Basın işletmelerinde grev hareketleri

Marnnru

lletiSi

Dergisi, Soy:s, Ocak 1991

BASIN

I$LETMELERINDE

GREY

HAREKETLERI

Yard.

Dog.

Dr,

Semra

ATILGAN

MARMARA UNIVERSITESI

lleti{im Fakiilt€si

TARIHSEL GELI$TM Si}RECINDE TURKIYE'DE

GREV

HAKKI

Her toplu

i!

miicadelesinin. sosyo-ekoromik yaprda bir tal(rm olum-suzlulitcra yol

a9[$ bililen

bir gergcktir. Ancak toplu i$ miicadelesi haklan-m _{kabul eden her diizende. banlgr eiizum} yollan da kabul

edilnislir.

Otorircr sistemlende, genellikle glev ve tokavt halftrnln sosyal ve ekoromik ya{amda

biflakm

tehlikelere yol agaca$

ilei

siidilerck,

toplu

il

maicadelelerine yer verilmez. Ancali yasallar

koymal

iggi-igveren

il\kilerinde

sosyal banqr sa!-layamadrpr gibi, bu farkh gruplar arasrndalii miicadelelerin

deli$ik

bigimde devam etmesine yol agar. Toplu iq miicadelesi haklan,

demokatik

dUzenin

dolal

sonucu olarali tanmd itan sonra, toplu

t

mticadelelerini krsa zamanda sonuct ulagtfmali da kagmllmaz olmustur. Bu sayede: gerek ilQi ve ilveren-lerin, gerek sosyo-ekonomik yaptntn etr az zarar gdrmesi

saglanm$tr.

Toplu

pazarlft

goriilmeterinin

biiyiik

bir klsmr. greve gitmeden uz-la$trrma safhasrnda anla$ma

ilc

sonuglaltmaktadr.

Grev

toplu paz.arl

i

saf-hasmda anlaEmayr saglayan temel unsurdur, Grev:

"

ya

tanllann

kabul ede-cekleri asgari $artlarn grev tehdidi tltrnda dahi iist uste gelememesinden, ya da taraflardan

birinir

diger tarafrn veya her

iki

tarafin da birbirinin gergek

ni-yetini yanhl

hesaplamll olmasnldan dogar. Toplu

pazsrl*

g0riiqmeleri za-man zaza-man kesilmekle

birlikte

. grev sfasurda da devam

edebilir.

Grev

uza-d

iga ve maliyeti her

iki

taraf iqin de arttlkga, anla$maya varmali amactyla, taraflardan

biririn

ya da her

ikisinin

isteklerinden taviz verme egilimi aflar.

Bir

grev hareketi. bu anlamda anlalmanrn

altematiti

olarali degil. taraflarin anlaqmasrnr

saglayan yollardart

biri

olarak kabul edilebilir"

(Dereli,

Bu baglamda

grev,

_{"iggilerin, topluca Eahqmamak suretiyle iqyerinde}

faaliyeti durdurmali veya iEiu niteligine gore Onemli olgiide alisatmali ama-cryla aralarurda anlaqarali veya bir _{kurulugun aynr amagla Eahqmamalan igin}

verdili

karara uyarali iqi brralimalanna" denir

(Celik.

1988: 453). Toplu ig uyugmazhklannln sonucu gergekleqen grevlerin, grkrq nedenlerine

ballldr-$nda

Eo$unlukla ekonomik nedenlere

dayandlr

gorliliir. Toplu pazarlili g0-rUqmeleri srrasrnda ofiaya _{Eilian uyuEmazhlilarda,} iicretler

birinci

srrayr al-malitadrr.

Ozellikle

geliqmig

tilkeler

agrundan,

teknolojik degiqiklikler

ve bunlara ba$h olarak ortaya grkan ig giivencesi de di$er

dnemli

uyuqmazlili konusudur

(Koray,

1992: 152'1.

Osmanh imparatorlulundan giiniimiize

delin,

iqgi

halilarnrn

geliqi-mine paralel olarak grev haklimrn geliqimini. siyasal hahlarur dOniim

nokta-lanna

gOre; 1850-1908 dOnemi. 1908-1919

d0nemi, l9L9-1946

dOnemi. 1946-1961d0nemi. 1961-1980 dcinemi, 1980-1983 dOnemi

ve

1983' den sonraki dOnem olarah incelemek

miimkiindiir.

1-1850-1908

Diinemi

Osmanh imparatorlu$unda, ekonomik amagh iggi hareketleri pek Eok

iktisat tarihi aragtrmalannda gririilmektedir.

Osmanh imparalorlu$unda

XIX.

ytzyrhn _{baglanndan itibaren yolunlaqan iqgi hareketleri ve Orgiitlenme} faaliyetleri de. ekonomik haklan arama yolunda olmug.

politik

nitelik

taqr-maml$tr.

Ancak brgiitlenme faaliyetleri ve halilanul arama girirgimleri Os-manh Imparatorlulunda. derhal tepkiyle kargrlanarak

ka4r

Onlemler

ahnma-sna

yol

agm$tr.

1845

tarihli

Polis

Nizamr'nrn

12. maddesi ile bu

tiir

hare-ketleri Onleme yetkisi Emniyete verilmigtir. Polis nizamrnda "amele ve iqgi maliulelerinin

_{cemiyetlerinin det'i}

ve izalesi" hiikme baglanmrqtr

(Siilker.

1976:39).

Bu olumsuz durum ka4rsrnda iqgiler. haklanm bir demek aracrh$r ile afirmaya karar vererek

l87l

yrhnda Amele Perver

Cemiyetini

kurdular.

Ul:

kenin iEinde bulundulu

alrr

koqullar siyasi ve mesleki drgtitlerin kurulmasr-na yol agmrqtr.

Ornelin,

1895 yrhnda

Isntbul

Tophanede

ki

fabrikalarda

ga-lqanlar

tarafrndan kurulan Osmanh Amele

Cemiyeti

sadece igEi haklannr savunmalila

kalmamrg.

mutlakiyet yOnetimine karEr

faaliyetler

de gOster-miqtir

(Siillier,

1987

: l4).

188l-1908

yillan

Tiirli

Basrn tarihinin en karanhli

yrllandr.Giin

geg-tikge artan sansiir ve

istiMat

gazetelere olduliga zor gi.inler

ya$atmqtr

het. 1931: 77).

Tiirk

gazerecilik tarihine

Istibdat

Diinemi

Gazetecilili

ola-rali gegen bu donemde istibdat idaresi

biitiin

giddetiyle basrna goz

agtfima-mqtu.

Sultan

AMiilhamid'in

istiMadr soz ve

yaa hiiniyetini kaldrarali.

tii-miiyle basrn

<izgiirlulii

i.izerinde

toplanmqtr. ll.Abdiilhamit,

saltanatnn

ilk

aylannda 23

Amlft

1876'da Ttirkiye'nin

illi

anayasasl

olar Kanun-i

Esasi' yi ilan etmiq ve ardurdar osmanh Mebusan Meclisini toplamrEtr. Ancali bir.sii-re sonra.

ll. Abdiilhamit

osmanh-Rus sava$rnl One siirerek ve Kanun-i Esa-si'nin kendine

verdili

yetkiye dayanarali osmanh Mebusan

Meclisini

kapat-mr$ ve koyu

bir

istibdat donemini baqlatmrgtr (Kabacah. 1990:47).

Kanuni Esasi'nin l2.maddesi. "Matbuat kanun dairesinde serbesttir', hiikmiinu getirmesine karqrlili bu madde

AMiilhamid'in

tahta gfttrgr

ilh

giin-lerden itibaren basrndan rahatsrzhk duymasr

yiiziinden

uygulanmamrqtrr.

ll.Abdiilhamid

Kanun-i Esaside _{anrlan Matbuat kanunun hazrrlanmasr} sua-surda istekleri yaprlmadrgr igin bu kzurunu ilan etmemiqti.

ll.Abdiilhamid'in

baskr ydnetimi, srkryOnetim ilan edip, zihinleri bulandran gazeteleri derhal kapatma yetkisini alarali. Kanun-i Esasiyi de

yiiriiliikten

kaldnmrgtrr (Kaba-cah. 1990: 48). Abdtilhamid ddneminde sansiir Matbuat

Miidiirliigiince

iki

kola ayrrlarak

yiiriitiiliiyordu. Bunlar

"Matbuat-r

Hariciye"

ve " Matbuat-r

Dahiliye"

Miidiirltigii

qeklindeydi.Adrndan anlagrlacalr iizere

iki

miidiirltik

yurt iginde bavlan ve yurt drgrndan gelen lrcr turlii gazete ve dergiyi

denetli-yorlard

( Kudret, 1977:35\. Bu durumda _{,Qazeteler haber ve yorumdan} uzali-larSarak, tefrikalarla dolu edebi

bil

dergi halinde qrlimaya baglad. Bu dOne-min. gazeteleri dewin sansiir memuru Hrfzr beyin emrinde denetime tabi tu-tulamli uygunsuz yazr yayrnlayan gazeteler ya kapatrlmrg, ya da sansiire

u!-rayarali beyaz

gilimrqtr

($apolyo,

l97l:

l5i).

IstiMat idaresi d6neminde. yalmzca yasah bir kelimenin yazrlmasr bi-le sansiire neden

olabiliyordu

(Oral .1967: 153). Gazete ve her nevi basrlr eserlerde,l8TT-1908 arasr Tiirkgede yazrlmasr ve konugulmasr yasak olan kelimeler arasuda ; grev, suikast. ihtilal. anargi. sosyalizm, dinamit.

infilak.

kargaqahk.

kilal.

Makedonya.

Girit,

Krtrns, Yrldrz

kelimeleri

bulunuyordu

(lskit.

1939: 129). Bu ddnemde.

Ttrt

basrn

ttihinde ilk

basrn

gevi

sayrlan. Sabah ve lkdam gazetesinde gaftEan gazetecilerin yapm$ oldugu, iqi brrak-ma

eylemi

gerEeklegmigtir.

a-llk

Basrn

Grevi

Basrn farihgileri tarafindan

ilk

basrn grevisayrlan grev,

l90l

yrhnda.

Abdiilhamid'in

tahta gftrqrnrn 25.yrldOniimiinde gergeklegmigtir (Topuz,

1973: 84). Abdiilhamid acmasrz sansiir altuida ezilen basrnla,

ililkilerini

dii-zeltrnek amacryla pul

vergisi

kalduma karan alm$lr. Bunun Uzerine d6ne-min gazetecileri. pul vergisinin kaldrnlmasryla gelirlerinde artq olan gazete

paf;nhnndan

zam istediler.Ancali gazete patronlan' gazetecilerin bu istek-ierini kabul etmediler

(lnu!ur,

1993: 303). Sabah \€

lkdam

gazelerinin yazr

kurullan.

haber

toplaylc

an.

diizeltmenleri

i;i

brakma

karafl

aldlar'

Bu-nunla da yetinmeyelt gazeteciler Sabah ve ltridam gazetesini sanrnali amacty-la

bir

gazete grkarmaya karar verdiler. Kapanmak iizere olan Saadet gazete-sini.

hlr

gazeteci

yirmib€!

lira sermaye koyarali yayrn hayalna soktular'Bu duruma

fry

olamk. o gn;e degin higbir nokrada anla$amayan Sabah ve

lk-dam gazetesi sahipleri Mikran efendi ve Ahmet CeYdet bey, aralantda anla-qalak, eski gazetecileri de binraya toplayarak llidam ve

Sabal

yaynlamaya devam

ettilir.

Bu durumda Saadet gazetesini

gftamak

ne

lkdaml

ne de Sa-bah'l etldlemiEti. Gazete okuyuculan, gazetecilerin grev yaphklarm bile far-ketmemiqlerdi

(Yalgm,

1975:

l1l).

Donemin

Basn

diinyasrml) en

iyi

kalemleri Saadet gazetesini

yiiit-mekte baqanh olamamrElardr. Birkag ay iicret alrnadan gal$mal( ve yirmibeg lira borca girmek basrn iggileri iEin

apr

bir

yiik

olmu$u. Sorulda iqi

bralma

karafl alan g^zeteciler, Saadet gazetesini yayrnlamahan vazgegtiler'Son

gii-niin sat$ bedeline de, gazetenin bas dagltrcst olan sucu Sava el koydu. Boy-lece grev eylemi

hiqbir

amaca ula$madan

bagansrzl*la

sonuglanm$

oldu

(YalEur, 1975: I

l3).

Biitiin

olumsuzluklara ve eldeki

bilgilerin azhg

la ragmen bu grev, grev karanmrt ahrrql. grcvi

yiifiiten sozciileril

meslek gruplan. Saadet gaze-tesinin kiralallmasr ve mali sorumluluguru iistlenenlerin

kimlikleri.

grev de bedeu iggilerinclel d.rha qok,

fiLir

i*ilerinin

aglrl

ih

olmasl

bize bu grevin Basrn tadhinde gazetecilerin gerqekleqtirdili

illi

Basrn Grevi

oldulunu

gds-termektedir. Ancak bu grevi bugur

$

al

amda grev saymali

olanakrzdr.Z-rd, "o ddnemde

gevi

destekleyen bir orgiit Ye grev

hal*rnl

diizenleyeceli

bir

hukuld sistem stiz konusu

delildi

"(Karahasanollu,

1992:202).

2-1908-1919

D0nemi

1908'i izleycn yrllarda Jon

Tiidilerin

ulliede

ba{latt*lnn

ozgiirlil}i ha-vasr, i$gi Orgtitlerinin gogalrnasnra ve gelilmesirrc yol agtl.

Il.Me$utiyet

D6-nemi krsa iimriine ragmen Endiistri

lli;kileri

b.dimlndan olduliea Onemlidir'

24

Temmuz 1908' rle

AMiilhamid

in istemiyerck yiiriirliige soktugu Kanun-i 42

Essihil

120. maddesi ile. ( " ... Vatallda$ar loplanma ve bazr

kayt

ve qarltar ile, cemiyet

kuma halihm

maliktirler ") toplanma ve demek kurma ozgiirlii-gij yasal halc gelmiqti. Kanunun grlimasnt izleyen giinlerde. qal$ma

kolul-lannrn diizeltilmemesi nedeniyle. sadece 13 Agustos ve 15

Eyliil

1908 ara-srnda

yirmisekiz

grev

ozellikle

$am, Selanik

ve

Istanbul'da gortilmiiri-tiir.Bunlardall

biri

de konumuz agnrndan onemli sayrlabilecek olan

Beyo$u

Semti Gazeteleri

Miirettipleri

@ylul

1908)

grevidir (Siilker,

1976: 146\. lstibdad ddneminden sonra, ll.Megrutiyetin gelirdiUi bzgi.irliik orta-murda

iqqiler demiryolu grevleriyle

Alman

sermayedarlanrra,

lstanbul

Tramvay qirlietindeki grevle de Fransrz sermayedadanna kar$l hali

afim5-lardr.

Grev hareketlerinin hrzla yayllmasr,

hiikiimet

ve ilvereDleri hak ara-yan iqgilere

karll

ortak onlemler almaya

itti.

25

Eylul

1908'de de

Tatil-i

E$-gaal

Kanun-u

Muvakkatr

ilan edilerek. yabancr devletlerin giidiimtindeki

hiikiimet,

demek kurma ve grev hakftrnr yasaliladr

(Kutal.

1962:

lll).31

Mafl olaylarndan sonra kurulan lttihat ve Temkki hukiimeli. Alman serma-yedarlalln yogun lmskrsl iizerine, Kanun-u Muvakliatrn yerini a.lacali

as

ka-nunu,

Tatil-i

EEgaal

Kanunu'nu

27 Temmuz 1325 'de

_E

iannlsttr. Bu Ka-nunla hizmet-i umumiye anlayrgurdan hareket

edilmit.

bu kavmma gircn

ku-rulullada

sendilia te$kili men (madde 8) ve

teleklitil

etmi$ sendikalar feshe-dilmi$tir (madde I

l).

lttihat ve temkki hiikiimetinin siyasi

hifriyeti

busbiitiin yok

ettili l9l3

yrh

_{orfala u}

kadar.

bltakm ilgi

hareketleri devam

etmiltir

(Tungay, 1967:23).

Iqgilerin haklaflnr komyacak yasitlann olmamasr. igEileri ortali

metr-taatlelini

mesteki orgiitler aracrhgl ile korumaya

yoneltmiltir.

t895 de Os-manh Amele Cemiyetini kuranlardan bir

boliimii.

1909'da

Osmanl

Terakki

Sanayii

Cemiyetini

kurdular. Tiirkiye'de basrmevleri ve basrmiSletmelerin-de gal$anla.r aQNrndan,

ilk

Orgiitlenme harcketleri matbaa i$Eileri trrafrndan yaprlmrqtr.Bu ddnemde (

l90i

_{yrlnrda ) Matbaalarda gahqal} iqqiler

Miiret'

tibini

Osmaniye

Cemiyeti'ni

kurdular

(Stilker,

1987: 22).

lttihat ve Teral(ki huki.imetinin

baFr$lzllgl

sonucu

3l

Mart

1909

ola-ynrn

arkasrndan lstanbul iqgal edildi, Abdnhamid tahtan

indirildi

ve

s*ryG

netim ilan edildi. Iggilerin grevle elde

eltikleri

halilan uygulanmamaya

bal-landr.Bu donemdc zor qanla-r altlnda gergeklestirilen grevler ar.rslnda Ocali

19ll

ve Kasrm

l9l

I de "Selanik

Matbaa

_\$il€ri

grevi

de

vardr.

I. Diinya savaqrna kadar iEgiler gesilli baskllara maruz

kald

ar, Orgfilcnmek igin uy-gun ortam arayan

illiler

Ba.lkan sava|rnrn yaratU$ i9

kanSftllklan frsat

lerek

l9l2

yrhnda sendika kurdular. Ancali savaqln baglamasyla her

tiirlii

dr-giitlenme hareketi sonugsuz.

kal&

(S

iillier,

1987 : 24).

3-1919-f946

Diinemi

Bu donemde iqgiler. siyasi hali ve Ozgiirltiklerini, partiler iginde ger-gekleqtirmeye galrytllar. Imalatr Harbiye Umum fabrikalan iggileri, qomen-diferlerde gahqanlar, fes ve mensucat tabrikalan iqgileri. deniz iggileri. agagh madeni iggileri. bazrgazeteciler ve Eirketlerde gahqan miistahdemler 1919

yrhnda.

Osmanh Amele

Frrkasrnr

kurdular. Tramvay ve

dok

iggileri de

l9l9

$ubatrnda kurulan

Tiirkiye

Sosyalist

Frrkas

etrafinda toplanaral(

mii-cadelerine giig katmaya gahgtrlar

(Siillier.

1987:26).

Tiirkiye

Sosyalist Frrkasrnrn hareket

biqimini

belenmeyen tramvay iggileri de

Mistakil

Sosyalist Frrkasmr kurdular.

Biiyiik

Millet

Meclisinin

agrlmasr

ve

yeni kurulan

Tiirkiye

Cumhuriyetini,

illi

Sovyet Sosyalist Cum-huriyetler

Birliginin

taurmasr sosyalizan amagh birqok partinin kurulmasma yol aEtr.Kurulan bu partiler ve iqgiler Ankara hiikiimetini desteklediler.

An-cali bu partilerin higbiri iqgilerin hahlannr korumada gergek anlamda baqan gdsteremediler (SUlker, 1987 : 27 ).

Cumhuriyetin ilanutdan sonrademek kurma ozgiirlii$lir,

lgA

Anaya-sasr ile giivence altrna ahndr. 1909

tarihli

Demekler Kanunu

yiiriirliikte

kal-dr.Bu ddnemde pek gok iqgi dernegi kuruldu. Ancali iEgiler. dalrnrk ve

birbi-riyle ig miicadelelerle yrpranan iEEi demekleri yiiziinden somut adrmlar ata-madrlar.

4

Mart

1925'de

Takriri

Siikun Kanunu ile

iggi dernekleri yeni

bir

durumla kargilaqtrlar. Bu

kanunla

iqgilerin Orgiitlenme haklan yasaklanmrq oldu. Cumhuriyet dbneminin

illi

Basrn Kanunu sayrlan,8 A$ustos 1931'de ytirtirlii$e giren

l88l

sayrh

Matbuat

Kanunu'na

g0re. saltanat. hilafet. ko-miinizm ve anargizm yanhsr yayurlara yasalilama

getirildi

(Kolollu,

1992: 66) . Ardrndan, 8 haziran 1936 da kabul edilen lg Kanunu da birtakrm yasali-lamalar getireiek. iqgilere Orgiitlenme

hal*r

vermedi ve grev ve lokavt yasagr da getirdi. Grev ve lokavt yasagrnm olmay, genel iggilik bilincinin oluqmasr-m geciktirdi

(Stillier.

1987:

3l).

Tiirkiye'de. iqgi ve igveren

iliqkilerinin

huliu-ki

stattistiniin diizenlenmesi yolunda

itli biiytik

adrm olan 1936

tarihli

IS

Ka-nunu gazetecileri bu Kanunun kapsamr drqrnda brakarah.sadece bedeni ga-hqmas

fikri

gal4masna i.istiin veya egit olanlan iggi kabul etmiq ve bunlann durumunu diizenlemiEti. Bu kanun iggiyi bir hizmet

aldi

ile baqka bir

kimse-nin _{igyerinde bedenen veya bedenen ve filiren gahgan kimse olarali}

tanrmla-mqtn.

Bu tarumlama ile

fikri

emeliyle gahgan ya da

fikri

emegi bedeni

eme-line

[stiin

olan kiqiler. kanunun kapsamr drqrnda kalmrqtrr.Bu dOnemde ga-zetrriler _{igin uygulanau kanun, Borglar Kanunun genel nitelikteki hizmet} ali-dine

iliqkin hiikiimleri

olmuqrur.

Bununla da kalmayrp iqgilerin. gegitli _{derneklerde Orgiitlenme} yolu engellenerek tek

bir

demekte toplanma zorunlulu$u

getirildi.

_Medeni Kanu-nun derneklerle

ilgili

hiikiimlerinin

_{uygulanmasmr olanalisrzlagtrran, 193g}

tarihli

Dernekler

Kanunu

yayrnlandr. Bu Kanunun g.maddesi. "Aile, cema-at,

rk,

cins ve

srnf

esasrna veya adrna dayanau cemiyetler kurulamaz"

hiik-mii

ile sendika kurmanur oniinu iyice trkamrq oldu. Bu

htikiim

1945 yrlurrn sonlanna kadar devam

etmiftir.

Denrekler

Kanu'un

baskrsr

iggileri,

sendika

kurma

faaliyetinden uzaklaStrnken,

bir

dernek etrafinda orgiitlenememek ve sorunlann afimasl

i;gilerin

gahgma yagamr ile

ilgili

bir Bakarhlrn

kurulmasr

fikrini

dolurdu.

g

Haziran 1945'de Meclise sunulan bir cumhurbaqkanhlr tezlieresi ile Qahq-ma Balianhlrnm kurulmasr kararlar5tnldr. B0ylece

bir

taraftan iq yaqamnrn diizenlenmesi ve kontrolu bu Bakanhla

veriliyor,

birtaraftan da demokrasi prensiplerini _{savunarak sava! ilan eden miittefik devletlere sosyal} ihtiyagla-rm kargrlanmaya baqlandr$r goriintimii verilmek isteniyordu

(Siilker, l9g7:

3s).

4-1946-196l

Diinemi

l0

Haziran 1946 da yaprlan deligiklikJe demek kurma yasagr kaldrnl-dr. BOylece srnrf esasrna dayah dernek kurma

Ozgiirliiltine

kavuqan iggiler sendika kurmak igin faaliyete gegtiler.

Ozellikle

sosyalist partiler etrafinda toplanan iEgiler, grev haklunr elde edebilmek igin de mticadeleye baqladrlar. Bu agrdan 1946 yrh, sendikacrhlm yeniden bagladrlr yrllar olarak

riirk

Sen-dikacrhli tarihinde 0nemli bir yer tutar.Bu ddnemde pek gok iggi sendikasr ve

demeli

kurularak iggilerin sosyal haklan konusunda 0nemli ilerremeler kay-dedildi.Ancak siyasi iktidann devlet t'elsel'esine ters diiqen bu giriqimler

Ara-hk

1946'da srkrycinetim karanyla durdurulmug , ardmdan da pek gok sosya-list parti ve sendikalar kapatrlmrgtr

(Timur.

l99l:

17).

20 $ubat 1947 dekabul edilen lEgi ve lEveren

Sendikalan

ve

Sendi-ka

Birlikleri

Hakkrnda Kanun'a

gOre _{sendikalar iE ve drE siyasetten uzak,} ulusal, devletle beraber kamu ment'aati iginde

kitlelerin

menfaatlerini koru-yan

"hilr"

_{kuruluqlar haline geldiler. Bu Kanunda da igqilere grev ve lokavt}

haklu tanmmam$tl.

Grev haklitnrn iqgilere tanlnmamasr

biiyiik

tepkilere

yol

agtt. Bagta sosyalist partiler olmak iizere, muhalefetteki

diler

partiler. sendikalar, grev

haliirnr

savunuyorlardr. lktidardaki CHP grev haklilna aqrliga karqt

oldu[unu

soylerken, muhalefetteki DP grev haklilndan yana oldulunu.beyan ediyor-au. t.z. t gso tarihinde. Istanbul'da bulunan sendikalardan,

lstanbul

Basrn Teknisyenleri Sendikasr, lstanbul

Hiir

Mensucat Sanayii lggileri Sendikasr, lstanbul Matbaa

lqgileri

sendikasr,

ortahoy Ttitiin

lqEileri Sendikasr, grev haklu konusunda ortali

tavr

almaya karar vererek lstanbul lqqi Sendikalan

Birli$ini

oluEturdutar

(Siilker,

1976: 84).Grev hakkr konusunda

ortali

tavr

Amaya karar-veren

diler

sendikalar da 2.4.1950 tarihinde.

Hiir

l99i

Sendika-lan

Birli$irti

kurdular.

1950 yrlurda iktidar degi$ikli$ine yol aqan genel seqimlerden Once;

If

Kanununda yaprlan

deliqiklikler

(25. 1. 1950) srrasrnda Kanunun gerekge-sinde ve yasama orgarlnda yaprlan konugmalarda. Devletin iq uyuqmazltkla-mrdalii hakim rolu vurgulanmrqtr

(Kutal .

1988: 126). Grev haklimtrt karqt-surda olan. CHP 14 Mayrs 1950 de yaprlan seqimler sonucu

iktidan

kaybet-ti.1950 segimleri sonucu iktidara gelen DP iqgilere muhalefetteyken vaad

et-ti-!i

grev haklqnr taurmadr. Demokrat

parti

iktidalda kaldr$r siire iginde de grev haklnnr yasallagtrmamrE ve scndikalan iktidara balrmh hale getirmiqtir

(Talas.

196',7:299). Devlet irg uyuEmazhklannda

lukem

gorevini iistlenerek sosyal dengeyi sa$lamaya EahqmrE. gerekqe olarali da. iilliedeki sanayii ha-yatrndaki diizen ve uyumu bozabilecek uyu;mazhlilann devletin hakemli$i

ile

goziimlenmesi

gerektilini.

bunun

iillienin

ekonomik yaplslna

ell

uygun qekil oldu$u

ileri siirtilmiiqtiir (Kutal

.1988: 126).

1950'terden sonra basrnur. siyasi organlar ve demoLratik rejim iginde kazandrlr itibar, gazetecilik meslelinin kendine ozgii gahrima qartlamut, ka-ngula diizenlenmesi

fikrini

do$urmuqtur. Her meslek grubunun kendine 6z-gti gahgma

qartlamn

6zel kanunla diizenlenmesi

fikri. ilk

defa gazetecilik mesle_[inde Eahqanlara uygulanmrqtn.

Bdylece

13.5.I9 52 tarihinde kabul edilen, 5953 sayrh Basrn Mesle$inde Qahganlarla

Qalrytrranlar

Arasrn-daki Miinasebetlerin Tanzimi Hakkrnda

Kanun

20.6.1952 tarihinde ya-yrnlanarali

yiiriirliile

girmiqtir.Uygulamada Basrn lq Kanunu olarali anrlan bu kanun. 29

3

1935 tarihli Fransrz lq Kanunundan esinlerek

hazrlanmqlr

(Tuncay. 1988:

33).5953

sayrh Kanunun hazflanmasutda ddnemin siyasi yap$milr rolti 6nemlidir.1950'lerden soma basrmn siyasi organlar ve demok-ratik rejim iginde kazandrlr itibar kanunun hazrrlanmasrnda hareket noktast

olmuqtur

(Z*n,1962:21).

1952'deki

ilk

metni ile 32 madde ve 3 geqici mad-deden olugan 5953 sayrh Kanun'un baglangrgtaki

igerili

itibanyle

en Onemli

0zellili.

o yrllarda kamu kesimi drqrnda,

fikir

iqgisi sayrlanlardan

ilk

olarak gahgan gazetecilerin iqverenleri ile

iligkilerini

ve onlan korumayr amaglama-srdn (Saymen .1954:392). Bu kanun

igerili

agrsrndan d0nemine gOre olduk-ga

ileri

bir

nitelik

tagryordu. Kanun aynca gok

partili

siyasi

yapma

dOntil-diikten sonra

Tiirkiye'de

grliarrlan

illi

lE Kanunu olmuqtur (Tuncay ,1988: 34).

Kanun 12.2.1954 tarihinde

kabul

edilen 6253 sayrh kanun

ile

10.15.17.20 ve 28. maddeleri de$igtirilmig ve ek iiE madde

getirilmiqtir.

5-1961-1980

Dbnemi

1950-1960 arasr d6nemde siyasi

iktidann izledi$i

ekonomik prog-ram. kazanilmrq olan sosyal haklan yetersiz hale getirmiqti. Bu d0nemde top-lu sozlegme

diizeni

heniiz

yiiriirliile

konmamr;. grev halikr tanrnmamrg

ol-dulundart di-Eer iqgiler

gibi

Basrn mesle$inde galqanlann da iq miicadelesi yoktu (Okay, 1969:

9l).

Ancali sosyal ve ekonomik geliqmeler basrnr bir en-diistri. sermaye igiu de karh

bir

yatmm alanr haline doniiEtiirdii.Bu dOniiqiim sonucu basrn sektOriiude ciddi de$iEimler gercekleqti.

Biiyiik

sermayenin ba-suu karh bir yahnm alanr olarak gonnesi. basur iqletmeleri arasrndalii reka-beti hrzlandu'dr.Basrnda sermayenin denetimi arttlkEa basrn

ozgiirlii-[ii

ve gazetecilerin gahgma koqullan ciddi tehlikelerle kargr karErya kaldr.Yaprlan biitiin degi$ikliklere

ralmen

kanunun."basrn mesle,linde gahgan

fikir

iqEile-rini

tatmin

etmedili

ve

biiyiik

sermayeye karqr korumadrgr" iddiasr

ileri

si.i-riildii

(Ozek, 1978: 801).

Bu gerek t-izerine 27 Mayrs 1960 ihtilalinden sonra. yasama gOrevini tek ba$rna yiiriiten

Milli Birlik

Komitesince. 4.1 .1961'de kabul edilen 212

sa-yrh Kanun. yeni Arnyasa'yr hazdayacali Kurucu Meclis'in kuruluqundan

iki

giin sonra 10. I .1961'de yayrnlanarak

yiiriirlti$e

girmiqtir'. 212

sayh

Kanun 5953 ve 6253 sayilr Kanunlann 19 maddesini de$iqtirmiqtir. Kanunun kabulu gazete sahipleri arasrnda

biiyiik

tepkilere yol agm$tlr.Aligam. Cumhuriyet. Diinya.

Hiiniyet.

Milliyet,

Terciiman. Vatan. Yeni Istanbul ve

Yeni

Sabah gazeteleri ortak bir

bildiri

hazrrlayarali "kapatma " karan.almrylar ve i.ig gi.in boyunca gazetelerini yayrnlamamrglardr. Bu durum karqsrnda

Tiirkiye

Ga-zeteciler Sendikasr Ydnetim kurulu

l0

Ocak 1961 giinii. gazete sahiplerinin 3

giinliik boykotu boyunca Basrn adh bir gazctenin yayrnlanmasrm kararlaEtn-mrglardrr

( l0

Ocali ve Otesi ,1963: I

I

_).

22.1.1962tarihinde Anliara'da toplanan

III.

Qahqma Meclisinde, d0-nemin Qahgma Bakanr Biilent Ecevit de "... bu kanunla gazetecilere bilhassa krdem tazminatr ballmutdan tanrnml$ haklarda bir krsuttr yaprlmamali kayrt ve $aru ile, iqverene dtigen

yiikiin

daha kolay taErnabilir

bir

hale getirilmesi imkanrnm ara$tnlmasrnr " istemigtir

(IIl.

Qahqma

Meclisi

.1962:

l2).

Get-Eekte 212 sayrh Kanun ile gazetecilere gok fazla yeni haklar verilmiq ya da i9-verenlere eskisine oranla Eok fazla

ytikiimliiliikler

getirmig delildi.Sadece eski hak ve

yiikiimliiliikler

gazeteciler lehine biraz daha geliqtirilmigti.

Ukemizde

gergek ve Ozgiir sendikacrhk ve toplu pazarhk di.izenine gegiq. 334 sayrh,196l Anayasasrntn

ilgili

htiki.imleritre dayanrlarak

gkanlan

275 sayrh Toplu ig sozleqmesi. Grev ve Lokavt Kanunu ile _baqlamrqtr' Qah-qanlara Anayasa ile tantnan grev halikr. 275 sayrh Kanunla diizenlenmigti.Bu diizenleme grevin

tarifini

yapma, yasalilannr g0sterme ve usulunii agililama geklinde olmugtu.(Kutal .1977:107). 275 sayrh Kanun

ile

taraflar.

toplu

iq uyuqmazhklannr E6ziimleme konusunda serbest

brrakrldrklan

halde;

bir

yandan grev ve

lokavt

stntrlamalarr,

bir

yandan da uzlaqtrma satltastttdan gegme

zorunlululu.

grev ve lokavt karannt kargt tarafa trildirdikten sonra bekleme zorunlulu$u gibi geqitli srnrlama ve krsrtlamalar da kabul edilmigtir

(Oluzman, 1964:

ll).

275 sayrh Kanuna gore, taraflar toplu iE uyuqmazh$rnrn her sathasur-da Ozel Halieme bagvurabileceklerdi.Bu durum 275 sayrh Kanunun

getirdili

Onemli yeniliklerden

biriydi.

Kanunun kabul

ettili

bu sisteme g6re. taraflar karqrlilrh anlagarali toplu ig uyuqmazh$rnm her safhastnda 6zel hakeme

baq-vurabilirlerdi.Grev

ve

lokavtttt

yasaklandr$r hallerde dahi taraflar. kendi miigterek arzu ve iladeleriyle Ozel Halieme gitmekte tamamiyle serbesttiler

(Okay,

1968:89).

Uygar ve demokratik

bir

toplumda gazetecilerin gOrev ve

sorumlu-luklannr yerine

getirebilmeleri, igverenlerin ekonomik grkarlan arasmda denge kurulmasrnr, sallamali amactyla Ozel bir diizenlemenin

gereklilili

an-lagrlarali, 1952 yrhnda basn mesle$inde gahganlarla Eal$hranlar arastndalii miinasebetlerin

tanzimi

hakliurda 5953 sayrh Kanun

Ytriirliile

girmigtir.

Ancali,

gazetecilerin di$er gahganlar

gibi

grev hakluna kavugmasr, 1961 Anayasasmrn kabulunden sonra

miimkiin

olmu$tur.

1961 Anayasasl, biittin gahqanlann sendika kurma ve sendikaya

iiye

olma ve grev yapma haklan ile sosyal giivenliliten yararlanma haklmt temi-nat altrna almqtr.lS Temmuz 1963 tarihli

ve274

sayrh Sendikalar

Kanunu,

gazetecilerin kuracaklirr sendikalan da kapsamrna

atdgl

gibi, gazetecilerin toplu iE satzleqneleri de 275 sayrh

Toplu

lg Sozlqrnesi, Grev ve

Lokatt

Ka-nunu

htikiimleriDe

tabii

oldu. Btiylece

diler

gahganlar

gibi

gazeteciler de 275

say

r Kanun ile grev yapma

hakknr

elde ettiler. 196l Anayasasr.

bi.itiil

galryanlann ve gazetecilerin sendika kurma,sendikaya iiye olma, toplu iD siiz-legmesi yaparali ekornmik ve sosyal durumlannr duzeltme ve toplu sitde$me yapmaya igvereni zorlamak amacryla grev yapma haklan ile sosy:rl gi.ivenlik-ten

yara

anma hakkrnl teminal

altna

alml$tr (Oguzman .1967: ?).

"

Sendikalann toplu i$ sozlelmesi yapma

faaliyetlerinin

dolal bir

uzant$l da greve karar vermek ve idare etmektir. Sendikalann toplu iq sbz-lelmesi akdetmek ve grev karan vermek ve idare etmek

fru

iyetleri, iqgilerin ekonomik ve sosyal hali ve menfaatlerini korumali ve geli$tirmek amacr

bir

bUtUnU oluqturur" ($ahlanan. 1986: 261). Tiirkiye'de

gah$

gazetecileri 0r-giitleyen bafhca sendilial orgtit olan

Tifkiye

Gazeteciler Sendikasr. iiyeleri-ne daha

iyi

iicret ve gal{ma

kolullan

saglayabilmek igin yaptlgl grevlerin

tu-miinii,

196l Anayasasr ile

krulan

yeni gahgma diizenindcn sonra

gergekleq-tirmiftir.

Bu donemde Basln sektori.inde gortilen ancali.

Tiirkiye

gazeteciler Serrdiliasrrrn taraf

olmadrlr

illi

grev

Demokat lzmir

Gazetesi grevidir.

a-1966

Demokrat

lzmir

Gazetesi

Grevi

1966

y

mda GMetecilik ilkolunda gtuiilen ve

ay

yrl Tiirkiye'de ya-prlan grevlcr igillde en uzun siireli grcv olan

Demokat lzmir

gazetesi

grcvi,

bu gaz etede gal$an teknisyenlerin yapmr$ oldugu

bir

grevdir. 221 giin siiren bu greve 27 iggi

katllmrjtlr(qal$ma

Dergisi _{,1972: 203).}

Anc*

gazetecilik i$kolunda gdriilen bu

grevin

gergekte Demof,rat

lzmir

gazetesinde gall$an teknisyenlerin grevi

oldulu

ve iEverenin bu grev dolay$lyla gazeteyi kapah-caglnl bildirel€k,

Tiirkiye

Gazeteciler Sendikasl iiyesi gazetecilerin iglerine son

verdili,

TGS'nin Basln gazetesinden de

ag qa

anla$lmakladr(Bas

ga-zetesi 1966). Bu grev.Tiirtiye Gazeteciler Sendikasr'mn taraf olmadr$

Tiir-kiye

Teknisyen Gazet€cil€r Sendikasrnln tamf oldugu bir grevdir.

17

Ekim

1971 tarihinde lgkollan

Ytinetmelilinin

yayrnlanmasr ile ba-snrda gal$an biitiin iSqileri aynl gatl altlnda bide$meye

zorlamrjtr.

Bu

yonet-menlilin

yayrnlanmasrnn ardrndan. gazete ve dergilerin yaylnlandlgl iqyer-lerinde gal{an teknisyen gazetecileri kapsayan

Tiirkiye

Teknisy€n

Gazete-ciler

Sendikasr ile

Tiirkiye

Gazeteciler Sendikasr arasurda 22.12.1971 ta-rihinde yaprlan

protokol.26

.12 .1971tarihinde Genel Kurulda kabul edile-rck, gazete, dergi ve ajanslarda

glqanlann

tiimiiniin

tek sendikada

biitiinlel-mesi

kabul edilmiqtir(TGS Danrqna Kurulu Raporu

.1972:.12). Nihayet 5.5.1983 tarihinde kabul edilen ve 7.5.1983 tarihindc

yiiriirlii$e

giren 2821 sayrh Sendikalar Kanunu ve bu kanuua g0re hazrrlanan iq kollarr tiizUgiinde matbaa iqyerleri, TGS'nin ycr

aldrlr

27 numarah Gazctecilik iqkolu dtqrtlda kalmr$tr.

27 numarah iqkoluna " 212 sayrh Kanunla de$iqik 5953 vtyth Kanutra gore gazeteci sayrlanlann gazete ve mevkutelerle haber ve

fotolraf

ajansla-rrnda yaptrklan iqler

ile

asrl iqi gazete ve mevkutelere ba$h olarali bunlan basmali ve basrmevlerindc yaprlan igler "

gimektedir.

TURKIYE GAZETECILIiR SENDIKASININ GERQEKLE$

TIRDIGI GREVLER

a-1969

Anadolu Ajansr

lstanbul

$ubesi

Grevi

TGS'nin gazctc, ajans vc

dilcr

stireli yayrnlarla basrmcvlcrinde, toplu ig $zleqmelcrinin

uyqmazkkla

sonuglanmasl sollucu

almq oldulu.

grev ka-rarlarurdan

ilki.

Arradolu Ajunsr lstantrul $ubesinde baqlattrgr

grevdir.l0

Mart 1969 giinii. Anadolu _{Ajansr lstanbul $ubesindc} lra;latrlan grcv. 18 Mart

1969 giinii uzlaqma sallanarak sonr ermigtir

(TGS

lst. gub. _Qahyna Rap,olu. 1968-1970:

l3-14).

b-1971

Dinya

Gazetesi

Grevi

Toplu ig sOzlc;mclcri srrasrnda anlagmaya varrlamayan Diinya gaze-tesi igyerinde, grcv uygulamasura gcErnek karar r ahndr.Diinya gazetesinde 17 _$ubat 1971 tarihindc salt 06.00'da baqlayan

grev.9

saat igindc baqanya ulagarali

protokol

imzahnmrqtrr.Ancak grcvden altr ay sonra, ir5veren kar;r harekete gegmi; ve altr sendika tiyesi iften grkanlmry ve beg sendilia iiycsi de sendikadan

istifa ettirilmiqtir.Diinya

gazelesi. TGS'ye kargr tutumurtu. tek-nik kesimdcki iiyelcre dc yOnclterek. bu

tiyeleri

toplu halde sendikadan isti-faya zorlamrqtrr. Ancali srkry0netim diizeni iginde.

Tiirkiye

Gazeteciler Sen-dikasr'nrn

olaylu'a

miidahalesi

miimkiin olamam4.

sadece sendika Genel Merkezi ve

Istanbul

_$ubesi tarafrndan Diinya gazetesi protesto e<tilmigtir (TGS Danrgma

Kurulu

Raporu. 1972:-8).

c-197 4

lstanbul

Matbaacrhk

G

revi

ig-veren.

sendikan

yetliisine itiraz etmi$, ancali bu

girilimleri

sonugsuz

kah)-ca da sendikah iiyelere ge$itli

basklar

uygulamr$tr. 1972-1973 Doneminde birgok iqyeri ile, ihtilafa gidilmiq ancal sonugta Yiiksek Haliem Kurulunun karanna uyulmugtur. Ancali lstanbul Matbaac

lk

Al.'de

ilveren haliem ka-ranna uymamrg, hatriem karanmn

verildili

giin i$yerini

kapattlgu

aq*lamtf

ve lokavt ilan

etrnittir (TGS

_{Ist. fub. qalryma}

Raporu.

1972-1974

:50\

TGS iqverenin usulsuz lokavt uygulamasl igin savc rga miiracaat

et

mig, kanuni siiresi sonunda da lstanbul matbaacrld( Aq.' inde grev karan

al-m$tr.

Grev 25.3.1975 larihinde uzlalma saglana.rak sona

ermiltir

(TGS .Ge-nel Yonetim Kurulu

qal{ma

Rapo

,

1972-1974:76\.

d-1976

Kraner

Matbaasr

Grevi

17 Mayrs 1976'da Ankara'da Zafer gazetesini basan,

Knner

Ticaret

Ltd.lti.

matbaasrnda ba$layan grev. Kasrm 1977'de

kaldmlmr$lr.

Birbuguk yrl gibi uzun

bir

si.ireyi kapsayar bu grev srasrnda igveren, Zafer gazetesini bir ba$ka matbaada

bastrmr$ff.tlbn

TGS

iiyesllir

siirdiir-dUgU bu grev,

Tiirliiye

Gazeteciler Sendikasr taralindan iiyeleritriD daha fazla zarara ulramamasr igin, tazminatlan ahnank

bitirilmi$tir

(TGS Merkez Qa-hgma Raporu ,197

6-1978:ln).

e-1977

Anadolu

Ajansr

Grevi

Anadolu Ajansmn

Anlian

Merliez, Gtjlbaqr. lstanbul.

Izmir

ve Ada-na igyerlerinde, toplu

_b

s0zlelmeleri

uyutmazttla

kesilmigti ardmdan uzlaq-hlma kurulu karan da kabul edilmeyince,

Tiirliiye

Gazeteciler Sendikasr 30

Aralrk

1976 gtinii grev karan

almlstr.

Anadolu Ajansr grevi. 12 Ocak 1977 g0nii

biitiin

iqyerlerinde uygulamaya

konulmultur.

Grev siresince yaprlan goriiqmelerde, anlalma saglanmlq ve

grev

17

Ocak

1977'de

kaldnlm{tr

(TGS Med,ez Ydn.Kurulu _Qahqma

Rapo

.

1976-1978: 127r.

f-1977

Akdeniz Hab€r

Ajan$ Grevi

1976

ylh

Haziran ayrnda,

gahlma

yaqamrna giren

Akdeniz

Haber Ajan$nda, ba$langrQta be$ olan TGS'1i sendika iiyesinin. otuziige

_!ftnasr

i$-verenin tepkisine yol agm$tl. (Ajansta

gatyn

48 kiginin 33'ii TGS iiyesiydi

_]

lqveren

ilk

etapta zarar ettigini ileri siirerek, 14 iggiyi iqten grliarmrg, adrndan da Ozellikle bayan iqEileri sendikadan istifaya

zorlaml$r

Bunun iizerine

Tiilkiye

Gazeteciler Sendikasr, Bdlge Qahqma.Mii-diirltigiiLne ba$vurarak. igverenin yasa drqr

dawanlllmn ivedilikle

saptanma-suu istemilti.r. Ardrnda srasryla. lstanbul

l.

19 Matrkemesine. Cumhuriyet savcrhlrna ve Istanbul

Valililine

bEvurarali,

igverenin bu tutumunun ka-nunsuz lokavt

oldulu

bildirilmiqtir.

llveren. TGS'nin toplu ig sdzleqmesi yapma yetldsine sahip

olmadtgr-nl

ileri

siirerek,

TGS'yi

taraf kabul etmemi$tir.Ancali 26.5.1977 tarihinde Bolge

qahma

Miidiirliigiinun,

TGS'nin

yetkili

sendika

oldulu

karanndan sonra da iqveren, toplu iE sttzle$mesi toplant anna gelmemiqtir. Bununla da kalmayarak, Bdlge _eahqma

Miidiirliigii

ve lstanbul

Valiligine

batvuramk. igyerinde grev oylamasl istemi$ir. Yasal siire iginde yaprlmayan bu mliraca-ta ragmen, Bdlge _Cahqma

Mtidtirliilii

grev oylama$ yaptrmr$ r . 14 .7 .1977 tarihinde, iqyerinde mevcut

l5 i$iden

S'inin oylamaya katllmaslyla ve don evet oya

karirhk,

dort haylr oyla iqyerinde grev kararr

ahlrmrltr

(TGS lst. gub.Qahgma Raporu ,1976- 1978: 58).

Olayh gegen Alideniz Haber Ajansr grevinde. i;veren

ilqileri

ilten

_9r

karma eylemlerini surekli hakh gfttermeye galgar:rli, TGS'yi kanunsuz cy-lemler yapmakla suglamrqtn. Alideniz Haber Ajanst,

TGS'ttil

suqlamalan-mn bagnda gelen. iggileri halisrz iSten grkarma ve tayinlerini. zarar

eni$

ge-rekgesiyle

yaptr$nt ileri

siirmii$tii.

Olaylamr. TtirkJg Genel Merkezine

intikal

etmesiyle.

Tiirkl$

Genel Sekreteri.

Sadft

_{$ide iqvereni toplantrya}

galrrdr.23 Mart

1978 giini.i Anka-ra'da yapllan toplantlya, ilveren Ugur Reyhan\n katrlmastyla sozle$me ana miizakeresi yaprldr.Ancali, bu siizle$me Al(deniz Haber Ajansr Ydnetim Ku-ruluna

imzalat

mad(TGS

Mertez

Yonetim Kurulu

Cal{ma

Raporu,

1976

1978:129).25.1.1979 gunii Akdeniz Haber

Ajan$

gevi.

yapdan ozel sozles-me ile sona

ermi$ir.

Bu hrihten sonra da Alideniz Haber Ajansl

kaparm$lr.

g-1978

Hayat Yaytnlarr Grevi

Hayat, Resimli Roman, Ses ve Hayat Spor

haftal*

dergilerini basan

Dogan Karde$ Matbaacllrk Sanayii

Aq. igyerinde

1.1.1978

tarihinde'

TCS'nin

ye0iili

olarali siirdiirdUgu toplu

i!

sttde$melerinde anlalma saglana-mamrg ve 3.5.1978 giinii seDdikaca grev karan

ahnmrltr'

Hayal Yaym ve Neyiyat A"!.'nin

iyerenleri

ile, Dogan Kardel

Matba-ac

*

Sanayii

_A.'

nin iqverenlerinin aym kiqiler olmasr, grevin hemen

bolla-tllamamaslna neden olmustu. Kurullar _{arasr yapllan gorii$meler sonucunda,} Dogan Kardel _{Matbaaslnca basrlmalita olan.Hayaf, Ses, Resimli Romanur} kuruluqunu teqkit eden Hayat yayrnlan A,!. ve bunlann

balh

oldulu

Neqri_ yat

A!'nin

prostdiideri tamamlanaraft _{grev karan alrnmrqu}

_ffiS

_lst.9ub. Qa-Irgma Raporu, 1976-19'18: 142).

B6ylece, Dogan Kardeq MatbaacrLk Sanayii Aq.'de, 3.7.1978 de grev karan uygulanmaya

ba$lam{tl.

Tiizel

kigilik

olarak

ayfl olnalila birlikte

Dogan

Kardel

ortaklannm olu$urdugu Hayar Yayrnlan Aq.'de I

I

ve33

say

r

ilkolu

igin lg.7.l97g

gU-nii.

Tiirkiye

_{Gazeteciler Sendikasr tarafindan grev karan ahnmry0.}

Yine aym gergek kigilerin _{olu$turdugu Neqriyat A,!. i$yerinde de I}

_I

_ve 33 saydr iqkolu igin 28.8.1978 rarihinde grev _{karafl ahnm$tr(TGS Merkez} Ydn.Kur.

_Calfma

Raporu, 1976- 1978:129).

Hayat Yayrnlan grevi 28.2.1980 tarihirrde _{yapllan dzel stizlelme}

_ile

sona

ermilti.

Bu tarihten sonra Hayat

yaymlan

kapanmr$tf.

6-1980-1983

Donemi

Bu dtinemde.12

Eyliil

1980'den Once baqlamrq olan

biitiin

grevler gi-bi.

Tttkiye

_{Gazeteciler Sendiliasrnm da yapmrq}

_oldulu

_{grevler kaldrnlrnrgtr.} 5.8.1980 tarihli

_{Adana Qukurova}

gazetesi

grevi,2l.8.l980 tarihli

Ankara

Banknot

matbaast

grevi

ve 3.9.1980 tarihli Devlet malzeme

Ofisi

lmaht

Atolyesi

grevi

12

Eyliil

1980 mrihinde

kaldrlrmrghr.

Bu ddnemde.

ayn

yapl ve yetldlere sahip yeni bir

yiilisek

Haliem Ku-ruluna yer verilmigtir. Bu organ bir itiraz kurulu olarali

delil,

do!rudan karar veren tek organ olarali

Ongoriilmiilttr.

Toplu

pazdrli

yapma yetkiteri ashya ahnarali. sendikalann toplu me[faat uyusmazlgl

g

(afina ve bunlan grev ve lokavt haldafl ile g6zmeleri siiz konusu olmaml$tr. Toplu hak uyu$maz

l*la-nnda ise, toplu sdzlesmelerin yorumunda yine bu Kurula onemli yetkiler

ta-nrnm$tr.

(Kural ,1988: 130 ).

7-1983'den

Sonraki

D6nem ve Son

Durum

1982 Anayasasr

qrlrnda,

_{sendikal haklar yeniden diizenlenerek iEgi_}

halinde grev haklilna sahip olacaklan, toplu hah uyuqmazhklannda bu hak-tan yararlanamayacaklan

Ong0riilmiiqti['

TC

Milli

Giivenlik Konseyi Genel sekreterti$i sosyal Giivenlik I9 ve lqgi

lliqkiler

Komisyonunun

hazrrladr!r,2822

Sayrh Toplu Iq Sozlegmesi,

di"u

u.

Lokavt Kanunu Genel Gerekgesinde:...yetkili sendikanrn tayininde ortaya grkan sorunlar, hukukun temel

ilkeleriyle

ba$da$mayan hah

grevi,

grev ve lokavt kararlanrun ahnmasr, uygulanmaya konulmas ve kanun drgt

gr.u

u.

lokavt miieyyidelerinin

yetersizlili

vurgulanmqtr

(madde

4)'

5. madde de ise,7 Kasrm 1982 tarihinde kabul edilen 2709 sayrh

TC'

Anayasasmn 6ng6rdii$ii temel

tercihler,

"Iggiler ve iqverenlerin

kargrlkh

olarak ekonomik ve sosyal durumlannr diizenlemek amactyla toplu ig s6zleq-meleri yapma hakkrna sahip olduklan; aym iqyerinde aynt d6nem igin birden fazla toplu ig s0zlegmesi yaprlamayaca$t ve uygulanamayacalr; sadece men-faat grevi yaprlabileceli; lokavtrn grev karanna

balh

oldu$u' grev

hakk

ve lokavtul kotti niyetle, toplum zaranna ve

milli

serveti tahrip edecek gekilde kullalrlamayaca$r: grev ve

lokavtl

yasahlandr$r veya ertelendipi durumlar-da uyugmazh$rn Yiiksek Hakem Kurulunca goztilece$i gibi ilkeler" yolunda

olmuqtur

(2822 sayrh Toplu

\

Sdzlegmesi, Grev ve Lokart Kanunu Crerekpsi ). Bu gdriiq gergevesinde hazrlanan,5.5.1983

tarih

18040

vyrb2822

sayrh

Toplu lg

Siizlegmesi,

Grev

ve

Lokavt

Kanunu,

Resmi Gazetede 7.5. I 98 3 tarihinde yayrnlanarak

yiirtirliife

girmiqt ir.

2822 sayth Kanun,275 sayrh Kanundalii diizenlemeyi esas ahp buna Anayasadalii htikiimleri de ekleyerek, genel anlamdalii grev ile yasal olan ve olmayan

grevleri

tanrmlamtqtr.Anayasamtzrn 54. maddesi uyannca grev hakkr. sadece toplu ig sdzlegmesinin yaprlmast sravnda. uyugmazhli

gilima-sr halinde tranilrm$ 275 sayrh Kanunda yer alan hak grevine yer

verilmemiS-tir.

2822

sayltKanur

25.maddede grev "Toplu lq S0zleqmesinin

yaprl-mas

srasrnda uyugmazlrk gilimast halinde iqgilerin ikrisadi ve sosyal

durum-lanyla

gahgma qartlannr korumali veya dtizeltmek amacryla bu Kanun

hii-kiimlerine

uygun olarali yaprlan greve kanuni grev denir.Kanuni grev

igin

aranan gartlar gerEekleqmeden yaprlan greve kanun drgr grev denilir.Siyasi amagh grev, genel grcv ve dayanrgma grevi kanun drgr grevdir.lgyeri

iggali'

iqi yavaglatma, verimi diiqtirme ve

diler

direniqler haklunda kanun drgr

gre-vin

miieyyideleri

uygulanr.Devletin iilliesi

ve milletiyle b$liinmez

biittinlii-liine, Milli

Egemenli$e, Cumhuriyete,

Milli

Giivenli$e

aykm

grev yaptla-54

maz"

_leklinde

_{tanrmlamrgtrr (2822 sayrh Toplu i$ Sozle$mesi,Grcv ve Lo_} kavt Kanunu).

2822 sayrlr Kanuna gdre. bir

grevil

Kanuni grev saylabilrnesi _{iEin iig} unsurun

gc4ckleltirilmcsi

gerekir. Birincisi grevin amacrdu.Grevin toplu

i!

sdzleimesiniu yaprlmasr srdsnlda uyuEmazhk

g*mas

halinde. iggiterin ikti_ sadi ve sosyal durumlanyla gahqma

_$filan

_{korumak veya diizeltmek} ama-cryla

yaprlmlf

olmasr

gerekir.lkinci

unsur grev karannln ioplu

gortilme

ve sozle$meye

tffal

i$qi sendikasr tarafirrdan allnmasrdtr (m.27).Ugiillcii _unsur ise.ilqilerin topluca gal$mamak suretiyle iqi

bralimalandr.lqin

br.aft,lmur,. igin durdurularak iggilerin iqyerinden aynlmasr

zorunlulululu

dogurur.Ka_ nun iqi

bri$imanrl

topluca olmast

gerektilini

_{s0ylemektedir.Grevin kanuni}

say

masr igin

belirli

bir

golunlul delil.

birden _Eok

ilginin

igini brralimasr gerekmekledir.Son _{unsur da 2822 sayrh Kanun hiikiimterine uygun olarali} yaprlmasr gerekmektedir. Toplu

if

sOzlegmesi yapmaya

ye$iili

sendikanrn, greve karar verebilmesi igin, kanundalii esaslara uygun olarali, toplu

gd

i$-mc ve arabuluculuk apmalaflndan gegmig olmasr gerekir (Qelik, lggg: 453-4s7).

SONUQ

Toplu ig miicadelelerinin toplumda biltakrm olumsuz sonuglar

yara-tabilecelini

belirtmiltik.

Gazetecilik

_b

kolunda grev, gaz ete iEletmesi

igil

oldukqa yiikse( maliyerleri de beraberirrde gctirmektedir. Basrn

irletmcleri.

diger i$etmclerden tarkh igletmelerdir. Gazete igletrnelerinin

iiriini

stokla_ namaz. Gazete iqletmeleri, grev stiresince satl$ gelfulerinin yanr

sra

reklam ve ilan getirlerini de kaybederler. Aynr zamanda kamuoyunun haber alma 6zgiidiig0 de kesiDtiye ugrar. Ancal(. toplu pazarldi

haklunn

grcv haklu

ile

di.iEiinijlecegi ve grevsiz bir toplu pazad i halilanrn etliin olamayacag geqe-ginden hareketle. diger i$letmelerde

oldulu

gibi

gazetecilik _{sekttiri.inde de} grev kagrnrlmazdrr-

Aynca

gazetecilik igkolunda gahganlann, iqverenlerin halisrz uygulamalanyla

_s

i

s

. kar$la$tlgr da

bilinel

bir gergektir.

Gilltim0z-da basrn sektiirde

sendikaszla:trma egilimi

ve taqeron

i$gilili

uygulamasr bu igkolunda gahqar ann sosyal ve ekonomik halilanm tehdit eden geliqme-lerdir.

Basrn gah;anlannrn toplu ig miicadelesi halilanna.

snflamalar

geti-ren 2822 sayrh Toplu Iq Sdzlegmesi, Grev, Lokavt yasasrndalii grevi

srnr-layrct hiikiimlerin _{kaldrnlmasr gerekmektedir. Kanunda}

_lekli

_{olarali var olan} grevin, uygulama olanagl

smdrdr.

Kanuni grev yaprlmasrna olanali saglar-ken, aym zamanda da igyerindeki iggilerden isteyenlerin gahqmalanna

izin

verilmektedir. Bu da igyerinde grev

uygulamasr

zodqtrmalita,

hak alabil-mek iQin grevin zorlayrcr

bir

etliel

olarak

kullan

masrna olanak

sa-qlama-maktadr

(TGS _{Ist. gub. Qahqma} Raporu, 1986:l

l).

"Qahqma ve basrn yagamlarDr etkilemekte olan buMltmrD gitziime utaqmasiigiri

bit

diri

yasa degiqikliginin

bilircinde"

olan

Tiirkiye

Cazeteci-ler Sendiliasr 18

Aml*

1991 g0n0 DYP-SHP

koalisyonuln

bir dizi istekler-de

bulunmultur.

Igkolundalii Lrizin basn galryanlannt oldugu kadar halkrn haber alma hakkrm

di

olumsuz ydnde etliiledigi

ileri

siidilerek' diger

illollanyla

birlilite

Gazetecilik lqkolunu da etkileyen Anayasa, Iq Yasasr, Sendikalar Yasast' Toplu IE SOzleqmesi Grev ve Lokavt Yasa

srlrm

i$verenlere

tallrdrlr

aynca-hklnn

da sorunlann galgma bangr iginde giiz0mlenmesini engeledili ve bu yiizden gerekli degiqikliklerin yaprlmasr zorunlulugu

vurgulanm{tlr'

Anayau dcgilikligi

ile

itgili

olarali sunulan pek gok dneri arasnrda "lgveren karprsrnda iiyesi bulundugu sendika tarafindan temsil edilme

illiesi-ni yok ederek. gahganlan tek tek iSverene muhatap hale getiren vc aalryattla-nn

giiciiniin

parqalanmaslna olanak vercn hiikiimlerle, hak greviDi yasakla-yarali, sendikalan iglevsiz blrakmayl amaqlayan

hiiftiimler"irl

degi$tirilmesi de yer

almr$r

(TGS Yonetim Kurulu Qahgma Raporu. 1989-1992:46-48)'

KAYNAKEA

Kitaplar-Makalel€r:

Qelik.

Nriri. lq

Hukuku

Dersleri.

g.Basr,Beta yay.,lstanbul'1988.

l)ereli.

Toku.

"Toplu

Pazrhli

Stratejisi ve

Talitikleri".

Smyal

SiyasetKon'

feranslan, lg,Kitap.

lslanbul'

1968.

Inulur,

Nuri. Easrn ve Yayrn

Tarihi,

Der yay

.3.

Basl. lslanbut,

193'

lskit,server R.

Tiirkiyede

Negriyat

Hareketleri Tarihine

Bir

Bakq.Dev-let Baslmevi. lstanbul. 1939.

Kabacah.

Alpay.

Ba$langrgtan

Giiniimiize Tiirkiye'de

Basrn

Sansiirii'

Turkiye

Gazeteciler Cemiyeti yay.29. lstanbul.l 990.

Karahasanoliu. Taner.

Tiirkiye'de

Basrn

lgletmelerinde Endiistriy€l

lli$-kiler.

Yayrnlanmamrg prof. tezi,

lstanbul,

1992.

Kologlu.

Orhan. Osmanhdan

Giiniimiize

Tiirkiye'de

BasrnJletiqim

yay"

lstanbul. 1992.

Kudret. Cevdet.

Abdiilhamit D€vrinde

Sansiir,

Karacan yay.lstanbul.

1977 .

Kulal,

Giilten.

Tiirkiye'de

lggi Sendikacrhlr

1960-1968

,

I.U.l.F.

yay.no.398, Istanbut, 1977.

Kutat. Metin. "Toplu Iq Uyuqmazl

ilan

ve Toptu

\

Sozle$meleri

Bakmrn-dan Geliqme",

Tiirk

Ig

Hukuku

ve Sosyal

Giivenlik Hukukunun

Elli YrI,

Basisen yay.. lstanbul, 1988.

Kutal.

Metin. "Sendika

Hiiniyeti",

Sosyal siyaset

Konferanslan 13.kitap'

lstanbul. 1962.

Niizhct. Selim.

Tiirk

Gazetecili$

1831-1931, Devlel matb.. lstanbul, 1931. Oguzman, Kemal.

Hukuki

Yiinden Grev

ve

Lokavt,Toplu

lE Silzlesmesi

Gr€v

ve

lokavt

Kanununun Sist€matik

Tetkiki.

lstanbul, 1964. Oluzman,Kemal, "Gazetecilerin Mesleki ve Sosyal Halilan ve Bunlann

Ko-runmasf',I.U.H.F.

Dergisi

gilt

xxxrr. sayr 2-4'den

ayn

basr,

Isla[-bul.

1967.

Okay. Suphi Nahit. "lE Uyuqmazhklanmn

q0ziim

Yollan ve Yerleri", Sosyal Siyaset

Konferanslan

19,

kitap.

lstanbul. 1968.

Okay. Suphi Nahi(.

"Basn

_{Mcsleginde Cahgma Mevzuatr Prensipleri",} Sos' yal Siyaset

Konferanslarr

21.

kitap,

lstanbul,l969.

Oral, Siireyya Fuat,

Tiirk

Basln

Tarihi'

l.kitap.

Oral yay.. Ankara,1967. Ozek, Qetin.

Tiirk

Basrn

Hukuku, l.U.H.F

yay.no. 538. Istanbul.l978. Siillier. Kemal.

Tiirkiye'de

Grev

Hakkr

ve

Grevler'

Gozlem yay.. Istanbul.

t9'7 6.

Siilker.

Kemal.Tiirkiye'de

Sendikacrhk

Tarihi.

Bilim

yay.

cilt

I,

Istanbul, 1987.

Saymen. Feril.

Tiirk

lg

Hukuku,

Istanbul, 1954.

$ahlanan. Fevzi.

Sendikalar

Hukuku.

Basisen Yay., Istanbul, 1986. $apolyo, E. Benan.

Tiirk

Gaz€t€cilik

tarihi

ve Her

Ybnii

ile Basm, G0ven

matb., Ankara, 1971.

Talas, Cahit. Sosyal

Ekonomi,

S.yay..

Ankara.l967.

Timur,

Taner. Tlirkiye'de _Cok

Partili

Hayata Gegiq.

lletigim

yay.. Istanbul,

l99l.

Topuz. Hrfzr. 100 Soruda

Tiirk

Basrn

Tarihi,

Gergek yay. lstanbul,1973.

Tungay,

Mete.

Tiirkiye'de

Sol

Akrmlar

1908-1925.

Bilgi

yay.,

Anka-ra.l967 .

Tuncay. A. Can. "Ba.srn lq Kanunu Uzerine Diifi.inceler",

I.U.B.Y.Y.O

Yrlll-gr

yay.no.3

cilt l,lstanbul,

1988.

Yalqrn, Hiiseyin

Cahil.

Ed€biyat Anrlan.

T.l$ Bank.

yay.

156, Istanbul. t977 .

Hrrsi

ve

lgtimai Aragtrrmalar

Dergisi,

seri

A,

sayr 37. lstanbul. 1962.

Diper

Kaynaklar:

Basrn, TGS Gazetesi.

l5 tuahk

1966.

qahma

Dergisi,

cilr

l.

s^yt2.1972.

IIl.

Qalqma

Meclisi

Raporu, 1962.

TGS, Damqma

Kurulu

Qahgma Raporu, Ankara,

ll

Kasm

1972. TGS,

l0

Ocak ve Otesi, lstanbul. 1963.

TGS, lstanbul _{$ubesi Qahgma Raporu,} lstanbul, 1968-19?0. TGS, Istanbul $ubesi, eah$ma Raporu, Istanbul, 1972-1974. TGS, Genel YOnedm _{Kurulu Qalgma} Raporu,

lstanbul,

1972-1974. TGS, Merkez Y6netim

Kurulu

_Cal$ma Raporu,

lstanbul.

1976-1978. TGS, Istanbul $ubesi eahSma Raporu. lstanbul,

ln6-978.

TGS, Istanbul $ubesi Qahqma Raporu, Istanbul, 1983-1986. TGS, Ydnetim

Kurulu

_{Qahgma Raporu,} Istanbul, 1989-1992. 274 sayrh Sendikalar Kanunu.

275 sayrtr Toplu lq Sdzle;mesi, Grev ve Lokavt Kanunu.

2822 sayrh Toplu lg Sdzleqmesi. Grev ve Lokavt Kanunu GerekEesi. 5.5.1983 larih 18040 sayrh 2822 sayrh Toplu Iq S0zleqmesi, Grev ve

Lokavr-Kanunu.