".;'...<.
SUNE1S ..
ı
EBU n.AVUn
NtiSHALARININ
RtVAY'ETf.(l\")
Yazım: Prof. Dr. James ROBSON
Manchester Ünivı'!rsit!!si Profesörlerinden
Çeviren: 'talat KOÇYICr't
,
.
'~
EbU Davud Süleyman İbnu'l-Eş'as es;-Sicistanı (202-275/817-889) ,sunniler tarafından
kabul edilen altı nüfuzlu hadis kitabından birisi olarak tanınmış Sunen'in riıüellifidir.Ebu
Davlid; toplamış olduğu
500.000
hadisten4800
ünü bu esereaım:İştır ve İbn Dasa, bir 'otoriteolarak bu::keyfiyeti belirtmek bakımından sıksık zikrölunur. Sunen,'de,buhadislere sahih,
sahih göriiilen ve sahihe yakın olan hadisler olmak üzere büyük bir yer verilmiştir. °
Fakal
.EbU Davu'd,bir insan için dini rehber olarak yalnız dört hadisin zarurl olduğunu d.ailave
eder:
1) Aıneller niyetlede hükmolunur.
2) Kendisine ait olmayan şeyden çekinmek müslüman kişinin hüsıIi.ündendir;
3) Biir m'ü'min, kendisi için sevdiğini kardeşi için de sevniedikçe niü'min sayılmaz.'.'
4) HaJal ve haram beyyindir, fakat aralarımeşkııktur (1).
Ebu Davud, gerek muasırları ve gerekse dahasonra gelenle~ tarafından ,bir .muh:ıddi~
olarak saygı görmüştür. Musa ibn Harun (214-294), EbU Davfıd'un dünyada hadis için,
'ahi-rette cennet için yarat~ldığını söyler (2). EbU Bekr es-Sağani ve İbrahim el-Harbi
(198-285),
denıirm Davud (a,s) için yumuşatılmış olduğu gibi, hadisin EbU Davud için k6Iayla~tı •. rıldığınıs.öylerler (3). Hazreti Peygamberin, hadislerini ,_ezberlediği için. E1?u Davud'un' ağ.
~nda~ öpmesine mUsaade edilmesini isteyen Sehl ibn Abdullah et-Tustari
(b.
283) den: de.bu hususta fevkalade bir hikaye ~nla:tılmıştır. (4). :Ahmed İbn Muıiamm~d ibn';yftSlıf
'ei-Herevi (Ö\. 334) ~in, ,EbUDavfıd'un bir çok hadisleri ezbere bilelrlerden biri, hadis i1ı~iiı4e
noksan1ığia.ve isnada müteallik hususlarda bilgili olduğunu söylediği zikroluiıur (5).
Ai-. HakimebU Abdullah en-NaysabUri (321-405) EbU Davud'un, zamanında. bila .teredçlüt
ha-dis imam] olduğunu beyan eder (6).
EbU Davfıd'un, Ahmed ibn Hanbel'e Sunen'i arzettiği; ve onun eseri' begendiği ve .tak-.; ...
dir ettiği söylenir (7). Sunen hakkında dazikre şayan bazı ..sözler 'söylenmiştir .. 'Hattftbi
(319-388), EbU Sa'id ibnu'l-Arabi (246-340) nin "eğer bir kimse, Kur'an
ve
Ebft
DaV-cı.d';dnSun.en'inden başka bir bilgiye sahip değilse bilgisi ona kafidir" dediğinLzikrede~
(h.,Z~k~-riyya es-Saci (220-307), "Allahın kitabı, dinin esası, EbU Davud'un kit'abı:tseislfuni-n
ın:ı:ı-{*) Bu makale,' BuIletin of the School 'of Oriental and African Studies, 1~52,XlV/3 d'e neşrediImiş.
~tiı" . . . '.
'c ( 1> Hatib el.Bağıladi, 'rarihi Bağılad (Kahite, 1349/1941>, IX. 59; Nevevi, Tehzibıii'l-esinil, Neş. F. Wiistenfeld (Göttingen, 1842-7), S.7l1; İbn Hallikan,I. 590; Subki, Tabakaf eş-'şMl'iye el-kubra (Kahire, 1323-1334), II. 48.; Yafi'i, Mir'atu'l-canan (Haydatabad, 1334-9) II. 189:' ,', ( 2) Nevevi, 710; Zehebi, Tezkiretu:-l-huffaz (Haydurabad, 1315), II. 153; 'Stibki, Tab., 'iı,
'4S;itııı
Hacer" Tehzib et-Tehzib (Hay<iıarabad, 1325-8), IV. 172. . . ( 3) NeveYi, 7l0; İbn Haıı., i. 590; Zehebi, Tez., II. 153; Subki, İbn Hacer ve Yafi'i. o'
( 4) İbn !'Laı!., İbn Hacer ve Yafi'i. ' " ..
( 5) Hatit •., IX. 58; Nevevi ve İbn Hacer.
( 6) Nevewi, Zehebi ve İbn Hacer; Subki, Tab., II. 49. ( 7).Hatib, IX. 56; İbn Hall. ve yari'i; Subki, Tab., II .. 48. ( 8) Nevevi, 7l1.
i74 .
hafızıdır" der (9). Muhammed ibn Muhlid,Ebu Davud Sunen'i inşad ettiği zaman onun
muhaddislere Kur'an mesabesinde olduğunu, çünküonun hakkında ihtilafa düşmemiş
ol-duklarını söylemiştir (10). Muhammed ibn İbrahim ibn Sa'id (204-290) Sunen'in sunnet
hu-susund~,en iyi bir: 'eser olduğu görüşün,ü.izah eder, Halaf ibn Kasım (325-393) ise yine bu
hususta onu, Buhari'nin Sahih'ine tercih eder (11). Hattabi, dinde, onunla mukayese
edile-bilecek hiç bir kitabın telif edilmediğine, Irak'ta, Mısır'da, Mağrib'te ve, dünyanın bir çok
taraflarında" hiç bir kitabın bu kitap kadar büyük kabul görmediğine zahib olmuştur (12)
Su\len, diğer kitaplar gibi, nesli takip ederek' sahih 'i~n'ad zincirleri vasıtasiyle rivayet
edilmiştir. Başlıca EbU Bekr ibn Hayr (502-575) tarafından Fihrisinde verilen tafsilata
bağlı kalarak nakille meşguloldum, fak.at bu tafsilat, daha (13) fazla, British
Museum,n4) (No. MHLXV) ve isnadı yalnız ilkcüz için veren Ahlw:ardt katoloğu (15)
(No~ 1246) ,na atfen JohI!Rylands kataloğu .(~6) (No. 13Q) da kayıtlı ve aynı zamanda
1328 de Haydarabad'ta basılan ve beş eseri ihtiva eden bir ciltteki tafsilatla
tamamlan-mıştır (l7). "
Zehebi -(18), Sunen'i nakleden yedi isim zikreder: EbU Sa'id ibnu'l-Arabi, EbU Ali
el-Lu'lu'i, Ebu Bekr ibn Dasa, Ali ibn Hasan ibn Abd, Ebu Usama Muhammed ibn
Abdi'l-Me-lik, Ebu Salim Muhammed ibn Sa'id el Culudi ve EbU AmrAhmed ibn Ali. İbn Hacer (19)
Culud~ yerine EbU İsi er-Remli ve Ebu't-Tayyib Ahmed i):mİbrahim ibn Abdirrahman
el-Eşnani'yi ilave eder. Nevevi(20) Ebu Davud'dan hadis nakle,den bazı kimselerden
bahset-mekle beraber, ondan Sunen'i rivayet eden iki kişinin ibn Dasa ve Lu'lu'i olduğunu söyler.
İbn Hayr (21), yukarıda zikrol unanların dördünden, bir rivayet zinciri verir: İbn Dasa,
İbnu'l-A;rabi, Remli ve Lu'lu'İ. İbnu'l-Abd'dan gelen bir isnad zincirine sahip olan lİ. 4 ten
başka diğer kaynaklar, yalnız Lu'lu'iye varan bir isnad ,kullanırlar.
Rivayetlerin izafikıymetlerin,e bazı atıflar yapılmıştır. İbn Hayr, EbılAli el-Gassani
. (427-498) nin,ilbn Dasa'nİn rivayeti, çok geride olmayan Remli'nin rivayeti ile en
mükem-'mel rivayetlerdir" dediğini zikreder (22). Böylebir otorite bu görüşe' sahip olunca
Remli-. nizi hiç hesaba katılmamış ~lduğun,u bulmak garibtirRemli-. Subki, İbnu'l-A'rabi'nin rivayetinde
,bazı kısımların terkedilmiş olduğunu zikretmekle beraber bunların hanglkısımlar olduğunu
'~öylemei (23). 'İbn Hayr'ın da belirttiği gibi, EbU Ali el-Gassani, kendi n,üshasını EbU
, Muhammed eş-Şantacali (Ö: 436) nin EbU Zerr (355-434) den rivayet ettiği nüsha ile
mu-'kayese ettiğiıii ve İbnu'l-A'rabi'nin, fiten, melahim, huruf ve, hatem denilen kısım (kitap)
( 9) Zehebi, Tez., II. 154; Subki, Tab., II. 49. (10) Nevevi, 710; İbn Hacer, IV. 172.
(LL) İbn Hayr, Fihris (BibliothecaArabico-Hispana, ÜX. ve X.) S. 107. (12) Nevevi,711.
(L3) S: 102-8.
. (14) 1>' El-amam li-icaz1'l-himam, İbrahim İbn Hasan İbn Şihabi'd-Din el-Kurdi el-Kurani (l025-,1102) [K1]. ,2) Buyatu't--tinibin, Ahmed en-Nahli el-Mekki (Ö. 1130) -(H.2]. 3) Kitabu'l-imdad
bi ma'rifeti ulivvi'l-isnad, Abdullah ibn Salim el-Basri el-Mekki (Ö. 1135) [H.3]. 4) Katfu's-sa-mar, Salih ibn Muhammed ibn Nuh el-Umariel-Fullani (W. 1218 '(HA]. 5) İthafu'l-ekabir bi .isnadi'd-defatir, Muhammed ibn Ali eş-Şevkani (1172-1255)' [H.5]. Köşeli parantez içindeki H. harfi ve No.lar, bu beşesere atfen kısaltma olarak kullanılacaktır. Rylands, No. 130, H. 3, S. 6 da verilen ve Abdullah ibn ,galim'e varan bir isnada sahiptir.
(L5) Pars Secunda, codio::esarabicos complectens, 1846-1871.
(L6) Mingana, John Rylands Etb. Arabça yazmalar kataloğu, Manchester, 1934. , (l7)' Verzeichaniss -der ar. Hdss. der Kg!. Bibliothek zu Berlin, 1887-1899.
(18) Tez. II. 153-(L9) Tehzib, ÜV. 169. (20) 709. (21) S. 102. (22) S. 106. (23) Tab., II. 48. ~.
i
j
ı
:175
ları, liMs\ınşarıSıIıi, bir:çôk.sahire.ve :vudil; .salat venikah'tan bazırhadisleri
terketmişbu-lunduğunıı söylemiştir. (24) ;",~BU!çok,eheriımiyetli'birı kısıindır. İbn,Hayr,ı İbnu'l-A'rabi'nin
t~rk:~~i~ J olduğu . ~~s~mlar:ın!,~ü~~m,pir; ~?erec.eye k~dar: ,E~fi ?m~r ibn.!fa~ (2!34-35?)
ta-rafından ]~bu'I"Kasım Hamid ibnSuvabe - Remli (O. 320)- Ebfi Davfid
isnadiyleverildi-.~ini ~Ö~l~f"(25) .ı;i~nuıila ber~berhe~h'~l~e' İbnu'l-A'r&bi, te~ketti~i
jk\~ıriıla~kadarxila;eie:-'~e:de sahi!pti~: çün,kifİbn Hayr, EbUAbdullah [biı Attab "(383'-462Y'ın!l'bunlarla 'birianad
\va. ... 1. ...~l:.t , ,~',' ~'~'''_,t}'~~ _ . -, ~- (ik •• it." ,.' f\ .••..•.r::'" (~ ,,',". -;.- •...r ~\i
verdiğiniidkreder (26). Hacı Halife, ibn Kesiı:~iri"Sunen-i EbU Davfid'ıiü rivayetleri 'çoktur,
"1. ~n' f oL , .. , .~.r "r', . :~) ' ..-t'?1 j~ " •. '-:.f"" - ,.:, "ıı'." ~f L •• ~ .,..
bazılarındıa bulunan bahisler diğerlerinde yoktur" (27)' sözünü' naklener.' •. . , ' "
,_~,','ı ft ..-i~ ~
r ,";"~.
0'0 ~ .,t ...i., ~i>";:_.;: tt'. .. . .;ffj .. ;. ~.L .• ~ 'l" f ':~i • f~' 'Nevevizikredildiğigibi, yalnız ibmDasa ve Lu'lu'inin'rivayetlerini biliyordu.Bugün-lerde ise,!y~lnı~.L~'lu'i rivaY~!i~in./kullanıldı-ğı görÜ.l~~kte~ı'iı::,'Mun~~ri',(5,81~56) nin,
el-Mucteba '11enilı:,n'bir ,~uhtasarı, yaygın"ıolupY.a,~~lnüı:ı~alarımuhte~if~küt~pha~eı~r~e. bu~
,lunmakta~ır .(28) . Fakat'h,iı; buradaanca]{' büt)in ıes.t1ri~nalğjyle ,j~ü~fa,e.d~,Çeği.~:,.'r, '"
i
~ ıf," .•.••. ' -! .>r,:: ... ~j'hi t?~1,-'••':""I,~- .•••t'"'f ~+'
İbn D!asa'nın Rivayeti
.
İbn ~)asa' el-Basri ile maruf EbU Bekr Muhammed ibn Bekt:Miıhamfu~cl' ibn' Abdurraz-zak eb.Ta/mmar,,Ebfi Davfid'un, .m~yda~agetirdiğii .-- ",' Sltnen'inin 'usfilÜ hakkında .otorite .ola-.. _._." , .• , .... , ,', -' •.
rak pek çrkzikredil~njbir kipısedir,ye E::bU,Alicel-Ga~l?ani;. onun rivayetini~ e~~ük.e!?m.el
.bir rivayer olaraktelakki ieb~iştir. 'Bunu..~la. ber;abel' ,p~yog!,afik ,~s~rl~r,i~a.rip !ıiı: şe~ild.e
onun hayı~tına ait fazla bir malümat vermezler .. Aşağıda verilen
isn.adlar,dan.onuIı,.341'se-nelerinde l?aSra'da hayatta ol~uğ)!~u ,öğreniyor:uz.. . .'."'-'" -.- ' . -," "" .
:İb~ i~~yr, .b~"riv~yeti"şe;hve~:~~~dili~: Eb~ '~}{~L~~,~.h~~n:_~,~'.i~ni.
:~.ıi:n'~i.:ı.~.~'
t?-,~~~r. el-Kaysi (~9) (449~542) ye kendi orijiI!aLn.üshasınlİ?-n
?kllyarak,.ıalmışt~~-.~Şeyhin9-e~r~~~-yeti alışır}da (haddesen~ biM).. kullanır, <.30):i
;ıp~il..
Be,k.r.1b~'{r~h~r,.~1?ı!~
AIL?ü'se:y:ip.. ib.n,Muhammed,ibnAhmed el-Gassani,(3~), (~27:498) de~yine o~uY~~~}{J,?-Jn:ı.ş.veriv.ay~tiJ?8-e
,(haddeseJıı bihi) kullanmıştır.' Ebfi Ali, Sunen'i" 453 .senesinde Şatıba'daki, evinde .Ebfi
' '" . ','..
".
--.,"...
.. -- ." ,--,~ --.
....' , ...ümer Yfi~iUfibn Abdullah ibn Muhammed ibn Abdel~Barr en-Nemeri:(32) ,1(368-463) ye
okuduğunlUSöYler. İbn Abd el-Barr'dan (ahbar~;& bii~i;
k~ıia~~;~k
'~'ı;~
Ebfi ~uiı~~ed"-.' .. !;':""V' .., ~ .. -, ..ft~'~ ,'! ~ -, ~ı " ~f'.i' ". ~ .,~_~,.-: ~ I.' ,-.r 1 t,t: .• ':'.1
ibn 4o-ttah-(33) (433-520) rivayet etm~siiçin, ',qcaz~tr Jle' ıbri:Hayr'e', vermiştir.)bn, Abd
q . .t 'lo .••.q h!'\ .t d.~hi. ir~J •. ';' 1..f." ••.•.. , .j .1(;J!- ... ~" __<' J i '1'1 !"''i -- .. ~'-' i ., _',
el-Barı', ;ı191(34) senesinde, Ibnu'z-Zeyyat ile marilf' 'EbU Miınammed' Abdullah ibn
. ~;i't
i, _
,j... ~.~,ıot .. '.J,: •., .1.ft.~ ""'-'~A ~;,(, •. L .. l"~/'''' .. 'J.:ıJ_ J ".~l' j. ..l,... i r -ı1.1; .:,MuhammEid ıbn Abd el-Mu'mın ıbn Yahya (35) (314-390) ya okuyarak almıştır.
İbnu'z-.1'''' ",d,l . ",f (f~" f'. i ,':1 ' •...••:. 1..•.~ ..,'!;,j.t,;':.""'"""<-"H'~I.:'. ..'~ .• ' "'''''\ .", ••.."'1 ,"
Zeyyat, Basra'da 340seİıesinde 'İbn Dasa'dan, ibn Dasa:
'~a
EbU' Davfid'tan .almıştİr. 'İlin'i i. f ~, k '," -, ,',~ ,.JA~''.i ,',_ --;; "'r~ , _' •.•.10.." 0'_ ... ~i f(j. 1 '" 1!L~; ~"!. '-;-~.
Abd el-Ba,rr'dan, itibaren (ahbarana) --kullanılm~ştır. ,
,.. , i .;",'1' t"...l.~(;.o!,iJ'~_ .. ~~--,CH'."!" ..•-4.- •• ",', .•.• ..,.j.J" :.J-;-.rıı: ...J{'..);
Riva~"et ayrıca, İbn Hayr tarafından şeyh
Ebu'l"H?-saniYfinusJbnMuhammedibn:Mu-. ğis (36)(447-532) ten (mun~vele) ileyani İbn Muğis'in nüshasını,n 'k~ndisine
verilme-L~,~,. !
ı
;t~! -.. ~,".6_...•.• ~ 4--f.,'< ..••~~ ~. _ '~)''''.-i'''- J._ J / ••.•/.ı: ~ ~- ...t £J:~::H . '~ :1 r>..•... ,. ~ if i. ,- , ,. , . ~ ' t .•. (24)' S. 105.:', :(25) S. 103. (26) S. 106. (27) III. 6~5.(28) İbn Hlalı., I, 89; Tez., IV. 220. ,.'
(29) İbn Biaşkuval, Sıll!., No. 1180. , " ...,.
(30) Bu, Sunen'i alış tarzında, ibn Hayr'ın normal ifade yoludur, Bu; itib~rla 'bunu.tekrarlamağa
lü-zum ~koktur. .,1 ~~- V:, (i ...~
(31) Sıla, l~'To, 326; Zehebi, T,ez., IV. 30. .\f' .• 1...
'1-(32) Brock:., GAT., I. 367, Suppe. I. 628., ,'" .,
(33) Sıla, No. 744; Dabbi, Buğyatu'l-mu1tamis, No, 986; İbn Ferhun, EI-Dibacu'l-muz,ahheb (~ahire,
1329li911), S. 150. ,i"; ,J
(34) Bak. Sahifer '?"
(35) Zehebi, Mizanu'l-i'tidal (Kahire, 1325), II. 75; İbnu'I-Faradi, Tarihu'l-ulema el"Endelus, No. ,755; Dabbi, No. 882.
El:ıUl Da.'Viıd
ign:8Jdiy;l'etama.nılandığına: işaret .eailınıiş,tii,(60): ..
Mevcut oran' haberlerder.: b8Jş.1t8J,btll isnad\zinciriLllaıkKmdadazla: hirr,şeM söylenmemiştir';. fakat EbU"Ali" Ha:mid~i!1l"
Rem-li"nin~ri:vayetini,nakl'edeIlii:khkişidetıl biri! olduğ.unli' söStıet:;.ihtiJhal bu, z~nciri11'bir kısmına
'delalet.edeıı. Biz" lbnu!];-A'raıbi-~iWcı$etmde Ebw.Alr ~ ton' Abd el'~Bar:t"~.İbnu'}.Attar, ~.Ebü
.@mer iPıru.:H1aZIm
e61)
şeklinde bıL' isnad: g~ro'Ük. Ehw AH, Hami~ vasıtasiyle' gelen rivayetibu isnad zinciri ile almış olabilir. Fakat o l1unu söylemez ve İbn Hayr da Remli'nin
riva:ye-tini Hamid vasıtasiyle aldığını hiç, bir zaman iddia etmez, BHhassa Remli'nin Ebil Davild
ilesıkı bir miinaseheti olduğu anlaşılınca: 'eliemmiyet oakımınd'iLn ikinci derecede olduğu
EDil AU tarafından ilerisiirülen b~ 'ri~ay~t:eait çok az kay~tyapılmasi acaiptir.
, .-. .> .- _. ;- ~
Lu/lu/f/ı'niw. R'i,vay,eti •
Ebil Ali Mullammea ibn Ahmed"ion Amr el-Lu'lu'i el-Basri, rivayeti baki kalan ve bu
giiıı'lerde. basılan, bir 'klınsec:ITr.Onun, El'ııi~Davfid"uIi vefat ,ettiği' 275' seııesi (62)
~uIıar-rem'inde rivayet,olunan Sunan (63) baştan sona en ~on sahip' oranraı'dan biri oTduğu
söy-lenir., Lu'İu'i'niri iki rffvisi vardır :Bfrf, hakkında f~zrıi :Di~maİfunat buÜı~adiğrm EbU
Ab-dullah el-Huseyinibn Bekrilm Mühamıried fbd Va~z[n: er~~asrl, 'diğeri, Basra'da kadi ve
hadiste itimad edile'n bir kimse orarak\~ölir~t _kazanıi; EbU -
d~~~
ef-Kis,rm ibn Ga'fer ibn..•. ,~_.~.~ . .• • ..• .4' • 'f ~_.1; . ,J
AM el-Vlihıd el-Haşiini (64') C;322c4f3) dir. .
. . .. 'l~.i .-t;_ ': ~' . :
---İbn Hayr, Basri'nin nüshasmu EbilBekr ibn Tahir'den, o, Ebil Ali 'den, o da
Ebu'l-Ab-has el-Uzr~ (65) (393-478) ve Ebu'l-Velid el-Baci (66) (40?-47i4)ıdeUi almıştır'; bunlardan
ikisi, yani İbn Tahir ve Ebil Ali (ahberani biM) kullanmışlardır. Uzri ve Baci, EbU Zerr
Abd,'AIımed il'ı:nMuhammed' el-Her'dvr)
61) ,
(355~434) d~iı"o,
B~sri'den, o, LuTuT'den, oda. EbU Davilc:l't"an'amuştır, riv~yehliıı:~r'mernalesfnde (ahbe~~ıı'a) k'ullamlmıştır.tl'ın Hayr,
'ayrıcaicazetle şeyh Ebu'l-Hasa~ Aıi iiın Abd'lihaYı i~h~Neihib (68) (441-532) den
alıı1ış-.tır., İbn Mevhilı" yukarI'da v~rii'en jsn'~di-a\i~ri .ve':Bad:'deiı' aimiştır: ',.' .' .
- .' - ';.' ~";'"
.
..•-
~- -,Haşimi'nin nüshası, daha çok değişik revilere sahiptir. İbn Hayr, (munavala) ile fakih
ve kadı EbU Bekr Muhammed ibn Abdullah ibnu'IA'rabi 6&) (468-543)" Ebu'l-Hasan
Ab-. " -" ",", '_~_,~' __ ~ .•.•. o'~ '-', _,-, '~'"'I"':I',::'~'~"f._ ni.
bad ibn Sarnan, eı-Ma'a.fi'ri. (70), (464~543J ve Ehil Abp,rillah Muhiımnied ibn Abd
er-Raz-,zak ibn Yusuf el-Kelbi (71) (479-5ff3,'r' den aİm';ştır.' Bııni~;ınhepsi zahid ve imam Ebil
'Bekr Mühammed ibnu'l-Velid el:Fıhii eVrlırtilsi (7,2)' (450~520\ de~, o da 478 senesi
Şe~-varincfe; Basra'da EbU Ali Ali ibn Ahmellibn Ali 'evru~te;hien' almiştır. Tusteri Haşi.
mi'dEm, o, Lu'lu'i'den' :'o da'EbfıDavrid;t~ı-ı; ıi.lıI1'~ştır.İbn, Hııy~'iri ~~li nasıl aldığıiı.ı belirten
,. .. •~ '. " , "...,., ,"- •...••~, ~. ',' .. .-<
ifadesinden sonra her mernalede (ahberam) kullanılmıştır. fbn Hayr, daha sonra
Kelbi-nfu"
divan
ismini', verdiği Sun~Di~ii!5-12sene~ilR~azan~ında dinlediğini ve }{endis~ne okuyan. kimseler: için. Turtu-şi!ri.in: orji'naluw:ellıtde bnluiıduğun;m zikreder (7.3'):.
,(
...
','
(60) Bak, S. Faradi, No: 387, Hamid'in seyahatından, Ebu Bekr ibn ebi Daviid ile karşılaşıp , on,dan had~s ,dinlemesinden bahseder;.., f~li:at Remlt ile;k<arŞılaştığını zikretmez.
(61)'Bak;'S: .. 't' , ' • ~.; :'" .. ,'. --. ,..; . (62)' Matbu Siınen nushasının başında;, Kahire;;134S/.193o.
'('63)' Sem'ani; Ansllb, 4960:' '. '
(64) Ansllb, 587b; Yakut, G'eogr~CWö'rter15.,'IV: 484; Subki; Tab;" III .. 12, ona, ra.vi es,.sunan der .. (65) Sıla, No. 139; Geogr. Wöı;terb." II. 582.
(66) Geogr.Wörterb,,' Zehebi; Tez.,
ıir:'
349: (67) Tez" III. 284.(68) Sıla, II. 419. ,.
(69) Fıhris, '105, yıı.nlış olarak Adeni der. Bak, İbn Haıı., III. 12; Sıla, No. ıi8!; Tez."
tV:
86;. Makari, . . Analectes,)': 477; Diblle, 281; İbn. H,aeeı;" Lisa.nu'I,Mizan, V. 234.,~ı@)Si'1iı', No; 970; " • .' . (71) Sıla, ,No. nS1.
(72) Georg. Wörterb" III. 529; ])iblle, 276.,
,
Biraz, önce verilen İsnJ:dda, İbn Hayr tarafından zikrôlunan İbnU'I-Attam, rıvayed,
(harldesenı biM) kullanarak,. Bağdad'ta yerleşnüş btr ŞMi:'i' döktotu olM Şeyh, fa:kih,
imam ve ziihid Ebu'I~Hasan Ali ibn Sa'id el-Abdari el-Endelusr (74)' (Ö. 491 den'so.n.ra:) den almıştır; Abdari, şeyh, imam ve Mfız EbU Bekı' Ahmed ibn AIf.ibn\ Sabit eMIatih
el~]hğ-dadi (75) (392~463) den,'o da Haşimi'den almıştır ve her ikisi tara:findan da (ahberana)
kullanılmıfitıt. !fıtirnal daha fazla açıklanmağa lUzum kalmadığı için, Haşfini'niıiı
bu'iıı'f'-den, Lu'Iu'rnin EbU,Davud'tan aldığı rivayete (an) kullanılmıştır.
İbn Hayr 'aynı zamanda, icazetle beraber rivayeti, Şeyh Ebu'l-İ:(accac Yusuf" ıbn Ali
İbn Muhai,nmed el-Kaffa.l (76) (Ö. 542) dan almıştır. Katfal, şeyh EbU Muhammed'
el-Kasım ibn Ali el-Hariri(71) (446-516) denalmış ve Hadri'nin, şeyh Ebu'l-Hasan
Muham-med ibn .Ali es-Sir8.fi'den alırken nakilde kullandığı gibi (ahberana) kullanmıştır. Her de.
~asında (an) kullanılmak suretiyle Sirafi , Haşimi'den, o,. Lu:lu'i'd'eırr, o da Ebu
Dı1vud-tan almıştır.
Ahlwıırdt, No; 1246 nın verdiği bir isnadda, Tarik ibn Mftsa ibn Ya'iş ef-Mahziımi,
504
senesi R~rnazan'ında, Afexandria'da, .s:unen'in ilk cüz''Ünü, Ti.ırtuşi'den aidığm~ söyler Bu
isnadda (ahberana) kullanılmıştır. Buna göre Ebu Davud'a varan isnad zin.ciri, tbn Hayr
tarafından verilen zincirin aynıdır.
Haşire:ıi'nin nüshası için verilen ilk ianadla ilgili diğer isnadlar da vardır.
:H:.
4, S. 17,bunlardan; birini, Ebu'l-Futuh Nasr ibn Muhammed ibn Ali el-Husri (78) (Ö .. 619) den
Ebu Talib Muhammed' ibn Muhammed (? Ali) ibn ebi Zeyd el-Alevi (79) (Ö. 560) _ Haşi"
mi - Lu'lu'i " Ebu Davud zinciriyle verir, bu isnadda, Lu'lu'i ne Ebfr Davud arasındaki (an:)
müstesna, her .seferinde (ahberana) kullanılmıştır. Fakat mezkur kaynağın, Alevi'nin,
Sunen'i Tııstari'den, onun da Haşimi'den aldığını şüphesiz olarak ifade etmesi icabederdi.
Arevi, Haşhni ile karşılaşmamıştır. H. 5, S. 42 nin Husri (80) - Alevi - Tustari' -... EbU.
Davud zinciriyle her defasında (an) kullanarak verdiği isnad bunu gösterir. Yine ayni
.kaynak, yalnız (an) kullanılmak suretiyle Ümer ibn Abd el-Mecid el-Meyya.nişi (81) (Ö.
579) - Ebu'l-Muzaffer (82) Muhammed ibn Ali eş-Şeyba.niet-Taberi - Muhammed ibn İb.
rahim el-B!ağdadi (83) (Ö. 516) - Tustari -... şeklinde isnadın başka bir varyantını
vermiş-ti'r.
I-I. 1, S. 7; H. 2, S. 16; H. 3, S. 6, 37; British Museum ve Jhon Rylands
kütüphanele-rindeki yazmalar, :Ebu Davud'tan Ebu Hafs Ümer ibn Muhammed ilm Ma'mer ibn
Tabar-zaz eI-Bağdadi (84) (516-607) ye varan tamamiyle ayni isnad zincirine sahiptirler. EbU
Hafs, Sun~m'i İbrahim ibnMuhammed' ihn, Mansur el-Kerhi (85) .(Ö. 531, 538) ve
Ebu!'l-(74) Sıla, No. 903.
(75) Başkamalumat için bak: Eo.r. It. 929-.
(76) İbnu'I-Abbar, Tekmile, No. 2076; Dabbi, No. 1446. (77) Bu şahıs Makamat'm müeIIifidir, bak: S.
(78) Tez., IV. 169; İbn Hacer, Lisan, V. 365.
(,19) Mizaıi, IIr. 131; İbn Bhcer, :Lis/hı,
V:
365;: Mizan; oı'fün- 550- densonra, İbn Hacer; 555 te iŞitti-ğini söYler.-(80~ M.atM l1üshada Hadı~ami'dir.
(8L) Georg. Wörterb., IV; 709. (82) Matbu nüshada Ebu'l-Zafer'dir. (83) Sefadi, S. 350.
(84) Georg. Wörterb., II. 522, H. 1-5 ve John Rylands elyazması, naKIl birkaç asır uzatır. Ebu Hafs, İbn H!ıyr'e oldukça yakın bir zamanı temsil eder. Bu sebeple dahıi ~za~a iitmemeğe elverişli-dir. Hı,ısri'den daha uzağa gitmemek hususund.3, da ayni yol takip edilmiştir.
(8Ş) Georg. Wörterb., IV. 143. H. 1, H. 2 ve B. M., MDLXV, künye olarak Ebu'İ-Bedr;. Rylands; 1:30,
,.
[18(İ
,Feth Muflih ibn Ahmed ibnMuhammed ed-Devmi (86) den almıştır. B. cM;,bazı cuzlerde
ökultuşların ayni fakat diger bazilarıİlda farklı ,oldugunu söyler. li. 1,H. 2 ve Ryland
her-:ha.ıde her bir şahıstan alınan kısımları kastederek Ebu Hafs'ınonlardanalmış oldugu
,İliishada (mUıaffakan) kelimesinikullanır. H. 1 ve H. 2 (sema'an aleyhima) ibaresiııi
ila-,ve eder. İki.~eyh(Kerhi ve Devmi); rivayeti, el-Hatib el-BagdMi,(87) den, o,Haşimi'ıi,Elıı'
,o, Lu'lu'i'den~, o da Ebu Davud'tan: almıştı~.H. 1, ve EbU Hafş'ın, bütün eseri ikişeyhten
aldıgını ilave eden M. M.baştan sona kadar (ahberana) kullamr. H. 2 ve Rylands, ilk iki
merl:ıalede (ahbarana bihi) diger ik}sinde (ıı.n) kullanır. Rylands, ni.hay~tte
(ahbera-'na), H. '2, (ahhera:nabihi) ,kullanır ve'her ,ikisi de Lu'lu'i'İliu bütün eseri işittigini ilave
eder. H. 3, yalnız (an) kullanır. 50 rici sahifede diger bir isnad verirse de farkları,
mev-zi,İUmuzatesir etmez.
H.ii,
S.
42, tek başına zikredilen Kerili niü3tesna, verilen ianlida uygun beş isnadv~-rir. Burada yalnız (an) kullanılmıştır. H. 4, S. 18, Ali ibn Huseyn ibni'I-Mukir'denEI-Fadl
il;ın .sehl el-İsfara'ini (88) (Ö. 548) - Hatibşe~liltde ve yukarıda verilen isnadla Ebu
Da-'vüd'a varari bir isıia4 verıniştir. :al1r~ia ~a yalnız (an) kullanılır.
fhnu'l-Abd'in' Rivay~ti
, Ebu'l-Hasau Ali ihnu'l-Hasan ibni'l-Abd, Zehebi'ye göre, EbU Davud'un Sunen'ini
nak-'leden yedi kişiden biı.:isidir; faka.t H. 4, S. 18, iSTIadıoııa kadar vardıran buldugum yegan.e
kayı.ıaktır.Ebu't~Tahir es-Sılafi(l30) C().576, 578), rivayeti"Galilı ibn Ali Galib'te~,
O,Mu-liam~ed ibn İsma'il el-Astarabazi (91) (Ö. 468) den,'
o,
Abdullah ibn Muhammed ibntb-I.'ahimel-Esedi'den, o, 1bnu-l-Abd~ten, o da EbU Davud'tanalmıştır:Bu isnadda yalnız (an)
,kullan~lmıştır. Ne y;ı.z!k ki bu isnad' zinciri hakkında fazla bir malum at bulamadım.
An-,ca~ 275 te ,ÖlenEb:fı DavM ile 576 veya 5'('8 de ölen, Silafi arasında sadece dört ',kişinin
.' bulurimaSı dolayısiyle bu isnad, ali bir isnad gibi görünmektedir. Eğer bu isnad noksansİz
sahili.
bi~
isınad ise. aradakişahısların çok uzuD.
yaşamış' olmaları lazımdıİ,;. '. ... . ". "., . .'
NETICE:
Yukarıda verilen isnadlarda zikre şayan bazı hususlar vardır. Ebu Muhammedibn
Attab, Mekki ibn ebi TiUib'den gelen-İbnul'l-A'rabi'nin rivayeti için icazet aldığını söyler.
FakatibnAttab, Mekki öldüğüzaman dört yaşında idi, tivayette (ahberani biili)
kulla-'iıır: lbn Hayr da Muslim'in Sahih'irii (92) ve Tirmizi'nin Sunen (93) İni icazetle
Mekki'-- . .' "
'den aldıgı için ona itimalİ etmiştir., Tirınizi'ye ,atfen ibn Hayr, Mekki'nin, kendi
elyazısiy-. le, ibn Attaelyazısiy-.b için yazmış olduğu bir icazet aldıgını s5ylerelyazısiy-. Keza ibn Başkuval da EbU
1;Iu-hammed'in Mekki'den icazet alclığını bildirir (94). İbn Ferhan, EbU Muhamı:ned'in babası,
Ehu Abdullah ibn Attab'ın Mekki'den (95) ve İhin Hayr'da,' Ebu, Muhammed'in, İbna'l
(86) B. M., MDLXV de Rumi'dir.
,J8~~ R:YI5l'~ds;13(} (363bpin,kenarıI).da),: yıı.-zmJU1ınJlatib'in başkanlığı altında bölümleri belirtilen , .. Sunen'iİı bir nüshası olduğunu söyıer.
(88) ibn Hacer, .Lisan, IV. 442. Burada İbnu'I-Mukir'inİsfera'ini~den icazetie en son, nakleden 'kim-se oldUğu zikredilir.
(89) Tez., II. 153.
(90) Tez., IV. 90; Gaye, No, 472; Geogr. W)Vrterb.
'(91) Ansiib,30 ab;SıibkijIII:48: ".' ,', "
- (92) 'Fihfist, 100-, .- ' ' (93) Ayni eser, 120.
';'(!}4) Sıla, ,No: '744,~' (95) Dibii.c, 274.
18
ı::
'Arabi'nın' rivayetini hembabasından: ve hem de Mekki' dennak1ettiğinicSöylerıer. Keza ibn
Hayr; onuA, Müslim nüshalarınm (96) rivayetlerinden biriini ve Nesa'i nüshalarıncian üç:
i '
rivayeti babasından nasıl naklettiğhıi anlatır (97). Buitibarlainsan ibn Hayr'ı,nnakil
me-sele~ini anlatışmda bir basamağı unutub unutmadığını kestiremez. Fakat bu, o ,ka.dar ehem-mi,Y~tlide~~ildir. Ebu Muhammed'in, Mekki'dEmTirmizi'nin nüsh:asını alması hususurıda ve~
rileİı tafsil~,t ihtimale tamamen uygundur.
Bu,
ica:ı;etin münavefejle bIrleşmiş en yüksek bir'şeklidir ({X3). Bazıkimselerin "fulanfl ve onunMmil olduğukimseler~ icftzet verdim"
ya-hut"Sana" senin çocuklarına ve ila nİhaye' nesiine i~iıi v~rdim" (99}gibi tabirlerle ica-:
zetı tasvip !etmekistemeJeri'nazarı itibare alındıği zaiIlaJı~nl~rız'kileğer Mekki, yaşı okiı~
ma'ğa ~e' e}~berlE~meğemÜsait olsa ~ey~ olmasa da::hiç6lmazsa" arkad~şınrtı' hay~tta olan
kllçllk o'ğhİnaicazet vermesi ,kötü bir şey' sayihriaz. Ve eğer Mekid, daha çok' yaşlandığı:
zaman okuyabileceği yazılı bit m~tiİiJ.e onu ortaya koyduıse her hangı 'bir:riıahzur izale
edilebilir.
Lu'lu'i':nin rivayeÜni el-Hatib el-Bağdadi'den alan Kerhi, Hatib'iın ölümünden 74 -
ya-hut 75 sene sonra ölmüştür. Onun doğum tarihi hakkında bir şey bulamadım, bununla ber
aber, Hatib'den nakli alabildi ise, onun çok yaşlı bir şahıs olarak öldüğü anlaşılır. Buna
göre Kerhi'nin, öldüğÜ zaman 9Q yaşında olduğunu farzedersek Hatib'den rivayeti
alma-ması için hiiç bir sebep yoktur. Fakat Sunen'i nakiİle şöhret kazananlardan tsfara'ini,
Ha-tib'inölümünden 85 sene sonra ölmüştür. Arada bir mutavassıt halka terkedilip
edilmediği-ne merak e<'lilir,
Daha mühim bir mesele, İbn Abd el-Barr'm, tbn Dasa'nın rivayetini, 390 senesinde ölen
İbnu'z-Zeyyiit (100) hakkında tarih veren yegane kimsedir ve kati bir lis~nla, onun, 17
Rebi'u'l-ahiı' 314 te doğduğunu ve 15 Receb 390 da Çarşamba günü öldüğünÜ söyler
(101). Bu, insana İbnu'l-Faradi'nin doğru, hatanın ise 391 tarihinin zikrinde olduğu
hissi-ni verir. İbn Abd el-Barr'm, İbnu'l-A'rabi'hissi-nin rivayetini 391 senesinde İbnu'l-Attar'dan
al-dığı' Böyleniı\..İbn Hayr, hafızasındakişeyleri 'birbirine karıştırabilir mi? 391 senesi,
İbnu'l-Attar'dan haberin alındığı tamamen muhtemelolan bir tarihtir. Bu tarih, İbn Abd
el-Barr'ın, Sunen'in rivayetini aldı'ğı tarih olarak kabul edildiğine göre, basit olarak" İbn
Hayr'm, hatasına dikkat etmeksizin, bu tarihi İbnu'z-Zeyyat hakkında ileri s;Urebilir mi?
Hariri'Y,i, Lu'lu'i'nin rivayetini nakledenlerden biri olarak bulmak da enteresandır.
Makamat'm i müellifini, bir hadis kitabınm ravisi olarak bulmak her nedense beklenmez,
fakat olmaması için de hiç bir sebep yoktur. Makamat'm kendisi, bu mevzuda onun
bilgisi-ne şehadet eder. İbnu'l-Abbar (102), Hariri'den İbn Hayr'e nakleden Kaffal'ın,. 512
sene-sinde şarktaki seyahatinden İspanya'ya döndüğünü ye memleketinden uzakta iken Muslim'in
Sahih'ini ve Harirı'nin Makamat'ıIll aldığını söyler. Hatta .İbn Hayr, Jon hususta daha
va-zıh malumall verir. 534senesi Zu'l-Ka'de'sinde, Almeria'daki dükkanmda Kaffal'a okumak
suretiyle, Hl'lriri'nin 50 Makamat'mı nasıl al:lığmı anlatır. Kaffal ise onları Hariri'ye
oku-duğunu ve 504 senesi Şevval'inde Bağdad'takievinde birden fazla dinlediğini söyler (103).
Bunlar, Kaffal'ın Hariri ile sıkı bir temasta olduğunu ve böylece dinlemek fırsatııiı
buldu-ğu her hangi bir şeyi nakletmeğe hazır bulundubuldu-ğunu ortaya kor. Bir başka yerde İbn
•
(96) Fihris, 101. (97) Ayni es~ır,ııı. .
(98) İbnu's-Sa".lah, Ulum, 160. (99) Ayni eseir, 156. (100) No. 755.(10ı)
Mizan, II. 75, ve D.a,bbi, No. 882, tarih vermez.,(102) Tekmile, No. 2076. (103) Fihris, B87.
ı
.
'Hayr, 'Kaffardan, Ha:rlti'n£Ii5f)ı!MagaİIlM'ı:Il1,'nesir ,ve ınaZl'Dı'halindeki diğeteserlerjni Ve
şeyhlerinden 'naklettiğişeyle,ria:ldığınısöyJe'r (104) .B:u 'böyle ,olunca, Sunen'iEbU
Ba-yud'u, .son .gruba dahileserlerden. 'biri olarak. ,kabul edebiliriz.
Naklilibazı tafsilatıhakkıırida tek tük sualler ileri .sürülebildiğine göre, birbiriyle
ni'ün&,sepeti(jla~ isnad zinCirlerinin çeşitli h~lkalarındaki ölçülÜ hususların mUeı:ısir
oldu-ğuna dikkat etmek lazım gelir. jsnadlarda (ari) nadirengörünUr. Göründüğü zaman, insan~
larm" J:ıir.birindenn~J:dlllilalakalı olduğu maruf yerler<:ıenormalolarak kullanılmıştır. Bazı
yer.lerde (ahberana; ahberaı:ıi, haddeseni) gibi kelimeler kullanılır, yahut ravi, mevzuyu
şey:J:.ıine.naşıl okudıı,ğunu veYa okunanı nasıl dinlediğini anlatır. Veya icazet ,aldığını
ve-r. .. ~ . - .
y;aJ:.ıuttıı..metni.(m:un;lvele) ,ile .aldığını söyler .. Diğerlerindenöğrenrneğe venaklin .sıhhatini
gıı.r,anti .etmekmaksadiyle hesabedilen ,tanınmış metodlarlaöğrendiklerini
devam,ettir-meğe hevesli kılan muhtelif yaşlardaki kimselerin samimiyetleri takdir olunur .
.(104) Ayni eser, 451.
l
,.A"
