Demografik ve sosyo-ekonomik faktörlerin aşırı güven bilişsel önyargısı üzerindeki etkisi: İMKB bireysel hisse senedi yatırımcıları üzerine bir analiz

(1)

73

Mehmet Burak KAHYAOĞLU1

1_{Dr., Düzce Üniversitesi}

Çilimli Meslek Yüksekokulu, burakkahyaoglu@duzce.edu.tr

Demografik ve Sosyo-Ekonomik

Faktörlerin Aşiri Güven Bilişsel

Önyargisi Üzerindeki Etkisi: İMKB

Bireysel Hisse Senedi Yatirimcilari

Üzerine Bir Analiz

Özet

Bireysel yatirimcilarin risk algilari kişilik özellikleri, sosyo-ekonomik ve demografik faktörler ile psikolojik faktörlerden etkilenmektedir. Birbirleriyle etkileşim halinde olan bu faktörler yatirimcinin risk algisi üzerinde eş zamanli olarak etkide bulunmaktadir. Davranişsal finansçilar, aşiri güven önyargisinin yatirimci davranişi üzerindeki etki-sinin yatirimcilarin işlem hacmi, işlem sikliği ve portföy çeşitlendirme seviyeleri üze-rinde görüldüğünü ileri sürmektedirler. Buna göre aşiri güvene sahip yatirimcilarin iş-lem hacmi ve işiş-lem sikliği artmakta ve portföy çeşitlendirme seviyeleri düşmektedir. Özellikle son yillarda yatirimci profilindeki çeşitliliğin artmasi finansal piyasalarin yo-rumlanmasi açisindan dikkat edilmesi gereken bir unsur olarak karşimiza çikmakta-dir. Bu çalişmanin amaci farkli demografik ve sosyo-ekonomik özellikteki yatirimcila-rin işlem hacmi, işlem sikliği ve portföy çeşitlendirme seviyeleri açisindan farklilaşma-larinin incelenmesidir. Çalişmada 31 bireysel yatirimcinin İstanbul Menkul Kiymetler Borsasi’nda 1 Ocak 2007 ile 31 Aralik 2009 tarihleri arasinda gerçekleştirdikleri his-se his-senedi alim-satim işlemlerine ilişkin gerçek veriler kullanilmiştir. Yapilan One Way Anova ve T-testlerinde cinsiyet, medeni durum ve aylik gelir durumu gibi farkli sosyo-ekonomik ve demografik özellikteki yatirimcilara göre işlem hacmi, işlem sikliği ve portföy çeşitlendirme seviyelerinin anlamli olarak farklilik gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Risk algısı, aşırı güven, bireysel yatırımcı

The Impact of Demographic and Socio-Economic

Factors on Over Confidence Bias: An Analysis

About Individual Investors in ISE

Abstract

Individual investors’ risk perceptions are affected by personality traits, socio-economic and demographic factors and psychological factors. All these factors, which are inte-racting with each other, do affect the investor’s risk perception concurrently. Behavi-oral financiers assert that effect of over confidence bias on investor’s behaviors can be observed on investors’ trading volume, trading frequency and portfolio diversifica-tion levels. According to this, over confidence of investors increases their trading vo-lumes and trading frequencies but decreases their levels of portfolio diversifications. Especially in recent years increasing diversity of investors’ profile appears to be a pa-rameter to be considered in interpretation of the terms of financial markets. The pur-pose of this study is to investigate the occurred differences in investors trading volu-me, trading frequencies and portfolio diversification levels according to their demog-raphic and socio-economic factors. The study used real data about 31 individual in-vestors who had realized the stock purchase- sale transactions in Istanbul Stock Exc-hange between 1st January 2007 to 31st December 2009. In this context, analyses of one way ANOVA and T-Test showed that trading volume, trading frequency and port-folio diversification levels change significantly according to investors’ socio-economic and demographic factors such as age, gender, marital status and monthly income.

(2)

74 _GİRİŞ

Bireysel yatırımcıların risk algısı, kişilik özellikle-ri, psikolojik faktörler ile sosyo-ekonomik ve de-mografik faktörlerden etkilenmektedir. Küresel-leşme ve finans piyasalarındaki gelişmelere para-lel olarak ortaya çıkan iletişim sektöründe yaşanan sıçrama, yatırımcıların, finansal piyasalara erişe-bilme, bilgiye en hızlı ve en ucuz maliyetle sahip olma ve en hızlı şekilde işlem yapma potansiyeli-ni artırmıştır. Bu gelişmelerin sonucu olarak, kü-resel çapta, finansal piyasalarda işlem yapan yatı-rımcı sayısında ve profilinde önemli değişiklikler yaşanmıştır. Günümüzde eğitim seviyesi ne olursa olsun her yaştan ve her gelir grubundan milyon-larca kadın ve erkek çok çeşitli gerekçelerle finan-sal piyafinan-salarda işlem yapmaktadır. Finans sektörü-nün her türlü yatırımcının ihtiyacına uygun men-kul kıymetler üretebilme becerisi düşünüldüğünde yatırımcı profilindeki çeşitliliğin hızlı bir şekilde artacağı öngörülebilmektedir. Finansal piyasaların derinliği ve genişliği üzerinde etkili olan yatırım-cı profilindeki bu değişim, piyasaların yorumlan-masında özellikle göz önünde bulundurulması ge-reken bir faktör olarak düşünülebilir.

Aşırı güven önyargısı bireysel yatırımcıların algı-ladıkları risk düzeyi üzerinde etkili olan psikolojik faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Davra-nışsal finansçılar aşırı güven önyargısının yatırım-cı davranışı üzerindeki etkilerinin işlem hacmi, iş-lem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi üze-rinde görüldüğünü ileri sürmektedirler. Buna göre aşırı güvene sahip yatırımcıların işlem hacmi ve işlem sıklığı artmakta, portföy çeşitlendirme sevi-yesi ise düşmektedir. Bu durum yatırımcıların ge-reğinden fazla komisyon ödemesi yapmalarına ve aşırı riskler üstlenmelerine neden olmaktadır. Bi-reysel yatırımcıların algıladıkları risk düzeyi üze-rinde etkili olan faktörler birbirleüze-rinden etkilen-mektedir. Diğer bir ifadeyle, yatırımcılar risk algı-sına etki eden faktörlere eş zamanlı olarak maruz kalmaktadır. Bu durum risk algısına etki eden fak-törlerin birbirleriyle olan ilişkilerinin incelenme-si gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacı sosyo-ekonomik ve demografik faktörlerin aşırı güven bilişsel önyargısının yatırımcı davranı-şı üzerindeki yansımaları olan işlem hacmi, işlem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi üzerinde-ki etüzerinde-kilerinin incelenmesidir. Bundan sonraüzerinde-ki üç bölümde sırasıyla aşırı güven kavramı, risk algı-sı ve aşırı güven ilişkisinde demografik ve

sosyo-ekonomik faktörlerin rolü ve çalışmanın hipotez-leri ile analiz sonuçları yer almaktadır.

1. AŞIRI GÜVEN

Bilişsel psikoloji alanında yapılan çalışmalarda, genel olarak insanların aşırı güven eğiliminde ol-dukları bulunmuştur. Aşırı güven duygusu, insan-ların sahip oldukları bilgiye fazla güven duymala-rının sonucu olarak riskleri düşük tahmin etmeleri-ne etmeleri-neden olmaktadır. İnsanların, birçok konuda ol-duğu gibi menkul kıymet seçimi gibi finansal ka-rarlarda da aşırı güvene sahip olduğu görülmekte-dir (Döm, 2003:61).

‘‘Her yatırımcı bilgileri yakalama ve yorumlama açısından iyi olduğuna ve aldığı bilginin özel, tam ve doğru olduğu konusunda kendine güvenmekte ve buna inanmaktadır’’ (Şenkesen, 2009:237). Di-ğer bir ifade ile yatırımcılar, herkes tarafından bi-linmeyen bilgilerin doğruluğunu abartma eğilimi göstermektedir. Bu durumun sonucu olarak ‘‘ka-muya açıklanan mali tablolar gibi herkes tarafın-dan bilinen bilgiler önemsenmezken, piyasada şir-ketler hakkında konuşulan ve kesinliği bilinme-yen bilgilere daha fazla önem verilir’’ (Yüksel, 2009:25). ‘‘Yatırımcı güveni, kamusal bilgi ken-di bilgisiyle aynı yönde ise büyür, fakat ters yön-de ise eşit şekilyön-de düşmez. Eğer bir yatırımcı bilgi-yi yorumlama aşamasında kendi yeteneklerine aşı-rı güven duyuyorsa ve başkalaaşı-rının fark etmedi-ğini fark ettiğine inanıyorsa, tahminlerinde oluşa-bilecek hataları yetersiz değerlendirecektir’’ (Ede, 2007:28).

Aşırı güven duygusu, yatırımcıların aldıkları risk düzeyini yanlış yorumlamalarına neden olarak risk algısının azalmasına yol açmaktadır. Risk algısı azalan yatırımcılar ise daha yüksek risk içeren his-se his-senetlerine yatırım yapmakta ve düşük portföy çeşitlemesine gitmektedir (Nofsinger, 2001:28; Barak, 2008:109).

Aşırı güven duygusuna neden olan üç etken bulun-maktadır. Bunlar, yükleme önyargısı, bilgi yanıl-saması ve kontrol yanılyanıl-samasıdır (Döm, 2003:62). ‘‘İnsanların başarılarını kişisel becerilerine, başa-rısızlıklarını ise kötü şansa ya da diğer bireyle-rin aksiyonları ile gerekçelendirme eğilimi yük-leme önyargısı olarak tanımlanmaktadır’’ (Miller ve Ross, 1975:213). Örnek olarak güçlü bir boğa

(3)

75 piyasasının yaşandığı konjonktürde piyasaya yeni

giren yatırımcılar başarının kendi yeteneklerinden kaynaklandığını düşünerek daha riskli yatırımlara yönelebilmektedir.

İnsanların daha fazla bilgiye sahip olmanın tah-minlerinin doğruluğunu artıracağına olan inan-cı bilgi yanılsaması olarak adlandırılmaktadır. Ya-pılan çalışmalarda, bilgi toplama sürecinin erken aşamalarında öngörü doğruluğunun en yüksek se-viyeye ulaştığı, daha fazla bilgi toplanmasıyla ka-rarlara olan güvenin sürekli olarak yükseldiği, bil-gi toplama sürecinin sonunda karar vericilerin hü-küm ve kararları hakkında aşırı güvene sahip ol-dukları tespit edilmiştir (Şenkesen, 2009:238). An-cak bir konu ile ilgili olarak daha fazla bilgi sahibi olunması her zaman için doğru kararlar verilmesi-ne verilmesi-neden olamamaktadır. Bunun verilmesi-nedenleri aşağı-daki gibi sıralanabilir (Nofsinger, 2001:15; Şenke-sen, 2009:239):

•

İnsanların bilgi işleme ve hafızayı çalıştırma ka-pasiteleri sınırlıdır. Bilişsel baskıyı azaltmak için problemin erken aşamalarında çözümlerdeki belir-sizlik ihmal edilerek ilerdeki hesaplama karışıklığı azaltılır. Bu durum daha basık veya dar dağılımla-rın seçilmesine ve aşırı güvene neden olur.

•

Bazı bilgiler tahmin etmeye yardımcı olmadığı gibi, yanlış yönlendirebilmektedir.

•

Çoğu insanlar bu bilgiyi yorumlayacak eğitim, tecrübe ve becerilere sahip olmayabilir.

•

İnsanlar yeni bilgiyi önceki inançlarını ve gö-rüşlerini doğrulayacak veya destekleyecek yönde yorumlama eğiliminde olmaktadır.

Bu konuyla ilgili olarak MIT’de yapılan bir de-neyde öğrencilerden hisse senedi yatırımlarından bir portföy oluşturmaları istenmiştir. İlk grup sa-dece hisse senedi fiyat değişmelerini görebilirken, ikinci grup CNBC izleyebiliyor, Wall Street Jour-nal okuyabiliyor ve piyasadaki eğilimlere dair en son analizler için uzman görüşlerinden yararlana-biliyorlardı. Sonuç olarak, daha az bilgi ile yatı-rım yapma durumunda olan grubun diğer gruptan iki kat fazla getiri elde ettiği tespit edilmiştir (Leh-rer, 2010:174).

İnsanların, gerçekte olmamasına rağmen, sonuç-ları kontrol edebileceklerine olan inancın artması

aşırı güveni artırmaktadır. Aşırı güvene sahip yatı-rımcıların portföyleri iki nedenle daha yüksek risk taşıyacaktır (Nofsinger, 2001:28):

•

Aşırı güvenli yatırımcılar küçük ya da yeni şir-ketlere ait yüksek risk içeren hisseleri satın alma eğiliminde olmaktadır.

•

Aşırı güvenli yatırımcılar düşük çeşitlendirme yapma eğilimindedir.

Barber ve Odean (2000a, 2000b)’ın yaptığı bir dizi çalışma aşırı güvenli yatırımcıların daha fazla risk aldıklarını göstermektedir. Odean’un aşırı güvene ilişkin temel bulguları aşağıdaki gibi özetlenebilir (Odean, 1998a, 1998b, 1998c):

•

Aşırı güvenin etkisi bir piyasada bilginin nasıl dağıldığına ve kimin aşırı güvenli olduğuna bağ-lı olmaktadır. Bireysel yatırımcılar, içerden bilgi alanlar ve piyasa yapıcılar aşırı güvenli oldukla-rında işlem hacmi artmaktadır.

•

Aşırı güvenli yatırımcılar, getirilerde pozitif seri korelasyona yol açarak rasyonel yatırımcıların bil-gilerine piyasanın yetersiz tepki vermesine ya da negatif seri otokorelasyonla aşırı tepki vermesine yol açmaktadır.

•

Aşırı güven, yatırımcıların beklenen faydasını azaltmaktadır. Aşırı güvenli yatırımcılar düşük çe-şitliliğe sahip portföyler elde tutmakdırlar. Bilgi, maliyetli ve yatırımcılar aşırı güvenli olduğunda, bilgili yatırımcılar bilgisiz yatırımcılardan daha dezavantajlı olmaktadır.

•

Aşırı güven piyasa derinliğini artırır.

•

Aşırı güvenli içerden bilgi alanlar fiyat kalitesi-ni geliştirir, fakat aşırı güvenli bireysel yatırımcı-lar fiyat kalitesini bozar.

•

Aşırı güvenli işlemciler oynaklığı artırırken, aşırı güvenli piyasa yapıcıları bu etkiyi azaltabilir.

2. RİSK ALGISI VE AŞIRI GÜVEN

İLİŞKİSİNDE DEMOGRAFİK VE SOSYO-EKONOMİK FAKTÖRLERİN ROLÜ

Herhangi bir menkul kıymete ilişkin verilecek yatı-rım kararında göz önünde bulundurulması gereken iki temel kriter, yatırımın riski ve yatırımın

(4)

bekle-76 _{nen getirisidir. Yatırımcılar aynı risk seviyesine} sa-hip iki yatırım alternatifi arasından yüksek bekle-nen getiriye sahip olanı ya da aynı beklebekle-nen getiri-ye sahip yatırım alternatiflerinden düşük risk sevi-yesine sahip olanı seçme eğilimindedir. Davranış-sal finansçılar, yatırım kararlarında etkili olan risk kavramının objektif değil subjektif nitelik taşıdığı-nı bunun sonucu olarak beklenen riskten ziyade al-gılanan riskin önemli olduğunu vurgulamaktadır. ‘‘Risk algısı ise, kişilerin riskin ciddiyeti ve özel-likleri hakkındaki subjektif yargısıdır’’ (Gürsoy ve diğ. 2008: 21). Algılanan risk kavramı, yatırımın riskine ilişkin mevcut uyaranların farklı kişiler ta-rafından, bu kişilerin içinde bulundukları durum

ve çeşitli faktörlerin de etkisiyle, farklı algılanabi-leceğini bunun sonucunda farklı yorumlanabilece-ğini ve bu farklı yorumlama sonucunda ise kişile-ri farklı davranışlara yönlendirebileceğini ifade et-mektedir. Anbar ve Eker’e (2009) göre, bir yatı-rımcının finansal risk algılamasını etkileyen fak-törler; kişilik özellikleri ve psikolojik faktörler ile demografik ve sosyo-ekonomik faktörler olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir. Tablo 1’de bireyin finansal risk algısına etki eden faktörler ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Bu faktörlerdeki değişim ya-tırımcının finansal risk algısını da değiştirecektir. Bu anlamda yatırımcıların risk algısının statik de-ğil dinamik olduğu kabul edilmektedir.

Tablo 1: Finansal Risk Algısına Etki Eden Faktörler

Kaynak: (Deniz, 2007; Anbar ve Eker, 2009; Usul ve diğ., 2002; Barak, 2008)

Aşırı güven yatırımcıların risk algısı üzerinde etki-li olan psikolojik faktörlerden biridir. Bietki-lişsel ön-yargılar arasında değerlendirilen aşırı güven duy-gusunu Barak (2008:108-109) ‘‘insanların sahip olduğu bilgilerin doğruluğuna gerçekte olduğun-dan daha fazla güven duymaları ya da inançları-nı o yönde pekiştirme eğiliminde olmaları duru-mu’’ olarak tanımlamaktadır. Aşırı güvene sahip yatırımcıların riskleri düşük algıladıkları varsayıl-maktadır. Davranışsal finans literatüründe, birey-sel yatırımcıların işlem hacmi, portföylerini göz-den geçirme sıklıkları (işlem sıklığı) ve portföy çe-şitlendirme düzeyleri aşırı güven bilişsel önyargı-sı ile ilişkilendirilmektedir. Buna göre, aşırı güven duygusuna sahip yatırımcılar yüksek işlem hacmi-ne ulaşmakta, portföylerini çok sık gözden geçir-mekte ve düşük portföy çeşitlendirmesi yapmak-tadırlar.

Yatırımcıların risk algısı; cinsiyet, yaş, gelir düze-yi ve eğitim seviyesi gibi demografik, sosyal ve ekonomik koşullara bağlı olarak zaman içinde de-ğişebilmektedir. Barak (2008: 31), yatırımcıların demografik özelliklerinin onların yatırımcı özel-liklerini önemli oranda etkilediğini belirtmiştir.

Demografik ve sosyo-ekonomik unsurlar, insan-ların hayatinsan-larının belli evrelerinde temel davranış kalıpları ve hayata bakış açıları oluşturmaktadır. Yapılan araştırmaların gösterdiği üzere, bu davra-nış kalıpları, bireyin risk karşısındaki tutumu üze-rinde etkili olmaktadır. Aşırı güvene sahip yatırım-cıların risk algısının azaldığı varsayımı göz önün-de bulundurulduğunda bu yatırımcıların daha sık işlem yaptıkları, işlem hacimlerinin yükseldiği ve daha düşük portföy çeşitlendirmesi yaptıkları ileri sürülebilmektedir.

3. YATIRIMCILARIN DEMOGRAFİK VE SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİNİN İŞLEM HACMİ, İŞLEM SIKLIĞI VE PORTFÖY ÇEŞİTLENDİRME SEVİYESİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİ ARAŞTIRAN HİPOTEZLER

Bu çalışmada çeşitli sosyo-ekonomik ve demog-rafik özelliklere sahip gruplar arasında işlem hac-mi, işlem sıklığı ve portföy çeşitlendirme düzeyi-ne göre farklılıkların olup olmadığı analiz edilmiş-tir. Bu kapsamda test edilen hipotezler aşağıda ve-rilmiştir.

(5)

77 H₁= Farklı gelir gruplarındaki bireysel

yatırımcı-lar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₂= Farklı gelir gruplarındaki bireysel yatırımcı-lar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark vardır.

H₃= Farklı gelir gruplarındaki bireysel yatırımcı-lar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısın-dan anlamlı bir fark vardır.

H₄= Kadın ve erkek yatırımcılar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₅= Kadın ve erkek yatırımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark vardır.

H₆= Kadın ve erkek yatırımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₇= Farklı eğitim seviyelerindeki yatırımcılar ara-sında işlem hacmi açıara-sından anlamlı bir fark var-dır.

H₈= Farklı eğitim seviyelerindeki yatırımcılar ara-sında işlem sıklığı açıara-sından anlamlı bir fark var-dır.

H₉= Farklı eğitim seviyelerindeki yatırımcılar ara-sında portföy çeşitlendirme seviyesi açıara-sından an-lamlı bir fark vardır.

H₁₀= Evli ve bekar yatırımcılar arasında işlem hac-mi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₁= Evli ve bekar yatırımcılar arasında işlem sık-lığı açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₂= Evli ve bekar yatırımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₃= Farklı meslek gruplarına mensup bireysel ya-tırımcılar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₄= Farklı meslek gruplarına mensup bireysel ya-tırımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₅= Farklı meslek gruplarına mensup bireysel

ya-tırımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₆= Farklı yaş gruplarına mensup bireysel yatı-rımcılar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₇= Farklı yaş gruplarına mensup bireysel yatı-rımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark vardır.

H₁₈= Farklı yaş gruplarına mensup bireysel yatı-rımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark vardır.

3.1.Araştırma Yöntemi ve Veriler

Araştırma kapsamında 31 bireysel yatırımcı-nın İMKB’da 1 Ocak 2007 ile 31 Aralık 2009 ta-rihleri arasında gerçekleştirdikleri hisse senedi alım-satım işlemlerine ilişkin gerçek veriler kul-lanılmıştır. Bir kamu bankasının aracı kurumun-dan elde edilen veriler, yatırımcının cinsiyeti, yaşı, mesleği, medeni durumu, eğitim seviyesi ve aylık gelirinin yanında hisse senedi alım-satım işlemle-rine ilişkin tarih ve saat, fiyat, miktar ve seans içe-riklerine sahiptir. Verileri çalışma kapsamına alı-nan yatırımcıların belirlenmesinde tesadüfi örnek-lem yönteminden yararlanılmıştır. Çalışma kapsa-mında verileri kullanılan yatırımcıların tümü Mar-mara Bölgesi’nde ikamet etmektedir. Bireysel ya-tırımcıların mal varlıkları ve finansal bilgi seviye-lerine ilişkin bilgiler, verilerin elde edildiği aracı kurum tarafından yatırımcılarından talep edilme-diği için çalışma kapsamına alınamaması bir kısıt olarak karşımıza çıkmıştır.

3.2.Araştırma Kapsamında Kullanılan Değişkenlerin Belirlenmesi

Araştırma kapsamında kullanılan değişkenlere ilişkin bilgilerin bir bölümü bir kamu bankasının aracı kurumundan elde edilmiştir. Bunlar yatırım-cıların cinsiyeti, yaşı, mesleği, medeni durumu, eğitim seviyesi ve aylık gelir durumu bilgilerinin yanı sıra 1 Ocak 2007-31 Aralık 2009 dönemini kapsayan hisse senedi alım-satım işlemlerine iliş-kin tarih ve saat, fiyat, miktar ve seans bilgileridir. Araştırma kapsamında kullanılan diğer değişken-ler olan işlem hacmi ,işlem sıklığı ve portföy çe-şitlendirme seviyesi ise, aracı kurumdan alınan ve-rilerden türetilmiş ve gün bazında hesaplanmıştır.

(6)

78 _{Portföy çeşitlendirme düzeyi, ilgili tarihte} portföy-de bulunan hisse senedi sayısını vermektedir. Dü-şük portföy çeşitlendirmesi yapan yatırımcıların aşırı güvenli oldukları varsayılmaktadır. Bir diğer ifadeyle, yatırım konusunda kendilerine aşırı gü-venen yatırımcıların, çeşitlendirme yoluna giderek portföyün riskini düşürme ihtiyacı hissetmedikle-ri belirtilmektedir.

İşlem sıklığı yatırımcının ne kadar gün arayla iş-lem yaptığının göstergesi olarak belirlenmiş ve herhangi bir alım-satım işleminin yapıldığı gü-nün değeri için “1”, herhangi bir alım-satım işle-minin yapılmadığı gün için “0” değeri verilmiştir. Yatırımcıların işlem sıklığının yüksek olması, aşı-rı güvenli hareket ettiklerinin göstergesi olarak ka-bul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, çok sık işlem yapmak, yatırımcının psikolojik durumunun

yatı-rım kararlarındaki belirtisi olarak görülmektedir. İşlem hacmi, ilgili günde yapılan alım ve satım iş-lemlerinin toplam sayısını ifade etmektedir. İşlem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi gibi iş-lem hacmi de yatırımcıların aşırı güvenli olup ol-madıklarının göstergesi olarak kabul edilmektedir. Buna göre, aşırı güvene sahip yatırımcılar çok faz-la işlem yapmakta, bunun sonucu ofaz-larak çok fazfaz-la komisyon ve vergi ödemektedirler.

3.3.Bulgular ve Tartışma

Verileri araştırma kapsamına alınan yatırımcıların belirlenmesinde tesadüfi örneklem yöntemi kulla-nılmıştır. Çalışmanın örneklemine ilişkin frekans ve yüzde dağılımları tablo 2’de verilmiştir. Tablo 2. Örneklem Frekans ve Yüzde Dağılımları

Cinsiyet Frekans % Yaş Frekans %

Erkek 26 0,84 26-40 15 0,48

Kadın 5 0,16 41-55 16 0,52

Toplam 31 100,0 Toplam 31 100,0

Aylık Gelir Frekans % Meslek Grubu Frekans %

0 - 1.500 4 0,13 Memur 3 0,10

1.501 - 3.000 13 0,46 Emekli 3 0,10

3.001 - 6.000 8 0,26 Ev Hanımı 1 0,02

6.001 – 10.000 4 0,11 İşçi 7 0,21

10.000 - 2 0,04 Uzman 16 0,55

Toplam 31 100,0 Serbest Meslek 1 0,02

Toplam 31 100,0

Eğitim Durumu Frekans % Medeni Durum Frekans %

İlkokul - 00,0 Evli 28 0,90

Lise 14 0,45 Bekar 3 0,10

Lisans 13 0,44 Toplam 31 100,0

Lisansüstü 5 0,11

Toplam 31 100,0

Buna göre yatırımcıların % 85’i erkek, % 15’i ise kadınlardan oluşmaktadır. Yatırımcıların eğitim durumlarına göre dağılımına bakıldığında, ilko-kul mezunu yatırımcı bulunmadığı görülmektedir. Lise mezunu yatırımcılar % 45, lisans mezunu ya-tırımcılar % 44 ve lisansüstü eğitim almış yatırım-cılar ise % 11 paya sahiptir. Yatırımyatırım-cıların mede-ni durumlarına göre dağılımına bakıldığında ise,

% 90’ının evli iken % 10’unun bekar olduğu gö-rülmüştür. Meslek grupları açısından incelendiğin-de yönetici, bankacı, mühendis, öğretmen, avukat, hakim, akademisyen gibi belli bir uzmanlık gerek-tiren mesleklere sahip olan yatırımcıların oranı % 55 bulunmuştur. Daha sonra % 7 ile kamu veya özel sektörde işçi olarak çalışan yatırımcılar gel-mektedir. Memur ve emeklilerin oranı ise % 3’tür.

(7)

79 Ev hanımlarının ve serbest meslek sahibi olanların

oranı ise % 2 olarak bulunmuştur. Son olarak ya-tırımcıların, aylık gelir durumlarına göre dağılım-ları incelendiğinde, % 46’sı gibi önemli bir oranı-nın 1.501-3.000 TL arası aylık gelir elde ettiği, % 26’lık bir bölümü ise 3.001-6.000 TL arası aylık gelir elde ettiği görülmüştür. Aylık 6.000 TL’nin üzerinde gelir elde eden yatırımcıların oranı % 15’dir. Yatırımcıların % 13’lük bölümü ise aylık en fazla 1.500 TL gelir elde etmektedir.

Farklı aylık gelir gruplarına dahil yatırımcılar ara-sında işlem hacmi açıara-sından bir farklılığın olup ol-madığı One-way ANOVA testi yapılarak incelen-miştir. Analiz sonuçlarına göre, farklı aylık gelir gruplarına mensup bireysel yatırımcılar arasın-da işlem hacmi açısınarasın-dan anlamlı bir fark olduğu-nu öne süren H₁ hipotezi doğrulanmıştır (F=8,616; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçları tablo 3’te gös-terilmiştir. Scheffe testi sonuçlarının gösterildiği tablolarda aralarında anlamlı ilişki bulunmayan ve tekrar eden sonuçlar gösterilmemiştir.

Tablo 1: Farklı Aylık Gelir Gruplarına Dahil Yatırımcılar Açısından İşlem Hacmi Farklılığı

(I) Aylık gelir (J) Aylık gelir _{Farklar (I-J)}Ortalama Standart _Hata Sig. %95 Güven Aralığı

Düşük Yüksek

0-1500 3001-6000 -,34(*) ,080 ,001 -,59 -,10

6001-10000 -,48(*) ,096 ,000 -,77 -,18

1501-3000 6001-10000 -,30(*) ,078 ,004 -,54 -,07

Bağımlı değişken: işlem hacmi

Scheffe /* Ortalama fark .05 düzeyinde anlamlıdır.

Analiz sonuçlarında aylık geliri en çok 1.500 TL olan bireysel yatırımcıların işlem hacminin aylık geliri 3.001-6.000 TL ve 6.001-10.000 TL arasın-da olan bireysel yatırımcılararasın-dan düşük olduğu ve aylık geliri 1.501-3.000 TL arasında olan birey-sel yatırımcıların işlem hacminin ise aylık geliri 6.001-10.000 TL arasında olan bireysel yatırımcı-lardan düşük olduğu görülmektedir. Bu sonuçla-ra göre aylık gelir arttıkça yatırımcıların işlem ha-cimlerinin arttığı söylenebilir.

Farklı aylık gelir gruplarına dahil yatırımcılar ara-sında işlem sıklığı açıara-sından bir farklılığın olup ol-madığı tablo 4’de incelenmiştir. Analiz sonuçları-na göre, farklı aylık gelir gruplarısonuçları-na mensup birey-sel yatırımcılar arasında işlem sıklığı açısından an-lamlı bir fark olduğunu öne süren H₂ hipotezi doğ-rulanmıştır (F=6,706; Sig. 0,000). Scheffe testi so-nuçları tablo 4’te gösterilmiştir.

Tablo 4: Farklı Aylık Gelir Gruplarına Dahil Yatırımcılar Açısından İşlem Sıklığı Farklılığı

Düşük Yüksek

0-1500 3001-6000 -,04(*) ,011 ,024 -,07 ,00

1501-3000 6001-10000 ,04(*) ,011 ,004 ,01 ,07

3001-6000 6001-10000 ,05(*) ,011 ,002 ,01 ,08

Bağımlı değişken: işlem sıklığı

Buna göre aylık geliri 3.001-6.000 TL arasında olan bireysel yatırımcılar aylık geliri en çok 1.500 TL olan bireysel yatırımcılardan daha sık işlem yapmaktadır. Aylık geliri 1.501-3.000 TL arasında olan bireysel yatırımcılar aylık geliri 6.001-10.000 TL arasında olan bireysel yatırımcılardan daha sık işlem yapmaktadır. Son olarak, aylık geliri

3.001-6.000 TL arasında olan bireysel yatırımcılar aylık geliri 6.001-10.000 TL arasında olan bireysel ya-tırımcılardan daha sık işlem yapmaktadır. Bu so-nuçlar belli bir gelir seviyesine kadar gelir arttıkça işlem sıklığının arttığını, belli bir gelir seviyesin-den sonra ise gelir arttıkça işlem sıklığının azaldı-ğını göstermektedir.

(8)

80 _{Farklı aylık gelir gruplarına dahil yatırımcılar} ara-sında portföy çeşitlendirme seviyesi açıara-sından bir farklılığın olup olmadığı tablo 5’de incelenebilir. Analiz sonuçlarına göre, farklı aylık gelir grupla-rına mensup bireysel yatırımcılar arasında port-föy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₃ hipotezi doğrulanmış-tır (F=930,176; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçla-rı tablo 5’te gösterilmiştir. Buna göre aylık en çok 1.500 TL gelire sahip gruba mensup yatırımcı-lar diğer bütün gelir grupyatırımcı-larına nazaran daha yük-sek portföy çeşitlemesi yapmaktadır. Aylık 1.501-3.000 TL arasında gelir elde eden yatırımcılar ise 3.001-6.000 TL ve 6.001-10.000 TL arasında

ge-lir elde eden yatırımcılardan daha düşük portföy çeşitlemesi yapmaktadır. Aylık geliri 3.001-6.000 TL arasında olan yatırımcılar aylık geliri 6.001-10.000 TL arasında olan yatırımcılardan ve aylık geliri 10.000 TL’den yüksek olan yatırımcılardan daha yüksek portföy çeşitlendirmesi yapmaktadır. Son olarak, aylık geliri 6.001-10.000 TL arasında olan yatırımcılar aylık geliri 10.000 TL’den yük-sek olan yatırımcılardan daha yükyük-sek portföy çe-şitlendirmesi yapmaktadır. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde aylık gelir seviyesi yüksel-dikçe yatırımcıların daha düşük portföy çeşitleme-si yaptıkları ileri sürülebilmektedir.

Tablo 5: Farklı Aylık Gelir Gruplarına Dahil Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi Farklılığı

Düşük Yüksek 0-1500 1501-3000 3,21(*) ,055 ,000 3,05 3,38 3001-6000 2,00(*) ,059 ,000 1,82 2,18 6001-10000 2,33(*) ,071 ,000 2,12 2,55 10001- 3,41(*) ,100 ,000 3,10 3,72 1501-3000 3001-6000 -1,21(*) ,042 ,000 -1,34 -1,08 6001-10000 -,88(*) ,057 ,000 -1,06 -,70 3001-6000 6001-10000 ,33(*) ,062 ,000 ,14 ,52 10001- 1,41(*) ,094 ,000 1,12 1,70 6001-10000 10001- 1,07(*) ,102 ,000 ,76 1,39

Bağımlı değişken: Portföy çeşitlendirme seviyesi Scheffe /* Ortalama fark .05 düzeyinde anlamlıdır.

Kadın ve erkek yatırımcılar açısından işlem hac-mine göre bir farklılığın olup olmadığını göste-ren T- testi sonuçlarına göre kadın ve erkek yatı-rımcılar açısından işlem hacmine göre anlamlı bir fark tespit edilmiştir ve H₄ hipotezi

doğrulanmış-tır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuç-ları tablo 6’da gösterilmiştir. Buna göre erkek ya-tırımcıların işlem hacmi ortalaması kadın yatırım-cılardan yüksektir.

Tablo 6: Kadın ve Erkek Yatırımcılar Açısından İşlem Hacmi Farklılığı

Cinsiyet N Ortalama Standart Sapma Standart Hata _Ortalaması

İşlem hacmi Erkek 8997 ,45 2,526 ,027

Kadın 1538 ,17 1,408 ,036

Kadın ve erkek yatırımcılar açısından işlem sık-lığına göre bir farklılığın olup olmadığını göste-ren T- testi sonuçlarına göre kadın ve erkek yatı-rımcılar açısından işlem sıklığına göre anlamlı bir fark tespit edilmiştir ve H₅ hipotezi

doğrulanmış-tır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuç-ları tablo 7’de gösterilmiştir. Buna göre erkek ya-tırımcıların işlem sıklığı ortalaması kadın yatırım-cılardan yüksektir.

(9)

81 Tablo 7: Kadın ve Erkek Yatırımcılar Açısından İşlem Sıklığı Farklılığı

İşlem sıklığı Erkek 8997 ,13 ,340 ,004

Kadın 1538 ,06 ,232 ,006

Kadın ve erkek yatırımcılar açısından portföy çe-şitlendirme seviyesine göre bir farklılığın olup ol-madığını gösteren T- testi sonuçlarına göre kadın ve erkek yatırımcılar açısından portföy çeşitlendir-me seviyesine göre anlamlı bir fark tespit edilmiş

ve H₆ hipotezi doğrulanmıştır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuçları tablo 8’de gös-terilmiştir. Buna göre erkek yatırımcıların portföy çeşitlendirme seviyesi ortalaması kadın yatırımcı-lardan yüksektir.

Tablo 8: Kadın ve Erkek Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi Farklılığı

Portföy Çeşitlendirme

Seviyesi

Erkek 8997 2,31 2,152 ,023

Kadın 1538 ,99 ,775 ,020

Farklı eğitim seviyesine sahip olan yatırımcılar arasında işlem hacmi açısından farklılıkların olup olmadığını inceleyen One-way ANOVA testi so-nuçlarına göre, farklı eğitim seviyelerindeki

ya-tırımcılar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₇ hipotezi doğrulan-mıştır (F=6,548; Sig. 0,001). Scheffe testi sonuçla-rı tablo 9’da gösterilmiştir.

Tablo 9: Farklı Eğitim Seviyelerine Sahip Yatırımcılar Açısından İşlem Hacmi Farklılıkları

(I) Eğitim

durumu (J) Eğitim durumu Ortalama Farklar (I-J) Standart Hata Sig. %95 Güven Aralığı

Düşük Yüksek

lise lisans ,15(*) ,049 ,012 ,03 ,27

lisans üstü ,23(*) ,080 ,016 ,03 ,43

lisans lisans üstü ,08 ,080 ,577 -,11 ,28

Bağımlı değişken: işlem hacmi

Buna göre lise mezunu yatırımcıların işlem hacmi lisans mezunu ve lisans üstü eğitim seviyesine sa-hip yatırımcılardan yüksektir. Lisans mezunu yatı-rımcıların işlem hacmi ise lisans üstü eğitim sevi-yesine sahip yatırımcılardan yüksektir. Sonuç ola-rak eğitim seviyesi arttıkça işlem hacminin azaldı-ğı ileri sürülebilmektedir.

Farklı eğitim seviyesine sahip olan yatırımcılar

arasında işlem sıklığı açısından farklılıkların olup olmadığını incelemek amacıyla yapılan testin so-nuçlarına göre, farklı eğitim seviyelerindeki yatı-rımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₈ hipotezi doğrulan-mıştır (F=28,724; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuç-ları tablo 10’da gösterilmiştir. Buna göre lise me-zunu yatırımcıların işlem sıklığı lisans meme-zunu ya-tırımcılardan yüksektir.

(10)

82 _{Tablo 10: Farklı Eğitim Seviyelerine Sahip Yatırımcılar Açısından İşlem Sıklığı Farklılıkları}

(I) Eğitim

durumu (J) Eğitim durumu Ortalama Farklar (I-J) Standart Hata Sig. % 95 Güven Aralığı

Düşük Yüksek

lise lisans ,05(*) ,007 ,000 ,03 ,07

Bağımlı değişken: işlem sıklığı

Farklı eğitim seviyesine sahip olan yatırımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından farklılıkların olup olmadığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçlarına göre, farklı eğitim sevi-yelerindeki yatırımcılar arasında portföy çeşitlen-dirme seviyesi açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₉ hipotezi doğrulanmıştır (F=231,929; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçları tablo 11’de

gösterilmiştir. Buna göre lise mezunu yatırımcılar lisans ve lisans üstü eğitime sahip yatırımcılardan daha yüksek portföy çeşitlendirme seviyesine sa-hiptir. Lisans mezunu yatırımcılar ise lisans üstü eğitime sahip yatırımcılardan daha yüksek port-föy çeşitlendirme seviyesine sahiptir. Sonuç ola-rak eğitim seviyesi yükseldikçe portföy çeşitlen-dirme seviyesinin azaldığı ileri sürülebilmektedir. Tablo 11: Farklı Eğitim Seviyelerine Sahip Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi

Farklılıkları

(I) Eğitim durumu (J) Eğitim durumu _{Farklar (I-J)}Ortalama Standart _Hata Sig. % 95 Güven Aralığı

Düşük Yüksek

Lise lisans ,67(*) ,042 ,000 ,57 ,77

lisans üstü 1,26(*) ,068 ,000 1,09 1,43

Lisans lisans üstü ,59(*) ,068 ,000 ,43 ,76

Bağımlı değişken: portföy çeşitlendirme seviyesi Scheffe /* Ortalama fark .05 düzeyinde anlamlıdır.

Evli ve bekar yatırımcılar açısından işlem hacmi-ne göre bir farklılığın olup olmadığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçlarına göre, evli ve bekar yatırımcılar arasında işlem hacmi açısın-dan anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₁₀

hi-potezi doğrulanmıştır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuçları tablo 12’de gösterilmiş-tir. Buna göre evli yatırımcılar bekar yatırımcılara göre daha düşük işlem hacmine sahiptir.

Tablo 12: Evli ve Bekar Yatırımcılar Açısından İşlem Hacmi Farklılıkları

Medeni durum N Ortalama Standart Sapma Standart Hata _Ortalaması

İşlem hacmi Evli 9442 ,38 2,358 ,024

Bekar 1093 ,73 2,691 ,081

Evli ve bekar yatırımcılar açısından işlem sıklığı-na göre bir farklılığın olup olmadığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçlarına göre, evli ve bekar yatırımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₁₁ hipotezi

doğrulanmıştır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuçları tablo 13’te gösterilmiştir. Buna göre bekar yatırımcıların işlem sıklığı evli yatırım-cılardan yüksektir.

(11)

83 Tablo 13: Evli ve Bekar Yatırımcılar Açısından İşlem Sıklığı Farklılığı

İşlem sıklığı Evli 9442 ,12 ,320 ,003

Bekar 1093 ,18 ,381 ,012

Evli ve bekar yatırımcılar açısından portföy çeşit-lendirme seviyesine göre bir farklılığın olup olma-dığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçla-rına göre, evli ve bekar yatırımcılar arasında port-föy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir

fark olduğunu öne süren H₁₂ hipotezi doğrulanmış-tır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuç-ları tablo 14’te gösterilmiştir. Buna göre bekar tırımcıların portföy çeşitlendirme seviyesi evli ya-tırımcılardan düşüktür.

Tablo 14: Evli ve Bekar Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi Farklılığı

Portföy çeşitlendirme seviyesi

Evli 9442 2,20 2,153 ,022

Bekar 1093 1,45 ,727 ,022

Farklı meslek gruplarına dahil yatırımcılar arasın-da işlem hacmi açısınarasın-dan bir farklılığın olup olma-dığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçla-rına göre, farklı meslek gruplasonuçla-rına mensup

birey-sel yatırımcılar arasında işlem hacmi açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₁₃ hipotezi doğrulanmıştır (F=110,965; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçları tablo 15’te gösterilmiştir.

Tablo 15: Farklı Meslek Gruplarına Mensup Yatırımcılar Açısından İşlem Hacmi Farklılıkları

(I) Meslek (J) Meslek _{Farklar (I-J)}Ortalama Standart _Hata Sig. % 95 Güven Aralığı

Düşük Yüksek Memur Emekli -,77(*) ,106 ,000 -1,13 -,42 Ev hanımı -7,19(*) ,577 ,000 -9,11 -5,27 Serbest meslek -1,81(*) ,168 ,000 -2,36 -1,25 Emekli Ev hanımı -6,42(*) ,577 ,000 -8,34 -4,50 İşçi ,52(*) ,091 ,000 ,21 ,82 Uzman ,75(*) ,082 ,000 ,48 1,02 Serbest meslek -1,03(*) ,169 ,000 -1,59 -,47 Ev hanımı İşçi 6,93(*) ,574 ,000 5,02 8,84 Uzman 7,17(*) ,573 ,000 5,26 9,07 Serbest meslek 5,38(*) ,591 ,000 3,42 7,35 İşçi Uzman ,24(*) ,059 ,007 ,04 ,43 Serbest meslek -1,55(*) ,159 ,000 -2,08 -1,02

Uzman Serbest meslek -1,78(*) ,154 ,000 -2,30 -1,27

Buna göre memurların işlem hacmi emeklilerden, ev hanımlarından ve serbest meslek sahiplerinden düşüktür. Emeklilerin işlem hacmi ev hanımların-dan ve serbest meslek sahiplerinden düşük,

işçiler-den ve uzmanlardan yüksektir. Ev hanımlarının iş-lem hacmi işçilerden, uzmanlardan ve serbest mes-lek sahiplerinden yüksektir. İşçilerin işlem hacmi uzmanlardan yüksek, serbest meslek sahiplerinden

(12)

84 _{düşüktür. Son olarak uzmanların ise işlem hacmi} serbest meslek sahiplerinden düşüktür.

Farklı meslek gruplarına dahil yatırımcılar arasın-da işlem sıklığı açısınarasın-dan bir farklılığın olup olma-dığını incelemek amacıyla yapılan testin

sonuçla-rına göre, farklı meslek gruplasonuçla-rına mensup birey-sel yatırımcılar arasında işlem sıklığı açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₁₄ hipotezi doğrulanmıştır (F=110,965; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçları tablo 16’da gösterilmiştir.

Tablo 16: Farklı Meslek Gruplarına Mensup Yatırımcılar Açısından İşlem Sıklığı Farklılıkları

Düşük Yüksek Memur Emekli -,07(*) ,014 ,000 -,12 -,02 Ev hanımı -,60(*) ,078 ,000 -,86 -,34 Serbest meslek -,43(*) ,023 ,000 -,51 -,36 Emekli Ev hanımı -,53(*) ,078 ,000 -,79 -,27 İşçi ,04(*) ,012 ,030 ,00 ,08 Uzman ,08(*) ,011 ,000 ,05 ,12 Serbest meslek -,36(*) ,023 ,000 -,44 -,29 Ev hanımı İşçi ,57(*) ,078 ,000 ,31 ,83 Uzman ,61(*) ,078 ,000 ,35 ,87 İşçi Uzman ,04(*) ,008 ,000 ,01 ,07 Serbest meslek -,40(*) ,022 ,000 -,48 -,33

Uzman Serbest meslek -,44(*) ,021 ,000 -,51 -,38

Buna göre memurların işlem sıklığı emekliler, ev hanımları ve serbest meslek sahiplerinden düşük-tür. Emeklilerin işlem sıklığı ev hanımları ve ser-best meslek sahiplerinden düşük işçiler ve uzman-lardan yüksektir. Ev hanımlarının işlem sıklığı iş-çiler ve uzmanlardan yüksektir. İşiş-çilerin işlem sık-lığı uzmanlardan yüksek, serbest meslek sahiple-rinden düşüktür. Son olarak uzmanların işlem sık-lığı ise serbest meslek sahiplerinden düşüktür. Farklı meslek gruplarına dahil yatırımcılar ara-sında portföy çeşitlendirme seviyesi açıara-sından bir farklılığın olup olmadığını incelemek amacıyla

ya-pılan testin sonuçlarına göre, farklı meslek grupla-rına mensup bireysel yatırımcılar arasında portföy çeşitlendirme seviyesi açısından anlamlı bir fark olduğunu öne süren H₁₅ hipotezi doğrulanmıştır (F=611,541; Sig. 0,000). Scheffe testi sonuçları tablo 17’de gösterilmiştir. Buna göre memurların portföy çeşitlendirme seviyesi diğer bütün meslek gruplarından yüksektir. Emeklilerin portföy çeşit-lendirme seviyesi işçilerden ve uzmanlardan dü-şük, serbest meslek sahiplerinden yüksektir. Son olarak serbest meslek sahiplerinin portföy çeşit-lendirme seviyesi ise ev hanımlarından, işçilerden ve uzmanlardan düşüktür.

(13)

85 Tablo 17: Farklı Meslek Gruplarına Mensup Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi

Farklılıkları

Düşük Yüksek Memur Emekli 2,86(*) ,082 ,000 2,59 3,13 Ev hanımı 3,78(*) ,444 ,000 2,30 5,26 İşçi 3,23(*) ,069 ,000 3,00 3,46 Uzman 3,30(*) ,061 ,000 3,10 3,51 Serbest meslek 1,90(*) ,129 ,000 1,47 2,33 Emekli İşçi ,37(*) ,070 ,000 ,14 ,61 Uzman ,44(*) ,063 ,000 ,23 ,65 Serbest meslek -,95(*) ,130 ,000 -1,39 -,52

Ev hanımı Serbest meslek -1,87(*) ,456 ,005 -3,39 -,36

İşçi Serbest meslek -1,33(*) ,122 ,000 -1,73 -,92

Uzman Serbest meslek -1,40(*) ,118 ,000 -1,79 -1,00

Farklı yaş gruplarına dahil yatırımcılar açısından işlem hacmine göre bir farklılığın olup olmadığı-nı incelemek amacıyla yapılan testin sonuçlarına göre 26-40 ve 41-55 yaş gruplarına mensup yatı-rımcılar açısından işlem hacmine göre anlamlı bir fark tespit edilememiş ve H₁₆ hipotezi reddedil-miştir (Sig. 0,005; Sig. 2-tailed. 0,084). Farklı yaş gruplarına dahil yatırımcılar açısından işlem sıklı-ğına göre bir farklılığın olup olmadığını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçlarına göre 26-40 ve 41-55 yaş gruplarına mensup yatırımcılar

açısın-dan işlem sıklığına göre anlamlı bir fark tespit edi-lememiş ve H₁₇ hipotezi reddedilmiştir (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,007). Son olarak farklı yaş grupla-rına dahil yatırımcılar açısından portföy çeşitlen-dirme seviyesine göre bir farklılığın olup olmadı-ğını incelemek amacıyla yapılan testin sonuçları-na göre ise 26-40 ve 41-55 yaş gruplarısonuçları-na mensup yatırımcılar açısından portföy çeşitlendirme sevi-yesine göre anlamlı bir fark tespit edilmiş ve H₁₈ hipotezi doğrulanmıştır (Sig. 0,000; Sig. 2-tailed. 0,000). Analiz sonuçları tablo 18’de gösterilmiştir. Tablo 18: Farklı Yaş Gruplarına Mensup Yatırımcılar Açısından Portföy Çeşitlendirme Seviyesi

Farklılığı

Yaş N Ortalama Standart Sapma Standart Hata _Ortalaması

Portföy çeşitlendirme

seviyesi

26-40 5223 1,40 1,065 ,015

41-55 5312 2,83 2,516 ,035

Buna göre 41-55 yaş grubuna mensup yatırımcıla-rın portföy çeşitlendirme seviyesi 26-40 yaş gru-buna mensup yatırımcılardan yüksektir.

SONUÇ

Risk algısı üzerinde etkili olduğu kabul edilen aşı-rı güven önyargısının yatıaşı-rımcı davranışı üzerin-deki etkileri, yatırımcının işlem hacmi, işlem sık-lığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi üzerinde

gö-rülmektedir. Bireysel yatırımcılar risk algısına etki eden faktörlerin birçoğuna eş zamanlı olarak ma-ruz kalmaktadır. Bu durumun sonucu olarak yaş, cinsiyet, medeni durum, meslek, eğitim durumu ve aylık gelir düzeyi yatırımcıların işlem hacmi, iş-lem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi üze-rinde etkili olduğu ileri sürülebilmektedir. Küre-selleşme ve finans piyasalarındaki gelişmeler ile iletişim alanında yaşanan gelişmelerin sonucu ola-rak günümüzde, çok farklı gelir, eğitim seviyesi ve

(14)

86 _{meslek gruplarına mensup milyonlarca kadın ve} erkek çeşitli gerekçelerle finansal piyasalarda iş-lem yapabilmektedir. Finansal piyasaların yorum-lanmasında bu çeşitliliğin sonuçlarının göz önün-de bulundurulması gerekmektedir.

Çalışmada 31 bireysel hisse senedi yatırımcısına ait 2007-2009 yıllarına ilişkin gerçek alım-satım verileri kullanılmıştır. Farklı demografik ve sosyo-ekonomik gruplara mensup yatırımcılar arasında aşırı güven önyargısına maruz kalma seviyesi açı-sından oluşabilecek farklılıkların ortaya konulabil-mesi amacıyla T-testleri ile One Way Anova Test-leri gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda elde edilen sonuçların genellenmesi mümkün değildir. Ancak daha geniş örneklemle gerçekleştirilecek çalışma-lardan daha kapsamlı sonuçlar alınabilecektir. Çalışmanın bulgularına göre, sosyo-ekonomik ve demografik faktörlerin işlem hacmi, işlem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi üzerindeki etki-leri aşağıda özetlenmiştir:

Genel olarak değerlendirildiğinde aylık gelir art-tıkça yatırımcıların işlem hacmi artmakta ve port-föy çeşitlendirme seviyesi düşmektedir. İşlem sık-lığı ise belli bir gelir seviyesine kadar gelir arttıkça artmakta, belli bir gelir seviyesinden sonra ise ge-lir arttıkça azalmaktadır. Bu sonuçlar ışığında ay-lık gelir seviyesi yükseldikçe yatırımcıların aşırı güven duygusunun arttığı ileri sürülebilmektedir. Erkek yatırımcıların işlem hacmi, işlem sıklığı ve portföy çeşitlendirme seviyesi kadın yatırımcı-lardan yüksek bulunmuştur. Erkek yatırımcıların portföy çeşitlendirme seviyesinin kadın yatırımcı-lardan yüksek olması örneklemdeki kadın yatırım-cıların sayısının azlığı ve kadın yatırımyatırım-cıların er-kek yatırımcılara kıyasla bütçelerinin daha düşük bir bölümünü yatırıma ayırmaları ile açıklanabil-mektedir.

Eğitim seviyesi arttıkça işlem hacmi, işlem sıklı-ğı ve portföy çeşitlendirme seviyesi azalmaktadır. Evli yatırımcıların işlem hacmi ve işlem sıklığı be-kar yatırımcılardan düşük, portföy çeşitlendirme seviyesi ise yüksektir. Bu sonuçlara göre açık bir şekilde evli yatırımcıların aşırı güven duygusunun azaldığı ileri sürülebilmektedir.

Meslek durumu ile işlem hacmi, işlem sıklığı ve

portföy çeşitlendirme seviyesi arasında anlamlı ilişkiler olmakla birlikte örneklem sayısının kısıt-lı olması nedeniyle net bir tablo ortaya konulama-mıştır.

Yaş ile işlem hacmi ve işlem sıklığı arasında an-lamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Fakat yaş art-tıkça yatırımcıların portföy çeşitlendirme seviye-sinin yükseldiği görülmüştür. Bu sonuca göre yaş arttıkça aşırı güven duygusunun arttığı ileri sürü-lebilmektedir.

Kaynakça

ANBAR, Adem ve Melek EKER; (2009), ‘‘Bireysel Yatırımcıların Finansal Risk Algılamalarını Etkileyen Demografik ve Sosyo-ekonomik Faktörler’’, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, ss.129-150.

BARAK, Osman; (2008), Davranışsal Finans: Teori ve Uygu-lama, Gazi Kitabevi, 1. Baskı, Ankara.

BARBER, B.M. ve Terrance Odean; (2000a), ‘‘Trading is Haz-ardous to Your Wealth: The Common Stock Investment Perfor-mance of Indıvıdual Investors’’, The Journal of Finance, Vol.2, No.77, pp.3-806.

BARBER, B.M. ve Terrance Odean; (2000b), ‘‘Boys Will Be Boys: Gender, Overconfidence and Common Stock Invest-ment’’, UCLA Workin Paper, pp.1-38.

DENİZ, Arzu; (2007), “Kişilik Özellikleri İle Algılanan Risk Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

DOĞUKANLI, Hatice ve Y.B. Önal (2000); ‘‘Adana İli Kapsamında Hisse Senedi Yatırımcıları Profilinin ve Hisse Senedine Yatırım Kararlarında Etkili Olan Faktörlerin Araştırılması’’, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 6, s.185-209.

DÖM, Serpil; (2003), Yatırımcı Psikolojisi, Değişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.

EDE, Müjdat; (2007), “Davranışsal Finans ve Bireysel Yatırımcı Davranışları Üzerine Ampirik Bir Uygulama”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü.

GÜRSOY, Şafak Taner, Meltem ÇİÇEKÇİOĞLU, Nil BÖREKÇİ, Meral Türk SOYER ve Zeliha ÖCEK; (2008), ‘‘İzmir Karşıyaka Belediye Çalışanlarında Çevresel Risk Algılama Düzeyi’’, Cum-huriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, ss.20-27.

LEHRER, Jonah; (2010), Karar Anı: Beynimiz Karar Vermemizi Nasıl Sağlıyor?, Çev., Ferit Burak Aydar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 1. Basım, İstanbul.

MİLLER, Dale.T. ve Michael ROSS; (1975), ‘‘Self-serving Bias in Attribution of Casuality: Fact or Fiction?’’, Psychological Bul-letin, Vol.82, pp.213-225.

(15)

87

NOFİSNGER, J.R.; (2001), Investment Madness: How Psy-chology Affects Your Investing...And What to Do Abaout İt, Fi-nancial Times Prentice Hall, USA.

ODEAN, Terrance; (1998a), ‘‘Do Investors Trade Too Much?’’, American Economic Review, Vol.89, No.5, pp.1279-1298. ODEAN, Terrance; (1998b), ‘‘Are Investırs Reluctant to Real-ize Their Losses?’’, Journal of Finance, No.53, pp.1775-1798. ODEAN, Terrance; (1998c), ‘‘Volume, Volatility, Price and Profit When All Traders are Above the Average’’, The Journal of Fi-nance, Vol.53, No.6, pp.1887-1934.

ŞENKESEN, Evrim; (2009), “Davranışsal Finans ve Yatırımcı Duyarlılığının Tahvil Verimi Üzerindeki Etkisi:İMKB Tahvil ve Bono Piyasasında Bir Uygulama”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü.

USUL, Hayrettin, İsmail BEKÇİ ve A.Hüsrev EROĞLU; (2002), ‘‘Bireysel Yatırımcıların Hisse Senedi Edinimine Etki Eden So-syo-Ekonomik Etkenler’’, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 19, s.135-150.

YÜKSEL, Derya; (2009), “İMKB’de Yatırımcı Davranışı ve Örnek Bir Uygulama”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.