A B D U I R I R A I
î
HİIN
ü
AIM]
G a la ta s a ra y ta rih in d e , G a la ta s a ra y lIlar a ra s ın d a a d ı d a im a h ü rm e tle an ılan , b a z ılarım ızın değil, p e k ç o k la rım ız ın h o cası o la n A b d u rra h m a n Şeref, b irk a ç bin
k işid en m ü re k k e p b ir irfa n o rd u su n u n
k u m a n d a n ı y a rım asrın m uallim i, üç d e v rin hiç lek elen m em iş b ir sim asıdır. N a
mı, d a im a ih tira m k ü rsü sü n d e sevgi ve
saygı ile a n ıla c a k tır. O nu, y aln ız M ülki y e M ek teb in in , G a la ta s a ra y L isesinin m ü d ü rü , M a arif Nazırı, T a rih p ro fe sö rü o la
ra k tan ım ıy o ru z, M u h te re m h o cam ız,
b ü tü n bilgilerim izin nâzım ı, b u iki irfan o c a ğ ın d a istik b ale h a z ırla n a n g ençlerin, is tib d a d a karşı hâm isi, m em u ru n , a v u k a tın, m uallim in, d o k to ru n , b ü tü n m eslek e rb a b ın ın y o l g östericisi idi.
A b d u rra h m a n Ş erefin, y eri güç
d o ld u ru la n k ürsüsü k a rşısın d a y aln ız ta rih d ersi alm a d ık , a h lâ k î tek âm ü lü m ü zü , insanlığın icap ların ı, T ü rk ü n ta rih sa y fa la rın d a n ta şa n k a h ra m a n lık la rın ı, u lü v v ü cen a b ın ın canlı m isallerin i h e p o n d a n ö ğ ren d ik .
O z a m a n la r h e r d e rs m ü d d e ti b ir
sa a t sü re rk e n h o cam ızın d e rsle rin e te n e f füs m ü d d e ti o la n b ir çey rek te ilâve e d i lir, o n d a n geç a y rılm a k için, ç a lın a n tra m p e ti u n u tm ıy a, u n u ttu rm ıy a ç a lışırd ık :
H e r sene, h a fta n ın iki günü b ü tü n gençlik h a y atım ızın en m es’u t saatle rin e
sa h n e o lu rd u : P a z a rte si Ve p e rşe m b e
g ü n leri m u h te re m h o cam ızın ta rih ve a h lâk d e rsle rd e süslü idi. O n u n d e rse g el m e sin d en b irk a ç d a k ik a e v v el sesler k e
silir: g ö zler k a p ıy a dik ilir; d a im a siyah
giydiği elbisesile g ö rü n ü r; g ıcırd ıy an k u n d u ra la rın ın a h en g in e u y an m u n ta z a m y ü rü yüşüyle k ü rsü y e çıkar, sevim li v e h e r v a k it g ü le r y üzüyle ih tiram larım ızı to p la d ık ta n so n ra y e rin e o tu ru p d e rsle rin i tatlı, ta tlı ta k rire b a şla rd ı. A ra d a , sıra d a ru h u fve du y g u su gibi te rtem iz v e itin a ile k a tlan m ış, b e y a z m en d ilin i çıkarır, gö z lüğ ü n e te m iz le rk e n gülm iye b a ş la r v e a n lattığ ı ta rih î h â d ise y e v e y a h u t b ir a h lâk
n a zariy esin e u y g u n b ir h ik â y e söyleyip : « M o lla ... İşte insan b ö y le o lm alıd ır, b u m e ziy et sırf T ü rk le re m a h su stu r__ B öyle
asil, b ö y le k a h ra m a n b ir neslin oğulları
o ld u ğ u n u z u aslâ u n u tm ay ın ız» d e rd i.
O n u n re k â k e tin d e b ile b ir hususî
a h e n k v a rd ı, v a k fa la rı â d e ta b e k le rd ik b ile....
H o cam ız, (b e y ) kelim esini hiç se v m ezdi. T a le b e sin e : d e rs h a n e d e , im tih an o d a la rın d a (M o lla ) d e r, z iy a re tin e g itti ğim iz z a m a n ev in d e, h a riç te ise h e rk e se e fe n d i) d iy e h ita p e d e rd i. K e n d isin e (F - fe n d i) d e rle rd i.
A b d u rra h m a n Ş eref ( E f e n d i) . 19 A ğ u sto s 1852 sen e sin d e lsta n b u lu n E y ü p m a h a lle le rin d e n b iri o la n (O ta k ç ıla r) d a d o ğ d u . B üyük b a b a sı K a sta m o n u lu M us tafa, b a b a sı, T o p h a n e m u h a se b e m ü m e y yizi H a şa n ( e fe n d i) dir. H o cam ızı, a i lesi e v d e (Ş e re fe d d in ) d iy e çağ ırırlarm ış. Şeref, e v v e lâ E y ü p te ip tid a î v e rü şd î ta h silini y a p tık ta n so n ra yeni açılan (M e k teb i S u lta n iy e ) girdi. B unu bize şöyle a n latm ıştı: «S ultan A ziz A v ru p a se y ah ati sırasın d a P a riste k i liseleri gezip b eğ en m iş, o ra d a k i bizim ta le b e le rin (M e k te b i O s- m a n id e ) y a p tık la rı tahsili iyi b u lm am ış, so n ra y a n ın d a o u lu n a n H a ric iy e N azırı F u a d P a ş a T ü rk iy e d e d e F ra n s a d a o ld u ğu gibi liseler açm am ızı p a d iş a h a a n la t mış, k a n d ırm ış, F u a d p a şa y ı bilirsiniz b ü y ü k a d a m d ı o. K e ç ecizad e İzzet M ollanın o ğlu... İşte F u a d P a şa n ın g a y retile 1868
d e M ek teb i S u lta n î a d ıy la G a la ta s a ra -
y m d a b ir lise açıldı. M erh u m F u a d p aşa, m e k te p ra ğ b e t b u lsu n d iy e to ru n u ( H ik m e t) i b u ra y a y azd ırm ıştı.. B a b a m F u a d p a şa y ı ço k sev erd i, o n a b a k a ra k b e n i d e
b u ra y a k a y d e ttirm işti. M ek te b in b ü tü n
m u a m e lâ t v e k u y u d a tı fran sızca idi... T u na ve E d irn e v ilâ y e tle rin d e n g ö n d e rile n B u lg ar ço cu k ları e rk e n g e ld ik le rin d e n en ev v el o n la r k a y d o lu n m u şla rd ı, b e n ikiyüz yirm i d ö rd ü n c ü şa k ird d im . M e k teb in kü- ş a d ın d a n o n gün so n ra d a h il o lm uştum . Kaçar mı merd olan bir can için meydanı gayretten.
N. K E M A L
Ç o k g e ç m e d e n ş a k ird a n e fe n d ile rin a d e di b eşy ü z e b a liğ o lm u ştu » .
K ıy m etli ho cam ız, (G ü l B a b a ) nın irşad ile gül gibi te rte m iz g e n ç le r y e tiş tiren b u y u rtta b e ş sen e ok u m u ş, 18 7 3 d e tü rk ç e v e fra n sız c a d a n (P e k iyi) b ir d ip lo m a ile m ezu n o lm u ştu r.
M e k te p te ik en A b d u rra h m a n Ş eref en £ o k ta rih v e c o ğ ra fy a d e rsle rin e çalı şırm ış, m e z u n o ld u k ta n so n ra, o z a m a n la r k a le m m e m u ru y e tiştire n ve (M a h - rec-i A k lâ m ) d e n ile n m e k te b e ta rih h o cası ta y in ed ild i, b ira z so n ra d a G a la ta - sa ra y a tü rk ç e (D a rü l-M u a llim in ) d en ilen (M u a llim M e k te b i) n e ta rih v e c o ğ ra fy a m u allim i old u . İkinci A b d ü lh a m id , sırf m ü lk iy e m e m u ru y e tiştirm e k m a k sa d ıy la ( 1 8 7 7 ) d e M e k te b -i M ü lk iy e) yi açtırm ıştı. M u h te re m ü stad ım ız, 1878 d e b u Âli m e k te b e (m üdür ta y in e d ile re k ta m o n altı se ne b u m üesseseyi m ü k e m m e l b ir su re tte id a re etm iş, M ülkiyelilerin k a lp le rin d e en sam im î h ü rm e t hisleri y a ra tm ıştır.
1894 te M e k te b i S u lta n în in d eğerli
m ü d ü rle rin d e n o la n İsm ail B eyin m e k
te p te k i d a ire sin d e k a lp se k te sin d e n ö lm e
si üzerin e, y e rin e A b d u rra h m a n Ş eref
getirilm iş, h o cam ız, M ü lk iy ed e T arih ,
A h lâ k m u allim lik lerin i u h d e sin d e alık o y m uştu. Ü sta d ım ız M e şru tiy ete k a d a r M ül- k iy e d e n ay rılm am ıştı.
G a la ta s a ra y ın d a k i h iz m e tle ri d e çok
b ü y ü k tü r. Bu m e k te p ju rn a lc ıla rm d a i
m a h e d e fi teftişi o lu rd u . B ütünıı b u ju r
n alleri, sü rg ü n e g ö n d e rilm e k istenilen
g en çleri A b d u rra h m a n Ş eref önlem iş,
tü rlü tü rlü te h lik eler, h a ttâ m e k te b in la ğ
vı gibi d ü şü n c e le r h e p o b ü y ü k a d a m
say e sin d e b e r ta r a f edilm iştir.
B ir P a z a r gecesi G a la ta s a ra y m a a n sızın A b d ü lh a m id in Y a v e r h a fiy e le rin d e n m e şh u r F e h im gelir. Ü ç ta le b e y i istin tak ed eceğ in i söyler. (B a h ç e m in çiçek leri) d e
diği y a v ru la rın ı b u m e l'u n h a fiy e d e n
k u rta rm a k istiyen m ü d ü r üç ta le b e y i k e n di h a re m d a ire sin d e sa k la d ık ta n so n ra : F e h im le a rk a d a ş la rın a : «Bu e fe n d ile r b u ak şa m m e k te b e g elm em işler, y a rın gelir g elm ez o n la rı te v k if e d e rim size d e h a b e r veririm » d e r, b u fe lâ k e ti m u v a k k a te n
a tla tır, ertesi g ü n e rk e n s a ra y a g id ip ta le b e sin d e n olan, k u re n a d a n b ir z a t v a sı tasıy la b iz z a t ta le b e y i istin ta k e tm e k ira desini alır, m e k te b e d ö n e r, ç o cu k ları k a b a h a tsiz b u lu r, işi u su letle k a p a tır.
İkinci M eşru tiy etin ilâ n ın d a n so n ra
A b d u rra h m a n Ş erefi D e fte rh a n e Nazırı,
M aarif N azırı (Ü ç d e f a ) , Ş û ra y .i D e v le t R eisi, A y a n âzası gibi m e v k ile rd e g ö
rü y o ru z. A y a n lığ ın k a ld ırılm ası ü zerin e
b ir m ü d d e t a ç ık ta kalm ıştı.
B üyük M illet M eclisinin İkinci D ev-
re-i in tih a b iy e sin d e ü stad ım ız İstan b u l
M eb usu o lm uştu. G ö z le rin d e n ra h a tsız dı, b ir aralık , B erline V iy a n a y a k a d a r b ir se y a h a t y a p m ış, gö zü n ü te d a v i ettirm işti.
B. Refet Avni Araş
1927 senesi, A n k a r a d a b u lu n d u ğ u
s ıra la rd a h a sta la n m ıştı : Ç e k tird iğ i bir
dişin y eri iltih ap y ap m ıştı, z a te n şek er
h a sta lığ ın d a n d a m u z ta rip ti. Ista n b u la g e lip a m e liy a t y a p tırm a k m ecb u riy eti hasıl
olm uştu. Y a p ıla n a m e liy a t n e ticesin d e
fazla k a n k a y b etm iş, G u re b a h a sta h a n e - sin d e 1927 senesi şu b a tın ın m e ş’um b ir g ü n ü n d e e b e d iy e n gözlerini k ap am ış, t a b u tu b in le rc e ta leb esiy le k e n d in i ço k se v e n le rin g ö zy aşları içinde, O ta k ç ıla r ci v a rın d a , T o k m a k te p e K a b rista n ın a nak - lo lu n m u ştu r.
H a y a tta b ed b in liğ i, g am v e k e d eri Harp için hazırlanmak sulhü temin etmek için en büyük şarttır.
¿ ► - « M * - « ◄ M k - O
| Denilebilir ki hiç bir şeye muhtaç j
i değiliz, yalnız bir tek şeye ihtiyacımın i
z vardır! Çalışkan olmak. İçtimaî hastalık-i z larımızı tetkik edersek, asıl 'olarak bun. I i dan başka mühim bir hastalık bulama- i
4 yız... İlk işimiz bu hastalığı tedavi et. t
| mek, milleti çalışkan yapmaktır. Servet I I ve onun neticesi olan refah ve saadet I
I I
I yalnız ve ancak çalışkanlarındır. Artık I
I milletimize zenginler memleketi, yeni I
^ Türkiyenin adına da çalışkanlar diyarı I
¡denilsin. Yeni Türkiyede en büyük ma- f î kam, en büyük hak, çalışkanlara ait ola.- J î çaktır.
I
I A T A T Ü R K IZ iI I
î Dünyanın bugünkü halinde milletle *
1 rin hangi istikamete doğru gittiklerini ve 2
2 ne çetin mevzularla karşılaşacaklarını 2
r tahmin etmek kimsenin iktidarında değil, ( | dir... Am a, bu memleketin dahilî ve ha- I ^ ricî siyasette vücude getirmeğe 'mecbut i * olduğu eserler ve uğraşacağı mes’eleleı I I çetin, geniş ve zordur. Türk milleti bu I I gün 'dünyada başlı başına kuvvet ifade I
I eden nadir milletlerden biridir. Bütün I
l vatandaşlarımın işitmesini isterim ki, J
I Türk milletine bu kuvveti veren âmillerin J | başında Türk milletinin gösterdiği samimî j
j beraberlik gelir. ,
İNÖNÜ
H M M H H M « H M -4 H K « M M « M M « M M « M M « M M « M M « » «► -*MM « M M «»< M «»< M « M M «M M « M M « » < M « »< M « M M « M M « M M « » < M « » « M « M M « »
hiç sev m iy en d a im a b iz le re «M olla, b e d bin genç, ih tiy a r a d a m d a n d a h a d e rm a n
sızdır, T ü rk genci h e r v a k it şen, h e r
z a m a n n eş’eli v e ira d e li o lm alıd ır» d i y en m u h te re m h o c a m h a k k ın d a y a z d ık larım ı ölüm ü gibi acı ve m ate m li b itir
m e k istem ed im , bir, iki m en k ib e sin d e n
b a h s e d e re k sözüm e n ih a y e t v e riy o ru m : B ir gün İkinci M a h m u d u n ölü m ü n ü a n la tıy o rd u :
« M ah m u t ölm üş, cen azesin in D ivan- y o lu n d a k i H ususî T ü rb e y e d e fn i k a ra rla ş tırılm ıştı.
V ü k e lâ , T ü rb e k a rşısın d a k i Köp
rülü kütüphanesinde to p lan m ış, tü r
b e d e k i h a z ırlık la ra n e z a re t e d i
y o rla rd ı, b u sıra la rd a , m azul S a d rıâ z a m
H ü sre v P a ş a d a o ra y a g eliy o r v e yeni
P a d işa h m ü h rü H ü m a y u n u istiy o r d iy e rek, z o rb a lık la s a d a re t m ü h rü n ü S a d ra , zam (Emin R a u f P a ş a d a n alıyor, so n ra E sm a S u lta n a g id iy o r, sa d a re t, bu sa d ık b e n d e n iz e lâyık değil m id ir d iy erek sa d rıa z a m o lu y o r» .
İki d e rs so n ra b u b ah si so rm a k için
h o cam ız a rk a d a ş la rd a n (M ) 1 d erse
kal-Şeytan bir milleti yıkmak istediği ffizla seven vatandaşlar musallat eder.
d iriy o r v e : M o lla .. H u sre v P a şa nasıl sa d ra z a m oluverm iş» d e y in c e : M : E fe n dim , K ö p rü b a ş ın d a k ıra a th a n e d e Z o rb a başı H ü sre v P aşa, E m in R a u f P a şa d a n
ce b re n m ü h rü alıp s a d ra z a m | o lu v e r.
m iş» d e y in c e b ü tü n sın ıf g ü lm ü ştü k , h o
cam ız hiç g ü lm ed i, y aln ız (M ) e şö y le bir b a k tık ta n s o n ra : «M olla sakın sen m em u r o lm a, işittiğin sözü a n la m a z değiştirirsin d e d e v le tin b a şın a b e lâ getirirsin» dem işti.
T a rih im tih a n ın a ek seriy a m üm eyyiz
o la ra k M eclisi M a arif â z a sın d a n , Sicil-i
O sm a n î m u h a rriri S ü rey y a (b e y i) d a v e t e d e rd i, S ü rey y a ( b e y ) , p erv asız, sözünij
sa k la m a z çok d o ğ ru b ir z a ttı. B ir im ti
h a n d a a rk a d a ş la rd a n b irin e (Ş e y h Sâli- m i) so ra fla r, o b ild iğ i gibi a n la tırk e n ö te d e n S ü rey y a b e y şu suali tev cih e d e r : O ğlum , b u g ü n Şeyh S âlim e b e n z e r k im se v a r m ıd ır? B u n u n la A b d ü lh a m id in a- d a m ı m e şh u r E b ü lh ü d a y i k a sd e d e r, m u h
te re m h o cam ız v aziy etin fecaatin i an laı
v e h em en : (Ş im d iy e k a d a Şeyh Salim in T a sv iri elim ize g e ç m e d i; o n u n için m olla kim e b en zed iğ in i b ile m e z .) d er, sözü k e ser.
Refet Avni A R A Ş
zaman onun bünyesine parayı her şeyden P E Y A M İ S A F A
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Ta h a Toros Arşivi
