n sokakl ar geni şl etilerek, al evl eri n bir evden di ğer eve sı çra ma ması i çi n çalışılmı ştır. Daha sonra evl eri n önl eri nde varillerle su ve yangı n mer di veni bul undurarak yangı nı n çı kış aşa masında söndür ül mesi düşünül müşt ür. 1666 Londra Yangı nı yla yangı na daha dayanıklı yapı mal ze mel eri kull anıl maya başl anmış ve bunun da yet erli ol madı ğı anl aşılarak uyarı siste mleri zorunl u hal e getiril miştir.
Yan maz ol arak bili nen de miri n yapı mal ze mesi olarak kull anıl maya başl an ması yl a, daha il k yangı nl arda yangı na karşı düşünül düğü kadar dayanı klı bir mal ze me ol madı ğı anl aşıl mıştır. 1871 Büyük Chi cago Yangı nı il e bi nanı n dı ş duvarl arı nda yapıl an yalıtı mın yet ersi z ol duğu anl aşıl mış, bi na i çerisi nde ve döşe mel er de kull anılan mal ze mel eri n de öne mli ol duğu gör ülmüşt ür. Chi cago Yangı nından sonra yapıl an bi nal arda döşeml er de t uğl a ve pi ş miş t oprak kull anıl maya başl an mıştır. Kol onl arı n kapl anması daha sonra geliş miştir.
20. yüzyılı n başl arı nda “yan mazlı k” kavra mı yeri ne “yangı na dayanı m” kavra mı beni msen miştir. Yaşanan t ecrübel erl e hi çbir bi nanı n t a ma men “yan maz” ol a mı yacağı ancak belli bir süre yangı na karşı dayanabil eceği anl aşıl mış ve bundan s onra bu dayanı m süresi ni n daha uzun t ut ul abil mesi yönünde çalış mal ar geliştiril miştir. Döşe me sist e mleri nde piş miş t oprak ve t uğl anın yeri ne met al t abli yel er ve bet on uygul anmıştır. 1940’ l ardan sonra, günü müzde de kull anılan l evhal arl a kut ul a ma ve püskürt me yönt e mleri kullanıl maya başl anmıştır.
Çeli k yan maz bir mal zeme ol ması na karşı n i yi bir ısı t aşı yı cısı dır. Yangı n sırası nda kı vılcı mlar ve sı cak gazlar çeli k el e manl arı n ı sıları nı n art ması na sebep ol urlar. Isı enerjisi il eti m, t aşı nı m ve ı şı nı m yol u il e bi r orta mdan di ğeri ne geçer. Isı nı n artışı,
pr ofili n kesiti ve kull anılan kor u ma a maçlı mal zeme yangı n sırası nda çeliği n ı sısı nı n artışı na sebep ol ur.
Çeli k t aşı yı cı siste mlerin l evhal ar, püskürt me sı vılar, şişen yalıt kanl ar, bet on, su, ahşap ve di ğer mal zeme kull anılarak yangı na karşı dayanı mları arttırılır. Bu mal ze ml er kur u ve yaş ol arak i ki ye ayrılırlar. Levha ve ahşap kur u, püskürt me sı vıları, şişen yalıt kanl ar, bet on ve su i se yaş mal ze mel erdir. Uygul anacak ol an kalı nlı k, kull anılan çeli k pr ofile, yeri ne ve i st enilen süreye bağlı dır. Bu mal ze mel eri n seçi mi gör ünüşe, mekanik sağl a mlı ğa, çevre il e uyu ma, kor ozyona karşı kor umadaki yapı ya, mekani k i hti yaçlara, şanti ye pr ogra mı na, uygul a ma yönt e mi ne ve mali yet e bağlı dır.
Çeli k t aşı yı cı sist e mi n hafif ol ması, kol ay yapı ma ve t e miz açı klı kl ara ol anak ver mesi gi bi üst ünl ükl eri var dır. En çok el eştiril di ği nokt a yangı na dayanı ksı z ol ması dır. Ancak kull anılanacak er ken uyarı siste mleri, ot omati k söndürücül er ve yalıtı mlarla yangı na karşı uzun süre dayanı mlı hale getirilebilir.
SUMMARY
In t hi s st udy, t he i mportance of fire i n st eel buildi ngs and t he devel op ment of fire pr ot ecti on met hods have been exa mi ned. First able t he st atisti cal results duri ng t he fire have been s ho wn and t he causes of fire deat hs i n buil di ngs have been pr esent ed. In additi on, when t he buil di ngs ar e desi gned, prot ecti on pri nci pl es t hat has t o be taken account have been noti ced. Furt her mor e, t he hi st or y of fire pr ot ecti on has been gi ven i n a chr onol ogi cal or der. Fi nall y t he met hods whi ch are used i n t he ai m of i mpr ove t he fire resist ance of st eel struct ure have been expl ai ned.
Accor di ng t o st atisti cal results t he r ati o of life and fi nanci al l osses i s mor e t han t he rati o of l osses i n nat ural di sast ers. Thi s sit uation s ho ws t he i mport ance of fire pr ecauti ons t hat have t o be t aken. The acti ve and passi ve met hods t hat are t aken i n buil di ngs have t o be deci ded duri ng t he desi gn peri od. The met hods whi ch wi ll be used ought t o be chosen accor di ng t o t he aest hetic of t he buil di ng, co mpat i bilit y wi t h t he envir on ment, constructi on pr ogra mme, cost etc.
Fi ghti ng agai nst t he fire had st art ed bef ore anci ent. At t he begi ni ng t o prevent t he spread of fire peopl e wer e keepi ng t he street s wi der. By t hi s way t hey wer e t r yi ng t o pr event t he fl a mes t o s pread fr o m one house t o anot her. Aft er t hat t hey wer e keepi ng gall ons of wat er and fire st airs i n fr ont of t he houses t o exti ngui sh t he fire at i gniti on peri od. Aft er t he London Fi re i n 1666, peopl e st art ed t o use mor e firepr oofi ng struct ural mat eri als but when it was under st ood t hat t hese pr ecauti ons wer e not suffi ci ent al ar m syst e ms beca me an obli gati on.
İron whi ch was used i n struct ures was known as fireproofi ng mat erial. But aft er t hat wi t h t he first fires it was underst ood t hat it wasn’t so resist ant agai nst t he fire. Wit h t he Gr eat Chi cago Fi re i n 1871 it was underst ood t hat t he i sol ati on i n t he envol ope of buil di ngs weren’t efficient enough, and t he mat erials used i n buil di ngs and fl oor syst e ms ar e as i mport ant as t he mat eri als used i n t he envol ope desi gn. Aft er Chi cago Fi re t erra- cott a and til e wer e st art ed t o be used i n fl oor syst e ms. The encase ment of col u ms has been i mpr oved l at er.
At t he begi ni ng of t he 1900’s t he t er m “ fireproofi ng” has been changed wit h t he ter m “fireprot ecti on”. Experi ence has t aught us t hat not hi ng i s t ot all y firepr oof, and even att e mpi ng t o make a buil di ng safe agai nst all fires i s i mpr acti cal. I n fl oor syst e ms i nst ead of t erra-cott a and til e, met al deck and concret e has been used. Aft er 1940’s, boardi ng and spray met hods has been started t o use.
Al t hough st eel i s an uncombust abl e mat eri al, it i s a good conduct or. Duri ng a fire t he fl a mes and hot gases ma ke t he st eel el e ment s hotter. Heat ener gy can t ravel fr o m one regi on t o anot her, conducti on, convecti on, r adi ati on. The t e mper at ure devel op ment i n t he fire co mpart ment, t he secti on f act or of t he st eel me mber, and t he fire pr ot ecti on mat eri al a mong ot her t hi ngs, have affect s on t he t e mper at ure i ncr ease i n t he st eel me mber.
The st eel struct ures can be made mor e r esi st ant t o t he fire wit h t hese met hods; boar ds, spray, i nt u mescent s, concret e, wat er, ti mber, et c. Pr ot ecti on met hods can be di veded i nt o dr y and we t met hods, based on t heir constructi on met hod. Boar ds and ti mber are dr y met hods, spray, i nt u mescent s, concret e, wat er ar e wet met hods. Choosi ng t hese mat eri als depends on appearance, mechani cal dur abilit y, compabilit y wi t h t he envir on ment, co mpabilit y wit h any corr osi on, space r equire ment s, constructi on pr ogra mme, appli cati on or fi xi ng rat e, and cost.
In many part s of t he worl d, struct ural st eel i s t he first choi ce of ar chit ect s and engi neers f or t he fra me wor k of si ngl e or multi-st orey, s mall or l ar ge buildi ngs. St eel struct ures offers many advant ages such as f ast er ecti on, wi de cl ear spans, li ght foundati ons, envir on ment all y accept abl e mat eri al, t he cost can be co mpar ed ver y favourabl y wit h ot her met hods of constructi on. Ho wever st eel struct ures ar e oft en still treat ed wit h a particul ar and unj ustifi ed di strust wit h r egar d fire safet y. St eel struct ures can be desi gned wi t hst and any l evel of fire r esi st ance and much r esear ch has been carri ed out i n r ecent years t o quantitify t he behevi our of fires i n buil di ngs and struct ures i n fire.
BÖLÜM 1 Gİ Rİ Ş
Tari h boyunca kontrol altı na alı nmaya çalışılan ateş, bir çok can kaybı na ve maddi hasara neden ol muşt ur. Günü müzde hal en devam eden bu t ehli keyl e daha ci ddi ve daha bili msel mücadel e edil mekt edir. Yangı nl ardan kaynakl anan yıllı k kayı pl ar ül kel ere göre, mil yon nüfus başı na 4 il e 34 öl üm ol ayı ve maddi kayı p olarak br üt ul usal üreti m değeri ni n bi nde 1. 6 il e 5. 9’u arasında deği ş mekt edir [ 1]. Yangı nl arda en çok can kayı pl arını n evl erde, maddi hasarı n da i ş yerl eri nde ol duğu gözl enmekt edir.
Yangı nl arı n büyük bir çoğunl uğu t edbirsizli k, i hmal karlı k gi bi i nsan et keni ne bağlı nedenl erden çı kmakt adır. Bunl ar alı nacak önle mlerle dur dur ul abilir. Güneşt en dol ayı maddel eri n, bi na i çi nde kull anılan maki nal arı n aşırı ısı nması ndan ve parat oneri bul un mayan bi nal ara yıl dırı m çar pması sonucu da yangı n çı kabilir. Öne mli ol an yangı nl arın çı kması değil, onl arı n büyü mesi ve yayıl masıdır. Kol ay yanabil en maddel eri n yet erli kor un ma ması, yapılarda doğr u bir pl anl a manı n yapıl ma ması, kull anılan mal ze mel eri n yanlış seçimi , al ar m ve dedekt örleri n yet erli ve et ki n kull anıl ma ması ve bi na i çi nde bul unan personeli n i yi eğitil memi ş ol ması, yangı nı n büyü mesi nde ve kayı pl arı n art ması nda en öne mli sebepl erdir.
Yangı nda kor u ma ve bi na güvenli ği ni sağl a ma, pl anl a ma aşa ması nda başl a malı dır. Bi nanı n kull anı mına, kullanı cıları na, büyükl üğüne ve hatt a itfai yeni n ul aşabil me süresi ne bağlı ol arak kor uma yönt e mleri belirlenmeli dir. Yangı nl arı n büyü me mesi nde al ar m, dedekt örler ve ot omati k söndür ücül er et ki n ol makt adır. Bu aygıtları n nerede ve nasıl kull anılacakl arı da pl anl a ma aşa ması nda belirlenmesi gereken unsurl ardır.
İnsanoğl unun yangı nl a mücadel esi millat an önceki döne ml er de başl amı ştır. Bu döne ml er de yangı nı n çı kışı nı önl e mek yeri ne, sokakl arı n geni şli ği ni arttırarak
kull anılan bi nal arı n şehrin mer kezi nden uzak yapıl ması zor unl ul uğu, evl erde yangı n mer di veni ve su bul undur ma zor unl ul ukl arı getiril di. Bu t edbirler sayesi nde büyük yangı n sayısı azal mıştı. 17. yy’ da İ ngiltere’de bükül ebilir hort umlarla yangı na müdahal e edil meye başl andı. 1666 yılı nda meydana gel en Büyük Londra Yangı nı il e yangı nı yavaşl atıcı önle mleri n dı şı nda, uyarı siste mleri ve kull anılan yapı mal ze mel eri nde deği şi kli ğe gi dil di. Yeni yanmaz döşe me sist e mlerini n basit dene mel eri başl adı. New Yor k gi bi doğr usal yapıl anmaya sahi p ol an şehirlerde böl gel ere ayır ma uygul aması başl adı. Yangı nl a mücadel ede en büyük ders 1871 Büyük Chi cago Yangı nı ile alı ndı. Bu büyük fel aket, yangı nl a mücadel eye daha ci ddi ve daha bili msel yakl aşılması na ön ayak ol du.
Bu yangı n il e bi nada kullanılan mal ze meni n ne kadar öne mli ol duğu ortaya çı ktı. Yan maz ol arak nit el endirilen bi nal arda bil e hasar meydana gel mesi, “yan mazlı k” kavra mı nı n deği ş mesi ne neden ol muşt u. Bi nal arı n dı ş duvarl arı t aşt an ve daha dayanı klı mal ze mel erden yapılırken, i ç kı sı mları düşünül me mi şti. Döşe ml er de kull anılan yalıtı msı z dökme de miri n de bi nal arı n içi ni n çök mesi nde et kisi var dı.
Yangı ndan sonra, il k önce köpr ül erde geni ş açı klı k geç mek i çi n kull anılan ve daha sonra yan maz ol arak nit elendirilen bir yapı mal zemesi ol an de miri n belli bir sı caklı k artışı nda mekani k özelli ği ni kaybetti ği gör ül dü. De miri n kull anı mından vazgeçil medi ancak onu yangı na karşı kor umak i çi n çeşitli yönt e mler geliştiril di. İl k önce döşe ml er de çok kull anıldı ğı i çi n döşe me sist e mleri gelişti ve daha sonra kol onl arı n kapl anması yaygı nl aştı.
Bi nal arı yangı ndan kor uma kavra mı nda, 20. yy başı nda t eknol oji ni n geliş mesi ve yapıl an çalış mal arl a değişi kli k yaşandı. Bi nal arın “yan maz” ol arak yapı l ması ndan vazgeçilirken, “yangı na dirençli” hal e getiril meye başl andı.
Günü müzde dünyanı n bir çok yeri nde çeli k, küçük veya büyük bi nal arı n t aşı yı cı siste mleri i çi n mi marl arın ve mühendi sl eri n il k t erci hi dur umundadı r. Çeli k t aşı yı cı siste m, hı zlı yap ma özelli ği, geniş i ç mekan ol anağı sağl a ması, çevreye dost bir mal ze me kull anıl ması gi bi avant ajlara sahi ptir. Çeli k t aşı yı cı sist e mlerin yangı na dayanı mı konusunda hal en bir güvensi zli k duyul makt adır. Çeli k t aşı yı cı siste ml er her sevi yedeki yangı na karşı dayanabil ecek şekil de t asarlanabilir. Son yıllar da çeli k
taşı yı cı sist e me sahi p bi nal ardaki yangı nl ar ve t aşı yı cı siste mi n yangı n karşısı ndaki davranışl arı konusunda daha fazl a bili msel araştırma yapıl makt adır.
Yangı n güvenli ği ul uslararası bir sor undur ve bi nal arı n yangı n sırası ndaki davranışl arı her ül kede birbiri ne benzer ol ması na rağ men, Avr upa ve İskandi nav ül kel eri ndeki deği şi k yönet meli kl erden dol ayı, yangı n güvenli ği konusundaki prensi pl eri n ve uygul a maları n anl aşıl ması nda güçlük çekil mekt edir.
Bi nanı n yangı na dayanımı nı n doğr u hesapl anması, pl anl a ma yapılırken kull anıl acak mal ze meni n ve yönt e min seçi mi nde öne mli dir. Strükt ürel çeli ği n yangı na dayanı mı i ki yönt e m ile belirlenir:
Yangı n testleri ni n sonuçları,
Hesapl a mal ar ve tasarı m yönt e ml eri.
Çeli k t aşı yı cı siste m bazı dur uml arda 30 il e 60 daki ka arası nda yangı na dayan makt adır. Taşı yı cı si st e mi n yalıtıl ması gerekti ği nde el e manl arı n ısı nması nı yavaşl atıcı ve kor uyucu bir yalıtı m mal ze mesi kull anılabilir. Bu mal ze mel er, püskürt me sı vılar, levhalar, şişen yalıt kanl ar, bet on, t uğl a, su ve ahşaptır.
Çeli k t aşı yı cı sist e mde kull anılanacak ol an yalıtım mal ze mesi ni n seçi mi mal ze meni n gör ünüşü, mekani k sağl aml ı ğı, çevre il e uyu mu, kor ozyona karşı kor umadaki yapı sı, ayrı ca mekanı n i hti yaçları, şanti ye pr ogr a mı, uygul a ma yönt e mi ve mali yet gi bi et kenl er göz önünde t ut ularak yapılır.
BÖLÜM 2 YANGI N EMNİ YETİ, YANGI N RİSKİ Nİ N HES APLANMASI VE GELİ ŞEN KAVRAMLAR
2. 1 Giriş
Yangı n sırası nda bi nada ısı nı n ani artışı, i nsanl arın pani k hali, yangı nı n hızl a bi nayı sarışı düşünül düğünde yangı nı n ne kadar kor kunç bir ol ay ol duğu anl aşıl makt adır. Bi nanı n est eti k ve f onksiyon özgürl üğüne yeni bir yük getir mekl e birli kt e, bi nal ar da yangı na karşı kor un ma yapıl ması zor unl udur. Yangı n il e il gili önl e ml er t asarı m aşa ması nda el e alı nmalı dır.
Bi nanı n t asarı m aşa ması nda, i nsanl arı n en hı zlı ve en kol ay nasıl bina dı şı na çı kartılacağı pl anl anmal ı dır. Yangı n çı kışl arı yerl eştirilirken, i nsanl arı n bi nayı yet eri nce bil medi kl eri ve böyl e bir pani k hali nde kendil eri ne yeni bir yol yeri ne, gel di kl eri yol u terci h edecekl eri göz önünde t ut ulmalı dır.
Bi nal arı n i ç mekanl arı nı yangı na dayanı mlı döşe mel erl e, duvarl arl a ve kapıl arl a böl mek mü mkündür. Bu önl e m sayesi nde yangı n sırası nda ol abil ecek du man ve al evl eri n yayıl ması sınırlandırıl mış ol acaktır. Bi na t asarlanırken ot o mati k söndür ücül er, du man kontrol ci hazl arı ve yan maz mal ze mel er de artı önl eml er ol arak düşünül meli dir.
2. 2 Yangı n Emni yeti ni n Amaçl arı
Bi nal arda yangı n e mni yeti nde i ki te mel a macı n sağl anması öne m kazan mıştır:
Yangı nda bi na i çerisi nde ve çevresi nde hayatı nı kaybedecek i nsanl arı n sayı sı nı mi nu mu mda t ut mak,
Yangı nda bi na i çerisi nde ve çevresi nde meydana gel ecek maddi hasarı mi nu munda t ut mak.
Çoğu ül kede bu a maçl ara ul aş mak i çi n sor uml ul uk, hükü met ya da bi na bakı mı sırası nda can güvenli ği nden sor uml u si vil ot oriteler ve yangı n si gort a poliçel eri ni n ma ddi hasarı yl a il gili olmal arı ndan dol ayı si gort a şirketleri arası nda payl aşılır.
Bu i ki a maç birbiri yl e sı k sı k uyuş maz ol duğu, hatta za man za man da zıt ol duğu düşünül ür. Ör neği n püskürt me ci hazl arı nı n ve ot omati k dedekt örleri n hayatı kor u makt an zi yade bi nayı kor udukl arı düşünül ür ve si gort a şirketl eri genel de, bu ci hazl ar kull anıl dı ğı nda bol mi kt arda pri m i ndiri mleri öner mekt edir. Bu ci hazl ar çoğu ul usal bi na yönet meli kl eri nde belirtil me mektedir; şu ana kadar ki t ecrübel er söz konusu ci hazl arı n hayati t ehli kel eri n bert araf edi l mesi konusunda s on derece et kili ol dukl arı nı göst er mekt edir. Nit eki m can ve mal güvenli ği ni n kor un ması i çi n yapıl acak işler birbiri ne benze mekt edir.
2. 2. 1 Can ve Mal Kayı pl arı nı n Nedeni
Amaçl ananl ara en et kili şekil de ul aşılabil mesi içi n kayı pl arı n ve maddi hasarı n nerede ve nasıl meydana gel di ği ni n açı k ol arak anl aşıl ması zor unl udur. Yangı n sırası nda bi nal arda meydana gel en can kaybı riski konusunda genel bir perspektifi n el de edil mesi, di ğer kaza sebepl eri ni n öl üm i st atisti kl eri ni n karşılaştırıl ması il e mü mkündür ( Tabl o2. 1)[2].
Di ğer öl üm nedenl eri yl e karşılaştırıl dı ğı nda, yangı n sırası nda riski daha az ol ması na rağmen, öl ü sayısı nı n çok ol duğu büyük kazal ara bası nda daha çok yer ayrıl ması konusunda bir eğili m me vcutt ur. Bu açı dan bi na yangı nl arı nı n, uçak kazal arı ve depre mlerle aynı yüksek pr ofil de değerl endiril meleri sı k sı k rastlanan bir dur umdur. Bununl a beraber, öne mli ol an yangı n sırası ndaki öl üm nedenl eri ni n t opl umun e mni yeti açısı ndan değerlendiril mesi dir.
Tabl o2. 1. Deği şi k Sebeplerle Meydana Gel en Öl üm İst atisti kl eri n Karşılaştırıl ması
Eyl e m
Ort al a ma yaşa m süresi 70 yıl i se, öl en i nsanl arı n i çi nde kaza sonucu öl enl eri n sayısı
Hast alı kl ar içi n ortal a ma ( A. B. D) 0. 7
Ar aba yol cul uğu ( A. B. D) 0. 6
Ar aba yol cul uğu ( B. K) 0. 7
Evde- ort al a ma ( hast alı k hari ç) 0. 02
Evde- büt ün i nsanl ar 0. 01
Ot ellerdeki yangı nl ar ( B.K) 0. 01
Konutl ardaki yangı nl ar (B. K) 0. 001
Doğal afetler ( A. B. D) 0. 0001
Can Kayı pl arı
Tabl o2. 2' de yangı nı n çı kış yeri ne göre traji k kazal arı n sı nıflandırıl ması veril miştir; İngiltere içi n 1977- 1981 arası ndaki beş yılı n ortala ması hesaba katıl mıştır[2].
Tabl o2. 2. Çı kış Yeri ne Göre Traji k Kazal arı n Oranl arı
Sonuçl ar, ev ol arak kullanıl mayan bi nal ardaki öl ümleri n dörtte üçünün hal ka açı k bi nal arda, hot ellerde, alışveriş mekanl arı v. b yerlerde, sadece %2' si ni n ofisl er ve sanayi yapıl arı gi bi iş yerl eri nde meydana geldi ği ni göst er mekt edir. Tabl o2. 3' te yangı nl arda öl üm nedenleri göst eril miştir[2].
Ev ol arak kullanılan Di ğer Di ğer yangı nl ar
yapıl ar yapıl ar
Fr ansa 84. 7 % 9. 2 % 6. 1 %
Tabl o2. 3 Bi na Yangı nl arı nda Öl üml eri n Nedenl eri ısı ve duman di ğer nedenl er
Fr ansa 94. 7 % 5. 3 %
Al manya 74 % 26 %
İngiltere 97 % 3. 0 %
Veriler göst eri yor ki, bi nal arda meydana gel en öl ü ml eri n çoğu hal ka açı k bi nal arda ve i şyerleri nde değil de evl erde meydana gelme kt edir ve öl üml eri n büyük bir çoğunl uğu ı sı ve du mandan kaynakl anmakt adır. Bu, öl üml eri n bi nanı n yı kıl ması i çi n ul aş ması gereken ı sı nı n çok altı ndaki bir sı caklı kt a meydana gel di ği ni göst er mekt edir.
Ma ddi Kayı pl ar
Genel de büyük can kayıpl arı nı n ev ol arak kull anılan yapıl arda, buna karşılı k büyük ma ddi kayı pl arı n sanayi yapıl arı nı n özelli kl e sakl a ma ve depol a ma böl ü ml eri nde me ydana gel di ği kabul edil mesi ne rağmen, yangında ol uşan maddi hasar hakkı nda kapsa mlı bir bil gi el de et mek, can kayı pl arı hakkı nda bil gi el de et mekt en daha zor dur.
Holl anda ve Fransa’da az katlı sanayi yapıl arı üzeri ne gerçekl eştirilen bir araştır maya göre, bi na i çerisi nde ol uşan maddi hasar, binanı n kendi si nde meydana gel en hasardan daha fazl adır. Sonuç ol arak bi na i çerisi nde bul unanl ardan kaynakl anan kayı pl ar, bi nanı n strükt üründe meydana gel en kayıpl ara göre daha fazl adır.
Tabl o2. 4 Maddi Kayı pl arı n Dağılı mı
Bi na İçerisi nde Öne mli Kayı pl ar Bi na strükt ürü bul unanl ar
43 % 36. 6 % 21. 6 %
2. 3 Yangı n Emni yeti ni n Aşa mal arı
EK A' da bir t araftan can kaybı nı di ğer t araftan da maddi kaybı azaltma k i çi n, tasarı mcı ya geni ş ol anaklar sunan siste mati k bir yakl aşı m kull anıl makt adır. Her bir
a macı n il erici bir anali zi bi zi, bir alt sevi yedeki a maçl ar serisi aracılı ğı yla, a maca ul aşabil mek i çi n yapıl abilecekl eri n listesi ne göt ür mekt edir. Bazı ol asılı klar birden fazl a karşı mıza çı kabilir. Ör neği n, "ko mpartma nl ara ayır ma", he m yangı nı n büyü mesi ni n önl enmesi nde he m de du manı n yayıl ması nı n önl en mesi nde kull anılabilir.
2. 3. 1 Tut uş mayı Önl e me
He m t aşı yı cı siste m hem de yapı mal ze mesi ve mobil yal ar mü mkün ol duğu kadar t ut uş ma riski ni ve yangı nı n yayıl ması nı önl eyecek ve sı caklı ğı mi ni mu ma düşürecek yan maz mal ze meden ol malı dır. Ayrı ca mal ze me, bi nayı t erkedenl eri n kavra ma mesafesi ni azalt mayacak ve du mandan zehirl en me ri ski ni mi ni mu ma i ndi recek şekil de, yandı ğı nda az du man üret en özelli kt e olmalı dır. Yönet meli kl erde mal ze me seçi minde bazı kısıtla mal ara gi dil mekt edir. Bunl arı n bazıları aşağı da belirlitmi ştir:
Bi nal arda kol ay al ev al abil en ( 2 mm’ de i nce ahşap, kağıt, saz, vb.) mal ze mel er kull anıla maz,
Nor mal al ev al an (suni ahşap l evha, PVC esaslı ze mi n kapl a mal arı, vb.) mal ze mel eri n al ev al madı ğı veya yanarak da ml a madı ğı kontr ol edil meli dir,
3 katlı veya daha yüksek yapıl arda, cephe kapl a mal arı ile kaçış yoll arı ve genel kori dorl arı n duvar ve t avanl arı ndaki ı sı ve ses yalıtı mları nda, yan maz ( ku m, çakıl, çi ment o, i nce t oz halinde ol mayan met aller ve al aşı mlar, vb.) mal ze mel er kull anıl malı dır[3].
Bi na t ekni syenl eri t ut uşma riski ni n azaltıl ması nda öne mli bir r ol üstlenme kt edirler. Tut uş mayan mal ze mel er i çi n güvenli depol ama al anı nı n hazırlanması, el ektri k tesisatı nı n düzenli bakımı , du man çı kartan mal ze mel eri n uygun t asnifi, yangı n söndür ücül eri n hazırlanması, ot omati k kapanan yangı n kapıl arı nı n doğr u kull anı mı v. b. gi bi hususl arı n herbiri gerekli dir, ancak yangı n e mni yeti konusunda personel eğiti mini n uygun bir şekil de yapıl ması çok daha öne mli dir.
2. 3. 2 Kaçı şı Kol ayl aştırmak
Bi nada bul unanl arı n çabuk bir şekil de yangı ndan kaçabil me ol anağı, can kayı pl arı nı mi ni mu mda t ut manı n en et kili yönt e mi ol arak bili nmekt edir. Kaçış hazırlı kl arı, güvenli çı kışları n sağlan ması, büt ün ul usal bi na yönet meli kl eri nde bul unan hususl ardır. Ev ol arak kull anılan bi nal arda can kayı pl arı nı n büyük bir kı s mı bi na saki nl eri ni n uykuda ol duğu gece vakti meydana gel di ği ne göre, yasal arı düzenl eyenl erce kaçış za manı nı artıracak ol an yangı n dedekt örleri ni n t edari k edil mesi ne ağırlı k veril meli dir.
Yangı n anı ndaki i nsan davranışl arı ile il gili yapılan i ncel e mel er, il k t ehli ke i şaretl eri sonunda çok yavaş bir tepki göst eril di ği ni ve ki mi n ne yap ması gerekti ği konusunda i dari bir karışı klı k meydana gel di ği ni göst er mekt edir. Can kayı pl arı nı n çoğunun me ydana gel di ği konut dı şı yapıl arda personel eğiti mi çok öne mli dir, ancak çı kı ş yoll arı nı n belirlenmesi ve du manı n kontrol ü de bir o kadar öne m t aşır. İnsanl arı n büyük bir çoğunl uğunun bi na hakkı nda bil gi ye sahi p ol madı ğı alışveriş merkezl eri ve hal ka açı k bi nal arda kavra ma mesafesi 15- 20 m’ ye düş medi ği sürece, i nsanl ar kaç ma girişi minde bul un mazl ar[4].
2. 3. 3 Yangı nı n Büyü mesi ni ve Yayıl ması nı Önl e me
Ot o mati k söndür ücül er yal nı zca yangı nı n söndür ül mesi nde ve al evl eri n sı nırlandırıl ması nda değil ayrı ca du manı n azaltılması nda da et kili dir. Böyl ece can güvenli ği ni n artırıl ması, sı caklı ğı n düşük sevi yede t ut ul ması, t aşı yı cı nı n çöküşünün engell enmesi, maddi kayı pl arı n azaltıl ması sağlan mış ol ur. Söndür ücüler alışveriş mer kezl eri gi bi kal abalık ol an ve çok katlı bi nal ara konul malı dır. Günü müzde, bil gisayar sayesi nde duma n hareketleri ni n daha i yi belirlenmesi i çi n yönt e ml er geliştiril miştir.
Bi nal arda çı kan yangı nı n söndür ül mesi i çi n en yaygı n ol arak sul u söndürme si st e mi kull anılır. Yangı n söndür me sist e mleri üç ayrı kat egori de el e alı nır: Ki şil eri n yangı na müdahal esi i çi n kull andı ğı hort um si st e mi, itfai ye gel di ği za man yararlanabileceği kur u boru ile itfai ye bağl antıları ve ot omati k spri nkl er siste mi[5].
Sabit- bor u hort u m si ste mi ve itfai ye bağl antısı, bi nal arı n özelli kl e üst katl arı na yet erli mi kt arda su t e mi n et mesi açısı ndan, öne ml i dir. Ot o mati k spri nkl er sist e mi en yaygı n kull anılan sul u siste mlerden birisi dir. İst ati ksel sonuçl ara göre ot o mati k spri nkl er ol an bi nl arı n % 95’i nde yangı n başlangı ç aşa ması nda söndür ül müşt ür. Et ki n yangı n söndür me gücünün ol ması, bi naları yangı ndan mi nu mum zararl a kor uması, bu siste mleri n uygul a mal arı nı yaygı nl aştır mıştır[5].
Du man ve ı sı dedekt örleri, bi nada bul unanl arı n er ken uyarıl mal arı nı ve ma ksi mu m kaçış za manı nı sağl ar. Dedekt örler geç miş za manl ardaki yanlış al ar mlardan dol ayı tekrar geliştiril mişl erdir ve yanlış al ar m sayısı bu çalış mal ar sonucunda aza i ndirgen miştir. Al ar mlar sayesi nde itfai yeni n er ken müdahal esi ve kayı pl arı n azaltıl ması mü mkündür.
Di ğer bi nal arı n sı nır duvarl arı ve cephel eri t asarlanırken yet erli st abiliteye, büt ünl üğe, yalıtı ma, pencerel eri n makul öl çüler de ol ması na, yangı nda ko mş u bi nal arı n t ut uş ma riski ni azaltıcı özeli kl eri ol masına di kkat edil meli dir.
Ya ngı na karşı bi nanı n i ç böl ü ml eri ni n ve du man yut ucul arı n ol ması can ve mal kayı pl arı nı n azaltıl ması anl a mı na gelir. Tü m ul usal bi na yönet meli kl eri nde böl ücül er hakkı nda kapsa mlı bil gi var dır.
İnsanl arı t ehli keye düşürdüğü ve itfai ye eki pl erini n çalış ması nı engell edi ği za man serbest ol an du manı ve ısı yı güvenli bir şekil de bina i çi nde t ut mak t erci h edilir.
2. 3. 4 Taşı yı cı Si ste mi n Çök mesi ni Önl en mesi
Genel de çeli k ya da ahşap sist e mlere, bazen de bet onar me bi nal ara pasif kor u ma uygul anır. Şayet bi nanı n içi ndeki sı caklı k sevi yesi t aşı yı cı nı n çök me sı nır sıcaklı ğı na gel miş ise can ve mal kaybı bir anda meydana gelir.
Yangı na dayanı mı n öne mli değerl eri ne pasif kor u ma ol maksı zı n da ul aşıl abilir. Ar aştır mal ar göst eri yor ki t asarı mcıl arı n t aşı yı cı sist e mde kull andı kl arı ele manl arı n geril mel eri, bağl antıları, birbirleri yl e ilişkileri ve bi nanı n i çi ndeki ve dı şı ndaki konu ml arı nı n seçi mleri yangı na dayanı mda et kili ol makt adır.
Ni cel yönt e mlerle yangındaki sı caklı ğa değer biç mek mü mkündür. Bu t ekni kl er, yangı na dayanı m i hti yaçl arı nı n belirlenmesi nde, gel eneksel yönt e mlerden daha kesi ndir.
2. 4 Yangı n Riski ni n Anali zi
Genel ol arak, belirli tip bi nal arda yangı n riski ni n hesapl anması i çi n şu f or mül kull anılır:
R= Po x Lx kabul edil en R,
R, asıl risk,
Ka bul edil en R = hedefl enen risk,
Po, bir yangı nı n meydana gel me ol asılı ğı,
Lx, kayı pl arı n ol ası artışı ( her bir yangı n i çi n doğrudan veya dol aylı kayı plar, her bir
yangı n içi n i nsan kayı pl arı).
R il e göst erilen risk asl a sıfır ol a maz ve bi na tipi ne ve/ veya f onksi yonuna göre bir risk sevi yesi kabul et mek zor unl udur. Bu kabul edilen sevi ye i nsan sayısı na, bunl arı n kaçabil me dur umuna ve yanabil ecek mall arı n değeri ne bağlı dır.
Kabul edil ebilir risk değerleri ni n hesapl anması i çin, bireyl eri n güvenli ği il e bağl antılı aşağı daki kat egorileri kull anan bir yönt e m, İsveç Ri sk Hesapl a ması ( Swi ss Ri sk Eval uati on) tarafı ndan veril miştir:
—Çok sayı da i nsanı n risk altı nda ol duğu bi nal ar,
Ofi s bi nal arı ve hot eller (çok sayı da i nsanı n bul unması),
İşyerleri, göst eri sal onl arı, sergi sal onl arı (pani k olasılı ğı),
Hast anel er, huzur evl eri (fizi ksel probl e mli i nsanl arı n bul un ması),
Hapi shanel er (kaçışı n mümkün ol ma ması),
Yüksek yapılar (bi nanı n boşaltıl ması nda zorl ukl ar), —n or mal sayı da i nsanı n risk altı nda ol duğu bi nal ar,
—sı nırlı sayı da i nsanı n risk altı nda ol duğu bi nal ar,
Depol ar ( çok az i nsan).
2. 4. 1 Bi na Ti pl eri ne Göre Risk Anali zi
“ İsveç Ri sk Hesapl a ması nda ( Swi ss Ri sk Eval uati on)” belirtilen bi na ti pleri;
Yangı nı n he m di key hem de yat ay doğr ult uda yayıl ma ol asılı ğı ol an Şekil 2. 1 ’de belirtilen geniş haci mli bi nal ar,
Yat ay doğr ult uda yayıl ma ol asılı ğı ol an Şekil 2. 2 ve Şekil 2. 3’te göst erilen geni ş al anlı bi nal ar,
Sı nırlı yayıl ma ol asılı ğı ol an Şekil 2. 4’ t e gösterilen bir çok böl mesi ol an bi nal ar.
Şekil 2. 1 Geni ş Haci mli Bi nal ar (kesit) Şekil 2. 2 Geni ş Al anlı Bi nalar( pl an)
2. 4. 2 Fonksi yon Ti pl erine Göre Risk Anali zi
Bi nanı n kull anı m a macı yangı n yükünü belirleme kt edir, ör neği n bir küt üphaneni n yangı n yükü, bir met al f abri kası ndan daha fazl adır. Kull anı m a macı, öl ü mcül ol ayl arı n ol asılı ğı nı n belirlenmesi nde en öne mli göst ergedir. Bu bir kaç ör nek il e açı kl anabilir. Bir endüstri böl gesi ndeki bi nal ar genel de t ek katlı dır ve nor mal şartlarda bural arda sağlı klı i nsanl ar çalışır. Yangı n ol duğu t akdirde bi na kull anı cıları hı zlı bir şekil de bi nayı boşaltabilirler ve nor mal de t aşı yı cı site mi n yangı na karşı kor unu mu zor unl u değildir. Yangı n çı ktı ğı nda kol aylı kl a boşaltıla mayan, i çerisi nde uyuyan i nsanl arı n bul unabil di ği, ev ve hast anel erde yangı na karşı önl e m zorunl udur. Yangı nı n ol uş ma riski nin ni spet en düşük ol duğu açı kça bili nen bir ger çektir, ancak yangı na karşı önl e mleri n t ayi n edil mesi nde, yangı nı n pot ansi yel şi ddeti ve ol uşabilecek maddi kayıpl ar di kkat e alı nmalı dır. Tabl o 2. 5, deği şi k bi na ti pl eri nde yangı n çı kışları nı göst erme kt edir[2].
2. 5 Yangı n Güvenli ği Kavra ml arı
Tut uş ma evresi sırası nda can ve mal üzeri ndeki risk çok fazl a değil dir. Ancak bu evre, yangı nı er ken fark et mek ve önl e m al mak mü mkün ol duğu i çi n hayati öne me sahi ptir. Isısal et kileri n sadece bazı kı sı mlarda gör ül düğü yangı nı n yavaş il erle me evresi, yanı cı mal ze mel eri n yan ması na ve du man ol uş ması na sebep ol ur. Bu, bi nada bul unanl arı n t ehli kede ol duğu ve du mandan dol ayı maddi kayı pl arı n ol uşabileceği hayati bir evredir. Bi nanı n t aşı yı cı sist e mi ndeki zarar henüz küçükt ür. Sadece pencerel erdeki ca mlar zarar görebilir.
Parl a ma nokt ası, yangı nı n gelişti ği t ehli keli noktadır. Parl a ma nokt ası nın değeri mal ze meni n yanı cı özelli ği ne bağlı dır. Sell ül oz mal ze mesi i çi n bu değer 300 o
C ci varı ndadır. Yangı n parla ma nokt ası değeri ni aştığı nda, ısı genel de 600 - 1000 0C ’ a
ul aşır ve bi nanı n çökme riski var dır. Böyl ece böl üml er deki yangı n s öndür me faali yetleri i mkansı z hale gelir. Bu aşa mada yangı n il e mücadel e edenl er yal nı zca çevre böl gel eri koruyabilme i mkanı na sahi p ol urlar (Şekil 2. 5)[2].
Tabl o 2. 5. Değişi k Bi na Tipl eri nde Yangı n Olayl arı nın Sayısı
Şekil 2. 5 Kontrolsüz Yangı nı n Gelişi mi
Kabul edil ebilir Yangı n Güvenli ği Kavra mları geliştirebil mek i çi n, kontrol edile mi yen yangı nl arı n ol ağan gelişi mini i ncel eme k öne mli dir. Şekil 2. 6’da r eferans ol arak yangı n t edbir öl çmel eri ni n et ki si göst erilme kt edir[1].
Bi nal arı n Ka ynak
Her yıl ve her mi l yon
met rekaredeki yangı n sayısı
fonksi yonl arı
Endüstri yapıları İngiltere 2
Al manya 2
CI B W14 2
Ofi s Bi nal arı İngiltere 1
ABD 1 CI B W14 0. 5/ 5 Konut İngiltere 2 Ka nada 5 Al manya 1 CI B W14 0. 05/ 2
Şekil 2. 6 Et kili Kor u ma İçin Yangı nı n Önceden Ölçümü Ve Dur u mu
Yangı n güvenli ği kavramı , yeri ne getiril mek üzere bi na sahi pl eri, yangı n ot oritesi ve tasarı mcı t arafı ndan kabul edil miş, doğr u t arif edilmi ş a maçl ara i mkan veren, yapısal, tekni k ve kur umsal yangın tedbir öl çüml eri ni n opti mal bir paketi ol arak tanı mlanır.
Yangı n Güvenli ği ne yöneli k üç yakl aşı m, “strüktürel kavra m”, “denetl e me kavra mı ” ve “yangı n söndür me kavra mı ” aşağı da tarif edilmi ştir.
2. 5. 1 St rükt ürel Kavra m
Strükt ürel kavra m, uygun bir yangı n dayanı m strükt ürü il e birleştirilen böl üml endir meyi kapsama kt adır; bi nanı n normal kull anı mı, yangı n dayanı m döşe mel eri ve duvarl arı aracılı yl a böl üml endir meye i zi n ver di ği sürece en i yi çözü m ol arak düşünül ebilir.
Yangı n söndür me çalışmal arı na başl a madan önce, yangı nı n patla ma nokt ası nı aşabil eceği kabul edilme kt edir. Yangı n dayanı mı i çi n gerekli süre, yangı nı n bul unduğu böl ümün dı şı na sı çra ma ması i çi n gerekli şartlar göz önünde t ut ul arak sapt an malı dır. Böyl ece i l gili bi nanı n bil eşenl eri ni n böl ücü ve t aşı yı cı f onksi yonu, yangı n süresi nce ayakt a kal malı dır (Şekil 2. 7).
Şekil 2. 7 Strükt ürel Yangın Güvenli ği Kavra mı
Yangı n sı çradı ğı za man bi na ve böl üml eri, yangına dayanı mlı duvarl ar ve döşe mel er tarafı ndan sı nırlandırıl malı dır. Ayrı ca yangı na dayanı ksı z bi na bil eşenleri, kendi içleri nde yanarak, yangı nı n sı çra ması nı önl eyecek şekil de t asarlanmalı ve düzenl enmeli dir. Şekil 2.8’ de göst eril di ği gi bi t asarlanan ayırıcı duvarl ar, bir bi nayı tavanı n yüzeyi boyunca içten ve dı şt an yayıl an yangı na karşı kor umakt adır. Ayrı ca cephel er, bir üst kat a ul aş maya çalışacak al evl eri önl eyi ci şekil de tasarlanmalı dır.
Şekil 2. 8 Yangı nı n Yayılımı nı n Önl en mesi 1- Ayırı cı duvar
2- Yangı na dayanı klı mazeme; a. mineral yün, b. çakıl 3- Yangı na dayanı ksı z mal ze me
4- Tavan düzenl e mesi
Bi na bil eşenl eri ni n yangı na dayanı mı, bi na yönet meli kl eri nde za man biri mleri içerisi nde t anı mlanır. Yangı na dayanı m i çi n gerekli süre herza man 30 daki kanı n katları şekli nde ifade edilir; Ör neği n I SO 834- yangı nl arı ile bağl antılı ol arak 30, 60,
90 daki ka. Bunun anl a mı, bir bil eşen I SO- yangı nları’na göre belirlenen bir sı caklı ğı n altı nda gerekli süre boyunca fonksi yonl arı nı yeri ne getirebil meli dir.
Londr a’ daki ofi s bi nal arı bu t ür bir kavr a m i çi n i deal bir ör nektir. Londr a’ da, Fi nsbur g caddesi ndeki dokuz katlı ofis bi nası nı n kol on ve kirişleri çeli k ol arak tasarlanmıştır. Yangı n güvenli ği, strükt ürel kavram göz önüne alı narak pl anl anmıştır. Bu bi nada as ma t avanl ar, püskürt me ver mükülit ve kut ul a ma il e pasif önl e ml er de alı nmıştır(Şekil 2. 9, 2. 10)[2].
Şekil 2. 9 Londra’ daki Bir Ofis Bi nası nı n Gör ünüşü Şekil 2. 10Londra’ daki Bi r Ofis Bi nası nı n Kol on ve kiriş det ayl arı
A- Kesit Det ayı B- Pl an Detayı
Strükt ürel yangı ndan koru ma kavra mı na di ğer bir ör nek Lükse mbur g’ daki Avr upa Topl ul uğu ofis bi nası dır. Taşı yı cı siste mi nde çeli k kull anıl mıştır. Ofis bi nası üç bodr u m kat ve seki z normal katt an ol uş makt adır. 90 daki ka dayanı klı pasif önl e ml er kull anıl mıştır. Kirişlerde püskürt me yönt e mi, kol onl arda i se başlı kl arı n arası nı bet on ile dol dur ma yönt e mi uygul anmıştır( Şekil 2. 11, 2. 12).
Şekil 2. 11 Avr upa Birli ği Bi nası nı n Genel Gör ünüşü
Şekil 2. 12 Avr upa Birli ği Bi nası nı n Det ayl arı
1. 12 c m bet on pl ak 3. Püskürt meli yangı ndan kor u ma 2. Çeli k t abli ye 4. B 35 bet on
St andart yangı nl ardaki za man-sı caklı k ilişkisi ni n gerçek bir yangı ndaki nden öne mli farklılı kl arı ol abilir; ancak moder n yangı n t asarım yönt e mleri doğal yangı nl ar i çi n yangı n dayanı mını n saptan ması na izi n ver mekt edir.
Za man kriteri, bi nada bul unanl arı n bi nayı t erk et me süresi ol arak veya itfai yeni n müdahal e süresi ol arak yor u ml an ma malı dır. Bununl a birli kt e strükt ürel ol mayan aktif yangı n yönt e mleri aracılı ğı yl a belirlenen parl a madan kaçı nıl ması üzeri ne kur ul an alt ernatif kavraml arı n kull anıl ması daha et kili bir çözü mdür. Böyl ece yangı na dayanı m i çi n gerekli et kenl er azaltılabilir. Azalt manı n mi kt arı, yangı n ol asılı ğı ve kabul edil ebilir risk il e bağl antılı olarak sapt anabilir. Aktif yönt e mler, denetl e me ya da söndürme kavra mları nı te mel alır.
2. 5. 2 Denetl e me ( Moni tori ng) Kavra mı
Denetl e me kavra mı, oto mati k dedekt ör aygıtları ve ot omati k al ar m sist e mleri sayesi nde uygun bir yangı n eki bi ne, t erci hen bul unul an böl ge i çerisi ndeki bir eki be er ken haber verebil meyi te mel alır.
Ot o mati k al ar m sist e mleri du man, ı sı ya da kı vılcı m il e aktif hal e gelirler. Bunl ar me kani k ya da el ektronik sist e mler sayesi nde çalışır. Genel de en et kili yol ol arak du man dedekt örleri t avsiye edilir. Dedekt ör devreye girdi ği za man al arm ot o mati k ol arak çalışır ve en yakı n söndür me eki bi ne gündüz ya da gece sinyal gi der. Spri nkl erlar yangı n söndür me aygıtları dır, ayrı ca “yavaş” al ar m si st e mi gör evi de gör ürler ( Şekil 2. 13)[1].
Yangı n il e mücadal eni n et kili ol ması, itfai yenin varış süresi ne ve yangı na kol ay ul aşılabil mesi ne bağlı dır. Yangı na en basit müdahal e şekli küçük yangı n söndür me al etleri ni n kull anı mıdır. Şayet yangı nı n çı ktı ğı yerl erdeki i nsanl ar bunl arı kull anması nı bili yorsa bu yet erli dir. Yangı n söndür me eki pl eri hal ka ait itfai ye eki bi ol abilir ya da bul unul an böl geni n kendi eki bi ol abilir. Çalışan itfai ye eki bi böl geni nse yangı na müdahal e hı zı di ğerl eri nden daha fazl a ol acaktır. Spri nkl er siste mi kadar itfai ye eki pl eri ni n de suya zor unlu i hti yaçl arı var dır ve kı şı n bazı önl e mler alı narak bunl ar her za man hazır hal de bekl etil meli dir.
a b
Şekil 2. 14 a. b. Yangı n İle Mücadal ede Sı nırla ma
Yangı n genel t ut uş ma nokt ası nda ve sı nırlı bir alanda i se ( 200 m2 altı ndaki al anl ar)
itfai ye eki pl eri onu i çerden kontrol edebilirler ( Şekil 2. 14a). Patla ma dur u mu 400 m2’ ni n üst ünde bir al anda i se i çerden müdahal e imkansı z hal e gelir ve itfai ye eki pl eri dı şardan kotrol edebilir, ayrı ca yan bi nal ar da korun maya alı nır (Şekil 2. 14b).
Denetl e me kavra mı, bir bi nanı n nor mal kull anı mı i çi n yapıl an böl üml endir me sı nırlı ol duğunda ya da t aşı yı cı si st e mi n yangı na dayanı ma i hti yaç duyul madı ğında et kili çözü mü i çerir. Bu kavram, yangı n söndür me eki pl eri ni n et kili ve hı zlı müdahal ede bul unduğu ve yangı n yükünün az ol duğu, yangı nı n yayıl ması nı n yavaş ol acağı tah mi n edil en ort a katlı bi nal ar da ol dukça rahat uygul anabilir.
Denetl e me kavra mı i çin en i yi ör nekl eden biri Lausanne’ de bul unan “ Pl ace Chauder on” ofis bi nası dır. “Pl ace Chauder on” ofis bi nası, dört bodr um ve beş nor mal
kattan ol uş makt adır. Bi nanı n i nşa al anı 1717 m2
dir. Döşe me si st e mi, çelik sacl arı ve bet on t abli yel eri dest ekli yen I- kesitli pr ofillerden ol uş makt adır. Ya ngı ndan kor un ma, denetle me t e mel kavra mı esas alı narak t asarlanmış, ayrı ca t aşı yıcı sist e m içi n pasif önl e mler alı nma mış ve pr ofiller çı pl ak olarak kull anıl mıştır. Bi nanı n al ar m siste mi il e Lausanne’ nin itfai yesi arası nda kurul an bağl antı sayesi nde yangı n eki pl eri ne za manı nda haber ver me ol anağı sağl anmıştır. Lausanne’ ni n yangı n söndür me eki pl eri ayrıca ofis bi nası nı n yakı nı nda bul un makt adır ( Şekil 2. 15 )[2] .
Şekil 2. 15 Londra’ daki Bir Ofis Bi nası nı n Genel Gör ünüşü
2. 5. 3 Söndür me Kavramı
Söndür me kavra mı ot omati k söndür me aygıtları nı, ör neği n spri nkl erlar, ot omati k al ar m si st e mleri ve bağlı itfai ye eki pl eri il e birli kte CO2 ve Hal on-sist e ml eri ni t e mel
alır ( Şekil 2. 16). Söndür me kavra mı, bir bi nanı n nor mal kull anı mı i çin yapıl an böl üml endir me sırası nda, sı nırlı ya da t aşı yı cı siste min yangı na dayanıma i hti yaç duy madı ğı et kili çözü mü i çerir. Bi nanı n kull anı mı ile birli kt e ol uşan ort a ve yüksek yangı n yük yoğunl uğunda ve hı zlı ilerleyen yangınl arda kull anıl ması uygundur. Bi na sahi pl eri bu si st e mdeki suyun depol anan mall ara ve maki nal ara zarar ver mesi nden kor karl ar. Ancak spri nkleri n vanası yal nı zca 70 -140 o
C kriti k sı caklı ğa ul aşıl dı ğı nda nokt asal ol arak devreye girer. Açı k spri nkl er yakl aşı k 50 m2’li k bir alanı sul ar.
Şekil 2. 16 Söndür me Kavra mı
Tabl o 2. 6 Yangı n Söndür me Siste mleri, Çalış ma Yönt e ml eri Ve Uygul an ması
Si st e m Kontrol u ve çalış ma yönt e mi Uygul a ması
Spri nkl er Su, soğut ma Dükkanl ar, a mbarl ar,
yüksek katlı fabri kal ar
ofis ve hal ka açı k bi nal ar
Şi ddetli su basan siste mler Püskürt me su, soğut ma Ti yatrol ar, petrol ürünl eri Köpükl ü yangı n söndür me Ki myasal ve sul u köpük, De po t ankl ar, ki mya
soğut ma ve katılaştır ma endüstri, petrol ürünl eri
CO2 si st e mleri CO2 il e yer deği ştir me ve katıl aştır ma Bi l gi sayar sist e mleri
Hal on-sist e mleri Hal oj eni ze edil miş hi dr okar bon, oksij en Tut uş mayan sı vıl ar, bil gisayarl ar
ve yana mal ze me arası nda ol abilecek
ki myasal reaksi yonun önl en mesi
Cenevre’de i nşa edil en Havaal anı Depo Bi nası, söndür me kavra mı i çi n i yi bir ör nektir. Bu bi na üç t ane birbiri nden bağı msı z bl okt an ol uşur. İ ki bodru m i ki de nor mal katı var dır. İ nşa al anı 19800 m2’ dir. Bi nada söndür meli yangı ndan kor un ma siste mi uygul anmış, ayrıca yangı na karşı bölü ml endi mel er yapıl mıştır. Bi nanı n ot omati k spri nkl er sist emi aygıtları nı n, ot omatik al ar m il et me sist e mi i le Cenevre şehir ve havaal anı itfai yesi ne bağlı dır (Şekil 2. 17, 2. 18)[2].
Şekil 2. 17 Cenevre havaal anı depo bi nası nı n kesit perspektifi
Şekil 2. 18 Cenevre havaal anı depo bi nası gör ünüşü
Yangı n i st atisti kl eri, yıl da her bir mil yon i nsandan altısı nı n yangı nl arda öl düğünü ve alt mışı nı n yaral andı ğı nı göst er mekt edir. Bu sonuçl ar, en öne mli hedefi n patl a ma nokt ası ndan kaçı nmak ol duğunu ve alt ernatif güvenli k kavra mları nın, en az gel eneksel t aşı yı cı sistem kavra ml arı nı n ul aştı ğı güvenli k st andartları kadar yüksek st andartlara ul aşabil di ği ni, fakat daha ucuza ve daha yüksek güvenli k sağl ayabil di ği ni kanıtla makt adır.
BÖLÜM 3 YANGI NA KARŞI KORUNMANI N TARİ HSEL SÜRECİ
3. 1 Giriş
İl k çağl arda başl ayan ve günü müze kadar devam eden yangı nl a mücadel e, yapı m siste mleri ni n ve mal ze mel eri ni n geliş mesi yl e değiş miştir. İl kçağl arda yangı nı n çı kı ş sebebl eri ile değil yayılması nı önl e mek i çi n uğraş veril di. Ort açağda şehirl eri n büyü mesi daha ci ddi önl e mel eri n alı nması na yol açtı. Yangı n mer di venl eri bul undur ma zor unl ul uğu, at eş il e uğraşılan at öl yeleri n şehri n dı şı na çı kartılması gi bi önl e mler alı ndı. 17. yy da kull anılan yapı mal ze meleri nde kı sıtla mal ara gi dil di. 18. yy sonl arı nda yan maz döşeme dene mel eri yapıl dı. Yangı ndan kor un ma yönt e ml eri ni n kökl ü deği şi mi 1871 Büyük Chi cago Yangı nı il e ol muşt ur. A. B. D‟ ni n o döne m en büyük ti caret mer kezi olan ve nüf usu hı zl a art an şehri nde başal ayan bu yangı nda can ve mal kaybı çok ol muştur.
Yangı n öncesi, il k önce de mir yoll arı nda ve köpr ül erde kull anılan daha sonra bi nal arda da kull anı ma başl ayan de mir çı pl ak kul lanılı yordu. De miri n o güne kadar yan maz bir mal ze me ol an i nanç bir anda sarsıl dı. De mir t ut uş mayan, ancak ı sı karşısı nda dayanı klı ol ama yan bir mal ze medir. Bunun anl aşıl ması ndan sonra de miri kor umak i çi n yönt e mler geliştiril di. Bu geliş me, yapı mal ze mel eri ni n geliş mesi yl e parelleli k göst erir.
19. yy.‟ı n başı na geli ndiği nde yangı nl a mücadele kavra mı t ekrar deği şim göst erir. 18. yy.‟daki gi bi yan maz bi nal ar yeri ne yangı na dayanı mlı bi nal ar i nşa edil meye başl andı. Bi nadaki yangı na er ken müdahal e ve t aşı yı cı sist e mi ni n, bi na i çi ndeki i nsanl arı n boşaltıl ması içi n gerekli sürede ayakta kal ması i çi n gerekli yönt e ml er geliştiril di.
3. 2 İl k Çağl ardan 1871 Büyük Chi cago Yangı nı na Kadar Ol an Döne m
Tari hi n il k çağl arı ndaki şehirler, ist er i çi nde bir di kkatsizli k sonucu başlası n i st erse sal dırgan or dul ar sonucu ol sun, her za man bir yangı n t ehli kesi altı ndaydı. Alışıl dı ğı üzere, şehri fet hedenl er ma betl eri ve t apı nakl arı at eşe verirlerdi. Bu o kadar alışıl mış bir ol aydı ki M. Ö 479 yılı nda Pers i stilası nı n sonunda, Ati na ve yöresi nde yaşayan i nsanl ar yı kılan t apı nakları “ bar barları n vahşi davranışları anısı na” t ekrar i nşa et me meye ye mi n et mişl er ve enkazl arı öyl ece bırak mışl ardı. Taş duvarl ar ve kire mit çatılardan kur ul muş şehirlerde, yangı nı n çabuk yayılabileceği fi kri şaşırtıcı geli yor, ancak sor unun cevabı şehirleri n i çi ndeki bi nal arı n sı klı k derecesi nde yat makt aydı. M. Ö 480 yılları nda, Konst anti nopolis‟de uygul anan radi kal yönet meli klere göre, sokakl ar en az 3. 5 mgenişli kt e ol malı ydı. Bi na duvarl arı nı n çoğu, bi nal arı n ort ası nda bul unan küçük bahçel ere açılı yor ol ması ndan dol ayı, yangı nl ar sokakl arda değil de ol uşt urul an kori dorl arda yavaşl atılı yordu. Bu, kesi ntisiz bi nal ardan ol uşan geni ş bir yerl eşi m al anı içi n i yi bir örnektir [6].
Ort açağ Londra‟sı nda, şehri n alt yöneti mleri t arafı ndan yapıl mış kanunlaştır mal ara göre ahşap yapıl arı n, at eşi n kull anıl dı ğı at öl yel er il e arası nda mesafe ol acak şekil de kur ul ması, büyük bi nal arı n yangı n mer di venl eri ne sahi p ol ması ve haziran-t e mmuz ayl arı boyunca suyun varillerle kapıl arı n önünde bul undur ul ması gereki yordu. Bu t ür kontroller, yerleşi min çok ol duğu ve yangı n riskini n yüksek ol duğu böl gelere sahi p Ort açağ şehirleri nde yaygı ndı. Gecel eri, şehirdeki askeri devri yel er bacal ar dan yüksel en kı vılcı mlara karşı her za man t eti kteydi. Yangı n önl e me il e il gili yönet meli kl er her zama n i nsani ve ekono mi k et kenl er di kkate alı narak hazırlanı yor du.
Londra‟da yangı n riski ni azalt mak i çi n yür üt ül en çabal ar, yanı cı yapı mal zemel eri ni n kull anı mını kontrol altına al mak üzeri ne yoğunl aş mıştı ve bu dur u m t aşradaki şehirler i çi n de geçerliydi. 1650‟ den 1850‟ ye kadar, Güney İ ngiltere‟ ni n dört böl gesi ndeki büyük yangı nl ar başl angı ç aşa ması nda söndür ül müşt ü. Bu döne mi n il k ot uz yılı nda 36 büyük yangı n, son ot uz yılında i se sadece bir büyük yangı n yaşan mıştı. Bu azal manı n ana sebebi, bi nal arı n yeni den kur ul ması sırası nda pek çok öne mli i yileştir meni n yapıl mış ol ması nı n yanı nda, yangı n söndür me eki pma nl arı nda ve yönt e mleri nde sağl anan geliş me ol muşt u. Ell e po mpal anabil en yangı n söndür me
Holl anda‟ dan suyu yangını n mer kezi ne püskürt ebilen bükül ebilir hort umlar gel mişti. Az mi kt arda suyu, küçük bir mesafeye püskürt ebil en ell e t aşı nabilir “fıski yel er” o döne mde yaygı n bir kullanı ma sahi pti [7].
Büyük bir ticaret şehri ol an Winchest er‟da 1656 yılı nda yeni bir çatı si st e mi ne i hti yaç duyul du. Kerest eleri n ve sazdan sapl arı n t uğl a il e deği ştiril mesi, her yeni yapıl an bi nadaki t ut uşabilirli ği azalttı ve saz saplı çatılardan di ğer çatılara yangı nı n yayıl ması nı dur dur du.
Ne w Engl and‟t a, 1630‟da Massachutt es Kol onisi ni n i darecisi, Bost on‟da bundan böyl e “ahşap bacal arı n kur ul ma ması ve çatıların sa man ve sazdan örtül me mesi ” e mri ni ver di, ancak bu kurallar uygul ana madı. İ zl eyen yıllarda maydana gel en yangı nl ar daha fazl a kı sıtla mal ar getirdi. 1653‟ deki yangı ndan sonra, Bost on‟ daki evsahi pl eri ne evl eri nde yangı n mer di veni bulundur ul ması zor unl u kı lı nmıştı ve şehri n yöneti mi, yan makt a ol an bi nal arı yı kabilme k i çi n “güçl ü de mir değnekl er” ıs marl a mıştı. 1676 yılı ndaki yangı n, evl eri n büyükl üğünde sı nırla mal ara gi dil mesi ne sebep ol du ve üç yıl sonra daha büyük bir fel aket, Bost on Genel Mahke mesi ni t uğl a ve kire mit en ol uşan yeni bir yapıl anma i st e meye itti, ancak mali yeti yüzünden bu pr oj e kısa bir süre içi nde rafa kal dırıl dı.
Büyük Londra Yangı nı, 1 Eyl ül 1666‟ da Pazar sabahı başl adı ve yaklaşı k ol arak 1. 600. 000 m2 al anı n ve 13. 000 evi n yı kıl ması na neden ol du. Daha önce yapıl an yangı nı yavaşl at ma yönündeki yapıl anmanı n aksi ne, i zl eyen yıllarda ortaya çı kmı ş ol an Yeni den Yapıl anma Harekatı i ki öne mli özelli ğe sahi pti, daha det aylı bazı gereksi ni mler ve bir ses uyarı sist e mi ni n uygul an ması. Yeni t uğl a fabri kal arı, yeni yasal ara uygun bir şekil de, yeni den yapıl anmanı n i hti yacı nı gi derebil mek i çi n Londra‟nı n et ekl eri nde kur ul du. Yer döşe mel eri içi n kerest e mal ze mesi nin deva mlı kull anı mı yeri ni yaygı n hal e gel en al çı t avanl ara bırakmıştı. Bu kanunda ve ondan sonraki kanunl arda en büyük uyarı, t uğl a duvarları n kalı nlı ğı na ve bacal arla yer döşe mesi ni dest ekl eyen ahşap mal ze me arası ndaki böl mel ere yöneltilmi şti. İl ki yangı nı n yayıl ması nı önler ken, i ki ncisi yangı n çı kma riski ni azalt makt aydı [6].
Ne w Yor k‟t a, il k yangı nı önl e me yönet meli kl eri 1625 yılı nda kabul edil di; bu basit gereklili kl er, yangı nl arı n başl angı çt a önl enmesi ne yöneli k daha det aylı sı nırla mal arl a
