Açık yeşil alan tasarımında mevsimsel gölge etkisinin irdelenmesi: Çayırlı Mustafa Karabulut parkı örneği

(1)

T.C.

AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

AÇIK YEġĠL ALAN TASARIMINDA MEVSĠMSEL GÖLGE ETKĠSĠNĠN ĠRDELENMESĠ: ÇAYIRLI MUSTAFA KARABULUT PARKI ÖRNEĞĠ

Sermin DURDU

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

PEYZAJ MĠMARLIĞI ANABĠLĠM DALI

(2)

T.C.

Sermin DURDU

(Bu tez 2013.02.0121.026 proje numarasıyla Akdeniz Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Yönetim Birimi tarafından desteklenmiĢtir.)

(3)

T.C.

Sermin DURDU

Bu tez ../../2015 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile kabul edilmiĢtir.

Yrd. Doç. Dr. Ahmet BENLĠAY Prof. Dr. Veli ORTAÇEġME Doç. Dr. Bülent YILMAZ

(4)

i

ÖZET

Sermin DURDU

Yüksek lisans Tezi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Ahmet BENLĠAY

Temmuz 2015, 153 Sayfa

Sıcak iklimlerde yapılan dıĢ mekân tasarımlarında, gölge alanların oluĢturulması insan konforu açısından büyük öneme sahiptir. Bu çalıĢma, Antalya kenti Konyaaltı ilçesinde bulunan Çayırlı Mustafa Karabulut Parkı‟nda yürütülmüĢtür. ÇalıĢma alanı analiz edilerek, bitkisel ve yapısal tüm gölge elemanlarının mevcut durumu tespit edilmiĢ, bu veriler bilgisayar ortamına aktarılarak Autodesk Ecotect Analiz programı ile mevcut gölge etkileri saptanmıĢtır. ÇalıĢma alanının nihai durumu da bilgisayar ortamında modellenmiĢtir. Bu Ģekilde ağaçların ulaĢacakları maksimum boyutlar göz önüne alınarak “gelecekteki durum” analizleri yapılmıĢtır. Alanın “mevcut durumu” ve “gelecekteki durumu” arasındaki değiĢimi en iyi Ģekilde yorumlayabilmek için ArcGIS yazılımı kullanılarak değiĢim analizleri yapılmıĢtır. Bu yaklaĢımla, gölge oranlarında meydana gelen artıĢ ve azalıĢlar bölgesel olarak tespit edilmiĢtir. Analizler sonucunda, alanda yeterli sayıda bitki olduğu fakat yaĢları, türleri ve tasarımsal hatalar sebebiyle yeterli gölge sağlamadıkları saptanmıĢtır. Bu durum parkın kullanımını olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle yaz aylarında alanın akĢam saatlerine kadar neredeyse hiç kullanılamadığı gözlemlenmiĢtir. Parkın kullanıcılarına, hem tercihlerini belirlemek hem de güneĢlenme durumunun ziyaret saatlerine etkisini saptamak amacıyla 400 anket, dört mevsime eĢit dağılım gösterecek Ģekilde uygulanmıĢtır. Anket sonuçları doğrultusunda mevsimine göre, parkın en sık kullanılan saatlerinin analizleri yapılmıĢtır.

AraĢtırma sonucunda; insan konforu için gereken gölge etkisi bakımından parkın yetersiz kaldığı belirlenmiĢtir. Gölge durumunun ziyaretçilerin kullanım saatlerini etkilediği tespit edilmiĢtir. Yapılan analizler ve literatür bilgileri karĢılaĢtırılarak çalıĢma alanı için bitkisel ve yapısal öneriler geliĢtirilmiĢtir. Aynı zamanda, Autodesk Ecotect Analiz 2011 yazılımının Peyzaj Mimarlığı çalıĢmaları açısından kullanılabilirliği irdelenmiĢ ve daha az yüzey alanı içeren çalıĢmalar için uygun bir yazılım olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.

ANAHTAR KELĠMELER: Açık YeĢil Alanlar, Ecotect, Gölge Analizi, Peyzaj Tasarımı, Antalya

JURĠ:Yrd. Doç. Dr. Ahmet BENLĠAY (DanıĢman) Prof. Dr. Veli ORTAÇEġME

(5)

ii

ABSTRACT

EVALUATION of SEASONAL SHADOW EFFECTS on DESIGN of OPEN GREEN SPACES: ÇAYIRLI MUSTAFA KARABULUT PARK EXAMPLE

Sermin DURDU

MSc. Thesis in Landscape Architecture

Supervisor: Asst. Prof. Dr. Ahmet BENLĠAY July 2015,153 Pages

The creation of shaded areas in outdoor design has great importance in warm climates for human comfort. This study was carried out in Çayırlı Mustafa Karabulut Park which are located in Antalya. Current location and status of all plants and structural shadow elements of the case area were identified and examined. Collected data were transferred to Ecotect Analysis software for evaluating shadow values in the current situation. Final crown width and size of the trees have been modelled. By this “Future state analysis” has been created by the estimated states of the plants. The variation analysis has been created by ArcGIS software to interpret the differences between “current situation” and “future state”. Thus, increases and decreases occurring in the shadow rates were determined locally. According to the results, it concluded that the species and the design features are not suitable and plants are not developed that they have to be. Furthermore, there is no adequate shade effect even though there are a sufficient number of plants in the case area. The usability of the park was affected negatively from this situation. Also it have been observed that the park has not been used until the evening in the summer season. A survey was carried out for to determine preferences of the visitors and the effect of sunshine durations between the visiting hours to 400 individuals which were divided equally into each season. The frequently used times of the case area were analyzed to calculate shadow values for each seasons according to the results of the survey.

This study shows that the case‟s area shade properties and shadow times‟ frequencies are inadequate in terms of human comfort. It was determined that the amount of shade in an area affects time spent in a park for visitors. By comparing the analysis of the generated data and previous studies, constructional and planting designs were proposed for the case area. In addition, Autodesk Ecotect Analysis 2011 software is examined in terms of usability studies of Landscape Architecture and results shows that it is a suitable software for studies with less surface areas.

KEYWORDS: Open green spaces, Ecotect, Analysis of shadow, Landscape design, Antalya

COMMITTEE:Assist. Prof. Dr. Ahmet BENLĠAY (Supervisor) Prof. Dr. Veli ORTAÇEġME

(6)

iii

TEġEKKÜR

Bu tez çalıĢmasının her aĢamasında yönlendirici olan, birikimlerini paylaĢan ve bakıĢ açımı geliĢtiren, kendisinden çok Ģey öğrendiğim danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Ahmet Benliay‟a, tez sürecimin her aĢamasında birikimlerini esirgemeyen Prof. Dr. Veli OrtaçeĢme‟ye ve gerek lisans gerek yüksek lisans eğitimim boyunca her türlü desteğini gördüğüm Yrd. Doç. Dr. Tahsin Yılmaz‟a teĢekkürlerimi sunarım.

Tez yazım sürecinde her anlamda desteğini gördüğüm değerli arkadaĢım ArĢ. Gör. Orhun Soydan‟a; tez çalıĢmamın bitkisel altyapısı anlamında tecrübelerinden faydalandığım sevgili hocam Doç. Dr. Meryem Atik‟e ve Peyzaj Mimarı arkadaĢım Abdurrahman Kanabakan‟a; tezimin her aĢamasında sabırla beni dinleyen ve arazi çalıĢmalarımda beni yalnız bırakmayan dostlarım Umur Öyken, Buket ġenoğlu, Ilgın Yazıcıoğlu, Beran Günçe, Irmak ġeker, Melike Kılıç ve AyĢegül Kaplan‟a hayatımdaki varlıkları ve destekleri için teĢekkür ederim.

Eğitim hayatımı severek devam ettirmemi sağlayan, yeri geldiğinde her birinin ayrı ayrı desteğini gördüğüm Peyzaj Mimarlığı bölümünün değerli hocalarına, çok sevdiğim asistan hocalarım ve asistan arkadaĢlarıma; hayattaki bütün çabalarımı sabırla destekleyen babam Hamit Durdu ve annem ġehriban Durdu baĢta olmak üzere sevgili aileme teĢekkürü bir borç bilirim.

(7)

iv ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... i ABSTRACT ... ii TEġEKKÜR ... iii ĠÇĠNDEKĠLER ... iv ġEKĠLLER DĠZĠNĠ... vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... viii 1. GĠRĠġ ... 1

2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK TARAMALARI ... 5

2.1. Kuramsal Temeller ... 5

2.1.1. Açık yeĢil alanlar ... 5

2.1.2. Ġklimsel koĢulların peyzaj tasarımına etkisi ... 7

2.2. Kaynak Taramaları ... 9

3. MATERYAL ve METOT ... 14

3.1. Materyal... 14

3.1.1. ÇalıĢma alanı ... 14

3.1.2. ÇalıĢmada kullanılan yazılımlar ... 15

3.2. Metot ... 15

4. ARAġTIRMA BULGULARI ... 20

4.1. ÇalıĢma Alanına Özgü Bulgular... 20

4.2. Analiz Bulguları ... 25

4.2.1. KıĢ mevsimi mevcut durum analizi ... 27

4.2.2. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum analizi ... 34

4.2.3. Yaz mevsimi mevcut durum analizi ... 40

4.2.4. Sonbahar mevsimi mevcut durum analizi ... 46

4.2.5. KıĢ mevsimi gelecekteki durum analizi ... 52

4.2.6. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum analizi ... 59

4.2.7. Yaz mevsimi gelecekteki durum analizi ... 65

4.2.8. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum analizi ... 71

4.2.9. KıĢ mevsimi değiĢim analizi ... 77

4.2.10. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi ... 88

(8)

v

4.2.12. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi ... 108

4.3. Ziyaretçi Özellik ve Tercihleri ... 120

4.3.1. Kullanıcıların demografik özellikleri ... 120

4.3.2. Ziyaretin özellikleri ... 122

4.3.3. Ziyaretçilerin genel kullanım özellikleri ... 124

4.3.4. KıĢ mevsimi anket analizi ... 126

4.3.5. Ġlkbahar mevsimi anket analizi ... 128

4.3.6. Yaz mevsimi anket analizi ... 130

4.3.7. Sonbahar mevsimi anket analizi ... 132

5. TARTIġMA ... 134

6. SONUÇ ... 141

7. KAYNAKÇA ... 148

8. EKLER ... 152 ÖZGEÇMĠġ

(9)

vi

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

ġekil 2.1. Enlemi 37°K olan yerlerde güneĢ ıĢınlarının yatay düzleme geliĢ açısının

yaz ve kıĢ gündönümlerindeki maksimum değerleri ... 9

ġekil 3.1. Çayırlı Mustafa Karabulut Parkı ... 14

ġekil 3.2. Yöntem akıĢ Ģeması ... 16

ġekil 3. 3. 15 Aralık günü gölge analizi Ecotect ve ArcGIS örnekleri ... 18

ġekil 4.1. Alanın yıllar içerisindeki değiĢimi ... 20

ġekil 4.2. Parkın bazı kullanım alanları ... 21

ġekil 4.3. Parkın yapısal oturma ve gölgeleme elemanları ... 21

ġekil 4.4. Alandan bazı bitki örnekleri ... 22

ġekil 4.5. Çayırlı Mustafa Karabulut Parkı‟ndaki mevcut bitkiler ... 23

ġekil 4.6. Aylara göre güneĢ hareketleri ... 25

ġekil 4.7. ÇalıĢma alanı analiz bölgeleri ... 26

ġekil 4.8. KıĢ mevsimi mevcut durum analizi ... 28

ġekil 4.9. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum analizi ... 35

ġekil 4. 10. Yaz mevsimi mevcut durum analizi ... 41

ġekil 4. 11. Sonbahar mevsimi mevcut durum analizi ... 47

ġekil 4. 12. KıĢ mevsimi gelecekteki durum analizi ... 54

ġekil 4. 13. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum analizi ... 60

ġekil 4. 14. Yaz mevsimi gelecekteki durum analizi ... 66

ġekil 4. 15. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum analizi ... 72

ġekil 4. 16. KıĢ mevsimi değiĢim analizine göre artan ve azalan gölge süreleri ... 80

ġekil 4. 17. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizine göre artan ve azalan gölge süreleri .... 89

ġekil 4. 18. Yaz mevsimi değiĢim analizine göre artan ve azalan gölge süreleri ... 99

ġekil 4. 19. Sonbahar mevsimi değiĢim analizine göre artan ve azalan gölge süreleri 109 ġekil 4. 20. Cinsiyet ve yaĢ dağılımı ... 120

(10)

vii

ġekil 4. 21. Eğitim durumu dağılımı ... 121

ġekil 4. 22. Aylık gelir ve meslek dağılımı ... 121

ġekil 4. 23. Grup büyüklüğü ve ulaĢım süresi ... 122

ġekil 4. 24. Ġkamet edilen mahalleler ... 122

ġekil 4. 25. Parkta kalma süresi ve ziyaret sıklığı... 123

ġekil 4.26. Donatı ve gölgelendirme elemanlarının yeterliliği ... 124

ġekil 4.27. KıĢ mevsimi 14:00-16:00 saatleri arası gölge durumu ... 127

ġekil 4. 28. Ġlkbahar mevsimi 12:00-14:00 saatleri arası gölge durumu ... 129

ġekil 4. 29. Yaz mevsimi 18:00-20:00 saatleri arası gölge durumu ... 131

ġekil 4.30. Sonbahar mevsimi 14:00-16:00 saatleri arası gölge durumu ... 133

ġekil 5.1. Yaprak döken ağaçlarda güneĢ ıĢığı geçirgenliği ... 136

ġekil 5.2. Yaz mevsiminde alandan çekilmiĢ bazı fotoğraflar ... 137

(11)

viii

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ

Çizelge 4.1. Antalya ili 1954-2013 iklim verileri ... 24

Çizelge 4.2. KıĢ mevsimi mevcut durum alan bütünü gölge değerleri ... 27

Çizelge 4.3. KıĢ mevsimi mevcut durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 29

Çizelge 4.4. KıĢ mevsimi mevcut durum sert zeminler gölge değerleri ... 29

Çizelge 4.5. KıĢ mevsimi mevcut durum büyük oyun alanı gölge değerleri ... 30

Çizelge 4.6. KıĢ mevsimi mevcut durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 31

Çizelge 4.7. KıĢ mevsimi mevcut durum fitness alanı gölge değerleri... 31

Çizelge 4.8. KıĢ mevsimi mevcut durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 32

Çizelge 4.9. KıĢ mevsimi mevcut durum piknik alanı gölge değerleri ... 33

Çizelge 4.10. KıĢ mevsimi mevcut durum diğer sert zeminler gölge değerleri ... 33

Çizelge 4.11. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum alan bütünü gölge değerleri ... 34

Çizelge 4.12. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 36

Çizelge 4.13. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum sert zeminler gölge değerleri ... 36

Çizelge 4.14. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum büyük oyun alanı gölge değerleri ... 36

Çizelge 4.15.Ġlkbahar mevsimi mevcut durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 37

Çizelge 4.16. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum fitness alanı gölge değerleri ... 38

Çizelge 4.17. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 39

Çizelge 4.18. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum piknik alanı gölge değerleri ... 39

Çizelge 4.19. Ġlkbahar mevsimi mevcut durum diğer sert zeminler gölge değerleri ... 40

Çizelge 4.20. Yaz mevsimi mevcut durum alan bütünü gölge değerleri ... 42

Çizelge 4.21. Yaz mevsimi mevcut durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 42

Çizelge 4.22. Yaz mevsimi mevcut durum sert zeminler gölge değerleri ... 43

Çizelge 4.23. Yaz mevsimi mevcut durum büyük oyun alanı gölge değerleri ... 43

Çizelge 4.24. Yaz mevsimi mevcut durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 44

(12)

ix

Çizelge 4.26.Yaz mevsimi mevcut durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 45

Çizelge 4.27. Yaz mevsimi mevcut durum piknik alanı gölge değerleri ... 45

Çizelge 4.28. Yaz mevsimi mevcut durum diğer sert zeminler gölge değerleri ... 46

Çizelge 4.29. Sonbahar mevsimi mevcut durum alan bütünü gölge değerleri ... 48

Çizelge 4.30. Sonbahar mevsimi mevcut durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 48

Çizelge 4.31. Sonbahar mevsimi mevcut durum sert zeminler gölge değerleri ... 49

Çizelge 4.32. Sonbahar mevsimi mevcut durum büyük oyun alanı gölge değerleri... 49

Çizelge 4.33. Sonbahar mevsimi mevcut durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 50

Çizelge 4.34. Sonbahar mevsimi mevcut durum fitness alanı gölge değerleri ... 50

Çizelge 4.35. Sonbahar mevsimi mevcut durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 51

Çizelge 4.36. Sonbahar mevsimi mevcut durum piknik alanı gölge değerleri ... 51

Çizelge 4.37. Sonbahar mevsimi mevcut durum diğer sert zeminler gölge değerleri .... 52

Çizelge 4. 38. Mevcut durum analiz bölgeleri çizelgesi ... 53

Çizelge 4.39. KıĢ mevsimi gelecekteki durum alan bütünü gölge değerleri ... 55

Çizelge 4.40. KıĢ mevsimi gelecekteki durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 55

Çizelge 4.41. KıĢ mevsimi gelecekteki durum sert zeminler gölge değerleri ... 56

Çizelge 4.42. KıĢ mevsimi gelecekteki durum büyük oyun alanı gölge değerleri ... 56

Çizelge 4.43. KıĢ mevsimi gelecekteki durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 57

Çizelge 4.44. KıĢ mevsimi gelecekteki durum fitness alanı gölge değerleri ... 57

Çizelge 4.45. KıĢ mevsimi gelecekteki durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 58

Çizelge 4.46. KıĢ mevsimi gelecekteki durum piknik alanı gölge değerleri ... 58

Çizelge 4.47. KıĢ mevsimi gelecekteki durum diğer sert zeminler gölge değerleri ... 59

Çizelge 4.48. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum alan bütünü gölge değerleri ... 61

Çizelge 4.49. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 61

Çizelge 4.50. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum sert zeminler gölge değerleri ... 62

(13)

x

Çizelge 4.52. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum küçük oyun alanı gölge değerleri .. 63

Çizelge 4.53. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum fitness alanı gölge değerleri ... 63

Çizelge 4.54. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 64

Çizelge 4.55. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum piknik alanı gölge değerleri ... 64

Çizelge 4.56. Ġlkbahar mevsimi gelecekteki durum diğer sert zeminler gölge değerleri 65 Çizelge 4.57. Yaz mevsimi gelecekteki durum alan bütünü gölge değerleri ... 67

Çizelge 4.58. Yaz mevsimi gelecekteki durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 67

Çizelge 4.59. Yaz mevsimi gelecekteki durum sert zeminler gölge değerleri ... 68

Çizelge 4.60. Yaz mevsimi gelecekteki durum büyük oyun alanı gölge değerleri ... 68

Çizelge 4.61. Yaz mevsimi gelecekteki durum küçük oyun alanı gölge değerleri ... 69

Çizelge 4.62. Yaz mevsimi gelecekteki durum fitness alanı gölge değerleri ... 69

Çizelge 4.63. Yaz mevsimi gelecekteki durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 70

Çizelge 4.64. Yaz mevsimi gelecekteki durum piknik alanı gölge değerleri ... 70

Çizelge 4.65. Yaz mevsimi gelecekteki durum diğer sert zeminler gölge değerleri ... 71

Çizelge 4.66. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum alan bütünü gölge değerleri ... 73

Çizelge 4.67. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum yeĢil alanlar gölge değerleri ... 73

Çizelge 4.68. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum sert zeminler gölge değerleri ... 74

Çizelge 4.69. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum büyük oyun alanı gölge değerleri 74 Çizelge 4.70. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum küçük oyun alanı gölge değerleri 75 Çizelge 4.71. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum fitness alanı gölge değerleri ... 75

Çizelge 4.72. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum koĢu parkuru gölge değerleri ... 76

Çizelge 4.73. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum piknik alanı gölge değerleri ... 76

Çizelge 4.74. Sonbahar mevsimi gelecekteki durum diğer sert zeminler gölge değerler77 Çizelge 4. 75. Gelecekteki durum analiz bölgeleri çizelgesi ... 77

Çizelge 4.76. KıĢ mevsimi değiĢim analizi alan bütünü gölge değerleri ... 79

(14)

xi

Çizelge 4.78. KıĢ mevsimi değiĢim analizi sert zeminler gölge değerleri ... 82

Çizelge 4.79. KıĢ mevsimi değiĢim analizi büyük oyun alanı gölge değerleri ... 83

Çizelge 4.80. KıĢ mevsimi değiĢim analizi küçük oyun alanı gölge değerleri ... 84

Çizelge 4.81. KıĢ mevsimi değiĢim analizi fitness alanı gölge değerleri... 85

Çizelge 4.82. KıĢ mevsimi değiĢim analizi koĢu parkuru gölge değerleri ... 86

Çizelge 4.83. KıĢ mevsimi değiĢim analizi piknik alanı gölge değerleri ... 87

Çizelge 4.84. KıĢ mevsimi değiĢim analizi diğer sert zeminler gölge değerleri ... 88

Çizelge 4.85. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi alan bütünü gölge değerleri ... 90

Çizelge 4.86. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi yeĢil alanlar gölge değerleri ... 91

Çizelge 4.87. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi sert zeminler gölge değerleri ... 92

Çizelge 4.88. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi büyük oyun alanı gölge değerleri ... 93

Çizelge 4.89. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi küçük oyun alanı gölge değerleri ... 94

Çizelge 4.90. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi fitness alanı gölge değerleri ... 95

Çizelge 4.91. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi koĢu parkuru gölge değerleri ... 96

Çizelge 4.92. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi piknik alanı gölge değerleri ... 97

Çizelge 4.93. Ġlkbahar mevsimi değiĢim analizi diğer sert zeminler gölge değerleri ... 98

Çizelge 4.94. Yaz mevsimi değiĢim analizi alan bütünü gölge değerleri ... 100

Çizelge 4.95. Yaz mevsimi değiĢim analizi yeĢil alanlar gölge değerleri ... 101

Çizelge 4.96. Yaz mevsimi değiĢim analizi sert zeminler gölge değerleri ... 102

Çizelge 4.97. Yaz mevsimi değiĢim analizi büyük oyun alanı gölge değerleri ... 103

Çizelge 4.98. Yaz mevsimi değiĢim analizi küçük oyun alanı gölge değerleri ... 104

Çizelge 4.99. Yaz mevsimi değiĢim analizi fitness alanı gölge değerleri ... 105

Çizelge 4.100. Yaz mevsimi değiĢim analizi koĢu parkuru gölge değerleri ... 106

Çizelge 4.101. Yaz mevsimi değiĢim analizi piknik alanı gölge değerleri ... 107

Çizelge 4.102. Yaz mevsimi değiĢim analizi diğer sert zeminler gölge değerleri ... 108

(15)

xii

Çizelge 4.104. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi yeĢil alanlar gölge değerleri ... 111

Çizelge 4.105. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi sert zeminler gölge değerleri ... 112

Çizelge 4.106. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi büyük oyun alanı gölge değerleri . 113 Çizelge 4.107. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi küçük oyun alanı gölge değerleri .. 114

Çizelge 4.108. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi fitness alanı gölge değerleri ... 115

Çizelge 4.109. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi koĢu parkuru gölge değerleri ... 116

Çizelge 4.110. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi piknik alanı gölge değerleri ... 117

Çizelge 4.111. Sonbahar mevsimi değiĢim analizi diğer sert zeminler gölge değerleri 118 Çizelge 4. 112. Analiz bölgeleri değiĢim süreleri ... 119

Çizelge 4.113. Parkta kalma sürelerinin mevsimsel dağılımı ... 123

Çizelge 4.114. Alanın ziyaret saatleri ... 123

Çizelge 4.115. Ziyaretçilerin parkı tercih etme nedenleri ... 124

Çizelge 4.116. Ziyaretin kalitesi ... 125

Çizelge 4.117. Gölgeleme materyallerinin yeterliliği ... 125

Çizelge 4.118. KıĢ mevsimi anket analizi çizelgesi ... 126

Çizelge 4.119. Ġlkbahar mevsimi anket analizi çizelgesi ... 128

Çizelge 4.120. Yaz mevsimi anket analizi çizelgesi ... 130

Çizelge 4.121. Sonbahar mevsimi anket analizi çizelgesi ... 132

(16)

GĠRĠġ Sermin DURDU

1

1. GĠRĠġ

21. yüzyılın en büyük sorunlarından biri olan hızlı nüfus artıĢı, birçok problemi de beraberinde getirmektedir. Doğal kaynakların sınırlı olması ve insanoğlunun doğaya hükmetme dürtüsü, doğa üzerinde zamanla geri dönülemez hasarlara neden olmaktadır. KocataĢ‟a (2003) göre, nüfus artıĢı ve yaĢam düzeyinin yükseliĢi sonucu insanların gereksinimleri artmıĢ buna bağlı olarak da geliĢmiĢ teknoloji ile doğal kaynaklar zorlanmıĢ ve çevreye olan olumsuz etkilerde de hızlanmalar olmuĢtur. Kentsel yerleĢimler bu olumsuzluklardan en çok etkilenen alanların baĢında gelmektedir.

Ülkemizdeki hızlı, düzensiz ve çarpık kentleĢme eğilimi, ekolojik temele dayanmayan planlama ve uygulamalar, pek çok sorunu da beraberinde getirmekte, insan sağlığını ve yaĢam kalitesini ciddi Ģekilde olumsuz etkilemektedir. Böyle bir yapıya sahip kentler, insanları doğal ortamdan uzaklaĢtırmakta, fiziksel ve zihinsel açıdan olumsuz etkilemektedir (Gül ve Küçük 2001).

Günümüzün en büyük çeliĢkilerinden biri, doğal sistemler hakkında bugüne kadar hiç bu kadar çok bilgiye sahip olmamıĢken, aynı zamanda da hiç bu kadar fazla zarar vermemiĢ olmamızdır (Waterman 2012). Plansız kentleĢmenin sonucu olarak karĢımıza çıkan betonlaĢma, bu çeliĢkinin bir ürünüdür. Kırsal yerleĢimlerden veya küçük Ģehirlerden çeĢitli sebeplerle büyük Ģehirlere yapılan göçler, zamanla konut sayısında yetersizliğe yol açmıĢtır. Bu durum büyük Ģehirler üzerindeki baskıyı arttırmıĢtır. Sonuç olarak; yapılaĢmalarda kontrolsüz bir artıĢ meydana gelmiĢ, imar planlarında yeterince yer ayrılmayan ve gerekli ölçüde koruma altına alınmayan yeĢil alanlar zaman içerisinde yok edilmiĢtir.

Bugün endüstrileĢme ve hızlı kentleĢmenin görüldüğü, dolayısıyla yoğun göç alan büyük kentlerin çoğunda, nüfus artıĢına paralel olarak artan yapı ve hacim yoğunluğu, plansız geliĢmeler, yanlıĢ yer seçimleri ve çarpık yapılaĢmalar görülmektedir. Bu durum; kentte yer alan mevcut açık yeĢil alanların hızla tüketilmesine, kent yaĢamının monotonlaĢıp tek düze bir hale gelmesine ve kentlerin insan yaĢamı için sosyal, kültürel ve biyolojik açıdan yetersiz çevreler haline dönüĢmesine neden olmaktadır (Kandemir 2010).

Ülkemizde imar yasaları ve yönetmelikleri kent planlama sürecini yönlendiren temel yasal mevzuatı oluĢturmaktadır. Bu mevzuatta yeĢil alanlara yönelik yaklaĢım, kiĢi baĢına belirli büyüklükte (m2

) yeĢil alanın sağlanmasıdır. 1985 yılında çıkarılan ve halen yürürlükte olan 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nda kiĢi baĢına yeĢil alan miktarı 7 m2

olarak öngörülmüĢtür. 2 Eylül 1999 tarih ve 23804 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Ġmar Planı Yapılması ve DeğiĢikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik‟le kiĢi baĢına yeĢil alan miktarı 10 m2_{‟ye çıkartılmıĢtır. Ancak, yasal mevzuatta öngörülen bu}

standartlar uygulamada gerçekleĢmemektedir. Kentlerimizde kiĢi baĢına düĢen mevcut aktif yeĢil alan miktarları incelendiğinde, EskiĢehir 4,6 m2

, Kırıkkale 2,2 m2, Ġstanbul 2 m2, Ankara 2 m2‟nin altında, Antalya 4,4 m2 bulunmaktadır (Gökalp 2006, Uz 2005, Aksoy 2004, Özcan 2006, YeĢil 2006, OrtaçeĢme vd 2005). Bu çalıĢmalar kentlerimizde yeterli yeĢil alan olmadığını ortaya koymuĢtur. YeĢil alanların alansal olarak standartların altında olmasının yanında, yeĢil alanların kent genelinde düzensiz dağılımı, bir yeĢil alan sistem kurgunun bulunmayıĢı, yeĢil alanların uygulamada karĢılaĢtıkları hukuksal sorunlar ve mülkiyet sorunları, yeĢil alanların eriĢilebilirlik sorunları, yeĢil

(17)

2

alanların büyüklük olarak yeterli olmadığından dolayı iĢlevsellik bakımından etkin kullanılamama gibi sorunlar da bulunmaktadır (Manavoğlu 2013).

YeĢil alanların sistemli bir Ģekilde planlanmaması, ülkemizdeki yeĢil alanlara iliĢkin sorunların baĢında gelmektedir. Parçacıl planlarla oluĢturulan yeĢil alanların kentlerin aktif yeĢil alan ihtiyacını karĢılamada yetersiz kaldığı görülmektedir. Günümüzde yapılaĢmanın artmasıyla geçmiĢe göre önem kazanan açık yeĢil alanlar, bireylerin günlük hayatın stresinden uzaklaĢtıkları ve kaliteli zaman geçirdikleri, temel gereksinim haline gelmiĢ alanlardır. Bir kentin genel karakterini oluĢturan faktörlerden biri olan açık yeĢil alanlar, kentsel yaĢam Ģartlarını düzenlemeleri ve kullanıcıların rekreasyon ihtiyaçlarını karĢılamaları açısından çok önemlidir. Doğru tasarlanmıĢ ve uygulanmıĢ açık yeĢil alanlar, kent içerisinde mikro klima oluĢturmakta ve sıcaklığı düĢürerek iklim kontrolü sağlamaktadır.

TUĠK (2013) verilerine göre, Antalya‟nın nüfusu 2.158.265 kiĢi ile Türkiye sıralamasında 5. sıradadır. Antalya kenti gerek coğrafi konumu, iklimi; gerekse zengin doğal ve kültürel özellikleri bakımından ülkemizdeki en çok tercih edilen turizm kentlerinden biridir. Ekonomisi büyük oranda ticaret, tarım ve turizme dayalı bu kent, 1980‟li yıllardan sonra hızlı bir geliĢme göstermiĢtir. Antalya ülkemizin en yoğun göç alan illerinden biridir. Antalya‟da kentleĢme, özellikle 1982 yılında yürürlüğe giren 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Yasası sonrasında hızlı bir ivme kazanmıĢtır. Bu durum sonucunda ormanlık araziler, açık yeĢil alanlar ve verimli tarım toprakları zamanla yok edilmiĢ, kiĢi baĢına düĢen aktif yeĢil alan miktarını karĢılayamaz duruma gelmiĢtir. Zamanla halkın tepkisini çeken bu durum açık yeĢil alanları daha değerli hale getirmiĢtir. Günümüzde belediyeler bu açığı telafi etmek adına açık yeĢil alanların sayısını arttırmaya baĢlamıĢlardır.

Antalya kentindeki açık yeĢil alan miktarının yanı sıra, bu alanların niteliği de aynı derecede önem arz etmektedir. Manavoğlu‟nun 2013 yılında yaptığı çalıĢmada, kent genelinde kiĢi baĢına düĢen aktif yeĢil alan miktarının 4,2 m2 olduğu saptanmıĢtır. Ġklim Ģartlarına uygun olmayan materyal seçimi, drenaj sorunlarının çözümlenmemesi, yapısal ve bitkisel gölgelendirme elemanlarındaki yetersizlik ve vandalizm gibi tasarım aĢamasında önlem alınmayan nedenlerden ötürü bu alanlar, rakamsal yetersizliğin yanı sıra nitelik bakımından da yetersiz kalmaktadır.

Açık ve yeĢil alanlar, insan ile doğa arasındaki bozulan iliĢkiyi dengelemede ve kentsel yaĢam koĢullarının iyileĢtirilmesinde önemli bir konuma sahiptir. Bu nedenle geliĢmiĢ ülkelerde açık yeĢil alanların nitelik ve nicelikleri, medeniyetin ve yaĢam kalitesinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir (Gül ve Küçük 2001).

Genellikle ülkemizde görülen açık yeĢil alan sorunları Ģöyle özetlenebilir:

1. Açık yeĢil alanlar kent bütününde hiyerarĢik bir dağılıma sahip değildir, 2. Açık yeĢil alanlar, alansal olarak yeterli değildir,

3. Açık yeĢil alanlar donatım çeĢitliliği açısından sosyo-kültürel geliĢmeyi sağlayacak düzeyde değildir,

4. Donatım kalitesi olarak gerek kendi içinde, gerekse çevre ile uyumu genelde yoktur,

(18)

3

5. Açık yeĢil alanların bitkisel kompozisyonu ve bitki türleri seçimi genellikle bilinçsiz olarak yapılmıĢtır,

6. Açık yeĢil alanlar, genellikle altyapıdan yoksundur (Karagüzel vd 2008).

Hızlı nüfus artıĢı, kentleĢme ve endüstrileĢme, özellikle kent halkını doğal çevreden uzaklaĢtırmakta ve psikolojik olarak baskı altına almaktadır. Bu durum insanların rekreasyon ihtiyacının artmasına neden olmaktadır (Yılmaz 2006b). Günümüzde yapılaĢmanın artmasıyla eskiye göre önem kazanan açık yeĢil alanlar, bireylerin günlük hayatın stresinden uzaklaĢtıkları ve kaliteli zaman geçirdikleri, rekreasyon ihtiyaçlarını karĢıladıkları, temel gereksinim haline gelmiĢ alanlardır. Bu yüzden açık yeĢil alanların varlığı kent sağlığının yanı sıra toplum sağlığı açısından da bir gereksinimdir. Özellikle kentlerde yaĢayan bireyler için, yaĢadıkları yerin aktif kullanılan yeĢil alanlara yakınlığı her zaman için tercih sebebi olmuĢtur. Bu durum aslında insanoğlunun doğaya duyduğu özlemin bir yansımasıdır.

Antalya kenti genel olarak gözlemlendiğinde, projelendirilerek yapılmıĢ mahalle parklarının, oyun alanlarının, yürüyüĢ yollarının ve spor alanları gibi insanların rekreasyon ihtiyaçlarını karĢılayacak mekanların yeterli gölge oluĢturmadığı görülmüĢtür. Yapılan birçok çalıĢma gölge etkisinin kullanıcı tercihlerini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir (Lin vd 2010, Hassaan ve Mahmoud 2011, Hwang vd 2011, Lin vd 2012) . Chen ve Ng (2012) yaptıkları çalıĢmada, yaz mevsiminde kamuya açık meydan ziyareti yapan bireylerin % 90‟ından fazlasının gölge ağaçlarının altında veya bina gölgelerinde kalmayı tercih ettiklerini tespit etmiĢ, bu durumun dıĢ mekanda gölgenin önemini gösterdiğini vurgulamıĢtır. Yılın yaklaĢık 300 günü güneĢli olan (Anonim 2015e) ve bunun yaklaĢık beĢ ayı güneĢlenme süresinin 10 saatin üzerinde olduğu Antalya gibi sıcak kentlerde bu durum, insan konforu açısından ciddi bir sorun olarak karĢımıza çıkmaktadır.

Bu çalıĢma kapsamında, açık yeĢil alanların sorunlarından hatalı bitkisel tasarım sonucu oluĢan yetersiz gölge sorununa değinilmiĢtir. Kaldırımlarda gölge etkisi olmayan bitki türlerinin kullanılması, oyun alanlarındaki yetersiz gölgenin yaz aylarında sağlık açısından tehlike oluĢturması ve oturma birimlerinin çevresinde kullanılan yanlıĢ tür seçimlerinin gözlemlenmesi bu çalıĢmanın fikirsel altyapısının oluĢmasını sağlamıĢtır. Çünkü yaz ayları için gölgelendirme, özellikle Antalya gibi sıcak iklimli bölgelerde, dıĢ mekân konforunun en önemli Ģartı olarak karĢımıza çıkmaktadır. Ancak yapılan gözlemler, peyzaj tasarımlarında gölge alanlara olan ihtiyaca yeterince dikkat edilmediğini göstermektedir. Tasarımlarda gölgenin yönlendirilebilmesi için iyi anlaĢılması gerekmektedir. Ġyi anlaĢılabilmesi için de tasarım yapılacak alanın konumu, güneĢ hareketleri ve kullanımına göre gölge ihtiyacı analiz edilmelidir. Açık yeĢil alanlar tasarlanırken, gölge alanlar oluĢturulması, çözümlenmesi gereken öncelikli konular arasında yer almaktadır. Açık yeĢil alanların gölgeleme ihtiyacı, tasarıma bağlı olarak bitkisel materyal veya yapısal gölgeleme elemanı kullanılarak çözümlenebilmektedir. Ancak bu çözümlemede doğru tür ve materyal seçimi oldukça önemlidir.

Bu tez kapsamında sadece çalıĢma alanının gölge analizi yapılmamıĢ, aynı zamanda Ecotect yazılımının peyzaj mimarlığı meslek disiplini açısından kullanılabilirliği de incelenmiĢtir.

(19)

4

Bu çalıĢma kapsamında amaç; tez alanı bazında gölge alanların yetersizliğiyle ilgili sebep ve sonuçları gözlemleyerek, bilimsel veriler doğrultusunda, kent ölçeğinde bu sorunun değerlendirilmesine katkı sağlamaktır. Ayrıca, özellikle Antalya gibi sıcak iklimli bölgelerde tasarlanan alanlara, gölge ihtiyacını karĢılama açısından, henüz planlama aĢamasındayken müdahale edebilecek gerekli altyapının oluĢturulmasıdır. Bu çalıĢma kapsamında aĢağıdaki sorulara yanıt aranmıĢtır.

— Açık yeĢil alanlarda gölge; konfor mudur, gereksinim midir?

— ÇalıĢma alanında kullanılan gölgeleme materyali yeterli midir, bitkiler maksimum boylarına ulaĢtıklarında yeterli olacak mıdır?

— Kullanıcıların özellikle yaz aylarında bu parkı kullanmayı tercih ettikleri saatin, gölge- güneĢlenme durumu ile iliĢkisi var mıdır?

— Hangi tasarımlarla, en verimli alan kullanımı sağlanabilir?

— Autodesk Ecotect analiz yazılımı peyzaj mimarlığı çalıĢmalarında kullanmak için uygun bir yazılım mıdır?

(20)

KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK TARAMALARI Sermin DURDU

5

2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK TARAMALARI

2.1. Kuramsal Temeller

Kuramsal temeller, “açık yeĢil alanlar” ve “iklimsel koĢulların peyzaj tasarımına etkisi” olarak iki baĢlık altında açıklanmıĢtır.

2.1.1. Açık yeĢil alanlar

KeleĢ‟e (1998) göre açık alan, insanın yaĢantısını sürdürdüğü, üzerinde yapı yapılmıĢ kapalı mekanların dıĢında kalan, ya doğal durumunda bırakılmıĢ ya da tarımsal ve konut dıĢı dinlenme amaçlarına ayrılmıĢ kent parçasıdır.

YeĢil alan ise, kent ve kentlinin oksijen ihtiyacını karĢılayan ve kente estetik bir görünüm kazandıran, toplumun yararlanmasına açık, aktif veya pasif kullanımlı, bitki örtüsünün yoğun olduğu alanlar olarak tanımlanabilir. Ġki ana gruba ayrılırlar:

1) Aktif yeĢil alanlar: Kent ve bölge parkları, çocuk bahçeleri, spor alanları, piknik ve

kamping alanları ile botanik bahçesi, hayvanat bahçesi, sergi ve fuar alanları gibi halkın doğrudan kullanımına açık ve rekreasyon amacı ile düzenlenmiĢ alanlardır.

2) Pasif yeĢil alanlar: Orman alanları, tarım alanları, fidanlıklar, Ģahıs bahçeleri ve

mezarlıklar gibi halkın rekreasyonel kullanımına açık olmayan yeĢil alanlardır (Karagüzel vd 2008).

Açık ve yeĢil alan kavramlarını özellikle uygulama aĢamasında kesin çizgilerle ayırmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle bu iki kavramın ayrı ayrı kullanılması yerine açık yeĢil alanlar olarak birlikte kullanılması daha uygundur (Gül ve Küçük 2001).

Antalya BüyükĢehir Belediyesi‟nin 11.11.2011 tarihli imar yönetmeliğine göre açık yeĢil alanlar “kent ve kentlinin oksijen ihtiyacını karĢılayan, kent dokusu içinde mimari yapı ve motorlu araçların ulaĢım ağı dıĢında kalan; korunan ve oluĢturulan bitki örtüsü ile kentin fiziksel dokusunun iyileĢtirildiği; toplumun günübirlik eğlence ve dinlence ihtiyaçlarını karĢılayan; doğal ve kültürel öğreti-sosyal geliĢimin yaĢandığı; gerek aktif (etken) gerekse pasif (edilgen) kullanımlı bitki örtüsünün yoğun olduğu alanlar” olarak nitelendirilmiĢtir.

Manavoğlu‟na (2013) göre, açık yeĢil alanlar kentin fiziksel yapısını ortaya koyan ve biçimlendiren temel alan kullanımlarından birisi olup kent planlamasında ve tasarımında diğer alan kullanımlarını bütünleĢtiren bir denge unsuru görevini görür. Kentsel açık yeĢil alanlar kentin fiziksel yapısı içinde kentte yaĢayan insanların günlük yaĢamı ve gereksinimleri açısından önemli yer tutan öğelerdir (Kandemir 2010). Doğal yapısı büyük ölçüde değiĢtirilmiĢ olan kentsel ortamlarda, açık yeĢil alanlar gölgeleme etkisi yaparak ve ortama nem sağlayarak iklim elemanlarını dengeleyebilmekte, aĢırı sıcak ve soğuk ortamların oluĢmasını engelleyebilmektedirler (Toy ve Yılmaz 2009). Armson vd (2012) yaptıkları çalıĢmada, ağaç gölgesinin ortam sıcaklığını 5 – 7 ºC arasında, hava sıcaklığını ise 1 – 2 ºC düĢürebildiğini tespit ederek, kent yaĢamında ağaçların insan konforuna ne kadar katkı sağladığını saptamıĢlardır. Elbette ki ağaçların türleri, sayıları ve boyutları bu durumu etkilemektedir. YeĢil elemanlar özellikle sıcak iklimde, kentte gölgeli ve düĢük sıcaklıkta alanlar sağlar. Örneğin, Givoni‟a (1991)

(21)

6

göre, yaz mevsiminde ağaç ve çalı ile gölgelenmiĢ dıĢ duvar yüzeyinin ısısı gölgelenmemiĢ duvar yüzeyine göre 13 – 15 ºC daha düĢük, ağaç tacı altındaki hava taç üstündeki hava sıcaklığından 2,5 ºC daha serindir (Kandemir 2010).

Yıldızcı (1987), kent içindeki açık yeĢil alanları, hizmet ettikleri kent birimine bağlı olarak iĢlev ve etkinliklerine göre 4 grup altında sınıflandırmıĢtır;

 Konut düzeyinde yeĢil alanlar:

 KomĢuluk ünitesi düzeyinde yeĢil alanlar:

 Mahalle- semt düzeyinde yeĢil alanlar:

 Kent düzeyinde yeĢil alanlar (Gül ve Küçük 2001).

CoĢaner vd‟ne (2014) göre, bir mahalle parkı; eriĢilebilir, görsel açıdan zengin, birçok fonksiyonu bir arada barındıran, farklı kullanıcı guruplarına hitap eden, içinde bulunduğu alanın yerel özelliklerini yansıtan, çevrenin doğal yapısı ile uyum içinde olan bir tasarım anlayıĢına sahip olmalıdır.

Yıldızcı‟ya (1982) göre, mahalle ölçeğindeki yerleĢim grubuna hizmet eden, kent parklarına oranla daha küçük olan ve kent dokusunda geçiĢ alanı olarak kullanılan yeĢil alanlar mahalle parkları olarak adlandırılmaktadır (CoĢaner vd 2014). Mahalle parklarının önemli iĢlevleri Oğuz (1998) ve Nasuh (1993) tarafından Ģu Ģekilde sıralanmaktadır:

 Rekreasyonel amaçlar için organize edilmiĢ dıĢ mekânı oluĢtururlar. Ġnsanların aktif ve pasif rekreasyonları için bütün olanakları hazırlarlar.

 Mahallelinin birbiriyle iliĢkisini sağlarlar. Sosyal iliĢkilerin kurulmasında önemli rol oynarlar. Parklar varlıklarıyla psikolojik rahatlamaya olanak verirler. Ġnsanlar kendi isteklerini yerine getirerek, ruh sağlıklarının tazelenmesine ve geliĢmesine yardımcı olurlar.

 Kullanıcısının doğa ile iliĢki kurmasını sağlarlar. Ġnsanlara, kentlerde yitirilen bitki ve hayvan dünyası ile iliĢki kurmalarını sağlayan parklar özellikle bitkilerin büyüme süreçlerinin gözlendiği yerlerdir.

 Parkların, kent ekolojisi üzerine olumlu etkileri bulunmaktadır. Kent iklimini, su döngüsünü düzenleyip, kente ıĢık ve hava sağlarlar. Atmosferdeki zararlı gazları ve tozu önleyip, gürültüyü absorbe ederler.

 Mahalle parkları, kentler ve organik sistem arasında ilgi kurarlar. Bir yandan çevrenin monoton, geometrik yapılarının tek düzeliğini hafifletirken öte yandan da yapı kitlelerinin yumuĢak bir görünüm kazanmasında, bu kitlelerin birbirine organik düzen içinde bağlanmasında önemli görevler üstlenirler.

 Mahalle parkları, estetik açıdan da mahallelere hizmet ederler. Özellikle içindeki ağaçların yeĢillikleriyle kentin monotonluğunu gideren ona canlılık veren ve mevsimlere bağlı renk özellikleri ile onlara bir estetik varlık kazandıran alanlardır.

 Sağladıkları oksijen ve açık oyun ve hareket alanları ile mahallelinin sağlıklı bir çevrede yaĢam sürmesine katkıda bulunurlar.

(22)

7

 Çocuklara küçük yaĢlardan baĢlayarak spor yapma alıĢkanlığı kazandırmada, kolayca ulaĢılabilen mahalle parklarının önemli etkisi bulunmaktadır (Kandemir 2010).

2.1.2. Ġklimsel koĢulların peyzaj tasarımına etkisi

Le Corbusier, güneĢin doğuĢundan baĢlayan, yükseliĢini, batıĢını içeren, yeniden doğuĢuna kadar uzayan ve orada son bulan olayı, doğadaki yaĢamı koĢullandıran ve yönlendiren en önemli etken olarak tanımlamaktadır (Arpacıoğlu 2010). GüneĢin bu döngüsü neticesinde günler, aylar, mevsimler ve iklimler oluĢmaktadır. Peyzaj tasarımı yaparken, doğadaki yaĢamı yönlendiren bu en önemli etkenin göz ardı edilmemesi gerekmektedir.

Spillecke‟e (1998) göre, iklimsel etkilerden korunmak için ağaçlandırma yapılması yaklaĢımı tarihte ilk kent meydanı olma niteliği taĢıyan agorada görülmüĢtür. Devlet adamı Kimon 5. yüzyılda, Atina agorasına çınar ağaçlarının dikilmesini sağlamıĢ ve bu Ģekilde Yunan kentlerinin ana toplanma mekanı olan agorada gölgeli bir çevre yaratılmıĢtır (ġahin ve Dostoğlu 2007).

Ġklim, bir yerde uzun bir zaman periyodu içinde her gün gerçekleĢen hava olaylarının toplamını ve ortalamasını ifade etmektedir (Anonim 2015a) ve peyzaj tasarımını etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Ġnsanın doğa üzerindeki etkinliklerinin çok büyük bir bölümü, iklimsel olaylara bağlıdır ve canlıların yaĢamlarında belirleyici bir rol oynamaktadır (Çetin vd 2010).

Tasarım ise yaratıcı sürecin kendisi olup, problem çözme ve planlama aĢamalarını kapsamaktadır. DıĢ mekanlarda insanların daha konforlu zaman geçirebilmeleri, büyük ölçüde peyzaj tasarımlarına bağlıdır. Ġklimin tasarıma etkilerini Yılmaz vd (2013) Ģu Ģekilde dikkat çekmiĢtir: “Tasarım insan konforunu yaratmaya dair bir problem çözme süreci olup, bu sürecin etkilendiği birçok faktör bulunmaktadır. DıĢ mekân peyzaj tasarımlarında bu faktörlerin en baĢında tasarım yapılan alandaki iklim Ģartları gelmektedir. YağıĢ, nem, rüzgâr, sıcaklık vb iklimsel özellikler, tasarımın rengini, Ģeklini, boyutunu, dokusunu, kullanılan malzemeleri etkilemektedir”.

Açık yeĢil alanlar, bulundukları bölgenin iklim özellikleri göz önünde bulundurularak konforlu mekanlar yaratmak amacıyla düzenlenmelidir. Bu yüzden peyzaj tasarımı yapılacak alanların henüz planlama aĢamasında iklimsel anlamda iyi etüt edilmesi çok önemlidir. Sıcak veya soğuk iklimler için tasarlanacak bir kent parkı, yer döĢeme materyalinden bitki seçimine kadar birçok konuda farklılık gösterecektir. Örneğin; çok yağıĢ alan bir iklimde yapılan peyzaj tasarımında, drenaja gösterilecek önem, çok sıcak bir iklimde yerini gölgeleme elemanlarına bırakacaktır. Aklanoğlu (2007) peyzaj mimarlığı çalıĢmaları açısından iklimin önemini Ģöyle vurgulamaktadır;

 “Peyzaj planlama ve tasarımlarında yönlendirici olması,

 Ġnsan konforunu belirleyen ve etkileyen önemli bir faktör olması,

 Farklı alan kullanımları için yer seçimi ilkelerinin iklime göre belirlenmesi,

 Kentsel yapılaĢmalarda ve farklı mekân düzenlemelerinde, açık yeĢil alanların biyoklimatik konfor sağlamadaki rolü ile ön plana çıkmasında etkili olmaktadır”.

(23)

8

Olgyay‟a (1963) göre, kent ikliminde yaĢanan değiĢimler aĢırı değerlere ulaĢtığında insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta ve insanların biyolojik, fiziksel ve düĢünsel aktivitelerini kısıtlamaktadır. Peyzaj mimarlığı çalıĢmalarında iklim kontrolü, güneĢ, rüzgâr, nem ve yağıĢın bulunduğu çevredeki ve insan üzerindeki etkilerinin en aza indirilmesiyle sağlanmaktadır (Aklanoğlu 2007).

Nem, rüzgar ve sıcaklık gibi iklim özelliklerinin, insanların normal yaĢamlarını sürdüreceği optimum düzeyde olmasına biyoklimatik konfor denilmektedir. En kısa haliyle en az enerji harcayarak, en rahat hissedilen iklim koĢulları olarak tanımlanabilmektedir.

Gedik‟e (1991) göre; ülke koĢullarında, 24 ºC‟lik efektif sıcaklığı, kabaca bunaltıcı havanın sınırı olarak belirlenebilir. Kapalı alanlarda ise rahatlık sınırı 18-24 ºC‟dir. Deri sıcaklığı 25-40 ºC etkin sıcaklık aralığında lineer olarak artar. Kalbin dakikadaki atıĢ sayısı, etkin sıcaklığın 33 ºC sınırına kadar yavaĢ yavaĢ ve lineer olarak, daha sonra da aniden artar. Etkin sıcaklığın 30-31 ºC aralığında vücut sıcaklığı yükselmeye baĢlar. Etkin sıcaklık 33 ºC‟den fazla olduğu zaman kalp çarpıntısı ve ölümlerin aniden arttığı görülmüĢtür. DıĢ sıcaklığın 17 ºC‟nin altına düĢtüğü bölgelerde suni ısıtma, 32 ºC‟nin üstünde olduğu bölgelerde ise suni soğutma gereklidir. Rahatlık zonu, metabolik çalıĢma oranına ve giyilen elbiseye göre kiĢiden kiĢiye farklı olmasına rağmen nispeten dar bir sıcaklık, nem ve rüzgar hızı değerini kapsar. DüĢük hızlı hava sirkülasyonunda normal insanın rahat hissettiği sıcaklık ve nem değerleri yaklaĢık 20 ºC‟de % 85 nem oranı; 25 ºC‟de % 60; 33 ºC‟de % 44 ve 35 ºC‟de % 33 nemdir. Sıcaklığın 21-30 ºC olduğu zamanlarda nem oranı % 30-65 arasında ve rüzgar hızı 0.1-1 m/sn olursa rahatlık zonu olur (Yılmaz 2006a).

Gölge, saydam olmayan bir cisim tarafından ıĢığın engellenmesiyle ıĢıklı yerde oluĢan karanlıktır (Anonim 2014a). IĢık kaynağına olan uzaklığın değiĢmesi sebebiyle günlere, aylara, mevsimlere göre gölge boyları farklılık göstermektedir. Peyzaj tasarımı yapılacak bir alanın iklim Ģartları, buna bağlı olarakta güneĢlenme durumu tasarım yapmak için yönlendirici bir etkendir. GüneĢin geliĢ açısı, oluĢturduğu gölge ve taradığı alan peyzaj tasarımlarında dikkate alınması gereken en önemli hususlardan biridir. Futbol veya basketbol sahaları planlanırken kuzey-güney doğrultusunun tercih edilmesi bu duruma örnek olarak verilebilir.

Bina ve bahçelerin kıĢın güneĢ gören, yazın ise günün en sıcak saatlerinde direkt güneĢ ıĢınlarından korunan birer yaĢama, çalıĢma ve dinlenme ortamı olma özelliklerini taĢıyabilmeleri için, bunların planlama ve projelendirme aĢamalarında, yılın ve günün belirli zamanlarındaki güneĢ açılarının dikkate alınması gerekmektedir (Görcelioğlu 1986).

GüneĢin yaz ve kıĢ aylarında yaptığı açı ve buna bağlı olarak oluĢan gölge boyları Antalya koordinatları göz önüne alınarak, ġekil 2.1‟de basitçe ifade edilmiĢtir. Kuzey yarım kürede 21 Aralık‟ta gölge boyu en uzun, 21 Haziran‟da ise en kısa durumdadır (Anonim 2015b). Bu tarihler aynı zamanda güneĢin dünyaya (ekvator çizgisine) en uzak mesafede olduğu zamanlardır ve gündönümü olarak adlandırılmaktadırlar (Anonim 2015c).

(24)

9

ġekil 2.1. Enlemi 37°K olan yerlerde güneĢ ıĢınlarının yatay düzleme geliĢ açısının yaz ve kıĢ gündönümlerindeki maksimum değerleri (Görcelioğlu‟ndan (1986) değiĢtirilerek alınmıĢtır)

Açık yeĢil alan tasarımı yapılırken gölge oluĢturmak amacıyla kullanılan iki materyal vardır. Bunların biri bitkiler, diğeri ise pergola, kamelya gibi yapısal elemanlardır. Genel olarak doğaya karĢı özlem duyan ve Ģehir baskısından sıkılmıĢ insanlar, bir pergolanın gölgesinde oturmaktansa bir ağaç gölgesinde oturmaktadır.

Ağaçlar, peyzaj tasarımında kullanılan en baskın bitkilerdir. Armson vd (2012), kentsel peyzajda ağaç kullanımının ortam sıcaklığını 5–7 º C arasında azalttığını saptamıĢ ve bunun sonucunda yerel soğutma açısından ağaç gölgelerinin etkili olduğunu ortaya koymuĢlardır. Wong ve Chen (2005) tarafından Singapur‟da yürütülen çalıĢmada, merkezi iĢ bölgesi ve iyi ağaçlandırılmıĢ bir alan arasında maksimum 4,01 ºC sıcaklık farkı oluĢtuğu saptanmıĢtır.

Ağaçlar tasarımda; sınırlandırma, fon oluĢturma, rüzgâr kırma, perdeleme ve gölge oluĢturma gibi çeĢitli amaçlarla kullanılmaktadırlar. Bu çalıĢma kapsamında, ağaçların kullanım amaçlarından yalnızca gölge etkisi irdelenmiĢtir. Görcelioğlu‟na (1986) göre, ağaçların gölge etkisinden yararlanmak amacıyla yapılacak düzenlemelerde, yaz gün dönümündeki (21 Haziran) ve yazın en sıcak dönemindeki (Ağustos sonları) güneĢlenme durumu dikkate alınmalıdır.

2.2. Kaynak Taramaları

Türkiye‟de açık yeĢil alanlar üzerine yapılan çalıĢmalarda, mevsimsel gölge etkisi ile ilgili olanlar son derece sınırlıdır. Ülkemizde açık yeĢil alanların bitkilendirilmesine yönelik uygulamalar çeĢitli kentlerde, bitki takson gruplarının tespit edilmesi, mevcut türlerin bitkisel tasarım yönünden irdelenmesi ve alan için uygun taksonların belirlenmesini kapsamaktadır. Gölge etkisi ile ilgili yapılan çalıĢmaların, yapı ve iç mekân analizleriyle sınırlı kaldığı görülmüĢtür. Yabancı kaynaklarda, farklı mevsimlerde gölgeleme durumu ve insan konforu arasındaki iliĢkiyi ortaya koymak için yapılan çalıĢmalar tez kapsamında incelenmiĢtir. Bu çalıĢmanın oluĢturulması aĢamasında incelenen bazı tez ve makaleler; açık yeĢil alanlar, iklimsel konfor, gölge analizi ve Ecotect çalıĢmaları sıralamasıyla aĢağıda özetlenmiĢtir.

(25)

10

Gül ve Küçük (2001) “Kentsel Açık-YeĢil Alanlar ve Isparta Kenti Örneğinde Ġrdelenmesi” adlı çalıĢmalarında, açık yeĢil alanların özelliklerine ve sınıflandırılmasına değinmiĢler ve Isparta kentindeki açık yeĢil alan eksikliğine ve rekreasyonel alan ihtiyacının giderek artmasına dikkat çekmiĢlerdir. Yöntem olarak veri toplama, analiz, sentez ve değerlendirme iĢlemlerini uygulayarak, yerinde yapılan gözlem ve incelemeler sonucunda, Isparta kentinde bulunan, mevcut düzenlenmiĢ aktif açık yeĢil alanların (kent ve mahalle parkları, çocuk bahçeleri ve oyun alanları) nitelik ve nicelik olarak yetersiz olduğunu, kiĢi baĢına 3 m2 düĢtüğünü tespit etmiĢlerdir.

OrtaçeĢme vd (2005) “Kentsel YeĢil Alan Fonksiyonları Düzleminde Antalya Kenti YeĢil Alanlarına Bir BakıĢ” isimli bildirilerinde, MuratpaĢa, Kepez ve Konyaaltı alt belediyelerinin; aktif yeĢil alanların sayıları, büyüklükleri, nitelikleri, bulundukları mahallelere dair bilgiler derlenmiĢ ve kentteki mevcut yeĢil alanların profili çıkarılmıĢtır. ÇalıĢma kapsamında, kent genelinde 393 aktif yeĢil alanın varolduğu ve kiĢi baĢına düĢen aktif yeĢil alan miktarının 4.4 m2

olduğu tespit edilmiĢtir. Sonuç olarak, Antalya kenti genelinde yeĢil alanların düzenli bir dağılım göstermediği ve bir yeĢil alan sistemi kurgusunun bulunmadığı tespitine yer verilmiĢtir.

Manavoğlu ve OrtaçeĢme (2007), “Konyaaltı Kentsel Alanında Bir YeĢil Alan Sistem Önerisi GeliĢtirilmesi” adlı çalıĢmaları kapsamında, Antalya kentinin batısında bulunan Konyaaltı kentsel alanı içerisindeki açık ve yeĢil alanlar ayrıntılı olarak incelenmiĢ ve bölgenin fiziksel konumu, açık ve yeĢil alan planlama ilkeleri, bilimsel araĢtırmalar ve diğer ülkelerdeki açık yeĢil alan sistem uygulamaları göz önünde bulundurularak değerlendirilmiĢtir. Konyaaltı genelinde kiĢi baĢına 6,9 m2

aktif yeĢil alan düĢtüğü, bölgede yeĢil alanların düzenli dağılım göstermediği saptanmıĢtır. Ġmar planında bir yeĢil alan sistem yaklaĢımının öngörülmediği saptanan bu çalıĢma sonucunda, bölge için bir yeĢil alan sistem önerisi geliĢtirilmiĢtir.

Kandemir (2010), “Kamusal Alan Ġçerisinde Mahalle Parkları ve Bir Mahalle Parkı Tasarım Rehberi DüĢüncesi” adlı tez çalıĢmasında, günümüzde oldukça yetersiz kaldığını düĢündüğü mahalle parklarının iĢlevlerine, standartlarına ve tasarım ilkelerine değinmiĢ, dünyadaki örnekleri incelemiĢ ve bir park tasarım rehberi geliĢtirmeye çalıĢmıĢtır. Bu bağlamda tasarım rehberlerinin, kentlilerin hafta içi ve hafta sonları vakit geçirecekleri, donatıları iyi düĢünülen, doğal elemanların sunduğu olanaklardan iyi yararlanabilecekleri, yasaklarla değil kullanımlarla desteklenen, çevresiyle ve kentle eriĢilebilirliği iyi sağlanan park alanlarının yaratılmasında kullanılabilecek önemli bir araç olduğu görülmüĢtür.

Manavoğlu (2013) “Antalya Kenti YeĢil Alanlarının Çok Ölçütlü Analizi ve Planlama Stratejilerinin GeliĢtirilmesi” adlı çalıĢmasında çok ölçütlü analizler yardımıyla Antalya kenti mücavir alan sınırı içerisindeki açık ve yeĢil alanları incelemiĢtir. LANDSAT Uydu görüntülerini kullanarak arazi kullanım değiĢimini gözlemlemiĢ, mevcut yeĢil alanların sistem analizi ve aktif yeĢil alan varlığı analizi yapmıĢtır. Sonuç olarak; kentsel alan, orman alanları ve tarım alanlarında meydana gelen değiĢim oranlarını tespit etmiĢtir. Antalya kentinde kiĢi baĢına 4,2 m2

aktif yeĢil alan varlığı hesaplanmıĢtır.

Aklanoğlu (2007), “Ġklim DeğiĢikliğinin Peyzaj Tasarımı ve Uygulamaları Üzerine Etkileri” adlı makalesinde, açık yeĢil alanların kent iklimine katkılarını ve

(26)

11

peyzaj tasarımlarında iklimin tasarımı ne derece etkileyen bir faktör olduğunu araĢtırmıĢtır. Sonuç olarak, açık yeĢil alanlarda bitki türü seçiminin önemini, bakım çalıĢmalarının düzenli olarak yapılması gerektiğini, suyun etkin Ģekilde kullanılması gerektiğini ve malzeme seçiminde iklim koĢullarının göz önünde bulundurulmasının uygun çözüm yolları olduğunu vurgulamıĢtır.

Gómez-Muñoz vd (2009), “Effect of Tree Shades in Urban Plannig in Hot-Arid Climatic Regions” (Sıcak-Kurak Ġklim Bölgelerindeki Kentsel Planlamada Ağaç Gölgelerinin Etkisi) adlı çalıĢma, aĢırı güneĢ ısısının tüm yıl boyunca hissedildiği yerlerde yürütülmüĢtür. Büyük ağaç gölgelerinin, küçük ağaçlara oranla enerji ekonomisi açısından daha faydalı olduğu sonucuna ulaĢmıĢlardır. Sonuçlar bütün yıl boyunca enerjiden çok büyük miktarda tasarruf edildiğini, büyük ağaçların ilkbahar ve sonbahar aylarında % 70‟e kadar gölge sağlayabildiğini göstermektedir. Bu nedenle büyük ağaçların ekonomik değerinin, genç türlerinden daha yüksek olduğunu saptanmıĢtır.

Lin vd (2010) “Shading Effect on Long-Term Outdoor Thermal Comfort” (Uzun Vadeli Açık Hava Termal Konforunda Gölgeleme Etkisi) adlı çalıĢmalarını Tayvan‟da bulunan bir üniversite kampüsünde gerçekleĢtirmiĢler ve RayMan yazılımını kullanarak hesapladıkları FES (Fizyolojik EĢdeğer Sıcaklık) değerlerini kullanarak çalıĢma alanındaki gölge durumunun konforla iliĢkisini analiz etmiĢlerdir. Bu çalıĢma sonucunda, sıcak iklim bölgelerinde yaz aylarında termal konforu arttırmak için uygun gölgelemenin ağaçlar ve yapısal unsurlarla sağlanması gerektiğini tespit etmiĢlerdir.

Hassaan ve Mahmoud (2011), “Kent Parklarındaki Sıcak ve Kurak Havaların Ġnsan Konforu ve Mikro-klima Etkisinin Analizi” adlı, Kahire‟ deki (Mısır) Delta biyoklimatik bölgesindeki bir kent parkı ile ilgili yaptıkları çalıĢmada, alanı 9 farklı bölgeye ayırarak her bir alan için FES (Fizyolojik EĢdeğer Sıcaklık) değerlerini RayMan yazılımı kullanarak hesaplamıĢlardır. Yapılan çalıĢma sonucunda, tepelik alanların, giriĢ bölgesinin ve göl kıyılarının en az tercih edilen bölgeler olduğunu, bunun sebebinin ise bu bölgelerde çok az sayıda bitkisel materyalin olmasına bağlı olarak sıcaklık değerinin diğer bölgelere oranla daha yüksek olduğu saptanmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda, sıcak ve kurak bölgelerde tasarlanacak kent parkları için ziyaretçilerin termal gereksinimlerinin ve bölgesel iklim Ģartlarının göz önünde bulundurulmasının önemi vurgulanmıĢtır.

Lin vd (2012), “Effects of Thermal Comfort and Adaptation on Park Attendance Regarding Different Shading Levels and Activity Types” (Farklı Gölgelendirme Düzeyleri ve Etkinlik Türlerinin Park Kullanıcılarının Termal Konforuna ve Adaptasyonuna Etkileri) adlı çalıĢmalarında, Tayvan‟da bulunan bir kent parkında mikrometeorolojik ölçümler kullanarak, parkı ziyaret ve ısıl konfor üzerine anket çalıĢması yapmıĢlardır. Farklı mevsimlerde yürütülen bu çalıĢmada FES (Fizyolojik EĢdeğer Sıcaklık) modeli kullanarak termal konfor koĢullarını analiz etmiĢlerdir. ÇalıĢma sonucunda, parklarda oluĢan gölgeli alanların serin mevsimlerde ziyaretçi sayısının azalmasına, sıcak mevsimlerde ise artmasına neden olduğunu ortaya koymuĢlardır.

Yılmaz vd (2013), “Ġklime Bağlı Tasarım Olanaklarının Sıcak Ġklim KoĢullarında Ġrdelenmesi, Antalya Cumhuriyet Meydanı Örneği” adlı makalelerinde,

(27)

12

iklim Ģartlarının tasarımı ne yönde etkilediğini ve iklime bağlı tasarımların önemini vurgulamıĢlardır. Yoğun bir kullanıma sahip olan Antalya Cumhuriyet Meydanı özelinde yürütülen çalıĢmada, sıcak iklim koĢullarında tasarımın iklime bağlı olarak nasıl Ģekillendiği, sert zeminlerin, çim alanların, kentsel donatıların, su öğesi kullanımının ve bitkisel tasarımın diğer iklim tiplerine göre nasıl farklılaĢtığını, örnekleriyle açıklamıĢlardır.

Görcelioğlu (1986) “Peyzaj Düzenlemelerinde GüneĢ Açılarının

Değerlendirilmesi” adlı, belli bir yerde yılın ve günün belli zamanlarında güneĢ ıĢınlarının geliĢ doğrultusunun kolayca hesaplanabildiğine ve bunun dikkate almasıyla peyzaj uygulamalarının daha bilinçli ve doğru Ģekilde yapılacağına değindiği çalıĢmasında, ağaçların tasarımdaki önemine ve doğru yerlerde kullanıldığında sağladığı faydalara dair bilgi vermiĢtir. Bu çalıĢma, el çizimleriyle desteklenerek peyzaj düzenlemelerinde ağaçların nasıl daha verimli kullanılabileceği konusunda önerilere yer verilmiĢtir.

Ataberk (1996), “Binaların Gölgeleme Etkisinin Bilgisayar Destekli Analizi” adlı çalıĢmasında, bilgisayar programı desteğiyle yapıların, komĢu binalar üzerindeki gölge etkisi incelenmiĢtir. ÇalıĢmada; kentsel mekân içerisinde her birimin maksimum güneĢe ulaĢabilmesi amacıyla ön tasarım aĢamasında kullanılabilecek mimari bir araç oluĢturmak amaçlanmıĢtır.

Yılmaz ve Memlük (2008), “Vadilerde Rüzgâr ve GüneĢ Hareketlerine Bağlı Planlama ve Tasarım Olanakları, Ankara Büyükesat Vadisi Örneği” adlı çalıĢmalarında, çalıĢma alanı ile ilgili sayısal haritalar hazırlanmıĢ, güneĢin yıl boyu alan üzerindeki hareketleri bilgisayar destekli animasyonlarla oluĢturulmuĢ ve bunlara bağlı güneĢlenme süreleri ve yapıların gölge boyları hesaplanmıĢtır. Bu çalıĢmada Ankara Büyükesat vadisinin rüzgâr ve güneĢ hareketleri incelenerek, bunlara bağlı tasarım olanakları araĢtırılmıĢtır.

Yüceer (2010), “Gölge Elemanı Tasarımına Bir YaklaĢım ve Adana Örneği” adlı çalıĢmasında, gölge analizi programı (Solar tool) ile gölge elemanlarının biçim ve boyut analizlerini yapmıĢtır. Adana‟da ve 37º enlemde yer alan binalara uygulanabilecek en uygun gölge elemanı tasarımının nasıl olması gerektiğini; pencere ölçüleri, güneĢ geometrisi ve iklim verileri gibi birçok değiĢkeni bir arada değerlendirerek incelemiĢtir.

Armson vd (2012), “The Effect of Tree Shade and Grass on Surface and Globe Temperatures in an Urban Area” (Bir Kentsel Alanda Yüzey ve Ortam Sıcaklığında Ağaç Gölgesi ve Çimlerin Etkileri) adlı Manchester, Ġngiltere‟ de yaptıkları çalıĢmada, kentsel peyzaj içerisindeki ağaçların (Pinus sylvestris, Tilia x europea, Cotoneaster x watereri) ve çim alanların, yaz aylarında sıcaklığa etkilerini incelemiĢlerdir. Gölge ve güneĢ alan yerlerdeki beton ve çim yüzeylerin yüzey ve ortam sıcaklıklarını ölçerek karĢılaĢtırma yaptıkları çalıĢma sonucunda ağaç gölgelemesinin, ortam sıcaklığını 5- 7 ºC, hava sıcaklığını 1-2 ºC azalttığı, çimlerin ve yer örtücülerin de ortam sıcaklığını düĢürmekte etkili olduğu, sonuç olarak bu durumun insan konforunu olumlu yönde etkilediğini tespit etmiĢlerdir.

Makaremi vd (2012), “Thermal Comfort Conditions of Shaded Outdoor Spaces in Hot and Humid Climate of Malaysia” (Malezya‟nın Sıcak ve Nemli Ġkliminde

(28)

13

Gölgeli Açık Alanların Termal Konfor KoĢulları) isimli çalıĢmalarında, çalıĢma alanın termal konfor koĢullarını araĢtırmak için iklimsel parametreleri ve anket metodunu kullanılmıĢlardır. FES termal konfor indeksinden yararlanılan bu çalıĢmanın sonucunda; çevresel faktörlerin, termal adaptasyonun ve psikolojik parametrelerin, açık alanda bireylerin termal konforuna etkisinin büyük olduğunu tespit etmiĢlerdir.

Gezer (2003), “The Effects of Construction Materials on Thermal Comfort in Residental Buildings; An Analysis Using Ecotect 5.0.” (Meskenlerde Bina Malzemelerinin Isıl Konfora Etkisi; Ecotect 5.0. ile Bir Analiz) adlı çalıĢmasında, farklı malzemeden yapılmıĢ Yozgat ilindeki üç farklı konuttan veri toplayarak, malzemenin ısıl konfora etkisini Ecotect 5.0 yardımıyla incelenmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda, yapı malzemesinin bina performansını ve doğal olarak havalandırılan binalarda ısıl konforu etkilediği tespit edilmiĢtir.

Andreou (2014), “The Effect of Urban Layout, Street Geometry and Orientation on Shading Conditions in Urban Canyons in the Mediterranean” (Akdeniz‟deki Kentsel Kanyonların Gölgeleme KoĢullarında Kentsel Düzen, Cadde Geometrisi ve Yön Etkisi) adlı makalesinde, cadde geometrisi ve kentsel yoğunluk açısından farklı karakter gösteren Yunanistan‟daki biri modern biri geleneksel iki caddede yürüttüğü çalıĢmasında kentsel kanyonların gölgeleme simülasyonlarını sunmuĢtur. Gölgeleme koĢullarında cadde geometrisi, yön ve kentsel yoğunluk gibi parametrelerin etkilerini tespit etmeyi amaçladığı bu çalıĢmada, gölge analizi aĢamasında yöntem olarak, Autodesk Ecotect Analiz programını kullanmıĢtır. Sonuç olarak; gölgeleme simülasyonlarının sonuçları, hava ve yüzey sıcaklıklarının deneysel ölçüm sonuçları ve parametrik termal analiz sonuçları ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Alandaki geleneksel yerleĢim morfolojisinin en olumlu sonuçları gösterdiği tespit edilmiĢtir.

Yang vd (2014), “Application Research of ECOTECT in Residential Estate Planning” (YerleĢimlerin Arsa Planlamasında Ecotect‟in Uygulama AraĢtırması) adlı çalıĢmalarında, yaĢam standartlarının ve ekonominin son yıllarda hızlı bir geliĢme gösterdiğine ve bina enerji tüketiminin, tüm tüketimin % 46,7‟sini oluĢturduğuna dikkat çekmiĢlerdir. Ecotect yazılımına dayalı bu çalıĢmada, yerleĢimlerin arsa planlaması açısından bazı faydalı verilere ulaĢılmıĢtır. Çin‟in Ma‟anshan Ģehrindeki Anhui eyaletinde yürütülen çalıĢmada; bina yönlendirme, günıĢığı ve doğal havalandırma koĢulları gibi faktörler, meteorolojik veriler ve enerji tasarrufu stratejileri ile analiz edilmiĢtir. Ecotect uygulaması ile erken tasarım aĢamasında enerji tasarrufu sağlayacak çeĢitli ekolojik yöntemler geliĢtirilmiĢtir.

(29)

MATERYAL ve METOT Sermin DURDU

14

3. MATERYAL ve METOT 3.1. Materyal

3.1.1. ÇalıĢma alanı

Bu çalıĢma Antalya Ġli Konyaaltı Ġlçesi Uluç Mahallesinde bulunan Çayırlı Mustafa Karabulut Parkı‟nda yürütülmüĢtür. Park 2011 yılında yapılmıĢ olup, yaklaĢık 12.480 m² alan geniĢliğine sahiptir (ġekil 3.1).

ġekil 3.1. Çayırlı Mustafa Karabulut Parkı (Google Map 2015)

Bu park, Konyaaltı ilçesinde bulunan parklar arasında en yoğun kullanıma sahip

parklardan biri olması, birçok kullanımı (oyun alanı, spor alanı, koĢu parkuru vs.) bünyesinde barındırması ve analiz için uygun bitkisel altyapısının bulunması sebebiyle seçilmiĢtir.

ÇalıĢma kapsamında Antalya Ġli Konyaaltı Ġlçesi‟ne ait uydu görüntüleri ve meteorolojik veriler materyal olarak kullanılmıĢtır. Konyaaltı Belediyesi‟nden temin edilen plan, harita, rapor gibi materyallerden de araĢtırma kapsamında yararlanılmıĢtır. Antalya Ġli‟ne ait 50 yıllık ortalama sıcaklık verileri Antalya Meteoroloji Bölge Müdürlüğü‟nden temin edilmiĢ ve çalıĢmada materyal olarak kullanılmıĢtır. Elde edilen bu verilerden aylık ortalama sıcaklık verileri, arazi gözlemlerinin yapılacağı ayların belirlenmesinde kullanılmıĢtır.

(30)

MATERYAL ve METOT Sermin DURDU

15

3.1.2. ÇalıĢmada kullanılan yazılımlar

AutoCAD: Autodesk firması tarafından piyasaya çıkan, iki boyutlu ve üç

boyutlu teknik çizimlerin bilgisayar ortamında yapılmasına olanak sağlayan, CAD (Computer aided design / Bilgisayar destekli tasarım) tabanlı yazılımların öncüsü konumundaki programdır. AutoCAD yazılımının .dwg uzantılı çizim formatı, evrensel anlamda çizim standardı olarak kabul görmektedir.

ngPlant: Bitkinin gövde, dal, yan dal ve yaprak kısımlarının; boyutlarını,

sayılarını, sıklıklarını ve renklerini ayarlama olanağı sağlayan, sadece bitki modelleme amaçlı kullanılan bir yazılımdır.

3D Studio Max: Üç boyutlu modelleme ve animasyon yapılmasına olanak

sağlayan, en yaygın kullanıma sahip modelleme programlarından biridir. Kaliteli görsel sunumlar hazırlamak için birçok meslek dalında kullanılan bu yazılım, Autodesk firması tarafından geliĢtirilmiĢtir.

Ecotect: Çevresel performans analizinin karmaĢık süreçlerini, mimarların kullanabileceği Ģekilde basitleĢtirmeyi hedefleyen bu yazılım, mimarların kullanımı için geliĢtirilmiĢtir. BaĢlangıçta Square One Research firması tarafından geliĢtirilen yazılım daha sonra Autodesk firması tarafından satın alınmıĢtır. ÇeĢitli çevresel tasarım detaylı değerlendirme araçlarını içeren bu yazılım, bu araçlar yardımıyla; güneĢ, ısı, aydınlatma, gölge ve gölgeleme tasarımı, enerji ve bina yönetmeliğine uygunluk, akustik, hava akıĢı, fiyat ve kaynak performansı gibi konularda detaylı değerlendirmeler yapabilmektedir (Tokuç 2009).

ArcGIS: Esri firmasının geliĢtirdiği bir CBS (coğrafi bilgi sistemleri)

yazılımıdır. ArcGIS yazılımının parçası olan ArcMap‟de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi yapılmakta, grafikleme ve raporlama araçları ile kartografik üretim fonksiyonları bulunmaktadır.

SPSS: Genellikle sosyal bilimlerde kullanılan, istatistiksel analizler yapmak

amacıyla geliĢtirilmiĢ bir yazılımdır. Dağıtımı IBM Ģirketi tarafından yapılmaktadır. Frekans, korelasyon, güvenilirlik analiz, faktör analizi gibi analizler yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Microsoft Office: Microsoft tarafından tanıtılan, en yaygın kullanıma sahip

ticari ofis yazılım paketidir.

3.2. Metot

AraĢtırmada izlenen 4 aĢamalı süreci açıklayan akıĢ diyagramı ġekil 3.2‟ de verilmiĢtir.