Alev Coşkun “Eğitimde Çığır
Açan Devrimci: Haşan Âli
Yücel” adlı kitabında yakın
tarihimizin bu büyük
eğitimcisinin geniş kitlelerin
bilinç düzeyine
kavuşturulmasında nasıl
öncülük ettiğini sergiliyor.
KADRİ GÜLHAN
K
öy Enstitülerinin kuruluşu olan her 17 Nisan’da, Haşan Âli Yücel „anılır. Gerek Köy Enstitüleri ge rekse Haşan Âli Yücel üzerinde de övgü lü makaleler yazılır. Bu güne kadar da Köy Enstitüleri üzerinde yüzlerce kitap binlerce makale yazılmıştır.Nasıl yüce Atatürk’ü tam anlayıp, kimi kesimlere tam anlatamadıysak, aydınlık yolunun, çağa açılma yolunun simgesi olan Köy enstitülerini ve onun yaratıcısı Yücel’i de kimi kesimlere benimseteme dik.
Köy Enstitülerini anlayabilmek için bi- ,, raz gerilere gitmemiz gerekiyor. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra yıkık, yor gun ve yoksul düşmüş ülke ve insanın kalkınması için eğitim ve ekonomiye ön celik tanımıştı. Nüfusun % 80’i köy ve köylü olan ülkenin kalkınmasının başla ması akılcılığı gerektiriyordu. Köylünün aydınlanmasının ön koşulu olan büyük kitlenin eğitiminin en kısa sürede gerçek leşmesi için “Eğitim Seferberliğinin baş latılması gerekiyordu.
Köy öğretmen okulları
Kısa sürede köylünün okuyup yazabil mesi için bursla eğitimciler yetiştirilmiş, sonraları kökeni köyden olan, askerliği ni çavuş, onbaşı olarak bitirmiş bilinçli köy çocukları altı aylık “EĞ İTM EN ” kuı şiarından geçirilerek köy ve köylerine önderilmişti. Buna ek olarak da üç yıl, eş yıl eğitim süreli ilkokul ve köy öğret men okulları açılmıştı.
Üç yıl, beş yıl süresi olan bu okullarda da köye öğretmen göndermenin zorlu ğunu gidermek için köye köyden alarak, köye köy öğretmenini yetiştirmek ama cıyla 17 Nisan 1940 yılında 3803 sayılı yasayla Köy Enstitüleri işleve geçirilerek yurdun dört bir yanında çok kısa bir sü re içinde Devlet e yük olmadan 21 adet Köy Enstitüsü kurulmuştu.
Öldür de yiğidin hakkını ver derler ya; Köy Enstitüleri büyük devlet adamı sayın ismet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçili mden sonra O ’nun gücüyle kurulmuş, koruyuculuğunda yaşam bulmuştur.
Tüm bu sözlerimi, eski İzmir milletve kili ve Turizm Bakanı Dr. Alev Coş- kun’un yazdığı “Eğitimde Çığır Açan Devrimci Haşan Âli Yücel” kitabına ge tirerek bağlamak istiyorum. Alev Coşkun son yıllarda üst-üste yayımladığı kitaplar la yayın dünyasında dikkat çekmeye baş ladı. Kuvayı Milliyenin Kuruluşu; Sepet teki Laleler (Toplumsal ve Siyasal Yazı lar) kitapları Cumhurhiyet Kitap Kulübü tarafından yayımlandı. Şimdi de Haşan Âli Yücel’le ilgili yapıtı günceldir.
Bu yapıt hakkında, Oktay Akbal sütu nunda şöyle seslendi:
“Köy Enstitüleri, f lalkevleri, Dil ve Ta rih Kurumlan! Bütün bunları yıktılar, ye rine inandıkları çağ dışı anlayışları yürür lüğe koydular. Atatürk Türkiye’sini yoz laştırmak için ellerinden geleni yaptılar, yapıyorlar...
“... Dostum Alev Coşkun “Eğitimde Çığır Açan Devrimci: Haşan Âli Yücel” adlı kitabında yakın tarihimizin bu büyük eğitimcisinin geniş kitlelerin bilinç düze yine kavuşturulmasında nasıl öncülük et tiğini sergilemiş. Coşkun,Yücel’in kişili ğini şöyle tanımlamış: “Her milletveki li,her bakan, her başbakan ‘devlet adamı’ değildir. Devlet adamı, çığır açan insan dır. Tepki veren insandır, tavır koyan
ki-İ
Alev Coşkun dan “Haşan  li Yücel”
Eğitimde çığır
açan devrimci
Alev Coşkun son yıllarda üst-üste yayımladığı kitaplara bir yenisini ekledi.
şidir. Dengelidir, dürüsttür, yurtseverdir. Kendi çıkarlarım değil sürekli ülkesinin çıkarlarını ön planda tutan kişidir.” (Cumhuriyet, 17 Nisan 1999)
Bu yapıt aslında, Alev Coşkuncun 16- 17 Aralık, 1997 tarihinde İzmir Üniver siteleri Öğretim Elemanları Demeği ta rafından düzenlenen “Doğumunun 100. Yıldönümünde Haşan Âli Yücel”
Sem-Î
ozyumunda sunulan “Devlet Adamı [asan Âli Yücel” tebliğinin genişlemesiy le ortaya çıkmıştır. ABu kitapta, Haşan Âli Yücel’in kişiliği, aile yapısı ve çevresi, birikimi ve yaptık ları verilmektedir. Yücel’in üniversite eği timi, Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişliği, Gazi Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü, Örta Öğretim Genel Müdürlüğü anlatılmakta, politik yaşama girişi üzerinde durulmak tadır.
Enstitülerin önemi ve güncelliği Y ücelin Milli Eğitim Bakanı olarak yaptıkları irdelenmektedir. Yücel’in sa dece Köy Enstitülerini kuran bir yöneti ci olmadığı Türk Neşriyat Kongresi, Bi rinci Eğitim Şurası, Devlet Resim ve Hey kel Sergisi, Tercüme Bürosu, Tercüme Dergisi Ansiklopediler, Dünya Klasikle ri, Devlet Konservatuvarı, Eski Eserler ve Müzeler, Ders kitaplarının standartlaş tırılması, mesleki ve teknik eğitim gibi ilklere imza atan bir devrimci olduğu vur gulanmaktadır.
Köy Enstitülerinin önemi ve güncelli ğine ait aşağıdaki bölüm, kitabın güncel liğini ortaya koymaya yeterlidir:
Köy Enstitülerinin Önemi ve Güncelliği
“Türk aydınlanma sürecinde Köy Ens titüleri köyün eğitim yoluyla çağa açılma sı yolunda çok önemli bir simgeydi.
Cumhurhiyet, Osmanlılardan yoksul, dingin ve dünyaya kapalı bir köy teslim al mıştır. Anadolu insanı, okumasız, yazma- sız, çağdan uzak, kapalı bir dünyada ya şıyordu. Köylü üretici gücünü savaşlarda tüketmişti.
Atatürk’ün yarattığı yeni ulusun, yeni devletin varlığı, yeni insanın yaratılması na bağlıydı. Atatürk devrimlerinin teme linde, aslında bu yeni insanın yaradılışı vardır.
Kimileri Atatürk’ün alt yapı devrimle- riyle değil, üst yapı devrimleriyle uğraşü- ğmı bu üst yapı devrimlerinin yapay oldu ğunu öne sürerler.
Oysa Atatürk Devrimi, Türk Devrimi, bir yandan işgalci güçlere karşı halkın ayaklanması, öte yandan, Ulusal Kurtuluş Savaşı zaferinden sonra yapılan köklü te mel değişimleri kapsar.
Atatürk Devrimi toplumsal ve ekono mik yapıda, toplumun yaşam biçiminde, hukuk alanında, eğitimin laik temellere oturtulmasında, küftür ve dilde, alfabede, devletin yapısının laik temellere oturtul masında, köklü değişimler yaptı.
Bu, Türk insanını değiştiren, alt yapıda yeni bir insanın yaratılmasını amaçlayan köklü bir devrimdir.
Orta çağlardan beri süre gelen ve kafa ların içinde çöreklenmiş teokratik bağla rın koparılmasının savaşımıydı bu dev rim. Aslında, toplumun ümmetten ulus bilincine taşınmasıydı.
Bu nedenle Atatürk toplum yaşamını kökünden değiştiren bir aydınlanma dev rimcisidir. Atatürk devrimini en iyi özüm seyip, onu anlamlaştıran onu güncelleşti ren eğitimci Yücel’dir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara’da hukuk danışmanlığı yapan Leon Ostro- zog Ankara Reformu adlı eserinde “Lo zan’dan sonra girişilen eylemler gösterir ki, gerçekte İslam dünyasının o güne ka dar hiç görmediği bir devrim yapılıyor du.”
Bu devrimin atılımcı, çağdaş, aydınlan m a« özünü içinde taşıyan en önemli ku- rumlann başında:
Köy Enstitüleri, Halk Evleri, Türk Dil ve Tarih Kurumlan gelir. Bu kuruluşların özgörevleri, yıkık yurdu onarmak, bitkin
Haşan Âli Yücel’ln bir bakan olarak, en üst düzeydeki bir devlet yetkilisi olarak köy Enstitüleri için verdiği savaş, yarattığı kültürel kurumlar ve eserler bütün övgülerin üstündedir.
A L E V C O Ş K U N
r&rimJi' çt&f a(ttn devrimci
)J i u ö u i * . Ah i İleti
nass
cı
inşam dirilterek yep- ycai, dipdiri bir top lum, bir ulus yarat maktır.
Bu kuramların içindeki çok amaçlı eğitim kurumu, Köy Enstitüleri, binlerce öğretmen, usta öğre tici, sağlıkçı, tarımcı yetiştirdi. Kısa süre de sayısı 21’e ulaşan Köy Enstitüsünde parasal değeri katril yonlara varan yapılar kuruldu, alanlar açıldı. Milyonlarca metrekare toprak iş lendi, ekilecek duruma getirildi. Milyon larca ağaç yetiştirildi. Büyük ve küçük baş milyonlarca hayvan üretildi.
Köy Enstitüleri deneyi Anadolu köylü sünün, Anadolu köylerinden gelen pırıl pırıl gençlerin önü açıldığında, bağnaz ¡kılardan arındığında, nasıl bir yaratı- ;üce dönüştüğünün en somut, en gü- ömekleridir.
Bu kurumlar kapatılınca aynı kaynak tan gelen gençler özellikle 1950-1997 sü recinde Îmam-Hatip okullarına kanalize edildi. Bugünkü soranlarla dolu, Türki ye’nin manzarası doğdu.
Köy Enstitülerinde okumaya gelen köylü çocuklarının akıllannın önündeki tüm engeller kaldırılırken, İmam H atip te okuyan köy çocuklarının akıllarının önüne “şeriat” engeli konuldu.
Dünyada uygarlık için, yaşam için, ba sarı için en gerçek yof gösterici bilimdir, fendir. Bilim ve tekniğin dışında yol gös terici aramak aymazlıktır, bilgisizliktir, sapkınlıkür” diyen Atatürk’ün bu temel felsefesi Köy Enstitülerinin yolunu açan ve aydınlatan bir göstergeydi.
YüceTin yaratıcılığı
Haşan Âli Yücel’in Türk devrimine katkıda bulunan devrimciler içinde önemli, ayn bir yeri vardır. Herşeyden önce Atatürk Devrimlerinin uygulayıcıla rı arasmda yaratıcı niteliğiyle diğerlerin den ayndır.
1938 yılında Milli Eğitim Bakam oldu ğunda genç Cumhuriyetin olanakları kı sıtlıydı, hem de çok kısıtlıydı. Bunlara karşın Haşan Âli Yücel’in bir bakan ola rak, en üst düzeydeki bir devlet yetkilisi ' çin verdiği savaş, lar ve eserler bü tün övgülerin üstündedir.
jygulanan eğitimin içeriğini < seUeştirmiştir. Kırsal alanda yaşayan insa nın koşullarına uydurulmuş dünyada bir benzeri olmayan gerçek atılımcı bir dev rime nitelik kazandırmıştır.
Yücel ve arkadaşları Köy Enstitülerin de yeni bir öğretmen yetiştirmek istiyor lardı. O öğretmen yaşadığı çevresinin ya da yılların teokratik birikimlerinin tutsa ğı değil, karşılaştığı her konuyu, her so- runukoşulların ekonomik çerçevesini de jöz önünde tutarak insancıl yaklaşımlar-
a çözümleyen yeni bir insan olacaktı. Devlet adamı, günlük siyasallan değil, geleceği düşünen ve geleceği kuran kişi dir. Haşan Âli Yücel gibi...” (S. 71-75)
95 sayfalık bu kitapta 48 adet dipnot kullanılmış. Yücel’le ilgili her konuda ma kale ve kitaplardan kanıt gösterilmiş. Ay- nca, kitapta Köy Enstitüleri ve Yücel’le ilgili 11 adet çok ilginç resim verilmiş. Re simler İsmail Hakkı Tonguç - Eğit-Der Eğitim Müzesinden sağlanmış.
Şu yıllarda yaşam savaşı veren, ak saç lı, onur yüklü Köy Enstitüsü Eğitimcile rinin, Sağlıkçılarının tümüne, anılarını ta zelemeleri için Köy Enstitüleri mezunla- nna, Köv Enstitüleri âşıklarına, Aydın lanma felsefesinin isimsiz neferlerine bu
apıtı salık veriyorum. Alev Coşkun’a el erine ve kafana sağlık diyorum. ■
r
k
* Eğitimde Çığır Açan Devrimci - H a şan Âli Y ücel/ Dr. Alev Coşkun Dağıtım Cumhuriyet Kitap Kulübü/ 95 s.
