30 KASIM 2002 CUMARTESİ CUMHURİYET
3
o
>//*
KULTUR
kultur@cumhuriyet.com.trı
HAYATİ ASILYAZICI
Adana Devlet Tiyatrosu, yeni dönemi, 60. sanat yılı kutlanan Turhan Selçuk’un “Ab-
dülcanbaz”ıyla birlikte, Melih Cevdet An- day’m 87. doğum günü dolayısıyla sahnele
nen “İçerdekiler” adlı oyunuyla açtı. Heri- ki sanatçımıza karşı gösterilen ilgi, üzerin de durulmaya değer niteliktedir.
Ünlü edebiyat adamımız Melih Cevdet Anday’ın ilk tiyatro denemesi diyebileceği miz “Ydanlar” (1940) adlı yapıtı politik nedenlerle Ankara Tatbikat Sahnesi’nde oy nanmadan geri çevrilmişti. Bu tür geri çev rilmelerin “sansür” anlamına geldiğini bi liyoruz. Daha sonra Oktay R ifat’la birlik te “Kıskançlar” (1949) ad
lı bir oyun yazan An- day’ın ilk önemli oyunu ise 1965’te yazdığı
“lçerdekiler”dir.
Bir psikolojik dram örneği olan bu yapıt, oyun yazarlığında bir ye nilikti. Gözaltındaki bir öğretmenin kahraman ol duğu oyunda, sorgulanan kişiyle aydınlar üzerinde ki baskı konu edilir. Bura da öğretmen, komiser ta rafından sorgulandığı için, öğretmenin tutukluluktan önceki psikolojik durumu sergileniyor. Tutuklunun sorgulanmasını polis ya da komiser yapmaz, burada yargıya gitmemiş bir gözal tı durumu gösteriliyor. Bi reyin özgürlüğü ve aydınla
ra yapılan psikolojik baskı söz konusudur.
Tutmclunun gerçek dramı...
Yazar, oyunla ilgili şu açıklamayı yapar:
“Bu oyunda tiyatronun özüne gitmek iste dim. Benim için sadece diyalogdu önemli olan. Kişilerimin karakterini önceden dü şünmedim, konuştukça kazanddar karak terlerini. Gerçek tutuklunun dramı, ikin ci perdede istemeden Komiser’e benzeme sindeki dram da kendiliğinden ortaya çık tı. Elde etmek isteyen zalim oluyordu, ay nı yöntemlere, aynı mantık ölçüsüne yöne liyordu.” (Devlet Tiyatrosu dergisi, 1964)
S,
1 orgulanan
kişiyle aydınlar
üzerindeki
baskının konu
edildiği, bir
psikolojik dram
olan bu yapıt,
oyun
yazarlığında bir
yenilikti.
Anday’ın bir mantık ustası oldu ğunu, felsefeyle çok yakından ilgilendiğini, şiirlerinde, de nemelerinde, ro manlarında diya logla iç anlatımı çok başarıyla kul
landığını, TŞS’nin düzenlediği ve ko nuşmacı olarak Anday Tiyatro- su’nu anlattığım “Ustalara Saygı Gecesi”nde vur gulamıştım. Di yalogla oyunla rını çözmekte, karakterlerin betimlenişinde psikolojik dav ranışlara ağırlık verdiği bilinmektedir. Alın tısını yaptığımız not da bunu açık biçimde ortaya koyuyor. Sözgelimi Anday “îçerde-
kiler”de tasarımlayıp karakteri yaratmasay-
dı, onun psiko-drama türündeki başarısını yeterince öğrenemeyecektik. Sorgulayan ki şinin “zalim” karakterine dönüşmesi, bana göre bir imgelemdir. Stanislavski’nin oyun culuk dizgesinde, oyuncunun bir yapıtın öy küsünü sanatsal yoldan (Anday oyunda bu yöntemi diyalogla deniyor) sahne gerçeğine çevirmesindeki imgelem. İmgelem bir oyun cunun uygulayım aracıdır. (Özdemir Nut
ku, Gösterim Terimleri Sözlüğü, inkılap Ki-
tabevi, 1998, s. 95.)
Adana Devlet Tiyatrosu’nda Mustafa
Kurt, oyunu Anday’ın tanımladığı biçimde
yorumluyor ve oyun bugüne dek gördüğüm en yüksek başarı düzeyine ulaşıyor. Adana Devlet Tiyatrosu’nun dinamik ve takım oyunculuğu anlayışına iyi uyan oyuncuları var. Dekor iyi tasarlanmış ve yalın. Bu satır lar yazıldığında, Tiyatro, Çorum-Mardin tur nesine çıkmıştı. Çetiner’in taşınabilir de korların ustası olduğunu belirtmeliyim. Giy sileri de oyuna uygun olarak Malike Baş
kan, ışık tasanmınıysa Özer Kuşkaya yap
mıştı.
Anday'a yakışır bir sahneleme Mustafa Kurt, gerek yönetmen olarak
oyunun yorumuyla, gerekse Devlet Tiyatro ları Başdekoratörü’ne yaptırdığı Anday ti yatrosuna uygun dekorun, ayrıca giysilerin ve ışığın oyuna sağladığı katkıyla çok başarılı. Asıl başarıyı ise oyuncuların seçiminde gös tererek çok iyi bir üçlü oluşturmuş: Tevfîk
Tarhal (komiser), Cüneyt Mete (öğretmen), Demet tyigün (baldız). Bu üç oyuncunun
kendi karakterlerini çizişlerindeki ve basit olabilecek bir sorgulamayı imgelem dizgesi ne çevirmenlerindeki başarılan övgüye değer nitelikte. Mustafa Kurt’un yorumunu oyun cular aynı açıklıkla sahneye taşıyorlar ve ti yatro ile gerçeğin, tiyatro ile yaşamın ne ka dar iç içe olduğunu göstermesi açısından da ilginç bir oyun sergiliyorlar. Özetle, Adana Devlet Tiyatrosu’nda usta yazanmız Anday’a yakışır bir oyun sergileniyor.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
